Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2016 r. w Szczecinie

sprawy S. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

przy udziale (...) Spółki z ograniczona odpowiedzialnością w M.

o ustalenie braku podstaw do przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki z tytułu składek

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 2 kwietnia 2015 r. sygn. akt VI U 1465/13

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gorzowie Wlkp. VI Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

SSA Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSO del. Barbara Konieczna

III AUa 748/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2015 roku Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim oddalił odwołanie S. W.od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 17 października 2013 roku ustalającej odpowiedzialność S. W., jako członka zarządu, za zobowiązania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. oraz zasądził od ubezpieczonej na rzecz organu rentowego kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Odwołująca się S. W. była jedynym członkiem zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. w okresie od 01 do 30 września 2009 r oraz od dnia 01 listopada 2009 r. do dnia 30 czerwca 2012 r. Spółka nie odprowadzała składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, w w/w okresie i zaległość składkowa wynosi 160.999,05 zł. W dniu 28 czerwca 2013 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. umorzył postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce, na skutek jego bezskuteczności. Spółka jest niewypłacalna od 2010 roku. Posiada wprawdzie nieruchomość opisaną w KW (...) o wartości ok. 03 milionów złotych, ale jest ona obciążona licznymi hipotekami na rzecz wielu wierzycieli spółki i dlatego jej sprzedaż w krótkim terminie nie jest możliwa.

Na tej podstawie Sąd I instancji uznał, że odwołanie skarżącej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. art. 83. ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. tj. z 2013 r., Nr 1440 ze zmianami) dalej jako ustawa zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności:

1) zgłaszania do ubezpieczeń społecznych;

2) przebiegu ubezpieczeń;

3) ustalania wymiaru składek i ich poboru, a także umarzania należności z tytułu składek;

4) ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;

5. wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania płatników składek ubezpieczeniowych kształtują się na podstawie przepisów ustawy która w art.31 stanowi, że : do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio: art. 12, art. 26, art. 29 § 1 i 2, art. 33, art. 33a, art. 33b, art. 51 § 1, art. 55, art. 59 § 1 pkt 1, 3, 4, 8 i 9, art. 60 § 1, art. 61 § 1, art. 62 § 1, 3-5, art, 72 § 1 pkt 1 i 4 i § 2, art. 73 § 1 pkt 1 i 5, art. 77b § 1 i 2, art. 91, art. 93, art. 93a-93c, art. 93e, art, 94, art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101, art. 105 § 1 i 2, art. 106 § 1 i 2, art. 107 § 1, la, i 2 pkt 2 i 4, art. 108 § 1 i 4, art. 110 § 1, § 2 pkt 2, § 3, art. 111 § 1-4 i 5 pkt 1, art. 112, art. 113, art. 114, art. 115, art. 116, art. 116a, art. 117, art. 118 § 1 i 2 oraz art. 119 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Natomiast art. 32 ustawy systemowej stanowi : do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

W myśl przepisu art.107 §1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. tj. z 2005 roku, Nr 8, poz. 60 ze zmianami) w przypadkach i w zakresie przewidzianych w niniejszym rozdziale za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Osoby trzecie odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z następcą prawnym podatnika za przejęte przez niego zaległości podatkowe (§la)

W myśl art. 107 §.2 cytowanej ustawy, jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za:

2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych;

4) koszty postępowania egzekucyjnego.

Zgodnie z art. 116 § 1 wspomnianej ustawy podatkowej , za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1) nie wykazał, że: a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy,

2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Odpowiedzialność członków zarządu, określona w § 1, obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu (§2.)

Jak wskazał Sąd Okręgowy w przedmiotowej sprawie istotnym było ustalenie czy zachodzą przesłanki uwalniające S. W. od odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki (...) wskazywała mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie należności składkowych w znacznej części.

Zgodnie z przepisem art. 232 & 1 k. p. c.: strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę.

To zatem na wnioskodawczym ciążył obowiązek wykazania przesłanki uwalniającej od odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Przesłanki tej nie wykazała. Pozwany wykazał natomiast , że skarżąca była jedynym członkiem zarządu zainteresowanej spółki w spornym okresie, że spółka nie odprowadzała należnych składek oraz, że egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna.

Dalej Sąd I instancji wywiódł, że w doktrynie przyjmuje się jednolicie, ze aby skutecznie skorzystać z w/w przesłanki do uwolnienia się od odpowiedzialności za długi spółki, należy wskazać mienie z którego egzekucja jest faktycznie możliwa ( porównaj wyrok WSA w warszawie w sprawie III Sa/Wa 3277/05 publikowany w Monitorze Podatkowym z 2007 r. nr 2 str. 45 ). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 02.10.2013 r. w sprawie II UK 66/13 uznał, że: uwolnienie się od odpowiedzialności za długo składkowe nie może nastąpić poprzez wskazanie należności spornych czy niezaakceptowanych przez dłużnika. Wskazanie mienia spółki umożliwiającego zaspokojenie znacznej części zaległości składkowych wymaga bowiem wskazania mienia, z którego egzekucja jest faktycznie możliwa, co w praktyce oznacza, iż egzekucja ta musi być realna do przeprowadzenia skutkująca zaspokojeniem wierzyciela, a więc za majątek w powyższym rozumieniu nie można uznać wierzytelności spornych. W wyroku z dnia 08.05.2012 r. Sąd Najwyższy stwierdził: dla ustalenia bezskuteczności egzekucji nie ma znaczenia rynkowa wartość podlegającego jej majątku, lecz to, czy w wyniku przeprowadzonej z niego egzekucji udało się uzyskać zaspokojenie wierzycieli. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w ramach swoich zadań nie jest uprawniony do przejmowania na własność należących do dłużnika nieruchomości, których nie udało się sprzedać.( sprawa II UK 247/11 ).

Nawet wyrok wskazany przez skarżącą potwierdza powyższe rozumowanie, NSA stwierdził w nim bowiem, że wymóg z art. 116 & 1 pkt. 2 ordynacji dotyczy wskazania mienia, z którego egzekucja jest faktycznie możliwa, co w praktyce oznacza, iż egzekucja ta misi być realna do przeprowadzenia i skutkująca zaspokojeniem wierzyciela.

Tak wnioskując Sąd Okręgowy wskazał, że w świetle powyższego wskazana przez wnioskodawczy nieruchomość nie była majątkiem z którego możliwe było zaspokojenie wierzytelności organu rentowego. Miał ona wprawdzie rynkową wartość ok. 3 milionów złotych, ale jej obciążenie hipotekami umownymi, kaucyjnymi i co najważniejsze przymusowymi, nie pozwalało na szybkie i skuteczne jej spieniężenie. Potwierdził to w prawomocnym postanowieniu Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. uznając bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Skarżąca przyznała, ze tego postanowienia nie zaskarżyła. Zeznała, że od 2010 roku stara się sprzedać nieruchomość, ale bezskutecznie. Skarżąca nie powołała się na inne przesłanki uwalniające ją od odpowiedzialności za zobowiązania spółki (...).

Ustalając stan faktyczny w sprawie, Sąd I instancji oparł się na zeznaniach wnioskodawczyni i dokumentach zgromadzonych w aktach sprawy, których wiarygodności strony nie kwestionowały. Wiarygodność dokumentów nie budzi wątpliwości Sądu, wobec czego zostały uznane za wiarygodne w całości. Oceniając natomiast zeznania skarżącej należało uznać je za wiarygodne, z wyjątkiem subiektywnej oceny, że wskazała majątek z którego możliwa jest egzekucja wierzytelności składkowych.

Dalej Sąd Okręgowy podniósł, że pozwany wnosił o odrzucenie odwołania z uwago na przekroczenie terminu do jego wniesienia.

Zgodnie z art. 4779 § 1 KPC sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie było nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. Skarżąca odebrała decyzje pozwanego w dniu 23.10.2014 r., a odwołanie złożyła 26 listopada 2014 r. czyli 3 dni po terminie. W ocenie Sądu opóźnienie nie było zatem nadmierne. Musiało być jednak także niezawinione przez skarżącą. Sąd uznał, że w dniu w którym wnioskodawczyni miała obowiązek złożyć odwołanie tj. 23 listopada 2014 r. przebywała ona na zwolnieniu lekarskim na opiekę na d córką ( k. 43). Nie miała zatem możliwości, aby złożyć odwołanie w terminie. Niezwłocznie po zakończeniu opieki nad córką tj. 26 listopada odwołanie zostało złożone. Organ rentowy nie miał racji, że czas na złożenie odwołanie wnioskodawczyni miała także przed skorzystaniem ze zwolnienia lekarskiego. Każdy obywatel ma bowiem prawo do wykonania czynności w terminie do tego wskazanym i nie musi jej dokonywać w pierwszym dniu tego terminu. Może jej dokonać w dniu tego terminu ostatnim. Jeżeli w tym dniu obiektywnie czynności dokonać nie może, to jest to usprawiedliwione i nie może odbić się negatywnie na jego prawach.

Podsumowując Sąd I instancji wskazał, że w związku z tym, iż odwołująca się S. W. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania składkowe spółki (...) w M., na podstawie art. 47714 § 1 KPC, należało orzec jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 & 1 k.p.c. jak w pkt. II sentencji wyroku przyjmując, że stosujemy do kosztów zastępstwa procesowego & 6 ( a nie & 11 ) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Rozpoznawana sprawa nie jest bowiem sprawą o świadczenie z ubezpieczenia społecznego. Dlatego o wysokości kosztów zastępstwa procesowego decyduje wartość przedmiotu sporu.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie zaskarżyła w całości strona powodowa zarzucając mu:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, poprzez przyjęcie, iż ubezpieczona nie wykazała, iż Spółka posiada mienie, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych;

2. naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 punkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005r., nr 8, poz. 60 ze zm.) poprzez ustalenie odpowiedzialności ubezpieczonej całym jej majątkiem za zobowiązania (...) Sp. z o.o. w M. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, mimo wykazania przez ubezpieczoną, iż Spółka dysponuje mieniem w postaci nieruchomości, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych;

3. naruszenie przepisu prawa procesowego, tj, art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów, w tym zwłaszcza w zakresie przyjęcia, iż ubezpieczona odpowiada za zobowiązania Spółki (...), mimo , iż z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, iż Spółka jest właścicielem nieruchomości, z której egzekucja może umożliwić zaspokojenie zaległości Spółki, a tym samym zaistniały przesłanki do wyłączenia odpowiedzialności ubezpieczonej.

Wskazując na przedstawione powódka wniosła o:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie decyzji ZUS z dnia 17.10.2013r. znak (...), a tym samym zwolnienie ubezpieczonej z odpowiedzialności za zobowiązania składkowe Spółki oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz ubezpieczonej zwrotu kosztów procesu wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojej apelacji strona skarżąca wskazała, że wyrokiem z dnia 2 kwietnia 2015r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wlkp. oddalił odwołanie S. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 17 października 2013r. i zasądził od ubezpieczonej na rzecz pozwanego kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, z czym ubezpieczona się nie zgadza.

Decyzją z dnia 17.10.2013 roku znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ustalił, iż S. W. odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania (...) Sp. z o.o. w M. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w okresie od dnia 01-30 września 2009r. oraz od 01 listopada 2009 roku do 30 czerwca 2012r.

Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonej od niniejszej decyzji opierając swoje rozstrzygnięcie na błędnych ustaleniach faktycznych i naruszając przepisy prawa materialnego i procesowego.

Zgodnie z art. 116 § 1 punkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Sad Okręgowy dokonał błędnych ustaleń faktycznych przyjmując, iż ubezpieczona nie wykazała, iż Spółka posiada mienie, z którego egzekucją umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych.

Ubezpieczona wykazała, iż Spółka (...) jest właścicielem nieruchomości położonej w M. przy ul. (...), dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Międzyrzeczu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...).

W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Międzyrzeczu R. B., sygn. (...) nieruchomość ta została wyceniona na kwotę 3.144.150,00 zł. Tymczasem zobowiązania zabezpieczone na przedmiotowej nieruchomości wynoszą ok. 1,700.000 zł. Wartość tej nieruchomości powoduje, iż w przypadku sprawnie przeprowadzonej egzekucji i dokonania jej sprzedaży z uzyskanej ceny Zakład Ubezpieczeń Społecznych uzyskałby zaspokojenie swoich należności przysługujących jej od Spółki (...). Sąd I instancji wskazał, iż Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. umorzył postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce na skutek jego bezskuteczności. Pominął jednak fakt, iż nie przeprowadzono egzekucji z nieruchomości Spółki, która to nieruchomość stanowi kluczowy składnik majątku spółki (...). Twierdzenie, iż nieruchomość obciążona jest hipotekami na rzecz wielu wierzycieli nie wyklucza tego, iż z uwagi na jej wartość (ponad 3.000.000 zł) ZUS po przeprowadzeniu egzekucji z tej nieruchomości uzyskałby zaspokojenie swoich należności.

Zdaniem apelującej Sąd Okręgowy oddalając w tej sytuacji odwołanie ubezpieczonej, mimo wykazania przez nią, iż spółka dysponuje realnym i wartościowym majątkiem, dopuścił się naruszenia wskazanego wyżej art. 116 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa. Sąd wydając zaskarżony wyrok dopuścił się ponadto naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów wg własnego przekonania i na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jest to zatem ocena swobodna, jednak nie dowolna, jakiej dokonał Sąd w tym przypadku.

S. W. podniosła dalej, że ocena dowodów przyjęta przez Sąd wyraźnie przekracza granicę swobodnej oceny dowodów. W poczet materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wchodzą bowiem dokumenty oraz zeznania ubezpieczonej, z których wynika jednoznacznie, iż ubezpieczona wskazała mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości z tytułu składek ubezpieczeniowych.

Mając powyższe na uwadze skarżąca stwierdziła, iż Sąd Okręgowy dokonał swobodnej oceny dowodów i brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności ubezpieczonej za zobowiązania Spółki (...).

Na zakończenie powódka, z ostrożności procesowej, w przypadku nie przychylenia się przez Sad II instancji do stanowiska apelującej wniosła o nieobciążanie iei kosztami postępowania w I i II instancji w oparciu o przepis art. 102 k.p.c. Wskazała, że przemawia za tym charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenie dla ubezpieczonej, subiektywne przekonanie ubezpieczonej o zasadności roszczeń. Ponadto nie bez znaczenia jest bardzo trudna sytuacja majątkowa i życiowa ubezpieczonej, która od wielu lat boryka się z ciężką chorobą nowotworową swojego syna, ponosi wysokie koszty dojazdów do Centrum (...) w W. i koszty leczenia i posiada problemy finansowe. Niniejsze okoliczności, które uzasadniają zastosowanie tego przepisu powinny być ponadto ocenione z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony S. W. okazała się o tyle zasadna, iż doprowadziła do wydania orzeczenia kasatoryjnego, tj. uchylającego zaskarżony wyrok do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim.

Na wstępie wskazać należy, iż postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97, OSNC 1999/3/60).

Stosownie do art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W orzeczeniu z 11 marca 1998 r. (III CKN 411/97, niepubl.) Sąd Najwyższy przyjął, że nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. oznacza niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia. Nierozpoznanie istoty sprawy oznacza również zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, LexPolonica nr 333025).

Istotą sporu w niniejszej sprawie była możliwość przeniesienia na S. W. jako prezesa zarządu odpowiedzialności za zobowiązania (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres 09/2009 oraz od 11/2009 do 06/2012 w łącznej wysokości 160.999,05 zł.

Podstawę prawną odpowiedzialności solidarnej członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania tej spółki w przedmiocie zaległych składek na ubezpieczenie społeczne stanowi art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku ustawy ordynacja podatkowa.

Stosownie do art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku ordynacji podatkowej (w brzmieniu na dzień wydania spornej decyzji, bowiem przedmiotem tego postępowania jest, co do zasady, badanie pod względem prawidłowości merytorycznej tejże decyzji na dzień jej wydania) za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

1) nie wykazał, że:

a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo

b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;

2) nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

W myśl § 2 odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu.

Na mocy art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, powołana regulacja ma zastosowanie do składek na ubezpieczenie społeczne oraz do składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne.

Subsydiarna odpowiedzialność członka zarządu spółki – w rozumieniu powołanego art. 116 ordynacji podatkowej, aktualizuje się, gdy istnieją zobowiązania spółki i egzekucja tychże zobowiązań wobec spółki jest bezskuteczna. Wobec powyższego, zgodnie z regułami dowodzenia, w przedmiotowej sprawie na organie rentowym spoczywał więc ciężar udowodnienia, że spółka, za którą subsydiarną odpowiedzialność ponieść ma S. W. zalega wobec ZUS z płatnościami z tytułu składek, że termin płatności tych zobowiązań przypadał w okresie kiedy skarżąca pełniła funkcję członka zarządu spółki oraz że egzekucja tych należności z majątku spółki okazała się bezskuteczna. Dopiero po wykazaniu tych okoliczności istnieją podstawy do badania czy zachodzą przesłanki wyłączające odpowiedzialność skarżącego za zobowiązania spółki: po pierwsze, we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości; po drugie, niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez winy członka zarządu; po trzecie, wskazano mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zobowiązań spółki w znacznej części. Dodać należy, że członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności, gdy wykaże wystąpienie jednej z ww. przesłanek egzoneracyjnych.

Istnienie oraz wysokość niezapłaconych przez spółkę należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych nie była przedmiotem sporu w niniejszej sprawie – S. W. nie kwestionowała wysokości powyższych należności, a nadto zostały one udokumentowane na koncie ubezpieczeniowym spółki. Konto to stanowi zbiór danych o faktach ubezpieczeniowych i jest wiarygodnym źródłem informacji dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w zakresie weryfikacji obowiązków płatników składek w tym w szczególności uiszczania należnych składek za ubezpieczonych. Nadto należy wskazać na art. 34 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym informacje zawarte na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek prowadzonych w formie elektronicznej, które przekazane zostały w postaci dokumentu pisemnego albo elektronicznego, są środkiem dowodowym w postępowaniu administracyjnym i sądowym z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Niewątpliwie również termin płatności tychże zobowiązań przypadały w okresie, kiedy skarżąca pełniła funkcję członka zarządu. Nie kwestionowany bowiem jest fakt, że ubezpieczona była (i jest) jedynym członkiem zarządu zainteresowanej spółki. Bezspornym jest także, że nie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości spółki – choć przyczyny tego stanu rzeczy wymagałyby już wyjaśnienia, o czym poniżej.

W tym zakresie ustalenia organu rentowego, jak i następnie Sądu Okręgowego, nie budzą wątpliwości. Pozostałe jednak okoliczności, które wymagają ustalenia zgodnie z cytowanymi wyżej przepisami celem rzetelnego rozstrzygnięcia niniejszego sporu, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie zostały w sposób wystraczający wyjaśnione w toku postępowania przed Sądem Okręgowym.

Przede wszystkim warunkiem koniecznym przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie jest stwierdzenie bezskuteczności egzekucji wobec spółki. W niniejszej sprawie już ten element budzi pewne wątpliwości. Faktem jest, że w dniu 28 czerwca 2013 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w M. umorzył postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec majątku (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w M. w związku z jego bezskutecznością. Nie budzi wątpliwości, że przedmiotowe postanowienie nie zostało zaskarżone. Podkreślenia wymaga jednak, że nie zaskarżyła go nie tylko spółka, ale także organ rentowy. Natomiast w uzasadnieniu przedmiotowego postanowienia znajduje się informacja o posiadanej przez spółkę nieruchomości. Nie zostało jednak ustalone czy kiedykolwiek organ rentowy ustalał wartość tejże nieruchomości, wysokość obciążeń, dlaczego zaniechał zabezpieczenia swojej wierzytelności wpisem hipoteki na tej nieruchomości, a nawet nie przystąpił do egzekucji z tejże nieruchomości – jak wynika z oświadczenia powódki oraz treści samego dokumentu, przedłożony do akt sprawy protokół opisu i oszacowania został sporządzony w toku egzekucji komorniczej prowadzonej na wniosek innego wierzyciela.

Przyjmując jednak nawet, iż postanowienie z dnia 28.06.2013 roku przesądza o bezskuteczności egzekucji wobec spółki, należy pamiętać, że, jak uprzednio wskazano, członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności za długi spółki – w tym celu winien wykazać wystąpienie przesłanek negatywnych, o których mowa w art. 116 § 1 pkt.1-2 ordynacji podatkowej, a więc wskazać, że w odpowiednim czasie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości albo wskazać majątek spółki, z którego mogłoby nastąpić zaspokojenie wierzyciela albo wykazać, że nie ponosił winy za okoliczność zaniechania złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wykazanie istnienia tych przesłanek w niniejszej sprawie powodowałoby zwolnienie odwołującej z odpowiedzialności za długi przedmiotowej spółki we wskazanym przez ZUS okresie czasu.

S. W. już w odwołaniu od decyzji powoływała się na majątek posiadany przez spółkę, a mianowicie nieruchomość położoną w M., przy ul. (...), woj. (...). Z przedłożonego protokołu opisu i oszacowania przedmiotowej nieruchomości wynika, że jej wartość rynkowa wynosi 3.144.150 zł, natomiast obciążenia hipoteczne nie przekraczają 1.620.000 zł, a więc wynoszą nieco ponad połowę wartości nieruchomości. Przy uwzględnieniu ponadto spornej wierzytelności organu rentowego w kwocie ok. 161.000 zł, wciąż wartość nieruchomości, niewątpliwie stanowiącej majątek spółki, znacznie przekracza obciążenia. Organ rentowy nie ustosunkował się do tejże okoliczności egzoneracyjnej ani w odpowiedzi na odwołanie, ani w toku całego dalszego postępowania.

Sąd I instancji, natomiast, powołując się w tym zakresie na zeznania ubezpieczonej przyjął, że sprzedaż nieruchomości nie jest możliwa ze względu na jej obciążenia, co więcej sąd ten wskazał w swoich rozważaniach, iż ubezpieczona „zeznała, że od 2010 roku stara się sprzedać nieruchomość, ale bezskutecznie”.

Natomiast z zeznań ubezpieczonej złożonych podczas rozprawy w dniu 19 marca 2015 roku podnoszone wyżej okoliczności nie wynikają.

Sąd I instancji wskazał ponadto, że fakt braku możliwości szybkiego spieniężenia nieruchomości potwierdził w swoim postanowieniu Naczelnik Urzędu Skarbowego w M., pominął jednak fakt, że przedmiotowe postanowienie zostało wydane kilka miesięcy przed oszacowaniem nieruchomości złożonym przez skarżącą.

W tej sytuacji trudno odnieść się do ustaleń Sądu I Instancji w tym zakresie, bowiem nie wiadomo de facto na podstawie jakich dowodów zostały one poczynione.

Ponadto należy podkreślić, że poza wskazaniem majątku, z którego wierzyciel może zaspokoić swoją należność, z odpowiedzialności za zobowiązania spółki osoba trzecia może się uwolnić wykazując, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy. Skarżąca co prawda nie podniosła wprost tego zarzutu, jednakże w toku przesłuchania zeznała, że wniosek o upadłość nie został złożony, ponieważ w ocenie zarządu nie ma podstaw do jego złożenia – majątek spółki wciąż przekracza wysokość jej zobowiązań. Do tej okoliczności Sąd nie ustosunkował się w żaden sposób.

W tej sytuacji należało przyjąć, że o ile nie budzi wątpliwości fakt istnienia zaległości spółki wobec organu rentowego oraz zasiadania skarżącej w zarządzie spółki, pozostałe okoliczności konieczne do przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki na osobę trzecią nie zostały w sprawie wyjaśnione w sposób pozwalający na rozstrzygnięcie zawisłego sporu, a co za tym idzie, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty niniejszej sprawy.

Sąd zaniechał dogłębnego zbadania podniesionych wyżej kwestii, mimo że przedmiotowe zarzuty podnoszone były przez skarżącą w toku całego postępowania przed Sądem I instancji.

W ocenie Sądu słuszny w tej sytuacji okazał się zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p,c. Co prawda na tym etapie postepowania nie można przesądzić, że słusznie powódka zarzuciła sądowi błędne ustalenia stanu faktycznego, ponieważ przede wszystkim dotychczas zebrany materiał dowody jest niewystarczający aby w decydującym stopniu przesądzić, że majątek spółki jest wystarczający bądź nie na zaspokojenie należności organu rentowego.

Artykuł 217 § 1 k.p.c. potwierdza istotę procesu cywilnego, opartego na zasadzie kontradyktoryjności pozwalającej każdej ze stron na realizację jej aktywności w tej fazie postępowania. Respektując autonomię stron przepis ten stanowi, że każda strona może przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej. Jednocześnie art. 217 § 1 zakreśla ramy założonej aktywności. Mianowicie każda ze stron może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać wskazane w tym przepisie okoliczności i dowody. Faktem jest, ze w sprawie nie pozostały wnioski dowodowe stron nie rozpoznane przez Sąd, jednakże zaniechanie przez Sąd I Instancji zbadania ww. okoliczności nie było właściwe, skoro nadal fakt, czy istniały okoliczności egzoneracyjne pozostawał niewyjaśniony. Podkreślić należy, że Sąd w sposób całkowicie bezkrytyczny oparł swoje ustalenia na postanowieniu Naczelnika Urzędu Skarbowego i zaniechał praktycznie jakiegokolwiek dalszego postępowania dowodowego. W wyroku z dnia z dnia 9 kwietnia 2015 r. (III UK 166/14) Sąd Najwyższy wskazał, że stosowanie przez sąd prawa materialnego wymaga odpowiedniego ustalenia stanu faktycznego. Reguły tej nie zamyka zasada kontradyktoryjności, gdyż sprawa przed wyrokowaniem powinna być dostatecznie wyjaśniona. Zasada kontradyktoryjności może w wielu przypadkach prowadzić do ułomnego procesu i niewyjaśnienia sprawy w minimalnym (koniecznym) zakresie. Nie można stosować prawa materialnego (rozstrzygać sporu) bez wyjaśnienia warstwy faktycznej w zakresie pozwalającym na aplikację tego prawa. Tylko wtedy realizuje się konstytucyjne prawo strony do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Oznacza to, że dla rozpatrzenia sprawy sąd powinien przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe nawet z urzędu. W tym kontekście należy też rozumieć wymaganie (pojęcie) dostatecznego wyjaśnienia okoliczności spornych, które warunkuje rozstrzyganie (wyrokowanie) w sprawie (art. 217 § 3 k.p.c.). Zdaniem Sądu Najwyższego skoro sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli sporne okoliczności zostały już dostatecznie wyjaśnione, to powinien prowadzić postępowanie dowodowe nawet z urzędu, jeżeli okoliczności istotne nie zostały dostatecznie wyjaśnione (a contrario art. 217 § 3 k.p.c.).

Całość swoich ustaleń faktycznych Sąd I Instancji oparł na postanowieniu Naczelnika Urzędu Skarbowego. Biorąc jednak pod uwagę treść zeznań ubezpieczonej, która zeznała, że obawia się sprzedaży nieruchomości poniżej jej wartości przez komornika, jednak nawet kwota 2.000.0000 zł w pełni zaspokoi należności ZUS i obciążenia hipoteczne, a nadto że nie miała podstaw do złożenia wniosku o upadłość, ponieważ majątek spółki znacznie przekracza jej zobowiązania, oraz opisu i oszacowania nieruchomości, z których wynika, że wartość nieruchomości faktycznie znacznie te zobowiązania przekracza Sąd winien rozważyć, czy na podstawie art. 232 k.p.c. zbadać z urzędu okoliczność, czy doszło do licytacji nieruchomości, za jaką kwotę, czy kiedykolwiek miała miejsce próba jej sprzedaży i z jakim skutkiem, czy przy uwzględnieniu majątku i zobowiązań spółki były podstawy do złożenia wniosku o upadłość spółki, a jeśli członek zarządu był w mylnym przekonaniu, że takich podstaw nie ma – czy to przekonanie było nieusprawiedliwione, czy też pozostawał w nim bez swojej winy, jeżeli doszło do sprzedaży nieruchomości dlaczego organ rentowy nie przystąpił do tej egzekucji z tejże nieruchomości, a nadto czy organ rentowy po uzyskaniu, najpóźniej w momencie złożenia odwołania – 24.12.2013 roku – informacji o posiadaniu przez spółkę nieruchomości o znacznej wartości, w jakikolwiek sposób informację tą wykorzystał w celu zaspokojenia swoich wierzytelności.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że w przedmiotowej sprawie niezbędne jest znaczne uzupełnienie zgromadzonego materiału dowodowego oraz konieczność dokładniejszego przeanalizowania materiału już zebranego w sprawie i dokonania jego ponownej oceny. Skoro jednak Sąd a quo nie rozpoznał w ogóle istoty sporu, Sąd Apelacyjny nie miał możliwości skorygowania orzeczenia Sądu I instancji poprzez samodzielne uzupełnienie materiału dowodowego, dokonanie ponownej jego oceny i wydanie orzeczenia reformatoryjnego w niniejszej sprawie, przesądzającego o zasadności czy niezasadności decyzji organu rentowego.

Procedując ponownie Sąd Okręgowy zastosuje się do powyższych zaleceń, uzupełni postępowanie dowodowe, a następnie podda zgromadzony w sprawie materiał dowodowy zgodnej z art. 233 § 1 k.p.c. ocenie oraz poczyni na tej podstawie prawidłowe, tj. zgodne z rzeczywistością ustalenia faktyczne.

Tak argumentując oraz nie odnosząc się do orzeczenia w przedmiocie zasadności żądania, co w obecnym stanie sprawy byłoby przedwczesne, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c uchylił zatem zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. O pozostawieniu Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

SSA Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSO del. Barbara Konieczna