Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 maja 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.

przeciwko J. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 9 listopada 2015 r. sygn. akt IX GC 452/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz strony powodowej kwotę 2700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Józef Wąsik SSA Anna Kowacz-Braun SSA Sławomir Jamróg

I A Ca 141/16

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. , która pomimo przeprowadzonej na podstawie zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nakazu zapłaty z 14 czerwca 2012 r. sygn. akt VGNc 2545/12 egzekucji komorniczej nie uzyskała zaspokojenia z majątku dłużnika (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K., domagała się od J. P. oraz M. P. jako członków zarządu, zasądzenia należności przyznanych tym tytułem wraz z kosztami egzekucji.

Pozwany J. P. w sprzeciwie wnosił o oddalenie żądania podnosząc nieudowodnienie przez stronę powodową skierowania egzekucji do wszystkich składników majątku i brak szkody po stronie powoda.

Wyrokiem z dnia 9 listopada 2016r Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanego J. P. na rzecz strony powodowej (...) sp. z o.o. w W. kwotę 91 231,46 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 85 352,02 zł od 17 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty koszty procesu w kwocie 10 204,30 zł.

Zdaniem Sądu I Instancji, zakres istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności wyznacza w niniejszej sprawie art. 299 par. 1 ksh, który jako przesłankę powstania odpowiedzialności członków zarządu za dług spółki statuuje bezskuteczność egzekucji. Odpowiedzialność z art. 299 par. 1 ksh opiera się bowiem na domniemaniu winy członków zarządu, którzy nie umożliwili wierzycielowi w trakcie prowadzonego postępowania egzekucyjnego uzyskania całkowitego zaspokojenia.

Dopiero udowodnienie, że nie ponoszą winy za brak dostatecznego majątku, gdyż niezwłocznie po sporządzeniu bilansu, który wykazał stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego zwołali zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki, albo mimo niewywiązania się z tego obowiązku wierzyciel nie poniósł szkody, gdyż istnieje majątek wystarczający na pokrycie długu (art. 299 par. 2 i 233 par. 1 ksh), umożliwia członkom zarządu uwolnienie się od odpowiedzialności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego istota sporu sprowadzała się do ustalenia stanu majątku spółki, co powierzono biegłemu w drodze zbadania i wyjaśnienia zapisów w księgach (...) spółki (...).

Sąd ustalił, że niekorzystny wynik bilansowy spółki (...) za 2011 rok obligował do zwołania zgromadzenia wspólników w celu pojęcia decyzji co do dalszego istnienia spółki. Od drugiego półrocza 2012 r. w spółce nie było już realnego majątku umożliwiającego zaspokojenia wierzycieli, który to stan trwa do dzisiaj (dowód: opinia biegłej H. Ż.).

Pozwany nie zwołał zgromadzenia w sprawie upadłości, ani nie wystąpił o ogłoszenie upadłości (dowód: zeznania pozwanego).

W tej sytuacji powództwo uwzględniono w całości. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 kpc.

Apelację od tego wyroku - w całości - wniósł tylko pozwany J. P.. Wyrokowi zarzucił:

1/ naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a/ przepisu art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez:

- wybiórczą ocenę dowodów polegającą na braku wskazania w motywach wyroku, którym dowodom Sąd I Instancji dał wiarę, a którym odmówił wiarygodności, wraz z przytoczeniem powodów dokonania takiej oceny;

- wybiórczą ocenę dowodów polegającą na braku odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do wszystkich dowodów przeprowadzonych w toku postępowania dowodowego, a w szczególności dowodów przedłożonych przez powoda w sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 29 kwietnia 2014r. (w szczególności dotyczących odliczenia podatku VAT) oraz w piśmie pozwanego ad. 1 z dnia 7 października 2014r.;

- przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez wyciągnięcie błędnych wniosków z opinii biegłego, w ten sposób że Sąd I Instancji ustalił na jej podstawie odpowiedzialność pozwanego ad. 1 za zobowiązanie (...) sp. z o.o., podczas gdy z powyższego dowodu wynika, iż w sprawie wystąpiła okoliczność wyłączająca odpowiedzialność pozwanego ad.1, a mianowicie brak przesłanki powstania szkody, o której mowa w art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych;

- sprzecznym z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, jak również z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie uznaniu, że niepodjęcie przez zgromadzenie wspólników spółki (...) spółka z o.o. w 2012 r. uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki spowodowało szkodę w majątku powoda, pomimo tego, że materiał ten (w szczególności opinia biegłego) wykazał, że nawet gdyby taka uchwała została podjęta, to powód nie uzyskałby zaspokojenia, a zatem szkody nie poniósł;

b/ art. 328 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez:

- pominięcie w uzasadnieniu wyroku podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, w szczególności brak wskazania, w której dacie powstał stan niewypłacalności spółki (...) sp. z o.o. oraz w której dacie powstał obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie jej upadłości, pomimo tego, że okoliczności powyższe stanowią przesłanki roszczenia z art. 299 Kodeksu spółek handlowych, będącego podstawą prawną wyroku;

- brak wskazania w uzasadnieniu wyroku dowodów, na których oparł się Sąd, jak i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności, co uniemożliwia kontrolę instancyjną wyroku.

c/ art. 98 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez:

- zasądzenie od pozwanego ad.l zwrotu kosztów przejazdu pełnomocnika powoda, pomimo braku przedstawienia dowodów ich poniesienia;

- przyznanie kosztów przejazdu pełnomocnika powoda w zawyżonej wysokości, pomimo istnienia racjonalnej możliwości wyboru bardziej ekonomicznych środków komunikacji oraz bardziej ekonomicznych tras.

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a/ przepisu art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych, w związku z art. 6 Kodeksu cywilnego, poprzez ich nieprawidłową wykładnię prowadzącą do niewłaściwego wniosku, że powód nie jest obciążony dowodem przeprowadzenia egzekucji z majątku spółki (...) sp. z o.o. w sposób należyty, pomimo tego, że wykładnia powyższych przepisów prowadzi do odmiennych konkluzji;

b/ przepisu art. 299 § 2 Kodeksu spółek handlowych poprzez jego nieprawidłową wykładnię polegającą na uznaniu, że brak powstania szkody w majątku wierzyciela w rozumieniu przedmiotowego przepisu oznacza tylko i wyłącznie sytuację, gdy pomimo niezłożenia wniosku o upadłość, spółka posiada wciąż majątek pozwalający na zaspokojenie wierzyciela;

c/ przepisu art. 299 § 2 Kodeksu spółek handlowych poprzez jego niewłaściwe niezastosowanie, pomimo tego, że z dowodów na których Sąd I Instancji oparł rozstrzygnięcie (w szczególności opinia biegłego) wynika, że nawet gdyby spółka zgłosiła wniosek o ogłoszenie upadłości w ustawowym terminie, to i tak powód nie uzyskałby zaspokojenia w wyższym zakresie niż obecnie.

Mając powyższe na względzie wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie
powództwa w całości i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu apelacji, zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona, choć z niektórymi jej zarzutami należy się zgodzić. Uzasadnienie Sądu I Instancji jest faktycznie lakoniczne, niemniej zawiera najistotniejsze ustalenia faktyczne i ocenę prawną w ramach art. 299 k.s.h.

Istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy istotnie pozwany miał obowiązek ogłoszenia upadłości, którego nie wykonał, ewentualnie czy wykazał przesłanki uwalniające od odpowiedzialności z art. 299 k.s.h.

W tym zakresie Sąd I Instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, z których wynika, że niekorzystny wynik bilansowy spółki (...) za 2011 rok obligował do zwołania zgromadzenia wspólników w celu pojęcia decyzji co do dalszego istnienia spółki. Od drugiego półrocza 2012 r. w spółce nie było już realnego majątku umożliwiającego zaspokojenia wierzycieli, który to stan trwa do dzisiaj. Pozwany nie zwołał zgromadzenia w sprawie upadłości, ani nie wystąpił o ogłoszenie upadłości.

Sąd wskazał też na przesłanki uwalniające z odpowiedzialności wymienione w art. 299 k.s.h., które zdaniem Sądu nie zostały wykazane.

Nie można zatem uznać, że Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie poczynił ustaleń faktycznych lub nie rozpoznał istoty sprawy.

Ustalenia te Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne ustalenia Sądu I Instancji i uzupełnia je własnymi ustaleniami oraz oceną dowodów:

Pozwany J. P. pozostaje członkiem zarządu (wiceprezesem) (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością od początku jej istnienia tj. od 12 maja 2008r (dowód: wyciąg z KRS k.15).

Prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 14 czerwca 2012r zasądzono od spółki (...) na rzecz powoda kwotę 73.348,34 zł wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami procesu (dowód: nakaz zapłaty – k.13).

Postanowieniem z z 20.08.2013r Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne wobec bezskutecznej egzekucji i ustalił koszty postępowania, którymi obciążył wierzyciela. Egzekucje usiłowano przeprowadzić z rachunków bankowych, ruchomości w siedzibie spółki, nieruchomości i wierzytelności w urzędzie skarbowym. W uzasadnieniu Komornik powołał się na wyjaśnienia wiceprezesa spółki, że spółka nie posiada majątku poza wskazanymi wierzytelnościami, które zajęto, ale zajęcia okazały się bezskuteczne (dowód: postanowienie komornika – k.14, pisma komornika o zajęciu wierzytelności – k.144 - 150).

Zarząd spółki K. bezzwłocznie po sporządzeniu sprawozdania finansowego za rok 2011 powinien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, czyli najpóźniej do 15 lipca 2012r.

Na dzień 31 grudnia 2011r spółka (...) - oprócz zobowiązań w kwocie 544.847,91 zł – posiadała następujące wierzytelności wobec:

1/ Przedsiębiorstwa Budownictwa o (...)– 8.092,89 zł,

2/ (...) spółki z o.o. – 19.575,83 zł,

3/ (...) SA – 324.000,00 zł,

4/ (...) spółki z o.o. - 50.165,40 zł,

5/ (...) spółki z o.o. – 7.930 zł,

czyli razem 409.764 zł.

Wierzytelności te do dnia 31.12. 2012r zmniejszyły się do łącznej kwoty 134.980, 23 zł i pozostały w takiej wysokości do 31.07.2013r. W szczególności zmniejszyła się wierzytelność (...) SA z 324.000 zł do 49.216,11 zł, co świadczy o zapłacie przez tego dłużnika.

Jedynie w I kwartale 2012r wpływały na rachunek bankowy (...) spółki z o.o. znaczące kwoty pieniężne.

(dowód: opinia biegłego sądowego w zakresie księgowości H. Ż. (2) – k.174- 183, Sprawozdanie finansowe za rok 2012, obejmujące również dane na 31.12. 2011r –k.189-208 w tym bilans za rok 2012r obejmujący również dane na 31.12.2011r - k.198 oraz rachunek zysków i strat – k.199 i dodatkowe informacje i wyjaśnienia –k.200, konta syntetyczne i analityczne k.211-229).

W piśmie z dnia 11 lutego 2015r pozwany J. P. w imieniu spółki (...) poinformował biegłego sądowego, że:

- w dokumentach spółki (...) brak jest pisemnych potwierdzeń sald wykazanych w bilansie jako aktywa;

- przeprowadzenie inwentaryzacji w formie pisemnej wymaga czasu,

- obecnie (...) sp. z o.o. nie zamierza odstępować od egzekucji należności, a tym samym nie jest planowane dokonanie żadnych odpisów aktualizujących (dowód: pismo z 11.02.2015r- k.233).

Powyższe ustalenia wynikają z treści dokumentów niekwestionowanych przez strony oraz z opinii biegłego sądowego, którą należy ocenić jako rzetelną wnikliwą, logiczną i dobrze uzasadnioną. Została ona poprzedzona wezwaniami biegłego kierowanymi do zarządu spółki K. i podmiotów prowadzących księgowość w celu wyjaśnienia konkretnych wątpliwości co do faktycznego przysługiwania spółce (...) przedmiotach wierzytelności i ich realności, co nie zostało w pełni wykonane.

W zarzutach do opinii pozwany nie zgodził się z biegłym, jakoby spółka (...) od drugiego półrocza nie posiadała realnego majątku. Zakwestionował też stwierdzenie biegłego, że „zamawiający uznali wykonanie usług za niepełne lub wadliwe”.

Z powyższych ustaleń wynikają (niezależnie od wniosków biegłego) wynika w sposób oczywisty, że skoro na koniec roku 2011r pasywa przedsiębiorcy będącego osobą prawną przekroczyły aktywa (wartość majątku) to obowiązkiem członków zarządu było złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości zgodnie z art. 21 ust. 1 w zw. z art. 11 ust. 2 Prawa upadłościowego i naprawczego w terminie dwóch tygodni od zaistnienia podstawy, czyli praktycznie od dnia sporządzenia sprawozdania i bilansu. Ponieważ pozwany nie wykazał takiej daty przyjąć należy (z korzyścią dla pozwanego), że najpóźniej 15 lipca 2012r pozwany powinien złożyć taki wniosek, skoro ustawowy termin do zatwierdzenia bilansu i sprawozdania wynosi 6 miesięcy od upływu roku obrachunkowego (kalendarzowego).

Podstawową obroną pozwanego było to, że powód nie wykazał bezskuteczności egzekucji z wierzytelności przysługujących spółce (...), w szczególności do (...) spółki z o.o.- 50.165,40 zł, do I. – 19.575,83 zł i R. - 7.930 zł.

Nie negował zatem realności wierzytelności i możliwości zaspokojenia się z nich. Nawet w 2015r w piśmie do biegłego podtrzymywał zamiar egzekucji tych wierzytelności.

Jednakże wobec ustalenia, że już w roku 2012 powinien zgłosić upadłość zarzut pozwanego nie może odnieść skutku. Zarząd spółki K. powinien sam wyegzekwować przysługujące spółce należności i spłacić powoda, względnie w wymaganym terminie ogłosić upadłość i wtedy syndyk dokonałby likwidacji majątku i przynajmniej częściowego zaspokojenia wierzycieli.

Drugim sposobem obrony – pozostającym w sprzeczności z pierwszym - zatem przyjąć należy, że chodzi o zarzut ewentualny postawiony z ostrożności procesowej jest twierdzenie, że mimo niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości wierzyciel nie poniósł szkody, gdyż zdaniem pozwanego powód w wyniku postępowania upadłościowego nie uzyskałby żadnego zaspokojenia. Problem pozwanego polega jednak na tym, że ciężar udowodnienia tej przesłanki spoczywa na nim, a w żaden sposób nie wykazał aby faktycznie tak było. Zarzut ten nawet nie został uprawdopodobniony przez podniesienie odpowiednich twierdzeń np. na temat wierzycieli uprzywilejowanych podlegających zaspokojeniu przed powodem, nie mówiąc próbie przedstawienia orientacyjnej wyceny majątku, listy wierzytelności czy możliwego planu podziału. Konsekwentne twierdzenia pozwanego, o możliwości zaspokojenia powoda z wierzytelności jakie posiada spółka (...), nie dają podstaw do przyjęcia, iż są one bezwartościowe i syndyk z pewnością by nic do masy upadłości nie ściągnął. Okoliczność ta wymagała udowodnienia przez pozwanego.

Wobec przedstawionych argumentów zarzuty apelacji nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

Należy zatem zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że pozwany nie wykazał, aby nie ponosił winy za niezgłoszenie w ustawowym terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (...) sp. z o.o. lub nie miał takiego obowiązku, albo mimo niezgłoszenia wniosku wierzyciel nie poniósł szkody.

Zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodowego w postępowaniu przeciwko członkom zarządu, to na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania, że pomimo spełnienia się przesłanek odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki z o.o., nie ponosi on winy. Wnioski wypływające z powołanych dokumentów, a także z opinii biegłego sądowego w sposób nie budzący wątpliwości wskazują, że już połowie 2012r r. zarząd winien złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje wszelkie zobowiązania, nawet te które powstały już po powstaniu przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Wynik bilansowy spółki (...) za rok 2011 obligował zarząd do zwołania zgromadzenia wspólników w celu podjęcia decyzji co do dalszego istnienia spółki. Od drugiego półrocza 2012 r. – zgodnie z opinią biegłego - w spółce nie było już realnego majątku umożliwiającego zaspokojenie. Zatem uznać należy, że do drugiego półrocza istniał majątek, który mógł zostać przeznaczony na zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, gdyby taki wniosek został przez członków zarządu, w tym pozwanego J. P., złożony (w szczególności duża i realna wierzytelność do (...) SA w kwocie 324.000 zł.

Po przesłuchaniu biegłej na rozprawie w dniu 30 czerwca 2015 r. pozwany me złożył wniosku o przeprowadzenie dodatkowej opinii biegłego sądowego.

Jest bezsporne w niniejszej sprawie, że zobowiązania spółki (...) sp. z o.o. wobec powoda powstały na przełomie 2011-2012 roku. Wynika to też z nakazu zapłaty z dnia 14 czerwca 2012 r. wydanym przez Sąd Rejonowy (...)we W., Wydział V Gospodarczy (sygn. akt: V GNc 2545/12) wraz z wyliczeniem sumy wekslowej. Mimo negatywnego bilansu i niekorzystnej sytuacji finansowej, kiedy dłużnicy nie uiścili należności wdając się w spory pozwany nie podjął decyzji co do dalszego istnienia spółki. Członkowie zarządu zobligowani są do bieżącego monitorowania i powinni orientować się w sytuacji finansowej spółki, gdyż jest to obowiązek członka zarządu spółki z o.o., wynikający z art. 5 ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r.

Uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie, Wydział IX Gospodarczy, z dnia 9 listopada 2015 r. spełnia minimalne wymagania określone w art. 328 § 2 k.p.c. , a zaskarżony wyrok poddaje się kontroli instancyjnej.

Odliczenie podatku nie wpływa na wartość dochodzonego roszczenia, gdyż podatek musiał być przekazany do urzędu skarbowego i stanowi element ceny.

Brak też podstaw do stworzenia naruszenia przepisu art. 98 § 2 k.p.c. Sąd orzekł o kosztach procesu zgodnie z wynikiem sporu opierając się na spisie kosztów mieszczącym się w granicach taryfy. Pozycje spisu co do zasady nie muszą być udowodnione odrębnie.

Podstawę prawną roszczenia powoda stanowi art. 299 § 1 k.s.h. , który jako przesłanki odpowiedzialności członków zarządu wymienia dwie: istnienie niezaspokojonego zobowiązania spółki oraz bezskuteczność egzekucji Przy czym wierzyciel nie musi wykazywać, że wyczerpał wszelkie sposoby egzekucji. Przepis ten wymaga jedynie wykazania bezskuteczności egzekucji za pomocą dostępnych i przekonujących środków dowodowych. W mniejszej sprawie strona powodowa wykazała, że z jej inicjatywy przeprowadzone zostało postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce (...) sp. z o.o., które zostało umorzone wobec bezskuteczności egzekucji. Z kolei pozwany nie wykazał istnienia przesłanek zwalniających z odpowiedzialności, o których mowa w tym przepisie.

Biorąc pod uwagę przedstawione argumenty Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w myśl zasady odpowiedzialności za wynik sprawy w oparciu o przepisy art. 98 k.p.c., 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w związku z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r w sprawie opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz.U. Nr 163, poz.1348) uznając, iż nakład pracy pełnomocnika oraz stopień zawiłości niniejszej sprawy uzasadnia przyznanie zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w kwocie 2.700 zł.

SSA Sławomir Jamróg SSA Anna Kowacz – Braun SSA Józef Wąsik