Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2013r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2013r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prokuratorowi Rejonowemu Ł. w Ł. i Prokuratorowi Rejonowemu Ł. w Ł.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 12 lutego 2013r. sygn. akt I C 940/12

1. prostuje z urzędu niedokładność komparycji zaskarżonego wyroku przez wpisanie w miejsce Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. i Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. Prokuratora Rejonowego Ł. i Prokuratora Rejonowego Ł. w Ł.;

2. oddala apelację;

3. zasądza od powoda A. K. na rzecz zastępującej Skarb Państwa Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 1.000 (jeden tysiąc) złotych tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

4. przyznaje adwokat J. Z. prowadzącej Kancelarię Adwokacką w Ł. kwotę 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym i kwotę tę nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi.

Sygn. akt I ACa 492/13

UZASADNIENIE

Powód A. K. w pozwie z dnia 5 czerwca 2012 r., sprecyzowanym przez pełnomocnika powoda pismem procesowym z dnia 12 listopada 2012 r., wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Prokuratora Rejonowego Ł. w Ł. i Prokuratora Rejonowego Ł. w Ł.,
kwoty 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdy spowodowane zaniedbaniem prokuratorów w ramach prowadzonych postępowań przygotowawczych, zakończonych prawomocnymi wyrokami Sądu Okręgowego w Łodzi w sprawie o sygn. akt IV K 184/93 oraz w sprawie o sygn. akt IV K 290/00. Zdaniem powoda zaniedbania polegały na braku, pomimo oczywistych przesłanek za tym przemawiających, wydania postanowień w przedmiocie powołania biegłych psychiatrów celem jego przebadania w toku śledztw dotyczących czynów, których dopuścił się, będąc pod wpływem alkoholu, za które to czyny zostały orzeczone w stosunku do niego kary wieloletniego pozbawienia wolności.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy
w Łodzi oddalił powyższe powództwo, orzekając o kosztach postępowania.

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji zostało wydane na podstawie ustaleń, zamieszczonych na stronach 3 - 8 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, które Sąd Apelacyjny w całości podzielił oraz przyjął za własne.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo A. K.
o zadośćuczynienie nie zasługiwało na uwzględnienie. Podstawę powództwa stanowił art. 448 k.c., w myśl którego w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

W niniejszej sprawie powód A. K. wiązał naruszenie swoich dóbr osobistych z zaniechaniem wydania w trakcie prowadzenia postępowań przygotowawczych przez Prokuraturę Rejonową Ł. w Ł. (sygn. akt 1 Ds 590/93) oraz przez Prokuraturę Rejonową Ł. w Ł. (sygn. akt Ds 6091/00) postanowień w przedmiocie powołania biegłych psychiatrów celem przebadania go - co jego zdaniem - pozbawiło go objęcia przymusowym leczeniem odwykowym oraz doprowadziło do popełniania przez niego kolejnych przestępstw.

Powód reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika nie wskazał jednak - mimo istniejącego w tym zakresie obowiązku – które z jego dóbr osobistych zostały naruszone. Mimo to Sąd Okręgowy dokonał analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego pod kątem naruszenia dóbr osobistych powoda. Po dokonaniu oceny tego materiału, przy zastosowaniu obiektywnych kryteriów oceny, a nie tylko subiektywnych odczuć powoda (zob. wyrok SN z 5.04.2002 r.„ III CKN 953/00, LEX nr 55098) - Sąd Okręgowy uznał, że powód nie wykazał stosownie do treści art. 6 k.c., że na skutek działania pozwanych doszło do naruszenia któregokolwiek z jego dóbr osobistych, a więc już z tej przyczyny niniejsze powództwo podlegało oddaleniu.

Niezależnie od powyższego, Sąd Okręgowy dokonał oceny pod względem zgodności z prawem działania Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o sygn. akt
1 Ds 590/93 oraz Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł.
w postępowaniu przygotowawczym w sprawie sygn. akt Ds 6091/00,
w których to postępowaniach A. K. był osobą podejrzaną
o popełnienie konkretnych przestępstw.

W okolicznościach niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy - w wyniku tej oceny - uznał, że postępowanie Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. w sprawie o sygn. akt 1 Ds 590/93 oraz Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. w sprawie sygn. akt Ds 6091/00, przejawiające się w zaniechaniu wydania postanowień w przedmiocie powołania biegłych psychiatrów celem przebadania powoda i wydania opinii psychiatrycznej dotyczącej powoda nie miało cech bezprawności. Dowód z opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego należało przeprowadzić tylko wtedy, gdyby zachodziły uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności. W przypadku A. K. w trakcie prowadzenia wskazanych powyżej postępowań przygotowawczych takie wątpliwości nie zaistniały. Sam fakt, że zarówno
w czasie popełnienia czynu zabronionego w 1993 r., jak i w 2000 r. powód znajdował się w stanie po spożyciu alkoholu nie mógł stanowić podstawy do przyjęcia, że w trakcie prowadzenia postępowania przygotowawczego istniały „uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności". Decydujące jest bowiem, że do powoda nie miał zastosowania art. 31 § 1 i § 2 k.k., stanowiący
o niepoczytalności i ograniczonej poczytalności. Powód natomiast, jako dorosły i poczytalny człowiek co najmniej mógł przewidzieć, że wprawienie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia wpłynie zaburzająco na jego poczytalność.

W związku z powyższym - w ocenie Sądu Okręgowego - nie istniały uzasadnione wątpliwości co do poczytalności powoda, a zatem nie było konieczności dopuszczenia przez organy prowadzące wyżej wskazane postępowania przygotowawcze dowodu z opinii o stanie jego zdrowia psychicznego. Wątpliwości co do niepoczytalności powoda nie powziął również ani Sąd Wojewódzki w Łodzi, ani Sąd Okręgowy w Łodzi na etapie sądowego rozpoznawania przedmiotowych spraw, bowiem również na tym etapie nie dopuszczono dowodu z opinii o stanie zdrowia psychicznego powoda. Także fakt, że z wywiadu środowiskowego dotyczącego A. K. przeprowadzonego w dniu 12 marca 1993 r. przez st. post. P. S. z K.R.P. Ł. wynikało, że w rozmowach z lokatorami posesji, w której przebywał powód ustalono, że posiadał on opinię pozytywną, że nie nadużywał alkoholu i że nie posiadał kontaktów z elementem policyjnie podejrzanym, nie wskazywał na jakąkolwiek wątpliwość co do poczytalności powoda.

Istotne jest nadto wskazanie, że w dniu 21 maja 1993 r. A. K. po zaznajomieniu się z materiałami śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową Ł. w Ł. (sygn. akt 1 Ds 590/93) oraz po pouczeniu o przysługujących uprawnieniach oświadczył, że został zaznajomiony z materiałami niniejszego śledztwa, poprzez osobiste przejrzenie akt, nie zgłaszał zastrzeżeń co do trybu i sposobu przeprowadzonych czynności oraz nie składał wniosków dowodowych
w sprawie, a nadto że w dniu 20 października 2000 r. A. K., po zapoznaniu się z materiałami śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Rejonową Ł. w Ł. (sygn. akt Ds 6091/00) oraz po pouczeniu
o przysługujących uprawnieniach, oświadczył, że osobiście zapoznał się
z aktami niniejszej sprawy i że nie domaga się uzupełnienia materiału dowodowego w sprawie. Również fakt, że w 2006 r. powód został poddany na zlecenie Prokuratury Rejonowej Ł. (sygn. akt Ds 2580/06) badaniu sądowo - psychologicznemu nie może przesądzać o tym, że
taka konieczność istniała już wcześniej. Te wszystkie okoliczności świadczą
o braku bezprawności pozwanych, przejawiającego się w zaniechaniu dopuszczenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów celem przebadania A. K. i wydania opinii odnośnie jego stanu zdrowia.

Dodatkowo Sąd I instancji wskazał na art. 96 § 1 k.k., zgodnie
z którym skazując sprawcę na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo popełnione w związku
z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego, sąd może orzec umieszczenie sprawcy w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, jeżeli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa związanego z tym uzależnieniem, przy czym środka tego nie orzeka się jeżeli sprawcę skazano na karę pozbawienia wolności przekraczającą 2 lata. Zatem o środku zabezpieczającym w postaci umieszczenia skazanego w zakładzie leczenia odwykowego jest w kompetencji sądu. Prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze nie ma więc uprawnień do orzekania w kwestii skierowania oskarżonego na leczenie odwykowe. Nadto, na etapie wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności skazanego, u którego stwierdzono uzależnienie od alkoholanu na leczenie uzależnienia, w przypadku braku zgody skazanego może skierować jedynie sąd penitencjarny na podstawie
art. 117 k.k.w.

Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że ani prokuratorzy
z Prokuratury Rejonowej Ł. w Ł. prowadzący sprawę o sygn. akt 1 Ds 590/93, ani prokuratorzy Prokuratury Rejonowej Ł.
w Ł., prowadzący sprawę o sygn. akt Ds 6091/00, nie mieli uprawnień do skierowania powoda na leczenie odwykowe, a zatem również w tym zakresie nie można przypisać bezprawności ich postępowaniu.

W związku z tym, że powód zgłaszając niniejsze roszczenie podał, że
naruszenie swoich dóbr osobistych uświadomił sobie dopiero w 2011 r.,
tj. w czasie, kiedy zakończył terapię odwykową i kiedy uznał, że
w postępowaniach przygotowawczych prowadzonych w 1993 r. i 2000 r. powinny zostać przeprowadzone dowody z opinii biegłych psychiatrów, Sąd Okręgowy nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia roszczenia powoda.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go
w całości i zarzucając:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik postępowania, tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i przyjęcie że powód nie wykazał, iż na skutek działania pozwanego doszło do naruszenia jego dóbr osobistych oraz uznanie że zaniechanie wydania przez pozwanego postanowień w przedmiocie powołania biegłych psychiatrów celem przebadania powoda i wydania opinii psychiatrycznej nie miało cech bezprawności,

b) art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące niedopuszczeniem dowodu z opinii biegłych psychiatrów celem stwierdzenia, że w okresie popełniania przez powoda przestępstw powód był osobą uzależnioną od alkoholu i powinien być zbadany przez psychiatrów, w sytuacji gdy przedmiotem dowodu były fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy;

2. naruszenie prawa materialnego, tj.: art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw.
z art. 448 k.c. poprzez uznanie, że nie doszło do naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego powoda oraz że postępowanie Prokuratury polegające na zaniechaniu wydania postanowienia w przedmiocie powołania biegłych psychiatrów nie miało cech bezprawności.

W następstwie tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa oraz o zasądzenie zwrotu kosztów pomocy prawnej z urzędu, które nie zostały zapłacone
w całości, ani w części.

Przedmiotowa apelacja została uzupełniona pismem procesowym powoda (k. 131 – 133), w którym zarzucono błąd w ustaleniach faktycznych.

W piśmie procesowym z dnia 13 maja 2013 r. pełnomocnik powoda wniósł o dopuszczenie dowodu z dokumentu –w postaci wyroku Sądu Rejonowego w Łodzi, VII Wydziału Karnego, z dnia 16 sierpnia 1990 r., wydanego w sprawie o sygn. akt VII K 401/90, na okoliczność długotrwałego nadużywania alkoholu przez powoda,

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Wbrew jej zarzutom Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym do wyjaśnienia istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, poczynił prawidłowe ustalenia i na ich podstawie słusznie uznał powództwo za niezasadne.

Wymaga podkreślenia, że w ramach istniejących instrumentów ochrony cywilnoprawnej ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z odpowiednią ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do sztucznego poszerzania katalogu tych dóbr. W judykaturze i piśmiennictwie przyjmuje się powszechnie, że dobra osobiste wynikają z tych wartości niemajątkowych, które są ściśle związane z człowiekiem, obejmując jego fizyczną i psychiczną integralność albo będąc przejawem jego twórczej działalności; skupiają niepowtarzalną, pozwalającą na samorealizację indywidualność człowieka, jego godność oraz pozycję wśród innych ludzi. Dobrem osobistym jest wartość immanentnie złączona z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka, niezależna od jego woli, stała, dająca się skonkretyzować i zobiektywizować.

Na tle takiego pojmowania dóbr osobistych nie można uznać, że powoływanie się przez skarżącego na naruszenie jego dóbr osobistych związanych ze sferą życia psychicznego odpowiada kryteriom wynikającym z art. 23 k.c. Powołując się na ogólne określenie „ sfera psychiczna” powód nie wskazał, jakie jego dobro osobiste zostało naruszone przez stronę pozwaną. Sąd Okręgowy, odwołując się do obowiązujących w tym zakresie kryteriów obiektywnych słusznie zatem uznał, że powód nie wykazał, iż na skutek działania strony pozwanej doszło do naruszenia jego dóbr osobistych.

Za trafne należało także uznać wywody Sądu I instancji wskazujące na brak w zachowaniu strony pozwanej cech bezprawności. Poddanie powoda badaniom psychiatrycznym byłoby celowe wówczas, gdyby zachodziły uzasadnione wątpliwości co do jego poczytalności, a jak wynika z prawidłowych i skutecznie nie zakwestionowanych ustaleń Sądu I instancji, takie wątpliwości nie wystąpiły.

Sąd Okręgowy słusznie wskazał na przeprowadzony wywiad środowiskowy, z którego wynikało, że powód posiada pozytywną opinię i nie nadużywa alkoholu. Okazjonalnego wprawiania się w stan nietrzeźwości, w jakim to stanie powód popełniał przestępstwa, nie można utożsamiać z uzależnieniem od alkoholu.

Dlatego wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych psychiatrów celem stwierdzenia, że w okresie popełnienia przestępstw w 1993 r. i w 2000 r. był on osobą uzależnioną od alkoholu nie zasługiwał na uwzględnienie. Zarzut naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. należało zatem uznać za niezasadny, zaś wniosek dowodowy z dnia 13 maja 2013 r. za spóźniony.

Ponadto należało zgodzić się ze stroną pozwaną, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu. Do roszczenia tego w zakresie odnoszącym się do postępowania przygotowawczego z 1993 r. ma zastosowanie art. 442 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 9.08.2007 r. Zgodnie z tym przepisem roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Zatem roszczenie wywodzone ze zdarzeń z 1993 r. uległo przedawnieniu w 2003 r.

W pozostałym zakresie, t.j. w odniesieniu do roszczenia, które powód wiąże z postępowaniem z 2000 r., uległo ono przedawnieniu najpóźniej w 2009 r. Powód, wywodząc swoje roszczenie z faktu niepoddania go badaniu psychiatrycznemu, uświadamiającemu mu potrzebę poddania się leczeniu odwykowemu, nie baczy bowiem na to, że takiemu badaniu został poddany w 2006 r. Wówczas zdiagnozowano u powoda chorobę alkoholową. Zatem już wtedy, a nie dopiero w 2011 r. powód miał obiektywną możliwość uświadomienia sobie, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art.385 k.p.c.

Z uwagi na trudną sytuację majątkową powoda oraz charakter dochodzonego roszczenia, Sąd Apelacyjny kierując się treścią art. 102 k.p.c. obciążył powoda obowiązkiem zwrotu na rzecz strony pozwanej jedynie części kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu orzeczono na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z §13 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie…( Dz.U. Nr 163, poz.1348 ze zm.).

Niedokładność komparycji zaskarżonego wyroku w zakresie oznaczenia strony pozwanej podlegała sprostowaniu z mocy art.350 § 3 k.p.c.