Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 29 października 2015 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. dokonał działu spadku po H. Ś., w skład którego wchodzi udział 1/2 we współwłasności nieruchomości o powierzchni 6,1919 ha, położonej w J., gminie M., powiecie (...), składającej się z działek ewidencyjnych: nr (...) o powierzchni 1,94 ha, nr (...) o powierzchni 0,28 ha, nr (...) o powierzchni 1,1 ha, nr (...) o powierzchni 0,4597 ha, nr (...) o powierzchni 0,2259 ha, nr (...) o powierzchni 0,47 ha, nr (...) o powierzchni 1,4376 ha, nr (...)o powierzchni 0,1287 ha i nr (...) o powierzchni 0,15 ha, dla której Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...), podziału majątku wspólnego H. Ś. i E. Ś. w skład, którego wchodzi nieruchomość o powierzchni 6,1919 ha, położona w J., gminie M., powiecie (...), składająca się z działek ewidencyjnych: nr (...) o powierzchni 1,94 ha, nr (...) o powierzchni 0,28 ha, nr (...) o powierzchni 1,1 ha, nr (...) o powierzchni 0,4597 ha, nr (...)o powierzchni 0,2259 ha, nr (...) o powierzchni 0,47 ha, nr (...) o powierzchni 1,4376 ha, nr (...) o powierzchni 0,1287 ha i nr (...)o powierzchni 0,15 ha, dla której Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz zniesienia współwłasności opisanej nieruchomości w ten sposób, że:

1) B. R. przyznał własność działek: nr (...) o powierzchni 1,94 ha i nr (...) o powierzchni 0,1287 ha,

2) K. Z. (1) przyznał własność działek: nr (...) o powierzchni 0,28 ha, nr (...) o powierzchni 1,1 ha, nr (...) o powierzchni 0,4597 ha i nr (...) o powierzchni 0,15 ha,

3) A. Z. (1) przyznał własność działek: nr (...) o powierzchni 0,47 ha, nr (...) o powierzchni 1,4376 ha, nr (...) o powierzchni 0,2259 ha;

II. wartość przedmiotu działu spadku ustalił na kwotę 604220 zł, podziału majątku wspólnego i zniesienia współwłasności na kwotę 1208440 zł;

III. zasądził tytułem dopłaty od B. R.:

1) na rzecz K. Z. (1) kwotę 6773,34 zł,

2) na rzecz A. Z. (1) kwotę 1313,33 zł;

IV. nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku):

1) od B. R. kwotę 3100,56 zł,

2) od A. Z. (1) kwotę 3100,56 zł,

3) od K. Z. (1) kwotę 4700,56 zł.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

H. Ś. i E. Ś. byli małżeństwem. Umowy majątkowej małżeńskiej nie zawierali. H. Ś. zmarł w dniu 12 sierpnia 1980 roku. Spadek po nim, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyli: żona E. Ś. oraz dzieci: B. R. (1), M. Z. i A. Z. (1) po 1/4 części każda z nich. E. Ś. zmarła w dniu 27 maja 2008 roku. Spadek po niej nabyły dzieci: A. Z. (1), B. R. (1), M. Z. po 1/3 części każda z nich.

H. Ś. i E. Ś. byli współwłaścicielami na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej gospodarstwa rolnego położonego J., składającego się z działek oznaczonych numerami: (...) o powierzchni 0,28 ha, (...) o powierzchni 1,1 ha, (...) o powierzchni 1,94 ha, (...) o powierzchni 1,21 ha, (...) o powierzchni 0,47 ha, (...) o powierzchni 1,74 ha, (...) o powierzchni 0,15 ha, (...)o powierzchni 0,91 ha.

Umową darowizny z dnia 21 stycznia 1994 roku E. Ś. podarowała na współwłasność w częściach równych córkom B. R. (2), A. Z. (1) i M. Z. swój udział wynoszący 5/8 części we współwłasności nieruchomości składającej się z działek o numerach: (...).

Umową darowizny z dnia 30 czerwca 2010 roku M. Z. podarowała synowi K. Z. (1) udział 1/3 części we współwłasności nieruchomości położonej w J. gminie M., składającej się z działek o numerach (...).

Decyzją Wojewody L. z dnia 18 października 2010 roku na wniosek (...) Spółki Akcyjnej w L. działki o numerach (...) zostały podzielone na działki o numerach (...). Działki o numerach (...) przeszły na własność Skarbu Państwa za odszkodowaniem na rzecz B. R., K. Z. (1) i A. Z. (1).

Decyzją Starosty (...) z dnia 24 stycznia 2013 roku działka nr (...) o powierzchni 0,02 ha przeszła na własność Gminy M. za odszkodowaniem na rzecz B. R., K. Z. (1) i A. Z. (1).

Przez wiele lat w posiadaniu działek o numerach (...) była B. R. (1), działek o numerach (...) M. Z., działek o numerach (...) A. Z. (1).

Obecnie B. R. (1) znajduje się w posiadaniu działek o numerach (...), K. Z. (1) w posiadaniu działek o numerach (...), A. Z. (1) w posiadaniu działki nr (...) (działka ta została wydzierżawiona).

B. R. (1) ma 60 lat, z wykształcenia jest ekonomistką, posiada świadectwo rolnika wykwalifikowanego, pracuje w banku. Jest mężatką, ma dwoje dorosłych dzieci. Zamieszkuje w Ś., w odległości około 5 km od J.. Przez kilkadziesiąt lat prowadziła wraz mężem gospodarstwo rolne w J.. Uprawiała działki o numerach (...) oraz działki własne o powierzchni około 3 ha. W budynku gospodarczym na działce nr (...) przechowuje sprzęt rolniczy. Posiada ciągnik i podstawowy sprzęt rolniczy. W związku z przejściem męża na emeryturę małżonkowie R. przekazali wspólne gospodarstwo rolne córce A. C., której pomagają w produkcji rolniczej. A. C. posiada wraz mężem również własne gospodarstwo rolne o powierzchni 12 ha oraz sprzęt rolniczy. Do działki nr (...) przylega wąska działka nr (...) której właścicielem jest obecnie A. C. a wcześniej B. R. (1). W pobliżu położone są również działki nr (...), których właścicielem jest obecnie A. C. a wcześniej B. R. (1). W pobliżu działki nr (...) położone są działki nr (...), których właścicielem jest obecnie A. C. a wcześniej B. R. (1).

K. Z. (1) ma 27 lat, jest rolnikiem, zamieszkuje wraz z partnerką i rodzicami na działce nr (...), położonej w pobliżu działki nr (...). Prowadzi gospodarstwo rolne w J., oprócz własnej działki o powierzchni 1,3 ha uprawia działki o numerach (...). Posiada sprzęt rolniczy. Swoje plany życiowe łączy z prowadzeniem gospodarstwa rolnego w J..

A. Z. (1) ma 58 lat, jest przedsiębiorcą, prowadzi działalność gospodarczą polegającą na szyciu i sprzedaży firan, posiada sklep w W.. Jest rozwiedziona, ma dwoje dorosłych dzieci. Z domu rodzinnego położonego na działce nr (...) wyprowadziła się w 1976 roku. Przez wiele lat mieszkała z rodziną w Ł., następnie w T. i N. koło W.. Obecnie mieszka z partnerem w Ł., dzierżawi 4 ha gruntów położonych w Ł.. Użytkowała działki o numerach (...). Obecnie działkę nr (...) wydzierżawiła. Nie posiada własnego sprzętu rolniczego.

W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego gminy M.:

1) działka nr (...) o powierzchni 1,94 ha znajduje się w strefie nalotów lotniska, obszarze usługowym z dopuszczeniem zabudowy produkcyjnej, składów i magazynów oraz terenie produkcji rolnej,

2) działka nr (...) o powierzchni 0,28 ha znajduje się na terenie zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej oraz w terenie produkcji rolnej,

3) działka nr (...) o powierzchni 1,10 ha znajduje się w strefie nalotów lotniska, obszarze usługowym z dopuszczeniem zabudowy produkcyjnej, składów i magazynów oraz terenie produkcji rolnej,

4) działka nr (...) o powierzchni 0,4597 ha znajduje się w terenie komunikacji rolniczej, terenie przyległym do obszaru lotniska,

5) działka nr (...) o powierzchni 0,2259 ha znajduje się w terenie komunikacji rolniczej, terenie przyległym do obszaru lotniska,

6) działka nr (...) o powierzchni 0,47 ha znajduje się w terenie komunikacji rolniczej, terenie przyległym do obszaru lotniska,

7) działka nr (...) o powierzchni 1,4376 ha znajduje się w terenie produkcji rolnej, terenie upraw polowych,

8) działka nr (...) o powierzchni 0,1287 ha znajduje się w terenie komunikacji rolniczej, terenie przyległym do obszaru lotniska,

9) działka nr (...) o powierzchni 0,15 ha znajduje się w terenie zieleni łęgowej, terenie łąk.

Jedynie działka nr (...) posiada walory siedliskowe – rolne. Wszystkie pozostałe działki nie maja prawa zabudowy zagrodowej.

Z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej najlepiej byłoby całą nieruchomość przekazać uczestnikom, którzy pełnią funkcje następcy w gospodarstwie, uprawiają przedmiotowe działki, posiadają w bezpośredniej bliskości działek gospodarstwa wyposażone w sprzęt rolniczy, gwarantują dalsze racjonalne gospodarowanie. Takie kryteria spełniają B. R. (1) i K. Z. (1). Przyznanie A. Z. (1) działki nr (...) byłoby z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej mało zasadne.

Aktualna wartość rynkowa działek wynosi:

1) działki nr (...) - 362800 zł,

2) działki nr (...) - 61600 zł,

3) działki nr (...) - 172800 zł,

4) działki nr (...) - 159700 zł,

5) działki nr (...) - 78600 zł,

6) działki nr (...) - 145700 zł,

7) działki nr (...) - 177200 zł,

8) działki nr (...) - 48100 zł,

9) działki nr (...) - 1940 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny, podkreślając, że złożone w sprawie dokumenty nie były kwestionowane tak co do ich autentyczności, jak i okoliczności w nich stwierdzonych, a zeznania świadków i uczestników są również wiarygodne. Wywołane opinie biegłych zostały sporządzone w sposób rzetelny i fachowy.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał wniosek za zasadny.

Sąd Rejonowy podkreślił, że skład majątku wspólnego i skład spadku po H. Ś. były bezsporne. Przedmiotem działu było gospodarstwo rolne.

Zgodnie z art. 210 k.c. w zw. z art. 1035 k.c. każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. W przypadku zniesienia współwłasności mogą znaleźć zastosowanie następujące formy podziału: fizyczny podział rzeczy wspólnej (podział w naturze) – art. 211 k.c. w zw. z art. 1035 k.c.; przyznanie rzeczy jednemu współwłaścicielowi z obowiązkiem spłaty pozostałych – art. 212 § 2 k.c. w zw. z art. 1035 k.c., sprzedaż rzeczy i podział uzyskanej sumy proporcjonalnie do wielkości udziałów przysługujących poszczególnym osobom –art. 212 § 2 in fine k.c. w zw. z art. 1035 k.c.

Zgodnie z art. 213 k.c. jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele.

Zgodnie z art. 214 § l k.c. w razie braku zgody wszystkich współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Zgodnie z § 2 tego przepisu, jeżeli warunki przewidziane w paragrafie poprzedzającym spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. W myśl § 3 tego przepisu na wniosek wszystkich współwłaścicieli sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z § 4 tego przepisu sprzedaż gospodarstwa rolnego sąd zarządzi również w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

Zgodnie z art. 622 § 2 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania, o których mowa dwóch artykułach poprzedzających, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

W myśl art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. jeżeli brak podstaw do wydania postanowienia w myśl artykułu poprzedzającego, a zachodzą warunki do dokonania podziału w naturze, sąd dokonuje tego podziału na części odpowiadającej wartością udziałom współwłaścicieli z uwzględnieniem wszelkich okoliczności zgodnie z interesem społeczno-gospodarczym. Różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne.

Z analizy powołanych przepisów wynika, że podstawowym sposobem zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego jest jego fizyczny podział. Jeżeli jednak taki podział byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele, a w braku zgody – temu współwłaścicielowi, który prowadzi to gospodarstwo rolne lub stale w nim pracuje, chyba ze interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela.

Z wywołanej w sprawie opinii biegłego z zakresu rolnictwa wynika, że zasady prawidłowej gospodarki rolnej przemawiają za przyznaniem całej nieruchomości jednemu ze współwłaścicieli, tj. B. R. lub K. Z. (1). Na takie rozwiązanie żaden z tych współwłaścicieli nie wyraził zgody. W tym stanie rzeczy Sąd postanowił dokonać fizycznego podziału przedmiotowego gospodarstwa rolnego jako podstawowego sposobu wyjścia ze współwłasności. Dokonując takiego podziału Sąd kierował się zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, wziął pod uwagę stanowiska uczestników prezentowane w toku postępowania, dotychczasowy sposób korzystania z nieruchomości, wartość poszczególnych nieruchomości oraz fakt, że uczestnicy postępowania B. R. (1) i K. Z. (1) wnosili o zminimalizowanie ewentualnych dopłat.

Przyznanie B. R. działek o numerach (...) jest zgodne z wnioskiem wnioskodawczyni i uczestnika K. Z. (1). Za takim sposobem podziału przemawia fakt posiadania przez B. R. działki nr (...), okoliczność, że działka ta znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie innych działek, które wchodziły w skład gospodarstwa rolnego B. R., a obecnie stanowią własność jej następcy, tj. córki A. C., która prowadzi gospodarstwo rolne. Taki podział jest zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, bowiem w przyszłości działki te mogą powiększyć gospodarstwo rolne córki, co zgodnie z opinią biegłego z zakresu rolnictwa jest procesem pożądanym. Pozostali uczestnicy nie wnosili o przyznanie im działki nr (...). Działki nr (...) mają razem wartość 410900 zł., a więc zbliżoną do wartości udziału B. R. w przedmiotowym gospodarstwie (1208440 zł : 3 = 402813,33 zł). Taki sposób podziału zminimalizuje więc obowiązek dopłat.

Przyznanie K. Z. (1) działek o numerach (...) jest częściowo (tj. co do działek o numerach (...)) zgodne z wnioskiem wnioskodawczyni i uczestnika K. Z. (1). Uczestniczka A. Z. (1) nie wnosiła o przyznanie jej tych działek. Za takim sposobem podziału przemawia fakt prowadzenia przez K. Z. (1) gospodarstwa rolnego. Umożliwi mu to bowiem powiększenie tego gospodarstwa. Taki sposób podziału uwzględnia również dotychczasowy stan posiadania. Działki o numerach (...) mają razem wartość 396040 zł a więc zbliżoną do wartości udziału K. Z. (1) w przedmiotowym gospodarstwie.

Przyznanie A. Z. (1) działek o numerach (...) uwzględnia fakt wieloletniego uprawiania przez nią działki nr (...) (uczestniczka wnosiła o stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowej działki, jednakże jej wniosek został prawomocnie oddalony). Działki nr (...) graniczą ze sobą. a w ich bliskim sąsiedztwie znajduje się działka nr (...). Powyższa okoliczność ułatwi uprawę przedmiotowych działek, prowadzi do zwiększenia ich atrakcyjności jako pewnej całości. Działki o numerach (...) mają razem wartość 401500 zł, a więc zbliżoną do wartości udziału A. Z. (1) w przedmiotowym gospodarstwie.

Wartość całego gospodarstwa rolnego wynosi 1208440 zł. W konsekwencji wartość udziałów wnioskodawczyni i uczestników A. Z. (1) i K. Z. (1) wynosi 402813,33 zł.

Sposób podziału dokonany przez Sąd w sposób najbardziej zbliżony odpowiada udziałom wnioskodawczyni i uczestników we współwłasności nieruchomości. Jest więc najbardziej sprawiedliwy, a przy tym w możliwie najpełniejszy sposób uwzględnia zasady prawidłowej gospodarki rolnej.

W konsekwencji takiego podziału zasadne było zasądzenie od wnioskodawczyni tytułem dopłat:

1) na rzecz K. Z. (1) kwoty 6773,34 zł,

2) na rzecz A. Z. (1) kwoty 1313,33 zł.

Ponieważ część kosztów sądowych w postaci wydatków została wyłożona przez Skarb Państwa, zasadnym było rozliczenie tych kosztów poprzez nakazanie ich ściągnięcia na postawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. l ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2005 roku, Nr 167, poz. 1398, ze zm.). Wydatki w niższej sprawie wyniosły 17101,68 zł. Udziały wnioskodawczyni i uczestników w tej kwocie wynoszą po 5700,56 zł. Wnioskodawczyni uiściła na poczet wydatków kwotę 2600 zł, w konsekwencji nakazano ściągnąć od niej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 3100,56 zł. Uczestniczka A. Z. (1) uiściła na poczet wydatków kwotę 2600 zł, w konsekwencji nakazano ściągnąć od niej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 3100,56 zł. Uczestnik K. Z. (1) uiścił na poczet wydatków kwotę 1000 zł, w konsekwencji nakazano ściągnąć od niego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 4700,56 zł.

*

Apelację od tego postanowienia wniosła uczestniczka A. Z. (1), zaskarżając postanowienie Sądu Rejonowego w części, a mianowicie w punktach I. i III.

Uczestniczka zarzuciła zaskarżonemu postanowieniu:

I. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie naruszenie :

1) art. 233 § l k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, a nadto dokonanie błędnej, dowolnej a nie swobodnej oceny dowodów wbrew zasadom doświadczenia życiowego i zasadom logiki, co doprowadziło do błędnego ustalenia stanu faktycznego w sprawie, a naruszenie to szczególnie wyraża się poprzez:

- dokonanie błędnej oceny dowodu z opinii biegłego J. D. i pominięcie, iż zgodnie z tym dowodem z punktu widzenia zasad prawidłowej gospodarki rolnej wszystkie spadkowe działki powinny być przyznane B. R. i K. Z. ze stosowną spłatą uczestniczki A. Z.,

- pominięcie wypisu i wyrysu z rejestru gruntów odnośnie działek o numerach (...), które w przeważającej części stanowią łąki, tj. stanowią teren, na którym niemożliwe jest prowadzenie produkcji rolnej,

- pominięcie zeznań A. Z. w zakresie, w jakim uczestniczka podnosiła, iż od kilku lat nie jest już w posiadaniu przyznanych jej działek, nie uprawia ich i uprawiać ich nie chce,

- niedokonanie oceny tego, który ze współwłaścicieli daje gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa, to jest nierozważenie wyników postępowania dowodowego co do posiadanej przez współwłaścicieli wiedzy praktycznej i teoretycznej w zakresie rolnictwa, stosunków osobistych i rodzinnych współwłaścicieli, dla których gospodarstwo będzie stanowiło warsztat produkcyjny i źródło utrzymania rodziny, ich miejsce zamieszkania, wykształcenie, dotychczas wykonywany zawód,

2) art. 623 k.p.c. w zw. z art. 688 k.p.c. poprzez dokonanie zniesienia współwłasności przez podział w naturze w sytuacji, gdy w sposób oczywisty jest to sprzeczne z interesem społeczno-gospodarczym przeznaczenia rzeczy oraz zasadami prawidłowej gospodarki rolnej,

II. naruszenie prawa materialnego, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, przez błędne zastosowanie, a mianowicie:

1) art. 211 k.c. w zw. z 1035 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. poprzez zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego poprzez podział między współwłaścicieli, pomimo iż jest to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem nieruchomości, w sytuacji, gdy Sąd winien przyznać gospodarstwo rolne temu współwłaścicielowi, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia z obowiązkiem spłaty pozostałych uczestników,

2) art. 214 § l i § 2 k.c. w zw. z 1035 k.c. w zw. z art. 1070 k.c. poprzez niedokonanie zniesienia współwłasności poprzez przyznanie gospodarstwa rolnego wnioskodawczyni lub uczestnikowi K. Z. z obowiązkiem spłaty A. Z., którzy gospodarstwo prowadzą i stale w nim pracują, a podział gospodarstwa jest niezgodny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Uczestniczka A. Z. (1) wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia:

a)  w punkcie I. poprzez zniesienie współwłasności nieruchomości składającej się z działek ewidencyjnych o numerach (...), dla których Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą Ś. prowadzi księgę wieczystą nr (...), poprzez przyznanie nieruchomości na własność B. R. (2) albo K. Z. (1) z obowiązkiem spłaty uczestników, w tym z obowiązkiem spłaty A. Z. (1) w wysokości 402813,33 zł,

b)  zasądzenie od uczestników na rzecz A. Z. (1) kosztów postępowania za obie instancje,

ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie niniejszej sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

*

Wnioskodawczyni B. R. (1) wniosła zażalenie na rozstrzygnięcie w przedmiocie nieuiszczonych kosztów sądowych, podnosząc, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił w rozliczeniu tych kosztów dwóch dokonanych przez nią wpłat: kwoty 720 zł tytułem wpisu sądowego oraz kwoty 654,47 zł tytułem zaliczki na wynagrodzenie biegłego.

Wnioskodawczyni domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia poprzez obniżenie kwoty pobieranej od niej na rzecz Skarbu Państwa o wyżej wskazane kwoty.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki A. Z. (1) nie jest zasadna.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zaskarżone postanowienie polegałoby uchyleniu i przekazaniu sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości albo nierozpoznania istoty sprawy (art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W sprawie nie występują takie okoliczności ani też skarżąca uczestniczka nie postawiła w apelacji tego rodzaju zarzutów.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Odnosząc się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. należy wskazać, że biegły z zakresu rolnictwa J. D. (2) bynajmniej nie zawarł w swojej opinii kategorycznego wniosku, że podział gospodarstwa rolnego byłby sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Biegły obszernie omówił uwarunkowania związane z prowadzeniem przedmiotowego gospodarstwa rolnego (k. 1293-1300). Doprowadziły one biegłego do konkluzji, że przyznanie uczestniczce A. Z. (1) części gruntów rolnych (biegły odnosił się do działki nr (...), ale w dużej części jego rozważania można odnieść do samej zasady) jest umocowane prawnymi względami (udziałem uczestniczki w gospodarstwie rolnym i wystarczającymi kwalifikacjami do jego prowadzenia), natomiast jest mało uzasadnione ze względu na brak możliwości prowadzenia efektywnej, opłacalnej produkcji rolnej i ograniczenia związane z możliwością zabudowy gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego oraz oddziaływanie istniejącego w pobliżu lotniska. Z tego punktu widzenia najlepiej byłoby przyznać całego gospodarstwo rolne B. R. albo K. Z. (1). Zauważyć przy tym należy, że początkowo skarżąca uczestniczka kwestionowała ten wniosek, domagając się przyznania jej całego gospodarstwa rolnego (k. 1327-1328). Wyjaśniając ustnie opinię biegły wyraźnie wypowiedział się, iż nie stwierdził, że przyznanie A. Z. (1) jakiś działek jest niemożliwe (k. 1450).

Przeznaczenie i sposób wykorzystywania działek o numerach (...) (częściowo łąki) został uwzględniony przez biegłego J. C. przy wycenie tych gruntów. Za przyznaniem ich uczestniczce przemawia to – jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, że dwie z tych działek sąsiadują ze sobą (nr (...)), a trzecia leży w pobliżu, przy tej samej drodze (mapa – k. 1394), a także fakt, iż działkę nr (...) skarżąca uczestniczka uprawiała przez wiele lat i ubiegała się o jej zasiedzenie.

W ocenie Sądu Okręgowego fakt, że uczestniczka A. Z. (1) nie była w posiadaniu pozostałych przyznawanych jej działek i obecnie ich nie uprawia, ani nie chce, nie wyklucza podziału w naturze gospodarstwa rolnego w sposób najbardziej racjonalny i odpowiadający udziałom uczestników postępowania.

Należy podkreślić, że stanowisko uczestniczki A. Z. (1) co do sposobu podziału przedmiotowego gospodarstwa rolnego ulegało licznym zmianom w toku postępowania.

Początkowo ubiegała się ona o działki nr (...), następnie o działki nr (...), później ponownie o działkę nr (...), po opinii biegłego z zakresu rolnictwa – o całe gospodarstwo rolne, aby ostatecznie – po oszacowaniu wartości gruntów na znaczne wartości – domagać się jedynie spłaty z przedmiotowego gospodarstwa rolnego.

Należy wskazać, że żaden z pozostałych współuprawnionych (B. R. (1) i K. Z. (1)) nie ubiegał się ostatecznie o przyznanie całego gospodarstwa rolnego, ani nie wyrażał na to zgody. Analiza ich sytuacji materialnej i rodzinnej nie świadczy o tym, aby dysponowali oni środkami pieniężnymi bądź łatwym do spieniężenia i zbędnym im majątkiem, pozwalającymi na dokonanie w realnym terminie spłaty skarżącej uczestniczki kwotą 402813,33 zł.

Alternatywne rozwiązania byłyby dla skarżącej uczestniczki jak i dla pozostałych uczestników postępowania niekorzystne. Sprzedaż licytacyjna gospodarstwa rolnego (art. 214 § 4 k.c.) wiązałaby się bowiem z koniecznością poniesienia kosztów sprzedaży dokonywanej przez komornika, ryzykiem niedojścia sprzedaży do skutku i nieuzyskania w tej drodze ceny odpowiadającej wartości rynkowej gruntów. Wybór tego sposobu działu byłby przy tym definitywny, a zatem pomimo ewentualnego fiaska sprzedaży licytacyjnej nie byłoby możliwe wyjście ze wspólności gospodarstwa rolnego w inny sposób, np. poprzez powrót do jego podziału w naturze. Teoretycznie byłoby też możliwe przyznanie całego gospodarstwa rolnego (...) albo K. Z. (1), ze znacznym obniżeniem spłaty należnej A. Z. (1) na podstawie art. 216 § 2 k.c., jednakże – jak już wyżej wskazano – nie było zgody tych uczestników na przyznanie im całego gospodarstwa rolnego, a ponadto tego rodzaju rozwiązanie byłoby bardziej niekorzystne ekonomicznie dla skarżącej uczestniczki.

Przede wszystkim zaś nie można tracić z pola widzenia specyficznego położenia przedmiotowego gospodarstwa rolnego i ograniczeń związanych z istniejącym w pobliżu lotniskiem, znajdujących odzwierciedlenie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Poza działką nr (...) nie istnieje możliwość dokonania nowej zabudowy rolniczej, a zabudowa istniejąca na działce nr (...) jest bardzo zdegradowana (dom nadaje się do rozbiórki) i nie może być modernizowana. Grunty są rozdrobnione, a w części – w następstwie podziałów związanych z powstaniem lotniska – niekorzystnie położone i o niewielkiej powierzchni. W zasadzie, niezależnie od istniejących możliwości i faktycznego wykorzystywania rolniczego tych gruntów, prowadzenie na nich ekonomicznie opłacalnego gospodarstwa rolnego należy uznać za bardzo utrudnione, a wręcz za niemożliwe. Zarazem, co jasno wynika z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości J. C. (k. 1351-1407, 1519-1534, 1729-1780, 1844-1851) i biegłej E. M. (k. 1686-1701) szans racjonalnego i opłacalnego wykorzystania większości przedmiotowych gruntów należy upatrywać w możliwości ich przeznaczenia na cele pozarolnicze, związane z zabudową o celach związanych z istniejącym lotniskiem (produkcja, usługi, magazyny itp.). Specyfika tych gruntów z jednej strony zadecydowała o znacznej ich wartości, a z drugiej strony niewątpliwie skutkuje też tym, że obrót tymi gruntami może być utrudniony, a zainteresowanie nimi – niewielkie, co dodatkowo przemawia przeciwko zarządzeniu sprzedaży licytacyjnej tych gruntów.

W świetle powyższych rozważań uwarunkowania ułatwiające prowadzenie gospodarstwa rolnego, niewątpliwie istniejące po stronie B. R. i K. Z. (1), a zarazem utrudniające jego prowadzenie uczestniczce A. Z. (1), nie mogły mieć decydującego znaczenia przy wyborze sposobu wyjścia ze wspólności przedmiotowego gospodarstwa rolnego. Można wręcz powiedzieć, że dotychczas ujawniona w życiorysie A. Z. (1) przedsiębiorczość może jej w przyszłości ułatwić wykorzystanie szans związanych z możliwością przeznaczenia przedmiotowych gruntów na działalność gospodarczą.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy prawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego, w szczególności art. 211 k.c. i art. 214 k.c. w zw. z art. 1035 k.c., art. 1070 k.c. i art. 46 k.r.io. (który również powinien zostać przywołany przez Sąd pierwszej instancji ze względu na dokonywany podział majątku wspólnego).

Sąd Okręgowy w pełni podziela wywody Sądu Rejonowego w tym zakresie i zbędne jest ich powtarzanie. Sąd pierwszej instancji nie miał możliwości przyznania całego gospodarstwa rolnego jednej osobie, skoro żaden ze współuprawnionych nie wyraził na to zgody, ani nie dysponował możliwością dokonania spłaty pozostałych.

W świetle opinii biegłego J. D. (2) i specyfiki przedmiotowych gruntów nie można też przyjąć, że podział przedmiotowego gospodarstwa rolnego jest sprzeczny z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 § 1 k.c.). Podział następuje między osobami bliskimi, spadkobiercami właścicieli gospodarstwa rolnego, a zatem nie narusza on przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 roku o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. z 2012 roku, poz. 803, ze zm.). Podkreślić należy, że podział w naturze jest podstawowymi i priorytetowym sposobem wyjścia ze wspólności rzeczy (art. 211 k.c.).

Sąd Rejonowy prawidłowo orzekł także o dopłatach (art. 212 § 1 i § 3 k.c.).

Co do zasady prawidłowo też Sąd Rejonowy przyjął, że nieuiszczone koszty sądowe w postaci wydatków postępowania powinny zostać rozdzielone na uczestników postępowania stosownie do ich udziału w sprawie, mierzonego wielkością udziału w dzielonym gospodarstwie rolnym. Apelująca uczestniczka nie postawiła żadnych zarzutów temu rozstrzygnięciu.

Jeżeli natomiast chodzi o zażalenie wnioskodawczyni w zakresie rozstrzygnięcia o nieuiszczonych kosztach sądowych, okazało się ono częściowo zasadne. Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił wysokość wydatków poniesionych w postępowaniu i udziały, jakie powinny przypaść na uczestników, jednakże nie uwzględnił, że wnioskodawczyni uiściła w ramach zaliczek także kwotę 654,47 zł.

Sąd Okręgowy nie znalazł natomiast podstaw do uwzględnienia w tym rozliczeniu wpisu uiszczonego przez wnioskodawczynię. Mógł on bowiem zostać uwzględniony w ewentualnym rozstrzygnięciu o kosztach postępowania, którego jednak zaskarżone postanowienie nie zawiera. Ponadto Sąd Rejonowy, co wyraźnie wynika z uzasadnienia zaskarżonego rozstrzygnięcia, rozliczył tylko wydatki postępowania a nie opłaty sądowe. Sprawa została wszczęta przed dniem 2 marca 2006 roku i zgodnie z art. 149 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zastosowanie miały przepisy obowiązujące uprzednio, tj. ustawa z dnia 13 czerwca 1967 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2002 roku, Nr 9, poz. 88, ze zm.) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 grudnia 1996 roku w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz. U. z 1996 roku, Nr 154, poz. 753, ze zm.). Przepis § 41 cyt. rozporządzenia przewidywał, że wpis w niniejszej sprawie powinien wynosić piątą część wpisu stosunkowego, jednakże nie został on ustalony przez Sąd Rejonowy po ustaleniu całkowitej wartości majątku podlegającego działowi. Nie ma wobec tego podstaw do rozliczenia w ramach nieuiszczonych wydatków części wpisu dotychczas uiszczonej przez wnioskodawczynię.

Odpowiednikiem art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych był natomiast art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych i ten ostatni przepis powinien zostać przywołany przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu rozstrzygnięcia z punktu IV. zaskarżonego postanowienia.

Apelacja uczestniczki A. Z. (1) została oddalona, toteż na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od skarżącej na rzecz B. R. i K. Z. (1) po połowie zwrot kosztów postępowania obejmujących wynagrodzenie ich pełnomocnika – adwokata w stawce minimalnej wynikającej z § 13 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 7, § 9 pkt 3, § 7 ust. 1 pkt 10 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461).

W sprawie nie miało zastosowania rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz.1800) ze względu na unormowanie § 21 cyt. rozporządzenia.

Z tych względów na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację A. Z. (1), a na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. orzekł o zażaleniu wnioskodawczyni.