Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy IV Wydział Karny Odwoławczy
w składzie:

Przewodniczący SSO Włodzimierz Hilla

Sędziowie SO Mariola Urbańska - Trzecka

SR del. Daria Kamińska-Grzelak - sprawozdawca

Protokolant sekr. sądowy Hanna Płaska

przy udziale Roberta Grobelnego Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Mogilnie

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2013 roku

rozpoznawał sprawę A. K. i K. S.
oskarżonych z art. 286§1 k.k. w zw. z art. 294§1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw.
z art. 65§1 k.k.

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora, pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, obrońcę oskarżonego K. S., oskarżonego A. K.

z dnia 31 maja 2013 roku sygn. akt VIII K 5/13

zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnia oskarżonych od zarzucanych im czynów; koszty procesu w sprawie ponosi Skarb Państwa.

sygn. akt IV Ka 753/13

UZASADNIENIE

A. K. został oskarżony o to, że :

1.  w okresie od czerwca 2007 roku do 15 lutego 2008 roku w W.gmina S.w siedzibie (...) S.A., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i z góry powziętym zamiarem oraz wspólnie i w porozumieniu z K. S., pełniąc obowiązki specjalisty do spraw zaopatrzenia, przedkładał w dziale księgowości (...) S.A.faktury wystawione przez P.P.H.U. (...)z W., w odniesieniu do których wiedział, iż zawierają one celowo zawyżone ceny normaliów, w zamian za co otrzymał prowizyjne wynagrodzenie od K. S., czym wprowadził w błąd (...) S.A.co do rzeczywistej ceny rynkowej kupowanego towaru i wyniku czego doprowadził (...) S.A.do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 202.122,84 złotych, przy czym z popełnienia tego przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu

to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 § 1 k.k.

K. S. został oskarżony o to, że :

2.  w okresie od czerwca 2007 roku do 15 lutego 2008 roku działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej i z góry powziętym zamiarem oraz wspólnie i w porozumieniu z A. K., prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą P.P.H.U. (...), wystawiał faktury zawierające celowo zawyżone ceny normaliów oraz systematycznie przekazywał A. K. prowizyjne wynagrodzenie za składanie zamówień na normalia w zawyżonych cenach, czym wprowadził w błąd (...) S.A. co do rzeczywistej ceny rynkowej kupowanego towaru i wyniku czego doprowadził (...) S.A. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 202.122,84 złotych, przy czym z popełnienia tego przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu

to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2013 r. wydanym w sprawie VIII K 5/13 Sąd Rejonowy w Inowrocławiu VIII Zamiejscowy Wydział karny z siedzibą w Mogilnie:

1.  uznał oskarżonego A. K. za winnego tego, że w okresie od nieustalonego dnia lipca 2007 roku do 15 lutego 2008 roku w W.gmina S.w siedzibie (...) S.A., działając z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach czasu i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wspólnie i w porozumieniu z K. S., pełniąc obowiązki specjalisty do spraw zaopatrzenia, przedkładał w dziale księgowości (...) S.A.faktury wystawione przez P.P.H.U. (...)z W.wiedząc, iż zawierają one celowo zawyżone ceny normaliów, w zamian za co otrzymał prowizyjne wynagrodzenie od K. S., czym wprowadził w błąd (...) S.A.co do rzeczywistej ceny rynkowej kupowanego towaru i w wyniku czego doprowadził (...) S.A.do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 64.172,75 złotych, przy czym z popełnienia tego przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu czym wypełnił znamiona występku z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę roku i 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 2 k.k. grzywnę w wysokości 100 (stu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 20 (dwudziestu) złotych,

2.  na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 2 k.k. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności oskarżonemu A. K. warunkowo zawiesił na okres próby w wymiarze lat 5 (pięciu),

3.  na podstawie art. 73 § 2 k.k. oddał oskarżonego A. K. w okresie próby pod dozór kuratora sądowego,

4.  na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego A. K. obowiązek naprawienia szkody w części poprzez zapłatę kwoty 5.000 złotych na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. W.,

5.  uznał oskarżonego K. S. za winnego tego, że w okresie od nieustalonego dnia lipca 2007 roku do 15 lutego 2008 roku działając z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach czasu i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wspólnie i w porozumieniu z A. K., prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą P.P.H.U. (...)w W., wystawiał faktury zawierające celowo zawyżone ceny normaliów i systematycznie przekazywał A. K.prowizyjne wynagrodzenie za składanie zamówień na normalia w zawyżonych cenach, czym wprowadził w błąd (...) S.A.w W.co do rzeczywistej rynkowej ceny kupowanego towaru i wyniku czego doprowadził (...) S.A.do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 64.172,75 złotych, przy czym z popełnienia tego przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu czym wypełnił znamiona występku z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k. i w zw. z art. 65 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. wymierzył oskarżonemu karę roku i 5 (pięciu) miesięcy pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 33 § 1 i 2 k.k. grzywnę w wysokości 100 (stu) stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 30 (trzydziestu) złotych,

6.  na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 2 k.k. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności oskarżonemu K. S.warunkowo zawiesił na okres próby w wymiarze lat 4 (czterech),

7.  na podstawie art. 73 § 2 k.k. oddał oskarżonego K. S.w okresie próby pod dozór kuratora sądowego,

8.  na podstawie art. 46 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego K. S.obowiązek naprawienia szkody w części poprzez zapłatę kwoty 5.000 złotych na rzecz pokrzywdzonego (...) S.A. W.,

9.  zasadził na rzecz oskarżyciela posiłkowego (...) S.A. W. solidarnie od oskarżonych kwotę 1.740 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

10.  wymierzył oskarżonemu A. K. 500 złotych tytułem opłaty i obciążył go kosztami postępowania w kwocie 431,25 zł,

11.  wymierzył oskarżonemu K. S.600 złotych tytułem opłaty i obciążył go kosztami postępowania w kwocie 431,25 zł,

Apelację od powyższego wyroku złożyli: Prokurator Rejonowy w Mogilnie, oskarżony A. K., obrońca oskarżonego K. S.oraz pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego.

Oskarżyciel publiczny zarzucił zaskarżonemu wyrokowi błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na wyrażeniu przez Sąd poglądu, że zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, iż oskarżeni A. K.i K. S.dopuścili się zarzucanego przestępstwa, podczas gdy prawidłowa analiza całokształtu zebranych w sprawie dowodów prowadzi do zgoła odmiennego wniosku. Oskarżyciel publiczny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Oskarżony A. K.w swej apelacji zarzucił wyrokowi sądu pierwszej instancji fałszywe i błędne ustalenia przyjęte za podstawę orzeczenia, które miały wpływ na treść wyroku, iż oskarżeni A. K.i K. S.dopuścili się czynów o jakie są oskarżani, gdy tym czasem prawidłowa analiza całokształtu zgromadzonych dowodów prowadzi do odmiennych ustaleń. Oskarżony A. K.również wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych polegający na pominięciu, że A. K.oprócz prowizyjnego wynagrodzenia otrzymał od K. S.korzyści majątkowe w postaci felg samochodowych marki R.oraz opon samochodowych marki T.oraz obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia tj. naruszenia art. 413 § 2 pkt. 1 k.p.k. poprzez pominięcie przy opisie czynu, że A. K.oprócz prowizyjnego wynagrodzenia otrzymał od K. S.korzyści majątkowe w postaci felg samochodowych marki R.oraz opon samochodowych marki T.. Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę opisu czynów w pkt. 1 i 5 wyroku.

Obrońca oskarżonego K. S.zarzucił wyrokowi sądu pierwszej instancji naruszenie przepisów postępowania poprzez obrazę art. 4, art. 5 § 2, art. 6, art. 7, art. 167, art. 170 § 1, art. 410, art. 424 § 1 pkt. 1 k.p.k. oraz błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku, mający wpływ na jego treść, a wyrażający się w uznaniu, że oskarżony K. S.dopuścił się popełnienia zarzucanego mu w akcie oskarżenia czynu, podczas gdy prawidłowa analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosków odmiennych. Obrońca oskarżonego w konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie oskarżonego K. S.od popełnienia zarzucanego mu czynu, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Inowrocławiu.

Apelacje oskarżyciela publicznego, oskarżonego A. K.oraz obrońcy oskarżonego K. S.były o tyle zasadne, iż skutkować musiały zmianą zaskarżonego wyroku i uniewinnieniem oskarżonych od popełnienia zarzucanych im czynów.

Wszystkie trzy wskazane wyżej apelacje zarzucają wyrokowi sądu pierwszej instancji błąd w ustaleniach faktycznych ( error facti) przyjętych za podstawę orzeczenia. Błąd w ustaleniach faktycznych to błąd, który wynika bądź to z niepełności postępowania dowodowego (tzw. błąd "braku"), bądź też z przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów (błąd "dowolności"). Może on więc być wynikiem nieznajomości określonych dowodów lub nieprzestrzegania dyrektyw obowiązujących przy ocenie dowodów (art. 7), np. błąd logiczny w rozumowaniu, zlekceważenie niektórych dowodów, danie wiary dowodom nieprzekonującym, bezpodstawne pominięcie określonych twierdzeń dowodowych, oparcie się na faktach w istocie nieudowodnionych itd. W orzecznictwie trafnie podnosi się, że zarzut ten jest słuszny tylko wówczas: "gdy zasadność ocen i wniosków, wyprowadzonych przez sąd orzekający z okoliczności ujawnionych w toku przewodu sądowego, nie odpowiada prawidłowości logicznego rozumowania", nie może on natomiast sprowadzać się do samej polemiki z ustaleniami sądu (w. SN z 24 marca 1975 r., II KR 355/74, OSNPG 9/1995, poz. 84), przy czym jest to aktualne jedynie przy zarzucie błędu o charakterze "dowolności". Tego typu zarzut co do błędu w ustaleniach faktycznych to bowiem, jak zasadnie się wskazuje, nie sama odmienna ocena materiału dowodowego przez skarżącego, lecz wykazanie, jakich konkretnych uchybień w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego dopuścił się sąd w dokonanej ocenie materiału dowodowego (w. SN z 22 stycznia 1975 r., I KR 197/74, OSNKW 5/1975, poz. 58). Natomiast zarzut błędu w ustaleniach o charakterze "braku" może aktualnie wiązać się ze wskazaniem nowych faktów lub dowodów (zob. art. 427 § 3 k.p.k.), błąd "braku" nie musi obciążać sądu I instancji, gdy dowód ujawnia się po wydaniu wyroku.

W ocenie sądu odwoławczego postępowanie przed sądem pierwszej instancji w istocie jest dotknięte wyżej wskazanymi brakami co rodziło konieczność zmiany zaskarżonego wyroku.

Przestępstwo z art. 286 § 1 kk. tj. oszustwo, który to czyn zarzucił obu oskarżonym oskarżyciel, polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym za pomocą wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania. Jednym ze sposobów popełnienia przestępstwa oszustwa jest wprowadzenie w błąd co polega na tym, że sprawca swoimi podstępnymi zabiegami doprowadza inną osobę do mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy. Wynikiem działań sprawcy jest zatem doprowadzenie pokrzywdzonego do tego, że wyobraża on sobie rzeczywisty stan rzeczy takim, jakim przedstawia mu go sprawca, podczas gdy obiektywna rzeczywistość jest całkowicie lub w istotnym stopniu inna. Działania sprawcy zmierzające do wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd nie muszą przybierać form jakiegoś szczególnego podstępu, mogą to być działania polegające tylko na wywołaniu pewnych pozorów, przy których sprawca, często całkowicie zasadnie, przewiduje, że na ich podstawie pokrzywdzony sam dokona błędnej oceny. Formą wprowadzenia w błąd może być także przedłożenie pokrzywdzonemu fałszywych lub stwierdzających nieprawdę dokumentów albo nierzetelnego oświadczenia dotyczącego okoliczności, które mają istotne znaczenie dla podjęcia decyzji o dokonaniu rozporządzenie mieniem.

Wyzyskanie błędu - to celowe skorzystanie z mylnego wyobrażenia o wartości rzeczy, skutkach transakcji itp., w jakim znajduje się pokrzywdzony. Tę formę oszukańczego zachowania nazywa się niekiedy "oszustwem biernym", co jednak nie jest ścisłe, gdyż sprawca musi przejawiać określoną aktywność, aby wyzyskać błąd pokrzywdzonego.

Formą wykonawczą oszustwa jest również wyzyskanie niezdolności pokrzywdzonego do należytego pojmowania przedsiębranej czynności. Niezdolność ta może mieć charakter stały (np. osoba chora psychicznie, małe dziecko, pozbawiona rozeznania osoba w wieku starczym) albo przemijający (np. zaburzenia wynikające z przejściowej choroby czy innego zakłócenia czynności psychicznych). Ustawa nie ogranicza przesłanek niezdolności do pojmowania znaczenia przedsiębranej czynności, może więc ona wynikać także z ciemnoty, zabobonu lub naiwności osoby pokrzywdzonej (tego rodzaju przypadki oszustw mają często miejsce przy nabywaniu dzieł sztuki, numizmatów i innych cennych przedmiotów od osób, które w ogóle nie uświadamiają sobie ich wartości).

Z treści wyroku sądu pierwszej instancji wynika, iż działanie oskarżonych miało polegać na wprowadzeniu w błąd pokrzywdzonego (...) S.A.w W.co do rzeczywistej rynkowej ceny kupowanego towaru poprzez przedkładanie w dziale księgowości (...) S.A.faktur wystawionych przez P.P.H.U. (...)z W.(oskarżony A. K.) oraz wystawianie faktur zawierających celowo zawyżone ceny normaliów (oskarżony K. S.). Okoliczność tę przywołuje Sąd pierwszej instancji również w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wskazując, iż w przedmiotowej sprawie oskarżeni A. K.i K. S.wprowadzili pokrzywdzonego w błąd, co d faktu rzeczywistych rynkowych cen towarów z T.– w porównaniu do innych firm konkurencyjnych w zakresie określonego asortymentu (k. 20 uzasadnienia). Z tym stwierdzeniem sądu nie sposób się zgodzić.

Przede wszystkim należy wskazać, iż ani z treści wyroku ani z uzasadnienia nie wynika jakie podstępne zabiegi przedsięwzięli oskarżeni celem wprowadzenia w błąd pokrzywdzonego. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego współpraca z firmą (...) (którą istotnie zainicjował oskarżony A. K.) poprzedzona była złożeniem oferty przez firmę (...). Oferta ta została zaakceptowana przez kierownika logistyki w firmie (...) S.A. T. G.. Oferta ta jak wynika z zeznań świadka T. G. była korzystna i świadek wyraził zgodę na współpracę z firmą (...) z W. ( zeznania T. G. k. 398).

Zeznania świadków, pracowników spółki (...)także nie dają podstaw do przyjęcia, by na jakimkolwiek etapie dokonywania zakupów normaliów w firmie (...)doszło do wprowadzenia w błąd pracowników pokrzywdzonej spółki czy to przez oskarżonego A. K.czy też K. S.. Ceny zakupu umieszczone były na fakturach, które trafiały do działu księgowości. Z niczego nie wynika, aby faktury wystawiane przez K. S., a przedkładane przez A. K.były fałszowane, a zatem należy przyjąć, iż zawierały one rzeczywistą cenę zakupu, a towar był dostarczany. Kierownictwo firmy (...) S.A.znało cenę zakupu. Faktury zakupowe były podpisywane przez v-ce prezesa zarządu A. B.(k. 284). Podlegały także kontroli T. G.kierownika logistyki w firmie (...) S.A.Dodatkowo wskazać należy, iż A. P.sprawował bezpośredni nadzór nad A. K.i nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń co do cen towarów pochodzących z (...). Kierownictwo spółki nie tylko znało i akceptowało ceny zakupów normaliów, ale miało także możliwość porównania cen zakupu z (...)z cenami oferowanymi przez innych dostawców bowiem ceny te były widoczne w systemie komputerowym, co potwierdzają min. zeznania świadka T. G.(k. 486v). Podkreślić także należy, iż z zeznań świadka B. W.(k. 600v-601, 603-604), która zajmuje stanowiska referenta magazynu w firmie (...) S.A.wynika jednoznacznie, iż zwróciła uwagę na wyższe ceny normaliów oferowane przez firmę (...), które to ceny były widoczne w systemie komputerowym i poinformowała o tym T. G.. Pomimo tego nadal były dokonywane zakupy z firmy (...).

Nadto sama konstrukcja wyrządzenia szkody przyjęta przez Sąd pierwszej instancji również budzi zastrzeżenia. Sąd przyjął konstrukcję zasugerowaną przez oskarżyciela, w której to szkoda miała polegać na tym, iż spółka (...) S.A. dokonywała zakupu towarów w firmie (...) po cenach wyższych niż mogła uzyskać od innych dostawców. W taki też sposób przez pokrzywdzonego została wyliczona szkoda.

Odnosząc się do tego zagadnienia podnieść należy, iż Sąd pierwszej instancji nie wskazał co należy rozumieć przez pojęcie „rzeczywista cena rynkowa”, którym posługiwał się zarówno w treści wyroku jak i w uzasadnieniu. Założeniem obecnie obowiązującą ustawy z dnia 5 lipca 2001 roku o cenach (tekst jednolity Dz.U. 2013 poz. 385) jest zasada swobody przedsiębiorców w zakresie ustalania cen i marż handlowych, przy równoczesnym zapewnieniu ochrony interesów pozostałych uczestników obrotu przez niedopuszczenie do nieograniczonego stosowania tej zasady. Zasada stanowiąca fundament ustawy o cenach - zasada swobody ustalania ceny została wyrażona w przepisie art. 2 w/w ustawy. Zgodnie z tym przepisem ceny towarów i usług uzgadniają strony zawierające umowę.

Ograniczenia tej zasady, w zakresie objętym działaniem ustawy, mogą być wprowadzone jedynie na podstawie przepisów omawianej ustawy, a mianowicie przepisów art. 4, 5 i 8.

Odnosząc się do sformułowania Sąd pierwszej instancji, iż faktury zawierały „zawyżone ceny normaliów”, jak już wyżej wskazano w gospodarce wolnorynkowej obowiązuje zasada swobody kształtowania ceny. Sąd a quo nie wskazał - w stosunku do czego ceny normaliów miały być rzekomo zawyżone oraz jaka powinna być ich „rzeczywista cena rynkowa”. Nie ustalono, czy każdą transakcję poprzedzało złożenie oferty, czy też współpraca bazowała na ofercie złożonej przez (...)na samym początku, co stanowiło podstawę rozpoczęcia współpracy. Podzielić należy stanowisko obrońcy oskarżonego K. S.zawarte w apelacji, iż fakt, że inne podmioty oferowały normalia po niższych cenach nie oznacza, że (...)sprzedawał je po cenach zawyżonych, bowiem w takiej sytuacji każdy, kto sprzedawał normalia po cenach wyższych niż najniższa dopuścił się popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. Podkreślenia wymaga również fakt, iż jak wynika z opinii biegłej H. K.część asortymentu sprzedawanego przez firmę (...)miała najkorzystniejszy ceny w porównaniu do innych oferentów.

Reasumując zachowanie oskarżonych A. K.oraz K. S., aczkolwiek jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego nieetyczne i wpisujące się w ramy czynów nieuczciwej konkurencji nie wypełniło znamiona występku z art. 286 § 1 k.k. W ocenie sądu odwoławczego zachowanie oskarżonego A. K.można by ewentualnie rozpatrywać w kategorii wypełnienia znamion występku z art. 296 k.k., jednakże jest to z uwagi na granice oskarżenia niedopuszczalne w przedmiotowym postępowania.

Uwzględniając powyższe okoliczności należało wyrok sądu pierwszej instancji zmienić i uniewinnić oskarżonych od popełnienia zarzucanych im czynów. Z uwagi na powyższe rozstrzygnięcie Sąd odwoławczy nie odniósł się niniejszym uzasadnieniu do pozostałych zarzutów zawartych w apelacjach stron.

O kosztach orzeczono w myśl art. 634 kpk w zw. z art. 632 kpk.