Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lipca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XII Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Maria Prusinowska

Protokolant A. N.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 czerwca 2016 r. w P.

sprawy z powództwa sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna w W. ( KRS (...) )

przeciwko A. G. ( PESEL (...) ) i M. G. ( PESEL (...) )

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  uznaje za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny, ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. ( nr rep. A (...) ) na mocy której:

a. S. G. darował na rzecz swojej córki A. G. nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,2417 ha objętą księga wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr Kw (...) oraz nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,0867 ha objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr Kw (...) w celu zaspokojenia wierzytelności powoda wynikającej z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wydanego przez Sąd Okręgowy w Poznaniu w dniu 9 lutego 2012 r. sygnatura akt I Nc(...) to jest kwoty 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty.

b. A. G. ustanowiła na rzecz swojej matki M. G. na nieruchomościach nr Kw (...) i nr Kw (...) bezpłatne i dożywotnie prawo użytkowania, w celu ochrony wierzytelności powoda wynikającej z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wydanego przez Sąd Okręgowy w Poznaniu w dniu 9 lutego 2012 r. sygnatura akt I Nc(...)to jest kwoty 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty.

2.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 32 217 zł, w tym kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Maria Prusinowska

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 16 listopada 2015 r. (nadanym w Urzędzie Pocztowym w dniu 17 listopada 2015 r.) powód (...) Spółka Akcyjna w W., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł przeciwko A. G. i M. G. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny i ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. (nr rep. A (...)) na mocy której S. G. darował na rzecz swojej córki A. G. nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) powierzchni 0,2417 ha, objętą księga wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy wS. nr POI (...) oraz nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,0867 ha, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr (...), w celu ochrony wierzytelności powoda wynikającej z prawomocnego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wydanego przez Sąd Okręgowy w Poznaniu w dniu 9 lutego 2012 r. sygnatura akt I Nc (...) to jest kwoty 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty. Powód wskazał, że na mocy ww. umowy pozwana ad. 1 ustanowiła na rzecz swojej matki M. G. na ww. nieruchomościach bezpłatne i dożywotnie prawo użytkowania.

Powód wniósł nadto o solidarne zasądzenie na jego rzecz od pozwanych kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, a także m.in. o:

⚫

zobowiązanie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. R. N. do przedłożenia akt postępowania egzekucyjnego toczącego się z wniosku wierzyciela (...) S.A., sygn. akt KM (...) i dopuszczenie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach postępowania egzekucyjnego na okoliczność niewypłacalności S. G.,

⚫

zobowiązanie Notariusza M. C. do przedłożenia wypisu z aktu notarialnego Repertorium A, numer (...), celem przeprowadzenia dowodu z dokumentu w postaci umowy darowizny i ustanowionych użytkowań na okoliczność dokonania przez S. G. czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela,

⚫

dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy sygn. akt I NC (...) i I NC (...) Sądu Okręgowego w Poznaniu, w tym nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 07.09.2009r., na okoliczność wykazania, iż dłużnik S. G. w dacie dokonywania czynności prawnej w postaci umowy darowizny z dnia 18.11.2010 r. miał świadomość pokrzywdzenia także innych wierzycieli.

W uzasadnieniu pozwu wyjaśniono, iż w celu zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu kupieckiego, w dniu 17 października 2006 r. S. G. jako poręczyciel oraz (...) Sp. z o.o. Sp. Komandytowa jako wystawca podpisali i złożyli do dyspozycji Zakładów (...) S.A. weksel in blanco. Do weksla została sporządzona deklaracja wekslowa podpisana przez wystawcę weksla i poręczyciela. Zgodnie z deklaracją wekslową do weksla in blanco (...) S.A. upoważniona została do wypełnienia ww. weksla in blanco do kwoty 500 000 zł w braku zapłaty i niedotrzymania umownych terminów spłaty łącznie z odsetkami ustawowymi oraz innymi kosztami. (...) sp. z o.o. Sp. k. nie spłaciła w terminie na rzecz (...) S.A. zaciągniętych zobowiązań wynikających ze wskazanych w pozwie faktur VAT, wystawca weksla (...) sp. z o.o. Sp. k. i poręczyciel wekslowy S. G. zostali wezwani do wykupienia weksla opiewającego na kwotę 500 000 zł. Należność ta nie została uregulowania przez żadnego ze zobowiązanych. (...) S.A. przeniosła prawa z weksla poprzez indos na powoda. Wobec braku zapłaty należności na rzecz powoda, wytoczył on przeciwko poręczycielowi S. G. powództwo o zapłatę należności w kwocie 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty. Prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w dniu 9 lutego 2012 r. w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy w Poznaniu zasadził od pozwanego na rzecz powoda 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu. W oparciu o powyższy tytuł wykonawczy prowadzone jest przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Szamotułach postępowanie egzekucyjne Km (...) w wyniku którego od S. G. wyegzekwowano kwotę 55 070,61 zł. Od dnia 30 stycznia 2014 r. egzekucja jest bezskuteczna, bowiem dłużnik nie posiada majątku, z którego mogłaby być prowadzona egzekucja. Z informacji uzyskanych od Komornika wynika, że wszystkie składniki majątku zostały przekazane w drodze darowizny pozwanej ad. 1. W dalszej części uzasadnienia pozwu powód wskazał, iż na mocy umowny darowizny i ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. (nr rep. A(...)) S. G. darował na rzecz swojej córki A. G. nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,2417 ha, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr (...) oraz nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,0867 ha, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr (...). W ocenie powoda, S. G., zawierając w dniu 18 listopada 2010 r. umowę darowizny ww. nieruchomości, działał z pełną świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, bowiem w dacie jej zawarcia wiedział, jako poręczyciel wekslowy, o zobowiązaniach przysługujących (...) S.A. Zdaniem powoda została spełniona przesłanka z art. 527 § 3 kc bowiem osoba, która uzyskała nieodpłatnie korzyść majątkową, to jest pozwana ad. 1 jest córką dłużnika S. G. i pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie, zatem jest osobą najbliższą w rozumieniu ww. przepisu. Zatem domniemywa się, że wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powód podniósł osobno, że z uwagi na treść przepisu art. 528 k.c. oraz fakt, iż pozwana ad. 1 uzyskała od S. G. korzyść majątkową bezpłatnie, nie może bronić się poprzez wykazanie, że nie wiedziała lub nie mogła wiedzieć o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Powód wskazał ponadto, iż na drodze umowy darowizny zostało ustanowione przez pozwaną A. G. nieodpłatne i dożywotnie prawo użytkowania na rzecz pozwanej M. G.. W ocenie powoda uznanie za bezskuteczną wobec powoda jedynie czynności polegającej na dokonaniu darowizny nie pozwoli na pełną realizację przysługującego mu prawa majątkowego z przedmiotów majątkowych pozwanej ad. 1.

Pozew został skutecznie doręczony obu pozwanym w dniu 12 stycznia 2016 r.

W odpowiedzi na pozew z dnia 22 stycznia 2016 r. (nadanej w Urzędzie Pocztowym w dniu 26 stycznia 2016 r.), pozwane, działając w imieniu własnym, zgodnie wniosły o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych, nadto wnosząc m.in. o:

⚫

zobowiązanie powoda do przedłożenia wezwania do wykupienia weksla opiewającego na kwotę 500 000,00 złotych, kierowanego do wystawcy weksla spółki (...) sp. z o.o. sp. k. oraz poręczyciela wekslowego S. G., na okoliczność uwiarygodnienia, iż powód (...) S.A. skierował wezwanie do ww. stron;

⚫

przeprowadzenie przez Sąd Okręgowy w Poznaniu dowodu z akt postępowania upadłościowego spółki (...) sp. z o.o. sp. K. na okoliczność stwierdzenia, że wierzyciel główny (...) S.A. dokonał wszelkich czynności związanych z wyegzekwowaniem zobowiązania od dłużnika głównego (wystawcy weksla) spółki (...) sp. z o.o. sp. k. oraz na okoliczność, iż w dacie zawarcia umowy darowizny (18.10.2010 r.) przez poręczyciela wekslowego, dłużnik główny (...) sp. z o.o. sp. K. byt niewypłacalny.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew, pozwane przyznały, iż S. G. był poręczycielem weksla in blanco wystawionego przez (...) Sp. z o.o. sp. k. oraz podpisał przedstawioną przez powoda deklarację wekslową, z której wynikała możliwość wypełnienia weksla do kwoty 500.000 zł łącznie z odsetkami ustawowymi i kosztami, w przypadku braku zapłaty i niedotrzymania umownych terminów spłaty przez (...) sp. z o.o. sp. k. na rzecz (...) S.A. zobowiązań wynikających ze wskazanych w pozwie faktur VAT. Pozwane przyznały, że (...) sp. z o.o. sp. k. nie spłaciła zobowiązań w terminie, podnosząc, iż w dalszym ciągu spółka była przy tym wypłacalna. Pozwane przyznały jednak, że postanowieniem z dnia 15 czerwca 2011 r. Sądu Rejonowego Poznań-Stare Miasto w P. ogłoszono upadłość spółki, co miało miejsce na wniosek samej (...) sp. z o.o. sp. k., złożony dnia 10 maja 2011 r. Pozwany przyznały także, że powód jest indosatariuszem z weksla in blanco, którego poręczycielem jest S. G. oraz iż powód uzyskał przeciwko S. G. prawomocny nakaze zapłaty z weksla z dnia 9 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy w Poznaniu, sygn. akt: I Nc (...). Nadto pozwane przyznały, że na podstawie tego nakazu zapłaty powód wszczął przeciwko poręczycielowi wekslowemu (S. G.) postępowanie egzekucyjne przed Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w S. pod sygnaturą KM (...). Pozwany potwierdziły także fakt zawarcia przez S. G. z pozwanymi umowy darowizny i ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. (nr rep. A (...) o treści opisanej przez powoda. Pozwany wskazały, że w dacie zawarcia umowy S. G. był członkiem zarządu (...) sp. z o.o. sp. k.

Pozwane jednocześnie wskazały, iż powód nie wykazał, by w sprawie spełnione zostały przesłanki do skutecznego wytoczenia powództwa z art. 527 k.c. Pozwane w szczególności zakwestionowały, by dłużnik (S. G.) działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz, iż osoby trzecie w rozumieniu tego przepisu, tj. pozwane wiedziały lub przy zachowaniu należytej staranności mogły się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Pozwany podniosły nadto, że powód w pierwszej kolejności powinien poszukiwać zaspokojenia przysługujących mu należności od (...) sp. z o.o. sp. k., określając go głównym dłużnikiem pierwotnego wierzyciela (...) S.A., przy czym pozwane wskazały, że (...) sp. z o.o. sp. k. posiadał majątek i był wypłacalny w 2010 r. W ocenie pozwanych, powód nie podjął wszystkich należnych czynności, który pozwoliłby mu na zaspokojenie swojej wierzytelności z majątku (...) sp. z o.o. sp. k. Pozwane zaprzeczyły także, by postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko poręczycielowi wekslowemu (S. G.) okazało się bezskuteczne, skoro w styczniu 2014 r. Komornik Sądowy wyegzekwował od S. G. kwotę 55.070,61 zł. Pozwany wywiodły z tej okoliczności wniosek, iż na skutek zawarcia w dniu 18 listopada 2010 r. umowy darowizny i ustanowienia użytkowań S. G. nie stał się niewypłacalny. Pozwany podniosły nadto, iż nieruchomości objęte kwestionowaną umową darowizny obciążone są wpisami hipotecznymi, wobec czego zabezpieczony hipoteką dług wobec innego wierzyciela zmniejsza majątek dłużnika przeznaczony do egzekucji na rzecz pozostałych wierzycieli.

Na rozprawie dnia 17 marca 2016 r. do sprawy zgłosił się pełnomocnik procesowy pozwanej A. G., przedkładając do akt sprawy pełnomocnictwo z dowodem uiszczenia opłaty skarbowej. Na rozprawę nie stawił się świadek S. G., przedkładając stosowne zwolnienie od lekarza sądowego. Na rozprawie przesłuchani zostali zawnioskowani przez powoda świadkowie: M. K. (1) i R. S.. Pełnomocnik pozwanej A. G. oświadczył, że nie kwestionuje faktu dokonania w dniu 19 listopada 2010 r. czynności prawnych pomiędzy S. G. a pozwanymi, w związku z czym pełnomocnik powoda cofnął ujęty w pozwie wniosek o zobowiązanie Notariusza M. C. do przedłożenia wypisu z aktu notarialnego Repertorium A, numer (...). Sąd zobowiązał pozwane do osobistego stawiennictwa na kolejny termin rozprawy pod rygorem pominięcia dowodu z ich zeznań. Obecni przyjęli termin kolejnej rozprawy do wiadomości i zobowiązali się stawić bez osobnych wezwań.

Pismem procesowym z dnia 4 kwietnia 2016 r. powód podtrzymał stanowisko zajęte w pozwie, nadto wnosząc o:

⚫

dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy sygn. akt I C(...) Sądu Okręgowego w Poznaniu, na okoliczność wykazania, iż czynność prawna w postaci umowy darowizny z dnia 18.11.2010 r. została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, a dłużnik S. G. w chwili jej dokonywania działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, co zostało prawomocnie rozstrzygnięte przez Sąd Okręgowy w Poznaniu w sprawie sygn. akt I C(...)z powództwa Banku (...) S.A. w W. przeciwko A. G.;

⚫

dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy sygn. akt I Nc 48/12 Sądu Okręgowego w Poznaniu, na okoliczność wykazania istnienia godnego ochrony interesu wierzyciela (...) S.A. w postaci wierzytelności skonkretyzowanej tytułem wykonawczym oraz na okoliczność podjęcia działań przez (...) S.A. jak i powoda celem odzyskania należności także od (...) Sp. z o.o. Sp. Komandytowa.

W uzasadnieniu omawianego pisma procesowego, powód m.in. zaprzeczył by nieruchomości objęte kwestionowaną umową darowizny były obciążone hipotecznie.

Pismem z dnia 30 czerwca 2016 r., złożonym w biurze podawczym Sądu Okręgowego w Poznaniu dnia 30 czerwca 2016 r. o godz. 11:01, pełnomocnik pozwanej A. G. wniósł o odroczenie terminu rozprawy wyznaczonego na ten sam dzień na godzinę 12:00 z uwagi na „niedyspozycję zdrowotną” tegoż pełnomocnika, do wniosku załączając kserokopię zaświadczenia lekarskiego sporządzonego na druku (...), datowanego na ten sam dzień (30 czerwca 2016 r.). Na łamach swojego wniosku, pełnomocnik pozwanej wskazał, iż poświadczenie zaświadczenia lekarskiego przez biegłego lekarza sądowego doręczy Sądowi w dniu kolejnym, tj. 1 lipca 2016 r.

Na rozprawie dnia 30 czerwca 2016 r., która rozpoczęła się o godzi. 12:08, stawił się wyłącznie pełnomocnik powoda, który oświadczył, że nie wnosi o przesłuchanie stron i cofa wniosek o przesłuchanie świadka S. G. oraz o przeprowadzenie dowodu z dokumentów zgromadzonych w aktach I Nc (...) Sądu Okręgowego w Poznaniu. Sąd przeprowadził dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy oraz spraw I C(...)(wcześniej I Nc(...)) i I C (...) (wcześniej I Nc(...)) Sądu Okręgowego w Poznaniu i akt KM (...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym wS. R. N.. Sąd oddalił także wnioski zawarte w pkt. 4 i 5 odpowiedzi na pozew, pominął dowód z przesłuchania pozwanych oraz postanowił przeprowadzić poza rozprawą dowód z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy I C(...) Sądu Okręgowego w Poznaniu. Sąd odroczył ogłoszenie wyroku do dnia 14 lipca 2016 r. do godz. 8:50.

Do czasu ogłoszenia wyroku, do Sądu nie wpłynęło zaświadczenie lekarza sądowego potwierdzające zdolność albo niezdolność do stawienia się pełnomocnika pozwanej A. G. na rozprawie wyznaczonej na dzień 30 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W celu zabezpieczenia spłaty udzielonego kredytu kupieckiego, w dniu 17 października 2006 r. S. G. jako poręczyciel oraz (...) Sp. z o.o. Sp. Komandytowa jako wystawca podpisali i złożyli do dyspozycji Zakładów (...) S.A. weksel in blanco. Do weksla została sporządzona deklaracja wekslowa podpisana przez wystawcę weksla i poręczyciela. Zgodnie z deklaracją wekslową do weksla in blanco (...) S.A. upoważniona została do wypełnienia ww. weksla in blanco do kwoty 500 000 zł w braku zapłaty i niedotrzymania umownych terminów spłaty łącznie z odsetkami ustawowymi oraz innymi kosztami. (...) sp. z o.o. Sp. k. nie spłaciła w terminie na rzecz (...) S.A. zaciągniętych zobowiązań wynikających z faktur VAT nr (...) z dnia 08.09.2010 r., (...) z dnia 09.09.2010 r., (...) z dnia 13.09.2010 r, (...) z dnia 28.09.2010 r., (...) z dnia 30.09.2010 r., (...) z dnia i 01.10.2010 r., (...) z dnia 04.10.2010 r., (...) z dnia 05.10.2010 r., wystawca weksla (...) sp. z o.o. Sp. k. i poręczyciel wekslowy S. G. zostali wezwani do wykupienia weksla opiewającego na kwotę 500 000 zł. Należność ta nie została uregulowania przez żadnego ze zobowiązanych. (...) S.A. przeniosła prawa z weksla poprzez indos na powoda. Wobec braku zapłaty należności na rzecz powoda, wytoczył on przeciwko poręczycielowi S. G. powództwo o zapłatę należności w kwocie 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty. Prawomocnym nakazem zapłaty wydanym w dniu 9 lutego 2012 r. w postępowaniu nakazowym Sąd Okręgowy w Poznaniu zasadził od pozwanego na rzecz powoda 500 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu. W oparciu o powyższy tytuł wykonawczy prowadzone jest przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S.postępowanie egzekucyjne Km (...), w wyniku którego od S. G. wyegzekwowano kwotę 55 070,61 zł. Od dnia 30 stycznia 2014 r. od dłużnika nie udało się wyegzekwować jakichkolwiek kwot ani odnaleźć jakiegokolwiek jego majątku.

okoliczność bezsporna, a ponadto dowód: weksel wraz z poręczeniem i indosem (k. 16-18), deklaracja wekslowa i oświadczenie do deklaracji (k.19-22), faktury VAT nr (...) z dokumentami WZ i umową nr (...) (k.23-47), nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wydany przez Sąd Okręgowy w Poznaniu z dnia 09.02.2012r. sygn. akt I Nc (...) wraz z klauzulą wykonalności (k.48-50), pisma Komornika Sądowego R. N. przy Sądzie Rejonowym wS. Kancelaria w M. do wierzyciela z dnia 28.03.2014r., 02.07.2015r., 13.10.2015r., 22.10.2015r. (k.51-54), karta rozliczeniowa sprawy Km (...) (akta sprawy Km (...)), zeznania świadka M. K. (2) (k.104-106), zeznania świadka R. S. (k. 104-106)

Na mocy umowny darowizny i ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. (nr rep. A (...)) S. G. darował na rzecz swojej córki - pozwanej A. G. m.in. nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,2417 ha, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy wS. nr (...) (§ 2.I.a umowy) oraz nieruchomość położoną w P. stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,0867 ha, objętą księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S.nr (...) (§ 2.I.d umowy). Jednocześnie pozwana na mocy tych samych postanowień umowy (§ 2.I.a i d) zobowiązała się względem darczyńcy do ustanowienia na rzecz swojej matki – pozwanej M. G. – bezpłatnego i dożywotniego prawa użytkowania. W wykonaniu tak określonego zobowiązania, w § 2.2.a omawianego aktu notarialnego, pozwana A. G. złożyła jednostronne oświadczenie o ustanowieniu na rzecz swojej matki – pozwanej M. G. – na własności obu opisanych wyżej nieruchomości (KW nr (...) oraz KW nr (...)) bezpłatne i dożywotnie prawa użytkowania, polegające na prawie współposiadania z właścicielką nieruchomości, na co M. G. wyraziła zgodę. Pozwana A. G. nadal pozostaje właścicielką obu nieruchomości, a w dziale IV prowadzonych dla nich ksiąg wieczystych nie figuruje żaden wpis.

okoliczność bezsporna, a ponadto dowód: umowa darowizny z dnia 18.11.2010 r. rep. A numer (...) (k.54-76), wydruk zupełnej księgi wieczystej KW (...) (k.77-81), wydruk zupełnej księgi wieczystej KW (...) (k.82-86)

Na mocy tego samego aktu notarialnego z dnia 18 listopada 2010 r. S. G. darował A. G. udział wynoszący 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w P., składającej się z działek (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Szamotułach nr (...). W dacie dokonania darowizny, w dziale IV księgi wieczystej, na udziale przysługującym przed dokonaniem darowizny S. G. ( numer 2 udziału w prawie), wpisana była już hipoteka przymusowa kaucyjna na kwotę 335 000 zł, wynikająca z postanowienia Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 3 listopada 2009 r., sygn. Akt I C (...)(chwila wpisu hipoteki: 27 listopada 2009 r.).

dowód: u mowa darowizny z dnia 18.11.2010 r. rep. A numer (...) (k.54-76), wydruk zupełnej księgi wieczystej nr (...) (k.104-108)

Tym samym aktem notarialnym z dnia 18 listopada 2010 r. S. G. darował A. G. udział wynoszący 1/2 w prawie własności nieruchomości położonej w P., składającej się z działki (...), objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w S. nr (...). W dacie dokonania darowizny, w dziale IV księgi wieczystej, wpisana była już hipoteka umowna kaucyjna, obejmująca oba udziały w prawie własności nieruchomości, na kwotę 2 500 000 zł, wynikająca z aktu notarialnego nr rep. A (...) z dnia 2 kwietnia 2002 r.(chwila wpisu hipoteki: 5 kwietnia 2002 r.).

dowód: u mowa darowizny z dnia 18.11.2010 r. rep. A numer (...) (k.54-76), wydruk zupełnej księgi wieczystej nr (...) (k. 109-113)

Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2011 r. Sądu RejonowegoP. (...)w P., sygn. akt XI GU(...) ogłoszono upadłość (...) sp. z o.o. Sp. k. na wniosek wierzyciela spółki - Banku (...) S.A., złożony w kwietniu 2011 r. S. G. był prezesem zarządu komplementariusza (...) sp. z o.o. Sp. k., którym była (...) Sp. z o.o., tak w dacie zawierania przez (...) sp. z o.o. Sp. k. umowy nr (...) z (...) S.A. (2.04.2007), wystawiania przez (...) sp. z o.o. Sp. k. weksla in blanco na zlecenie (...) S.A., wypełniania deklaracji wekslowej (17.10.2006), jak i w dacie wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości (...) sp. z o.o. Sp. k. (15 czerwca 2011 r.). S. G. złożył swój podpis na każdym z wyżej wymienionych dokumentów. Z powyższego należy wywodzić, iż S. G. w rzeczonym okresie dobrze orientował się w bieżącej sytuacji ekonomicznej (...) sp. z o.o. Sp. k.

dowód: postanowienie z dnia 15 czerwca 2011 r. Sądu RejonowegoP. (...) w P., sygn. akt (...)(k. 39-44 akt I 675/13), informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców KRS (...) Sp. z o.o. Sp. k. i (...) Sp. z o.o. (k.87-100), wydruk (...) ( (...)) poz. 143014 dotyczący wpisu nr 1 do KRS w dniu 31.08,2006 r. (k. 101), wydruk z (...) ( (...)) poz. 2535 (k.102), wydruk z (...) ( (...)) poz. 8553 (k.103), weksel wraz z poręczeniem i indosem (k. 16-18), deklaracja wekslowa i oświadczenie do deklaracji (k.19-22), faktury VAT nr (...) z dokumentami WZ i umową nr (...) (k.23-47)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wyszczególnione uprzednio dokumenty znajdujące się w aktach sprawy przedmiotowej, a w zakresie niżej opisanym, w oparciu o dokumenty z akt spraw KM (...), prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. R. N. oraz I C(...)Sądu Okręgowego w Poznaniu, nadto w oparciu o dowody z zeznań świadków: M. K. (2) i R. S..

Sąd nie przeprowadzał w sprawie dowodu z przesłuchania stron albowiem żadna ze stron o to nie wnosiła, a nadto żadna ze stron osobiście nie pojawiła się na żadnej z rozpraw. Sąd na rozprawie dnia 17 marca 2016 r. zobowiązał przy tym pozwane do osobistego stawiennictwa na następnym i jednocześnie ostatnim terminie rozprawy, co uczynił pod rygorem pominięcia dowodu z ich zeznań.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż zeznania świadków M. K. (2) i R. S. (k.104-106) Sąd ocenił jako logiczne i konsekwentne, zasługujące na walor wiarygodności. Obaj świadkowie byli pracownikami spółki (...) S.A., niebędącej stroną w przedmiotowej sprawie. Świadkowie potwierdzili istnienie zobowiązania wekslowego S. G. względem zatrudniającej ich spółki.

Świadek M. K. (2) potwierdziła dodatkowo, iż S. G. był poręczycielem wekslowym weksla in blanco wystawionego przez (...) sp. z o.o. Sp. k. oraz, iż (...) S.A. dokonała przeniesienia praw z weksla w drodze indosu na powoda. Świadek szczegółowo przedstawiła udział S. G. w negocjacjach i transakcjach handlowych z (...) S.A. w okresie od 2006 do 2010 r. Z zeznań tych wynikało, iż S. G. był w pełni świadomy zadłużenia zarządzanej przez niego (...) sp. z o.o. Sp. k. względem (...) S.A. Brał nawet udział w restrukturyzowaniu długów spółki, osobiście negocjował nowe warunki spłaty zadłużenia, przy czym w toku całej współpracy z (...) S.A., statystyki płatnicze (...) sp. z o.o. Sp. k. było albo złe albo bardzo złe. S. G. kilka razy w każdym roku spotykał się z ramienia zarządzanej przez siebie spółki z przedstawicielami (...) S.A. (w tym świadkiem M. K. (2)) w związku z opóźnieniami w płatnościach. W ocenie Sądu, opóźnienia te nie mogły zatem dotyczyć tylko ostatniego roku współpracy obu spółek (2010). Świadek wskazała, iż pod koniec 2010 r. (...) S.A. zostało poinformowane przez (...) sp. z o.o. Sp. k. o wstrzymaniu produkcji, która miała być wznowiona na początku roku 2011, do czego jednak nigdy nie doszło, gdyż (...) sp. z o.o. Sp. k. była już wówczas niewiarygodna na rynku i żaden z dostawców nie chciał współpracować z tą spółką z uwzględnieniem zasady odroczonego terminu płatności. Świadek nie miała wiedzy o umowie darowizny i ustanowienia użytkowania zawartej przez S. G. z pozwanymi.

Z zeznań świadka R. S. wynika, iż współpraca handlowa (...) S.A. z (...) sp. z o.o. Sp. k. trwała od 2006 r. i polegała na dostarczaniu przez (...) S.A. polichlorku winylu, służącego do produkcji rur. Świadek potwierdził, że w spotkaniach w kwestiach finansowych, w tym dot. długów (...) sp. z o.o. Sp. k. uczestniczył m.in. S. G., przy czym świadek jako istotną datę wskazał sierpień 2008 r., kiedy to (...) sp. z o.o. Sp. k. popaść miała w poważne kłopoty finansowe, gdyż saldo należności spółki względem (...) S.A. oscylowało wokół 2 500 000 zł. (...) Sp. z o.o. Sp. k. z czasem uregulowała ten dług.

Zeznania obu świadków korespondowały ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami, w szczególności wekslem i deklaracją wekslową, fakturami VAT i umową nr (...) (k.23-47), w związku z czym Sąd uznał te zeznania za w pełni przydatne do ustalenia stanu faktycznego sprawy.

Dokumenty zebrane w aktach sprawy, w szczególności dokumenty przedstawione przez powoda w załączeniu do pozwu, Sąd uznał za wiarygodne. Nie były one bowiem kwestionowane przez strony postępowania, a Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Przydatne dla sprawy okazały się dokumenty zgromadzone w aktach postępowania egzekucyjnego KM (...), prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w S. R. N. z wniosku wierzyciela (...) S.A. przeciwko dłużnikowi S. G.. Z karty rozliczeniowej sprawy wynika, że w toku postępowania egzekucyjnego, od 02.2013 r. do 01.2014 r. od dłużnika została wyegzekwowana należność w łącznej kwocie 55.070,61 zł, przy czym sama wysokość należności głównej wynosiła 500.000 zł. Pomimo zlecenia Komornikowi poszukiwania majątku dłużnika oraz podjęcia przez niego szeregu czynności egzekucyjnych, takich jak ustalenie rachunków bankowych dłużnika, zwrócenie się do Centralnej Ewidencji Pojazdów i Kierowców, do ewidencji gruntów i budynków, prowadzonej przez Wydział Geodezji, Kartografii i Katastru Starostwa Powiatu (...), nie udało się odnaleźć majątku dłużnika pozwalającego na pełną spłatę jego zobowiązań względem powoda. Dokumenty zgromadzone w aktach postępowania egzekucyjnego dają asumpt do przyjęcia, że egzekucja prowadzona względem dłużnika S. G. od stycznia 2014 okazuje się bezskuteczna.

Nieprzydatne dla sprawy okazały się dokumenty zgromadzone w aktach sprawy I C (...) (wcześniej I Nc (...)) Sądu Okręgowego w Poznaniu albowiem dotyczyły one sytuacji majątkowej innych niż pozwani członków rodziny S. G.. Co do samego S. G., z protokołu rozprawy z dnia 19 maja 2010 r. (k.69-75) wynika jedynie, iż prowadził on przed tą datą kantor, brak jednak informacji, by podobnie jak pozwani w sprawie I C 2616/09, miał z tego tytułu zaległości pieniężne.

Nieprzydatne dla sprawy okazały się także dokumenty zgromadzone w aktach sprawy I C (...) (wcześniej I Nc (...)) Sądu Okręgowego w Poznaniu, które również dotyczyły sytuacji majątkowej innych niż pozwani członków rodziny S. G.. Co do samego S. G., z protokołu rozprawy z dnia 19 maja 2010 r. (k.115-122) wynika jedynie, iż prowadził on przed tą datą kantor, brak jednak informacji, by podobnie jak pozwani w sprawie I C (...), miał z tego tytułu zaległości pieniężne. Nadto z dokumentów zgromadzonych na kartach 72-84 tych akt wynika jedynie, że S. G. w październiku 2009 r. był wspólnikiem (...) spółki jawnej. Brak jest jednak informacji, by miał z tego tytułu jakiejkolwiek zadłużenie. Zajęcie wierzytelności dokonane w sprawie Km 1158/09, skierowane do tej spółki, dotyczyło innego jej wspólnika.

Przydatne dla sprawy okazały się natomiast dokumenty zgromadzone w aktach sprawy I C (...) Sądu Okręgowego w Poznaniu, a w szczególności umowa kredytu z dnia 24 marca 2010 r. wraz z aneksami i oświadczeniem o ustanowieniu hipoteki (k.18-31 akt I C 675/13), z których wynika, że S. G. podpisywał umowę kredytu z Bankiem (...) S.A. w dniu 24 marca 2010, występując zarówno jako prezes zarządu komplementariusza kredytobiorcy – (...) Sp. z o.o. sp.k., jak i w imieniu własnym w charakterze poręczyciela kredytu oraz dłużnika hipotecznego z uwagi na ustanowienie na jednej ze swoich nieruchomości hipoteki kaucyjnej (KW nr (...)). Umowę jako poręczyciel w imieniu własnym podpisała także pozwana w sprawie przedmiotowej M. G..

Umowa kredytu została wypowiedziana przez bank dnia 19 kwietnia 2011 r. z uwagi na utratę przez (...) Sp. z o.o. sp.k. zdolności kredytowej, zaprzestanie prowadzenia przedsiębiorstwa, sprzedaż składników przedsiębiorstwa bez zgody banku oraz zagrożenie upadłością kredytobiorcy (k. 37-38 akt I 675/13). Przydatne okazało się także postanowienie z dnia 15 czerwca 2011 r., sygn. akt (...) o ogłoszeniu upadłości (...) Sp. z o.o. sp.k. (k. 39-44 akt I 675/13), z którego uzasadnienia wynika, iż spółka poinformowała swojego wierzyciela o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej już z dniem 21 stycznia 2011 r. Z kolei z wezwania do zapłaty z dnia 8 sierpnia 2012 r. (k. 49 akt I 675/13), podobnie jak z kwestionowanej w sprawie przedmiotowej umowy darowizny z dnia 18 listopada 2010 r. wynika, że nieruchomość, na której ustanowiona została hipoteka na zabezpieczenie kredytu (...) Sp. z o.o. sp.k. w Banku (...) S.A. (KW nr (...)) zbyta została przez S. G. na rzecz pozwanej A. G..

Sąd oddalił wnioski dowodowe zawarte w pkt. 4 i 5 odpowiedzi na pozew. Co do zobowiązania powoda do przedłożenia wezwania do wykupienia weksla, wnioskowanego na okoliczność „uwiarygodnienia, iż powód (...) S.A. skierował wezwanie” do (...) sp. z o.o. sp. k. i S. G., Sąd miał na względzie, iż okoliczność ta nie miała znaczenia dla sprawy albowiem poza sporem stron pozostawało, iż z jednej strony (...) S.A. dokonał przeniesienia praw z weksla w drodze indosu na powoda, a z drugiej, iż powód uzyskał przeciwko S. G. tytuł wykonawczy w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z tego samego weksla. To czy (...) S.A. wzywał S. G. do wykupienia weksla nie miałoby znaczenia dla oceny istnienia i wymagalności wierzytelności przysługującej obecnie powodowi przeciwko S. G., skoro wierzytelność stwierdzona została już tytułem wykonawczym.

Oddaleniu podlegał także wniosek o przeprowadzenie przez Sąd Okręgowy w Poznaniu dowodu z akt postępowania upadłościowego spółki (...) sp. z o.o. sp. k. Pozwani domagali się stwierdzenia na podstawie tego dowodu, że wierzyciel główny (...) S.A. dokonał wszelkich czynności związanych z wyegzekwowaniem zobowiązania od dłużnika głównego (wystawcy weksla) spółki (...) sp. z o.o. sp. k., jednak okoliczność ta jest irrelewantna dla sprawy. Powód będący indosatariuszem praw z weksla, którego poręczycielem był S. G., nie miał bowiem obowiązku dochodzenia wierzytelności z weksla w pierwszej kolejności od głównego dłużnika wekslowego – (...) sp. z o.o. sp. k. Dowód z akt postępowania upadłościowego zawnioskowany był także „na okoliczność, iż w dacie zawarcia umowy darowizny (18.10.2010 r.) przez poręczyciela wekslowego dłużnik główny (...) sp. z o.o. sp. k. był niewypłacalny”. Analiza materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż twierdzenie to w całości podzielała strona powodowa, dlatego zbędne było przeprowadzenie na taką okoliczność dodatkowego dowodu.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Podstawę prawną roszczeń powoda stanowiły przepisy art. 527 - 534 k.c. Zgodnie z pierwszym z wymienionych przepisów, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Zgodnie z art. 531 § 1 i 2 k.c., uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa (skargi pauliańskiej) lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

Powszechnie przyjmuje się, że oprócz czynności prawnych dłużnika głównego można zaskarżyć także czynności dokonane przez dłużnika solidarnego oraz poręczyciela (M. Bączyk, Roszczenia paulińskie wierzyciela w stosunku do poręczyciela, RPEiS 1978, z. 3, s. 37 i n.; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2008, s. 31 i n.; W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 208; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1237). W szczególności okoliczność, że jeden z dłużników solidarnych ma mienie wystarczające do zaspokojenia wierzyciela, nie wyłącza skuteczności skargi pauliańskiej skierowanej przeciwko czynności prawnej dokonanej przez innego dłużnika (wyrok SN z dnia 17 czerwca 1997 r., III CKN 96/97, niepubl.). Z tego względu bezzasadne okazały się zarzuty pozwanych, iż powód powinien wykazać, że nie mógł uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności z majątku głównego dłużnika wekslowego (...) sp. z o.o. sp. k. Niemniej, powód konsekwentnie podnosił, iż zaspokojenie takie było niemożliwe z uwagi na ogłoszoną w dniu 15 czerwca 2011 r. upadłość spółki, poprzedzoną zaprzestaniem faktycznego prowadzenia przez nią działalności gospodarczej.

Przechodząc do rozważań na temat zasadności powództwa, wyróżnić należy następujące generalne przesłanki warunkujące możliwość skorzystania przez uprawnionego z ochrony pauliańskiej:

1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności;

2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;

4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Dla zastosowania skargi pauliańskiej wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić kumulatywnie, a ciężar ich udowodnienia co do zasady – zgodnie z regułą dowodową wyrażoną w art. 6 k.c. – obciąża wierzyciela, który jest uprawniony do zaskarżenia czynności prawnej dłużnika.

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek, stwierdzić należy, iż wierzytelność powoda została wykazana dokumentem urzędowym w postaci nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z weksla wydany przez Sąd Okręgowy w Poznaniu z dnia 9 lutego 2012 r., sygn. akt I Nc (...)wraz z klauzulą wykonalności (k.48-50), z którym prawo wiąże domniemanie autentyczności i prawdziwości (art. 244 k.p.c.). Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi S. G. nie wymagał zatem badania przez Sąd pod względem wysokości wierzytelności, na jaką wskazuje, zresztą pozwani przez cały proces nie kwestionowali tej okoliczności. Zważyć przy tym należy, iż wierzytelność wekslowa stwierdzona nakazem zapłaty powstała jeszcze przed wydaniem tego nakazu, tj. z chwilą uzupełnienia weksla in blanco. Bez znaczenia pozostaje, iż pierwotnym wierzycielem wekslowym (remitentem) był (...) S.A. Ochronie w powództwie pauliańskim podlega bowiem sama wierzytelność, niezależnie od tego, jak kształtowała się tożsamość podmiotowa wierzycieli, którym wierzytelność przysługiwała.

Przechodząc do oceny drugiej z przesłanek skargi pauliańskiej, jaką jest dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią, wskazać należy, iż czynnością taką niewątpliwie było zawarcie przez S. G. z córką A. G. oraz jej matką M. G. umowy darowizny i ustanowienia użytkowań zawartej w dniu 18 listopada 2010 r. w Kancelarii Notarialnej M. C. (nr rep. A (...)). Podkreślenia jednak wymaga, iż choć umowę formalnie zawierały trzy osoby, obejmowała ona jedynie czynności prawne S. G. dokonywane z pozwaną A. G., polegające w szczególności na darowaniu tej pozwanej własności i udziałów w prawie własności ośmiu różnych nieruchomości, w tym dwóch nieruchomości wskazanych przez powoda w pozwie. Umowa nie obejmowała natomiast czynności prawnych dokonywanych pomiędzy S. G. a pozwaną M. G.. Zgodnie bowiem z § 2 ust. 2 umowy, to A. G., już po przeniesieniu na nią prawa własności nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste: (...) oraz (...), ustanowiła na rzecz M. G. na prawie własności nieruchomości bezpłatne i dożywotnie prawa użytkowania, polegające na prawie współposiadania nieruchomości z ich właścicielem. Wskazać zatem należy, iż o ile do samej darowizny nieruchomości znajdzie zastosowanie art. 527 § 1 k.c., jako regulujące następstwa czynności prawnej dokonanej przez dłużnika, którym dla powoda był wyłącznie S. G., o tyle do czynności ustanowienia użytkowań zastosowanie może znaleźć jedynie przepis art. 531 § 2 k.c., zgodnie z którym, w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. W ocenie Sądu, powód mógł wystąpić z actio pauliana bezpośrednio przeciwko pozwanej M. G. z uwagi na fakt, iż rozporządzenie A. G. na rzecz jej matki było nieodpłatne, na co wprost wskazuje § 2 ust. 2 umowy z dnia 18 listopada 2010 r., określający ustanawiane prawa użytkowań mianem bezpłatnych, które to pojęcie jest znaczeniowo tożsame z użytym w przepisie pojęciem „nieodpłatne”. W sprawie zbędne okazało się zatem badanie stanu wiedzy pozwanej M. G. co do okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Kolejną przesłanką skargi było pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika. Niewątpliwie istotą roszczenia ze skargi pauliańskiej jest uzyskanie przez wierzyciela prawnej możliwości zaspokojenia wierzytelności przysługującej mu względem dłużnika z przedmiotów majątkowych, nabytych od niego przez pozwaną A. G., a następnie obciążonych na rzecz pozwanej M. G.. Postępowanie dowodowe wykazało, iż zbycie przez S. G. – i to tytułem darmym – nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...), uniemożliwiło powodowi przeprowadzenie egzekucji z tych nieruchomości w oparciu o nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym Sądu Okręgowego w Poznaniu, którym powód dysponuje i z którego bezskutecznie prowadzona jest przeciwko S. G. egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym wS. R. N. w sprawie KM (...). W toku egzekucji wyegzekwowano wprawdzie od dłużnika kwotę 55.070,61 zł, jednak kwota ta jest znacząco niższa od wysokości samej należności głównej wskazanej w tytule wykonawczym (500.000 zł), zaś od stycznia 2014 r. od dłużnika nie udało się już uzyskać jakiejkolwiek spłaty. Uznać zatem należało, że dłużnik jest niewypłacalny. Tymczasem w orzecznictwie przyjmuje się powszechnie, że akcję pauliańską uzasadnia nie tyle powstanie niewypłacalności, co każde powiększenie niewypłacalności, bez względu na jego rozmiar (por. wyrok SA w Lublinie z dnia 19 marca 1997 r., I ACa 27/97, Apel. Lub. 1997, nr 4, poz. 19). Wystarczy przy tym wykazanie, że wobec stanu majątku dłużnika niemożliwe jest zaspokojenie wierzytelności skarżącego (wyrok SN z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98, LEX nr 52736).

Podkreślenia wymaga, iż pokrzywdzenie wierzyciela w przypadku czynności prawnej dokonanej przez niego z A. G. wyraża się w uszczupleniu własnego majątku, poprzez nieodpłatne, a więc pozbawione jakiegokolwiek ekwiwalentu, przeniesienie na A. G. praw o istotnej wartości rynkowej, w postaci własności dwóch nieruchomości, których działy IV ksiąg wieczystych – co ujawniło postępowanie dowodowe – nie wykazują jakichkolwiek obciążeń, mogących umniejszyć tą wartość. Wartość nieruchomości umniejszają natomiast niewątpliwie wpisane do działów III prowadzonych dla obu nieruchomości ksiąg wieczystych, ograniczone prawa rzeczowe w postaci praw użytkowania ustanowione na rzecz pozwanej M. G. (k. 80 i 85). Prawa te skuteczne są bowiem erga omnes. Nawet przeprowadzenie egzekucji sądowej z nieruchomości pozostałoby bez wpływu na istnienie tych praw, a to z uwagi na treść art. 1000 § 3 k.p.c., zgodnie z którym mimo uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, w mocy pozostaje m.in. ujawnione przez wpis w księdze wieczystej użytkowanie, jeżeli nieruchomość nie jest obciążona hipotekami. Z racji takiego obciążenia przedmiotowych nieruchomości, stały się one w istocie niezbywalne, skoro ich nabywca musiałby dzielić się posiadaniem z uprawnionym z praw użytkowania. Czyni to wszczynanie i prowadzenie egzekucji z nieruchomości niecelowym. Brak zaskarżenia ustanowienia przez A. G. prawa użytkowania prowadziłby zatem do braku możliwości realnego zaspokojenia się przez wierzyciela (powoda) z nieruchomości. Samo zaś użytkowanie, jako prawo niezbywalne (art. 254 k.c.) nie podlega egzekucji. Co znamienne, pozwane w toku sprawy miały możliwość zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu powoda (art. 533 k.c.) przez wskazanie mu wystarczającego do zaspokojenia jego wierzytelności mienia dłużnika (poręczyciela), czym wykazałyby jednocześnie, że darowizna i ustanowienie użytkowania nie doprowadziły do pokrzywdzenia powoda. Do takiego wskazania ze strony pozwanych jednak nie doszło.

Dalszą przesłanką niezbędną do uznania zasadności powództwa jest dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Za spełnieniem tej przesłanki w sprawie przedmiotowej, prócz wskazanych wyżej okoliczności związanych z dokonaniem na rzecz pozwanych czynności prawnych tytułem darmym, jest jednoczesna świadomość dłużnika S. G., iż w chwili zawierania umowy z dnia 18 listopada 2010 r. był on poręczycielem weksla in blanco wystawionego na zabezpieczenie wierzytelności (...) S.A., który remitent, zgodnie z deklaracją wekslową, miał prawo wypełnić w każdym czasie do kwoty 500 000 zł w wypadku braku zapłaty i niedotrzymania umownych terminów spłaty, łącznie z odsetkami oraz innymi kosztami. Jednocześnie dłużnik miał pełną świadomość, iż w tym samym roku 2010, jak i w latach poprzednich, główny dłużnik wekslowy (wystawca) (...) sp. z o.o. sp. k. miał problemy z bieżącą spłatą swojego zadłużenia, przechodził poważne problemy gospodarcze, które już pod koniec roku doprowadziły go do zaprzestania produkcji, tj. faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej, a w czerwcu 2011 r. – do ogłoszenia upadłości spółki. S. G. miał wszelkie informacje odnośnie kondycji (...) sp. z o.o. sp. k. albowiem był czynnym członkiem zarządu (prezesem) jej komplementariusza (...) sp. z o.o., brał udział w istotnych spotkaniach z przedstawicielami (...) S.A., podpisywał umowy, w tym kredytu z Bankiem (...) S.A., negocjował restrukturyzacje długów spółki. Jednocześnie Sąd ustalił, że sytuacja finansowa (...) sp. z o.o. sp. k. przez ostatnie lata jej działalności w stosunku do (...) S.A. nigdy nie była dobra, a już pod koniec roku 2010 (...) S.A. zostało poinformowane przez (...) sp. z o.o. sp. k. o zaprzestaniu produkcji. W ocenie Sądu, prezes komplementariusza tej ostatniej spółki miał w dniu 18 listopada 2010 r. wszelkie informacje by uznać, że spółka nie będzie w stanie spłacić swoich zobowiązań względem (...) S.A. i w związku z tym poniesie on osobistą odpowiedzialność względem (...) S.A., jako poręczyciel wekslowy. Za takim wnioskiem przemawia okoliczność, iż aktem notarialnym z dnia 18 listopada 2010 r. S. G. dokonał przeniesienia na swoją córkę własności i udziałów w prawie własności w sumie ośmiu różnych nieruchomości, bez uzyskania z tego tytułu jakiegokolwiek ekwiwalentu. Jednocześnie darczyńca nie pozostawił jednak obdarowanej pełnej swobody w dysponowaniu nieruchomościami, obciążając je prawami użytkowania (w przypadku 6 nieruchomości prawem M. G., zaś w przypadku 2 nieruchomości prawem samego darczyńcy), nadto zastrzegając sobie prawo pierwokupu wszystkich 8 nieruchomości. Tak dalekie ograniczenie praw nowego właściciela, a zwłaszcza prawa do posiadania nieruchomości z wyłączeniem innych osób, wskazują, iż S. G. kierował się przy zawieraniu umowy z dnia 18 listopada 2010 r. chęcią pokrzywdzenia wierzycieli, nie zaś dokonania nieodpłatnego i bezinteresownego przysporzenia na rzecz córki. Dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest przy tym konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli ani też by zamiar ten skierowany był przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarczy, że dłużnik ma świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem, a w konsekwencji nastąpi ich pokrzywdzenie. Do przyjęcia, że dłużnik dokonywał czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności (wyrok SA w Poznaniu z dnia 12 maja 2005 r., I ACa 1764/04, OSA 2006, z. 3, poz. 8; wyrok SA w Katowicach z dnia 18 marca 2010 r., V ACa 27/10, Biul. SAKa 2010, nr 3, s. 27; wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 sierpnia 2012 r., I ACa 816/11, LEX nr 1216401). W sprawie przedmiotowej znalazło zastosowanie domniemanie z art. 529 k.c., zgodnie z którym gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Pozwane domniemania tego w toku sprawy nie obaliły.

W sprawie spełniona została także kolejna przesłanka skuteczności skargi pauliańskiej, w postaci uzyskania wskutek czynności z osobą trzecią korzyści majątkowej przez tą osobę trzecią. W stosunku do pozwanej A. G., przesłanka ta aktualizuje się przez przeniesienie na jej rzecz bezpłatnie prawa własności nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...). W stosunku do pozwanej M. G. korzyścią majątkową było zaś ustanowienie na jej rzecz na nieruchomościach ograniczonych praw rzeczowych – dożywotniego i nieodpłatnego użytkowania, polegających na prawie współposiadania nieruchomości.

Ostatnia przesłanka wyrażona w przepisie art. 527 § 1 k.c.: działania osoby trzeciej w złej wierze, nie znajdowała zastosowania w przedmiotowej sprawie. Zastosowanie znajdował bowiem art. 528 k.c., wyłączający konieczność wykazywania przez powoda świadomości pozwanych co do działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, a to z uwagi na fakt nabycia przez pozwane korzyści majątkowych bezpłatnie. O bezpłatności czynności dokonanych na rzecz pozwanych przesądzała sama treść umowy z dnia 18 listopada 2010 r., o czym była już mowa w poprzedniej części uzasadnienia wyroku.

W sprawie znajdował nadto zastosowanie przepis art. 531 § 2 k.c., zgodnie z którym, w wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne. Jak wynika z § 2 ust. 1 i 2 umowy z dnia 18 listopada 2010 r., choć w sporządzaniu aktu notarialnego uczestniczył S. G. i obie pozwane, w istocie S. G. dokonywał czynności prawnych wyłącznie z pozwaną A. G., darując jej własność m.in. nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...). Darczyńca jedynie zobowiązał przy tym obdarowaną do równoczesnego ustanowienia na tych nieruchomościach na rzecz matki obdarowanej M. G. bezpłatnych i dożywotnich praw użytkowania. W samej czynności prawnej, w oparciu o którą doszło do ustanowienia praw użytkowania, darczyńca już nie uczestniczył. Ustanowienia tak określonych ograniczonych praw rzeczowych dokonała sama pozwana A. G. już po nabyciu własności nieruchomości, przy czym pozwana M. G. na ustanowienie praw użytkowania na jej rzecz wyraziła zgodę (k. 67). Jedynie na marginesie należy zatem wskazać, że dla możliwości zaskarżenia w ramach akcji pauliańskiej nie ma znaczenia rodzaj czynności prawnej, a więc czy jest to umowa czy jednostronna czynność prawna (por. wyrok SN z dnia 12 grudnia 1969 r., III CRN 436/69, LEX nr 6635). Powód ma możliwość żądania uznania czynności dokonanych przez A. G. za bezskuteczne z uwagi na okoliczność, iż pozwana dokonała ich na rzecz pozwanej M. G. nieodpłatnie.

Podsumowując, w sprawie spełnione zostały wszystkie przesłanki do uznania bezskuteczności dokonanej przez S. G. czynności prawnej – darowizny na rzecz pozwanej A. G. nieruchomości, dla których prowadzone są księgi wieczyste (...) oraz do uznania bezskuteczności dokonanej przez A. G. czynności prawnej – ustanowienia praw użytkowania na tych nieruchomościach na rzecz pozwanej M. G..

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1-3 k.p.c. (zasada odpowiedzialności za wynik procesu), art. 99 k.p.c. w zw. § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 ust. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Na koszty powoda prócz opłaty za czynności radcy prawnego (7 200 zł) składały się: uiszczona przez powoda opłata od pozwu (25 000 zł) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł). Koszty zasądzić należało od pozwanych na rzecz powoda solidarnie z uwagi na treść przepisu art. 105 § 2 zd. 1 k.p.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Maria Prusinowska