Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Ewa Stefańska (spr.)

Sędzia SA – Mariusz Łodko

Sędzia SA –Aleksandra Kempczyńska

Protokolant: – sekr.sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 22 czerwca 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa I. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie

z dnia 26 sierpnia 2010 r.

sygn. akt III C 181/07

I.  zmienia zaskarżony wyrok częściowo, w ten sposób, że:

a.  w punkcie pierwszym - oddala powództwo o zapłatę kwoty 52.150 zł (pięćdziesiąt dwa tysiące sto pięćdziesiąt złotych);

b.  w punkcie trzecim – zasądza od powódki I. W. na rzecz pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

c.  w punkcie czwartym – przejmuje na rachunek Skarbu Państwa kwotę 1.184,64 zł (jeden tysiąc sto osiemdziesiąt cztery złote sześćdziesiąt cztery grosze) nieuiszczonych przez powódkę części opłaty od pozwu i wydatków;

II.  zasądza od powódki I. W. na rzecz pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 8.616 zł (osiem tysięcy sześćset szesnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1301/12

UZASADNIENIE

Powódka I. W. ostatecznie domagała się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w W. na jej rzecz kwoty 80.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od 24 listopada 1996 r. do 4 października 2007 r. Jako podstawę faktyczną dochodzonego roszczenia powódka wskazała okoliczność, że jest ona właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości Z. w gminie W., zaś pozwany bez tytułu prawnego korzystał z tej nieruchomości, do czasu przejęcia urządzeń przesyłowych gazu przez (...) S.A. z siedzibą w W..

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że powódka nabyła przedmiotową nieruchomość ze świadomością istniejącego tam gazociągu, a ponadto iż doszło do zasiedzenia służebności przesyłu.

Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz I. W. kwotę 52.150 zł, zaś w pozostałej części oddalił powództwo.

Wyrok Sądu Okręgowego został wydany w oparciu o poniższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Umową sprzedaży zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 6 października 1992 r. rodzice powódki T. i T. małżonkowie K. nabyli na rzecz I. K. (obecnie: W.) niezabudowaną działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 1.603 m ², położną we wsi Z. w gminie W.. Przy akcie okazane zostało zaświadczenie wydane z upoważnienia Wójta Gminy W. w dniu 6 sierpnia 1992 r. stwierdzające, że działka nr (...) położona jest na terenach upraw polowych i ogrodniczych z możliwością realizacji kubaturowych obiektów gospodarki rolnej z preferencją dla szklarni i upraw pod folią, z zachowaniem 100 m strefy od gazociągu. Ponadto zbywcy nieruchomości oświadczyli, że przez działkę nr (...) przebiega gazociąg i linia wysokiego napięcia. Rodzice powódki kupili tę nieruchomość za cenę 50.000.000 starych złotych i oświadczyli, że nabycia dokonują ze swego majątku czyniąc córce darowiznę. Powódka została wpisana jako właściciel przedmiotowej nieruchomości w dziale drugim księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Otwocku.

W latach 1964-1966 trwały prace dotyczące lokalizacji trasy gazociągu przez teren powiatu (...) wzdłuż drogi K.-W.-Z. oraz teren osiedla (...). Jednakże nie istnieje decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O. zezwalająca na przeprowadzenie gazociągu przez grunty prywatnych właścicieli.

Umową przeniesienia własności, prawa użytkowania wieczystego oraz innych praw zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 4 października 2007 r. (...) S.A. z siedzibą w W. przeniosło na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W. prawa m.in. do systemu przesyłowego usytuowanego pod powierzchnią działki powódki.

W dniu 24 lutego 2009 r. I. W. wystąpiła z wnioskiem o ustalenie warunków zabudowy dla inwestycji polegającej na budowie budynku mieszkalnego, jednorodzinnego, wolnostojącego, zbiornika na nieczystości płynne oraz niezbędnej infrastruktury technicznej na terenie działki o numerze ewidencyjnym (...) w obrębie geodezyjnym Z. gmina W.. Decyzją z dnia 4 sierpnia 2009 r. wójt gminy W. odmówił ustalenia warunków zabudowy, albowiem przez teren działki przebiega trasa gazociągu wysokiego ciśnienia DN 500 PN 6,3 MPa i linia zabudowy uniemożliwia realizację inwestycji.

Z opinii biegłego sądowego mgr inż. Z. B. wynika, że sposób ułożenia gazociągu uniemożliwia zabudowę działki powódki, albowiem jego strefa ochronna wynosi 1.380 m ². Dla terenu, na którym znajduje się przedmiotowa działka, nie ma aktualnie obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Natomiast w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gminy W. dla miejscowości Z. określono funkcje obszaru: produkcyjną, składową, handlową i mieszkaniową jednorodzinną.

Biegły sądowy mgr inż. Z. B. oszacował wysokość czynszu dzierżawnego możliwego do uzyskania przez właściciela przedmiotowej nieruchomości na wolnym rynku w okresie od 24 listopada 1996 r. do 25 listopada 2006 r. na kwotę 45.000 zł. Natomiast w opinii uzupełniającej biegły sądowy uwzględnił strefę ochronną gazociągu wynoszącą 1.500 m ² i skorygował szacunkową wysokość czynszu dzierżawnego w okresie od 24 listopada 1996 r. do 25 listopada 2006 r. na kwotę 49.000 zł i w okresie od 26 listopada 2006 r. do 4 października 2007 r. na kwotę 7.150 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą faktyczną dochodzonego przez powódkę roszczenia było korzystanie przez pozwanego bez tytułu prawnego z gruntu stanowiącego jej własność, w okresie od dnia nabycia nieruchomości przez jej rodziców na jej rzecz do dnia przeniesienia własności urządzeń przesyłowych przez pozwanego na rzecz (...) S.A. z siedzibą w W.. Sąd pierwszej instancji wyjaśnił, że w warunkach określonych art. 230 k.c. w związku z art. 224 § 2 i art. 225 k.c. właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z jego rzeczy. Przy tym, posiadacz jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy bez względu na to, czy właściciel rzeczy, nie korzystając z niej, poniósł jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz faktycznie korzystał z rzeczy, odnosząc wymierną korzyść.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że pozwany nie dysponuje decyzją Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w O. zezwalającą na przeprowadzenie gazociągu przez grunty prywatnych właścicieli. Natomiast decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W. nie może być podstawą do przyjęcia, że gazociąg na gruncie powódki został wybudowany na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn. Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64).

Zdaniem Sądu Okręgowego podniesienie przez pozwanego zarzutu zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nie było wystarczające do oddalenia powództwa w niniejszej sprawie. Pozwany powinien bowiem przytoczyć wszystkie okoliczności dotyczące przedmiotu zasiedzenia, początku biegu zasiedzenia i daty jego upływu. Ponadto Sąd pierwszej instancji wyraził pogląd, że posiadanie może prowadzić do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega ono na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 zdanie pierwsze k.c.), co nie miało miejsca w niniejszej sprawie. Niedopuszczalne jest również zaliczenie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe przed dniem 1 lutego 1989 r. do okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę prawnego tego przedsiębiorstwa. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie zasługiwał na uwzględnienie także zarzut pozwanego, że gazociąg jest inwestycją publiczną i korzysta z pierwszeństwa ochrony przed interesem prywatnym na podstawie art. 5 k.c. Argument ten mógłby mieć zastosowanie w przypadku żądania usunięcia gazociągu, lecz nie przy żądaniu zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z gruntu bez tytułu prawnego.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawą prawną dochodzenia przez powódkę roszczeń uzupełniających są art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c. i art. 230 k.c. Wyjaśnił, że należne jej wynagrodzenie powinno być nie tylko proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść przysługującego jej prawa własności, lecz powinno także uwzględniać wartość wykorzystywanej nieruchomości i czasową perspektywę posiadania służebności. Odwołując się do treści opinii biegłego sądowego Sąd Okręgowy wskazał, że należny powódce czynsz dzierżawny za okres od 26 listopada 2006 r. do 4 października 2007 r. został oszacowany na kwotę 7.150,00 PLN przy przyjęciu większej strefy ochronnej, bo wynoszącej 1.500 m ². Natomiast dla wcześniejszego okresu od 24 listopada 1996 r. do 25 listopada 2006 r. przyjęto mniejszą strefę ochronną, wynoszącą 1.380 m ². Na podstawie powyższych opinii Sąd pierwszej instancji obliczył wysokość należnego powódce wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności, uwzględniając stopień ingerencji pozwanego we własność.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniósł pozwany (...) S.A. z siedzibą w W..

Apelacją pozwany zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo, wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Pozwany zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:

1) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonanie jego oceny z pominięciem dowodów z dokumentów w postaci: odpisu zaświadczenia o lokalizacji ogólnej nr (...), odpisu decyzji nr (...) o akceptacji trasy gazociągu, odpisu pisma z 8 października 1964 r. Prezydium (...) w O. akceptującego trasę przebiegu gazociągu, odpisu pisma z 2 października 1964 r. Prezydium (...) w O. z którego wynika, że gazociąg został wybudowany w latach 1965-1968, a w konsekwencji błędne ustalenie, że pozwany nie jest uprawniony do służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu nabytej przez zasiedzenie;

2) art. 292 k.c. w związku z art. 176 § 1 i art. 172 k.c. poprzez uznanie, że niedopuszczalne jest zaliczenie posiadania przez przedsiębiorstwo państwowe do okresu potrzebnego do nabycia służebności;

3) art. 292 k.c. poprzez przyjęcie, że urządzenia gazowe nie stanowią widocznego urządzenia.

Powódka I. W. wnosiła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Wyrokiem z dnia 10 czerwca 2011 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację pozwanego (sygn. akt VI ACa 1461/10). W uzasadnieniu wskazał, że pozwany nie przedstawił dokumentów, z których wynikałby fakt udzielenia zezwolenia przez właściwy organ administracji na przeprowadzenie gazociągu przez grunty prywatnych właścicieli, w tym powódki. Nie udowodnił również, aby jego poprzednik prawny nabył na rzecz Skarbu Państwa służebność odpowiadającą treści służebności przesyłu. Sąd Apelacyjny oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania apelacyjnego na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na toczące się przed Sądem Rejonowym w Otwocku pod sygn. akt I Ns 530/11 postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, uznając, że z uwagi na wczesny etap postępowania nie można jeszcze mówić o zawisłości tej sprawy.

Na skutek skargi kasacyjnej pozwanego, wyrokiem z dnia 4 lipca 2012 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (sygn. akt I CSK 641/11). W uzasadnieniu wskazał, że nie miał racji pozwany zarzucając sądom wadliwe pominięcie podniesionego przez niego zarzutu zasiedzenia. Dowodzenie nabycia prawa przez zasiedzenie dopuścić należy bowiem w procesie wytoczonym przez właściciela nieruchomości wówczas, gdy pozwany posiadacz twierdzi, że przysługuje mu nabyte w tym trybie prawo do rzeczy, również gdy zasiedzenie na rzecz pozwanego posiadacza nastąpiło z doliczeniem czasu posiadania jego poprzednika. Jednakże w niniejszej sprawie zachodzi sytuacja odmienna niż przedstawiona powyżej, ponieważ pozwany twierdził, iż służebność przez zasiedzenie nabył jego poprzednik prawny. W takiej sytuacji tytuł prawny Skarbu Państwa lub innego przedsiębiorstwa państwowego, jako osoby trzeciej w stosunku do stron procesu, powinien być dowiedziony w postępowaniu toczącym się w trybie przewidzianym w art. 609 i 610 k.p.c., z wniosku tej osoby lub z jej udziałem. Uzasadniało to zawieszenie postępowania apelacyjnego na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu prawomocnego zakończenia postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym w Otwocku w sprawie pod sygn. akt I Ns 530/11. Sąd Najwyższy wskazał również, iż ewentualne nabycie służebności przez osobę trzecią nakładało na pozwanego obowiązek przeprowadzenia dowodu, że jest on następcą prawnym tej osoby trzeciej, pod tytułem ogólnym lub szczególnym.

W toku ponownego rozpoznania sprawy, Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z dnia 12 listopada 2012 r. zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., do czasu rozstrzygnięcia w sprawie z wniosku (...) S.A. z siedzibą w W. o stwierdzenie zasiedzenia służebności, toczącej się przed Sądem Rejonowym w Otwocku pod sygn. akt I Ns 530/11. Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2014 r. zawieszone postępowanie zostało podjęte, zaś postanowieniem z dnia 26 lutego 2015 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., do czasu rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 17 października 2014 r. (sygn. akt IV Ca 524/14). Postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2016 r. zawieszone postępowanie zostało podjęte.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy w większości prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i Sąd odwoławczy przyjmuje te ustalenia za własne. Jednakże powyższe ustalenia są niekompletnie i zostały uzupełnione przez Sąd Apelacyjny na podstawie dowodów przeprowadzonych w postępowaniu odwoławczym na okoliczność zasiedzenia przez Skarb Państwa z dniem 18 października 1987 r. służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, a także następstwa prawnego pozwanego w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego, które uprzednio korzystało z nieruchomości powódki w zakresie powyższej służebności. W konsekwencji ocena prawna dokonana przez Sąd pierwszej instancji okazała się nieprawidłowa.

Sąd Apelacyjny ustalił uzupełniająco, że postanowieniem z dnia 22 października 2013 r. Sąd Rejonowy w Otwocku stwierdził, że Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie z dniem 18 października 1987 r. służebności gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu, polegającą na nieodpłatnym utrzymywaniu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 500 na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej we wsi Z. gmina W., objętej księgą wieczystą (...) (sygn. akt I Ns 530/11). Postępowanie toczyło się na wniosek (...) S.A. z siedzibą w W. oraz z udziałem I. W., (...) S.A. z siedzibą w W. i Skarbu Państwa reprezentowanego przez starostę powiatu O.. W toku postępowania ustalono, że w latach 60-tych XX wieku na przedmiotowej nieruchomości została wybudowana linia sieci gazowniczej, która w 1967 r. została oddana do użytku (...) Okręgowym (...). Gazociąg jest eksploatowany do chwili obecnej (por. postanowienie z uzasadnieniem, k. 533).

Następnie postanowieniem z dnia 17 października 2014 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie oddalił apelację uczestniczki I. W. od postanowienia Sądu Rejonowego w Otwocku (sygn. akt IV Ca 524/14). W uzasadnieniu wyjaśniono, że do dnia 1 lutego 1989 r. (tj. uchylenia zasady jednolitej własności państwowej) korzystanie przez poprzednika prawnego wnioskodawcy (...) S.A. z siedzibą w W. z nieruchomości obciążonej w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej następowało w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. W okresie tym Skarb Państwa wykonywał posiadanie samoistne przez ówczesne przedsiębiorstwa państwowe, które sprawowały zarząd mieniem państwowym (por. postanowienie z uzasadnieniem, k. 537).

Postanowieniem z dnia 19 lutego 2016 r. (sygn. akt I CSK 338/15) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez uczestniczkę I. W. od postanowienia Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie (por. postanowienie z uzasadnieniem, k. 587).

Ponadto następstwo prawne (...) S.A. z siedzibą w W. w stosunku do przedsiębiorstwa państwowego, które w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa uprzednio korzystało z nieruchomości powódki w zakresie powyższej służebności, zostało wyjaśnione przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 10 czerwca 2016 r. (por. pismo, k. 596). Wyjaśniono w nim, że infrastruktura przesyłowa znajdująca się na nieruchomości powódki została wybudowana w latach 60-tych XX wieku i oddana do eksploatacji przedsiębiorstwu państwowemu (...). Na podstawie zarządzenia nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 31 grudnia 1975 r. utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą „ (...) Zakłady (...) w m.(...) W.”, które połączono m.in. z (...).

Następnie uchwałą nr (...) Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 1975 r. utworzone zostało Zjednoczenie (...), w skład którego weszły m.in. (...) Zakłady (...) w m.(...) W.. Na podstawie zarządzenia nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 1 sierpnia 1982 r. utworzone zostało przedsiębiorstwo państwowe użyteczności publicznej pod nazwą (...), w skład którego weszły m.in. (...) Zakłady (...) w m.(...) W.. Przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego użyteczności publicznej pod nazwą (...) w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa pod firmą (...) nastąpiło na podstawie rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 września 1996 r. w sprawie przekształcenia państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (...) z siedzibą w Warszawie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 116, poz. 553). W dniu 21 października 1995 r. w formie aktu notarialnego sporządzony został akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną, w którym ustanowiono statut pozwanej Spółki.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sytuacji, gdy z dniem 18 października 1987 r. poprzednik prawny (...) S.A. z siedzibą w W. nabył przez zasiedzenie służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu, polegającą na nieodpłatnym utrzymywaniu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 500 na przedmiotowej nieruchomości, powódka nie może skutecznie domagać się od pozwanego zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tej nieruchomości w okresie od 24 listopada 1996 r. do 4 października 2007 r., przypadającym już po upływie terminu zasiedzenia. Pozwany dysponował bowiem skutecznym wobec powódki tytułem prawnym do korzystania z jej nieruchomości w zakresie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, polegającej na nieodpłatnym utrzymywaniu gazociągu wysokiego ciśnienia DN 500 na tej nieruchomości. Dlatego Sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo w całości.

Z uwagi na nowe ustalenia faktyczne i ocenę prawną roszczenia powódki oraz treść zapadłego rozstrzygnięcia, niecelowe było odnoszenie się przez Sąd Apelacyjny do szczegółowych zarzutów apelacji pozwanego.

Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 386 § 1 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w związku z art. 108 § 1 k.p.c.