Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym: Przewodniczący SSO Rafał Kubicki

Protokolant st. sekr. sąd. Agnieszka Grandys

po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2016 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa W. C. reprezentowanego przez przedstawicielkę ustawową D. C.

przeciwko Z. S.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej Z. S. na rzecz powoda W. C. (do rąk jego przedstawicielki ustawowej D. C.) kwotę 89.801 (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy osiemset jeden) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 14 lipca 2016 r. do dnia zapłaty,

II.  oddala powództwo w zakresie odsetek ustawowych od kwoty 89.801 zł za okres od 21 lutego 2014 r. do 13 lipca 2016 r.

III.  umarza postępowanie w pozostałym zakresie,

IV.  wyrokowi w punkcie I. nadaje rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 10.000 (dziesięć tysięcy) złotych,

V.  zasądza od pozwanej Z. S. na rzecz powoda W. C. (do rąk jego przedstawicielki ustawowej D. C.) kwotę 3.248,07 zł (trzy tysiące dwieście czterdzieści osiem złotych siedem groszy) tytułem zwrotu kosztów procesu,

VI.  nakazuje ściągnąć od pozwanej Z. S. na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Olsztynie) kwotę 4.490 (cztery tysiące czterysta dziewięćdziesiąt) złotych tytułem odpowiedniej części opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony.

SSO Rafał Kubicki

Sygn. akt I C 103/14

UZASADNIENIE

Małoletni powód W. C., działający za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego matki D. C., w pozwie z 27 lutego 2014 r. wniósł o zasądzenie od pozwanej Z. S. kwoty 100.000 zł tytułem zachowku z ustawowymi odsetkami od 21 lutego 2014 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu według norm przepisanych. Uzasadniając swoje żądanie, podniósł, że spadkodawca - jego dziadek K. C. uczynił w testamencie jedyną spadkobierczynią Z. S.. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, jako wnuk spadkodawcy, uprawniony jest do 2/3 wartości udziału spadkowego, jaki otrzymałby, gdyby dziedziczył na podstawie ustawy. Wartość spadku oszacował na ¾ x 200.000 zł, a z tego 2/3 to 10.000 zł.

Wskazał, że nie został wydziedziczony, nie zrzekł się dziedziczenia, nie został również uznany za niegodnego dziedziczenia ani nie odrzucił spadku. Nie otrzymał zachowku w jakiejkolwiek innej postaci.

Pozwana Z. S. w odpowiedzi na pozew uznała powództwo do kwoty 10.000 zł, wnosząc jednocześnie – o czym można wywodzić z treści jej pisma – o oddalenie powództwa w pozostałej części. Jednocześnie postulowała o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazała, że roszczenie w części przez nią nieuznanej zostało zaspokojone na skutek uczynienia przez spadkodawcę darowizny na zakup lokalu mieszkalnego w miejscowości S., nadto z racji przekazania przez zmarłego środków ze sprzedaży sklepu na rzecz syna T. C. (1) i jego małżonki D. C. – rodziców powoda. Ponadto zaznaczyła, że spadkodawca nie utrzymywał żadnych kontaktów z powodem, pozostawał w sporze z jego matką.

Na rozprawie 12 lipca 2016 r. powód ograniczył powództwo stosownie do wniosków opinii biegłego – do 89.801 zł z ustawowymi odsetkami od 21 lutego 2014 r. do dnia zapłaty, zrzekając się roszczenia w części ponad tę kwotę.

Sąd ustalił, co następuje:

Powód W. C. urodził się (...), jest synem D. C. i zmarłego w 2009 r. T. C. (1) – syna spadkodawcy K. C..

Po śmierci T. C. (1), do 2011 r., małoletni powód z matką zamieszkiwali wraz z K. C. w K., zajmując przypadającą im na własność ¼ nieruchomości. Pozostałe ¾ były własnością K. C..

/bezsporne: postanowienie Sądu Rejonowego w Kętrzynie z dnia 05.11.2013 r. k. 11; odpis skrócony aktu zgonu T. C. k. 12; odpis skrócony aktu urodzenia powoda k. 13,odpis skrócony aktu małżeństwa k. 14/

K. C. zmarł w dniu 15 czerwca 2013 r. w miejscowości K.. Jego jedynym spadkobiercą ustawowym jest wnuk W. C. / bezsporne/.

Spadek po K. C. na podstawie testamentu notarialnego z dnia 22 sierpnia 2012 r. nabyła siostrzenica Z. S..

/bezsporne: postanowienie Sądu Rejonowego w Kętrzynie z dnia 17.12.2013 r. k. 10/

W skład spadku po K. C. wchodzi udział w wysokości ¾ nieruchomości stanowiących gospodarstwo rolne zabudowane budynkiem mieszkalnym nr (...) oraz budynkami gospodarczymi (garażem, stodołą i oborą), położone w miejscowości K., gmina K., powiat (...), województwo (...), oznaczone jako działki nr (...) o powierzchni 2,4600 ha i nr (...) o powierzchni 2,8100 ha, dla których Sąd Rejonowy w Kętrzynie prowadzi księgi wieczyste nr (...)
i (...) . Rynkowa wartość udziału ¾ nieruchomości wynosi 134.704 zł.

/dowód: odpisy ksiąg wieczystych (...) z Centralnej Bazy Danych Ksiąg Wieczystych k. 15-32; zeznania świadków: H. S. k. 106v, M. S. (1) k. 106v, M. S. (2) k. 106v, T. O. k. 106v; opinia z zakresu wyceny nieruchomości k. 214-252; zeznania D. C. k. 282v, Z. S. k. 283; zawiadomienie k. 176; dokumentacja fotograficzna k. 177-180/

Powód pismem z dnia 10 lutego 2014 r. wezwał pozwaną do zapłaty 100.000 zł
z tytułu należnego mu zachowku. Z. S. nie uiściła zachowku kwestionując wartość udziału spadkowego.

/dowód: pismo z dnia 10.02.2014 r. k. 33-35, odpowiedź z dnia 20.02.2014 r. k. 36/

Na mocy umowy przedwstępnej z dnia 11 lutego 2006 r. D. i T. C. (1) zapłacili 20.000 zł zadatku na zakup lokalu mieszkalnego w S.. W dniu 19 kwietnia 2006 r. T. C. (1) i D. C. nabyli lokal mieszkalny w miejscowości S. za kwotę 32.000 zł, stanowiącą fundusze dorobkowe na prawach wspólności ustawowej.

/dowód: akt notarialny - wypis k. 134-136, umowa przedwstępna k. 137)

Postanowieniem z dnia 10 lutego 2012 r. odmówiono wszczęcia dochodzenia
w sprawie kradzieży dokonanej na szkodę K. C. z uwagi na brak danych dostatecznie uzasadniających popełnienie przestępstwa.

/dowód: postanowienie z dnia k. 56/

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało w ostatecznej wysokości na uwzględnienie w całości, tj. do kwoty 89.801 zł z odsetkami.

Stosownie do treści art. 991 §1 i 2 k.c. , zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Wynosi on co do zasady połowę wartości udziału spadkowego, który by przypadał uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. W przypadku zaś, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest zstępnym małoletnim – jak to ma miejsce w niniejszej sprawie - należny zachowek odpowiada dwóm trzecim tego udziału. W przypadku, gdy uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku - czy to w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, czy
w postaci powołania do spadku lub zapisu - przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

W sprawie bezsporne jest, że w dniu 15 czerwca 2013 r. zmarł K. C., po którym spadek w drodze testamentu odziedziczyła Z. S.. Strony pozostawały również zgodne co do kwestii, że małoletni powód W. C. jako wnuk K. C. był jego jedynym spadkobiercą ustawowym. Syn K. C. –
i zarazem ojciec powoda – zmarł bowiem w dniu 20 sierpnia 2009 r.

W świetle powyższego nie budzi wątpliwości, że powodowi - jako małoletniemu, jedynemu spadkobiercy ustawowemu K. C. - przysługuje prawo do zachowku odpowiadające wartości 2/3 jego udziału spadkowego.

W tym zakresie pozwana nie podnosiła żadnych zarzutów. Podnosiła jedynie, iż roszczenie to zostało zaspokojone w wyniku przekazania przez K. C. darowizn pieniężnych na rzecz ojca wymienionego – T. C. (1) i jego żony
w trakcie trwania ich małżeństwa. Kwestionowała także wartość spadku.

Przy ustaleniu wartości substratu zachowku istotnym było zatem wykazanie, czy ma do niego zastosowanie art. 993 k.c. , wskazujący, że do spadku - przy obliczaniu zachowku - obligatoryjnie dolicza się, m.in., dokonane przez spadkodawcę darowizny, uczynione zarówno na rzecz spadkobierców, jak i na rzecz osób trzecich, z jednoczesnym zastrzeżeniem, iż do spadku nie dolicza się darowizn drobnych, zwyczajowo przyjętych, oraz dokonanych dawniej niż przed dziesięciu laty, licząc od daty otwarcia spadku, na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (art. 994 § 1 k.c.).

Pozwana nie dowiodła – a to na niej jako wywodzącej z tej okoliczności pozytywne skutki prawne ciążył ten obowiązek – darowizn od K. C., które podlegałyby doliczeniu do spadku. Okoliczność ta nie wynika przede wszystkim z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków H. S., M. S. (1) i T. O. oraz samej Z. S., które w kwestiach spornych należy uznać za niewiarygodne. T. O. wprost zaprzeczyła bowiem, aby K. C. miał czynić jakiekolwiek darowizny na rzecz syna bądź synowej. Pozostali zaś twierdzenia w tej materii opierali wyłącznie na poszlakach i domysłach, a nie faktach. Co istotne, nie potrafili podać ani konkretnych kwot, które miały zostać rzekomo przekazane przez K. C. synowi T. C. (1) i jego żonie, ani też dat, kiedy dokładnie miałoby to mieć miejsce. Nierzadko wręcz ich wywody okazywały się wewnętrznie sprzeczne, czego dowodzi zapatrywanie, że kwota uiszczona przez T. C. (1) i D. C. w lutym 2006 r. tytułem zadatku na zakup mieszkania w S. miała pochodzić od K. C. z tytułu sprzedaży przez niego nieruchomości rolnej, co miało mieć jednak miejsce dopiero na jesieni 2006 r. Próba wyjaśnienia tej kwestii (wcześniejszym otrzymaniem pieniędzy od kupującego) przez pozwaną na etapie jej przesłuchania okazała się gołosłowna
i niewystarczająca. Pozwana zeznała, że to od kupującego ziemię A. K. słyszała, że ten dowiedział się od K. C. o jego zamiarze zakupu mieszkania dla T. C. (1) i D. C.. Zeznanie to opiera się więc na „relacji z relacji o zamiarze”. Taki ciąg wnioskowania nie może być uznany nawet za poszlakowy. To samo dotyczy twierdzenia, że z właściwej już ceny ze sprzedaży roli K. C. miał „dołożyć się” synowi i synowej do zakupu pawilonu handlowego. Pozwana sama przyznała w zeznaniach, że w sprawie tego pawilonu „dużo nie wie” i że swoje przypuszczenia opiera tylko na tym, że K. C. musiał jakość otrzymane pieniądze rozdysponować. Nie można tego nazwać inaczej niż tylko mglistymi przypuszczeniami, które w procesie są niewystarczające. W ocenie Sądu konieczne byłoby poparcie zeznań pozwanej dodatkowymi dowodami na okoliczność przeznaczenia pieniędzy ze sprzedaży roli na zakup mieszkania. Otrzymaniu jakichkolwiek środków pieniężnych od spadkodawcy konsekwentnie przeczyła strona powoda. Z tego już tylko powodu wywody pozwanej nie mogły zyskać akceptacji.

Pozwana podniosła zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powoda, powołując się na brak utrzymywania przez niego kontaktów z dziadkiem, jak też złe relacje łączące spadkobiercę z D. C.. Stosownie zaś do art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowku należy zachować szczególną ostrożność. Instytucja zachowku sama służy bowiem urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem osób, z którymi łączy go szczególnie bliski stosunek rodzinny, a tym samym dąży do realizacji zasad współżycia społecznego. Nie wyklucza to jednak, iż żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku nie może zostać ocenione negatywnie przez pryzmat tych zasad, gdy w świetle zasad lub wartości moralnych, powszechnie, społecznie akceptowanych, jawi się jako nadużycie prawa. Poddając zatem analizie całokształt postępowania spadkodawcy, jak i uprawnionego do zachowku, nie sposób zaakceptować twierdzeń strony pozwanej, jakoby wystąpienie powoda o zachowek stanowiło naruszenie art. 5 k.c. Zwrócić bowiem należy uwagę, że powód w chwili śmierci dziadka miał 8 lat. Nie sposób zatem jego działań traktować jako samodzielnych. Nie można natomiast ich oceniać przez pryzmat zachowania jego przedstawiciela ustawowego - matki D. C.. Relacje łączące wymienioną
z K. C. pozostają bez istotnego wpływu na zasadność spornego roszczenia.

W skład spadku po K. C. wchodzi udział ¾ w nieruchomości stanowiących gospodarstwo rolne zabudowane budynkiem mieszkalnym nr (...) oraz budynkami gospodarczymi (garażem, stodołą i oborą), położone w miejscowości K., gmina K., powiat (...), województwo (...), oznaczone jako działki nr (...) o powierzchni 2,4600 ha i nr (...) o powierzchni 2,8100 ha, dla których Sąd Rejonowy w Kętrzynie prowadzi księgi wieczyste nr (...) . Celem określenia wartości wskazanego udziału dopuszczony został dowód z opinii biegłego
z zakresu wyceny nieruchomości. W tym miejscu podkreślić wypada, że Sąd odstąpił od uczynienia podstawą ustaleń faktycznych niniejszej sprawy opinii pisemnej autorstwa pierwszego w procesie biegłego - J. W. (k. 143-155). Ekspert ten, pomimo zgłoszenia przez stronę pozwaną zarzutów, nie ustosunkował się bowiem do nich ani nie wyjaśnił powstających na ich tle wątpliwości, co skutkowało koniecznością skorzystania z regulacji art. 286 k.p.c.

W opisanej sytuacji Sąd podstawą czynionych ustaleń uczynił opinię biegłej
z zakresu (...), która w jasnej, pełnej
i wszechstronnej – a także niekwestionowanej przez strony (k. 242) – opinii wypowiedziała się na temat wartości rynkowej masy spadkowej w postaci udziału ¾ w wyżej opisanym gospodarstwie rolnym. Biegła ponad wszelką wątpliwość określiła przy tym wartość udziału na kwotę 134.704 zł. Powód oraz pozwana wprost zaakceptowali wycenę (protokół rozprawy k. 292), nie zgłaszając do niej zastrzeżeń.

Nie budzi zatem wątpliwości, że małoletniemu powodowi przysługuje zachowek odpowiadający wartości 2/3 ze 134.704 zł, czyli 89,801 zł. Taką też kwotę Sąd zasądził od pozwanej Z. S. na rzecz W. C..

Jednocześnie Sąd uznał – wbrew stanowisku strony powodowej – że odsetki winny zostać zasądzone od wskazanej kwoty od daty wydania wyroku, czyli 14 lipca 2016 r., nie zaś za okres ją poprzedzający, tj. od daty wezwania przez powoda pozwanej do zapłaty zachowku pismem z dnia 10 lutego 2014 r. Zdaniem Sądu, dostrzegając rozbieżności interpretacyjne
w doktrynie i judykaturze w tej materii, na kanwie niniejszej sprawy uznać należało, że roszczenie o zachowek stało się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości
i dopiero z tą datą możliwe było naliczanie odsetek za opóźnienie. Powyższe uzasadnia to, że ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku, następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu z tego tytułu (wyrok Sądu Apelacyjnego
w W. z 18 listopada 1997 r., I ACa 690/97, Apel.-W-wa (...) oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 2 marca 2012 r., I ACa 110/12, Lex nr 1129357). Na tle opinii z zakresu wyceny nieruchomości biegłej T. W. nie budzi natomiast wątpliwości, że wskazana w niej wartość udziału ¾ nieruchomości stanowiących gospodarstwo rolne, tj. 134.704 zł odbiega od przyjętego w piśmie strony powodowej z dnia 10 lutego 2014 r., tj. 200.000 zł. W tej zaś sytuacji nie sposób przyjąć, aby w wyniku wezwania wierzyciela (uprawnionego z tytułu zachowku) skierowanego wobec dłużnika (spadkobiercy) do spełnienia świadczenia nastąpiło przekształcenie zobowiązania bezterminowego w zobowiązanie terminowe stosownie do treści art. 455 k.c. nie można bowiem w ocenie Sądu uznać, aby roszczenie to już w dacie 12 lutego 2014 r. zostało należycie sprecyzowane, a tym samym możliwe do zrealizowania bezpośrednio po wezwaniu do zapłaty.

Z tego też względu na podstawie art. 991 §1 i 2 oraz art. 481 §1 i 2 k.p.c. zasądzono od pozwanej na rzecz powoda kwotę 89.801 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od 14 lipca 2016 t. do dnia zapłaty, oddalając powództwo co do odsetek ustawowych od tej kwoty za okres od dnia 21 lutego 2014 t do 13 lipca 2016 r. (punkt I i II wyroku).

Na podstawie art. 333 pkt 2 k.p.c., z uwagi na częściowe uznanie przez Z. S. roszczenia powoda do kwoty 10.000 zł, wyrokowi w punkcie I nadano rygor natychmiastowej wykonalności w tym zakresie (punkt IV wyroku).

Mając natomiast na uwadze, że powód na rozprawie w dniu 12 lipca 2016 r. cofnął pozew ponad kwotę 89.801 zł z jednoczesnym zrzeczeniem się roszczenia w tej części i nie wystąpiły przesłanki z art. 203 § 4 k.p.c., postępowanie podlegało w tym zakresie umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. (punkt III wyroku).

O kosztach procesu rozstrzygnięto na podstawie art. 100 k.p.c. zasądzając od pozwanej Z. S. na rzecz powoda W. C. (do rąk jego przedstawicielki ustawowej D. C.) kwotę 3.248,07 zł (3.617 zł kosztów powoda razy stosunek wygranej 89,80%). Pozwana nie poniosła (nie wykazała) żadnych kosztów procesu.

Nakazano jednocześnie, w oparciu o art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r.
o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, ściągnąć od Z. S. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4.490 zł tytułem odpowiedniej części, (tj. 89,80%) opłaty od pozwu, (tj. 5.000 zł), od uiszczenia której powód był zwolniony na podstawie postanowienia tut. Sadu z dnia 10 marca 2014 r.