Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 20/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Zastępcy Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Izby
Radców Prawnych,
w sprawie radcy prawnego A. P.,
obwinionego z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych i in.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 19 czerwca 2015 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionego,
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w […]
z dnia 30 września 2014 r.,
utrzymującego w mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w […] z
dnia 12 września 2013 r.,
I. na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w
zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 741
pkt 1 ustawy z dnia 6
lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.U. 2014, poz.
637) uchyla zaskarżone orzeczenie i utrzymane nim w mocy
orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w […] w części
2
dotyczącej pkt II i IV i postępowanie dyscyplinarne w tym
zakresie umarza:
II. oddala kasację w pozostałym zakresie jako oczywiście
bezzasadną;
III. kosztami postępowania obciąża:
- w zakresie postępowania przed Okręgowym Sądem
Dyscyplinarnym w […] i Wyższym Sądem Dyscyplinarnym w […]
- właściwe organy samorządu radcowskiego,
- w zakresie postępowania kasacyjnego - Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny w […], orzeczeniem z dnia 12 września 2013
r., obwinionego radcę prawnego A. P. uznał za winnego tego, że:
I. w dniu 17 maja 2011 r. przygotował i podpisał odpowiedź na pozew w sprawie
sygn. akt I C …/11/2 toczącej się przed Sądem Okręgowym w […] dla swojego
klienta A. Ż. (pozwanego) co do okoliczności sporu, w którym uczestniczył
wcześniej jako pełnomocnik T. K. - powoda w tej sprawie, przy czym w odpowiedzi
na pozew opisał okoliczności sprawy, które były mu znane z racji bycia wcześniej
pełnomocnikiem T. K., a nadto w dniu 1 lutego 2012 r. w sprawie I C …/11/2, w
której był pełnomocnikiem A. Ż. od dnia 17 maja 2011 r. do dnia 28 lipca 2011 r.,
złożył zeznania jako świadek co do okoliczności, w których brał udział jako
pełnomocnik T. K., co stanowi naruszenie art. 12 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 22 ust. 1a
Kodeksu Etyki Radcy Prawnego (dalej: KERP), tj. przewinień dyscyplinarnych z art.
64 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. Dz.
U. z 2010, Nr 10, poz. 65 ze zm. – dalej: u.r.p.) w zw. z art. 12 ust. 1, 2, 3 oraz art.
22 ust. 1a KERP i za to wymierzył mu karę zawieszenia prawa wykonywania
zawodu radcy prawnego na 3 lata;
II. w dniu 10 października 2007 r. zawarł umowę zlecenia z T. K., która to umowa w
swojej treści ustala wynagrodzenie wyłącznie na zasadzie proporcjonalności od
osiągniętego wyniku, tj. 30% od kwoty uzyskanego odszkodowania od Gminy T., co
było niezgodne z treścią art. 29 ust. 3 KERP, tj. przewinienia dyscyplinarnego z art.
64 ust. 1 pkt 1 i 2 u.r.p. w zw. z art. 29 ust. 3 KERP i za to wymierzył mu karę
3
pieniężną w wysokości trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce
narodowej za miesiąc poprzedzający datę wydania orzeczenia;
III. w okresie od dnia 10 października 2007 r. do nieznanego dnia listopada 2009 r.
był pełnomocnikiem T. K. w zakresie reprezentowania go w sporze z Gminą T. o
odszkodowanie za nieruchomość wydzieloną pod drogi (działka nr […] o
powierzchni 0,9930 ha) i jednocześnie, w okresie od dnia 15 lipca 2009 r. był
pełnomocnikiem A. Ż., którego reprezentował w sporze, co stanowi naruszenie art.
6 ust. 1 KERP, tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 64 ust. 1 u.r.p. w zw. z art. 6
ust. 1 i art. 20 ust. 1 KERP i za to wymierzył mu karę zawieszenia prawa
wykonywania zawodu radcy prawnego na 5 lat;
IV. w listopadzie 2008 r. przygotował umowę cesji wierzytelności pomiędzy T. K. a
A. Ż., która w sposób zasadniczy była niekorzystna dla T. K., gdyż ustalała cenę
zbycia wierzytelności przysługującej T. K. od Gminy T. poniżej realnej wartości tej
wierzytelności, co wynikało na dzień podpisywania umowy z akt sprawy
postępowania administracyjnego, prowadzonego w sprawie sporu z Gminą T. i
samej propozycji obwinionego złożonej 10 grudnia 2007 r. w ramach negocjowania
ceny, co stanowi naruszenie art. 6 ust. 1, art. 20 ust. 1 i art. 22 ust. 2 pkt a i c
KERP, tj. przewinienia dyscyplinarnego z art. 64 ust. 1 u.r.p. w zw. z art. 6 ust. 1 i
art. 22 ust. 2 pkt a i c KERP i za to wymierzył mu karę zawieszenia prawa
wykonywania zawodu radcy prawnego na 5 lat.
Ponadto obciążył obwinionego kosztami postępowania i zasądził na rzecz
Okręgowej Izby Radców Prawnych w […] kwotę 3081,10 zł.
Od tego orzeczenia odwołania wnieśli obwiniony i pełnomocnik
pokrzywdzonego T. K.
Obwiniony, skarżąc je w całości co do czynów z pkt. I, III i IV oraz w części
co do czynu z pkt. II, zarzucił naruszenie przepisów art. 4, 7 i 8 k.p.k. oraz art. 438
pkt 1, 2, 3 k.p.k. w zw. z art. 64 u.r.p. Zarzucił również naruszenie art. 98 k.p.k. w
zw. z art. 170 k.p.k., poprzez oddalenie bez uzasadnienia wniosków dowodowych
zawartych w piśmie procesowym z dnia 11 marca 2013 r. oraz nierozpoznanie
wniosku o wyłączenie Rzecznika Dyscyplinarnego.
W oparciu o powyższe wniósł o uniewinnienie od popełnienia czynów z pkt. I,
III i IV oraz zmianę rozstrzygnięcia co do czynu z pkt. II, poprzez obniżenie o
4
połowę kary pieniężnej, ewentualnie uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Pełnomocnik pokrzywdzonego T. K. zaskarżył orzeczenie w części
dotyczącej kary wymierzonej za czyn z pkt. IV, na niekorzyść obwinionego. Zarzucił
rażącą niewspółmierność orzeczonej kary w stosunku do okoliczności
popełnionego przewinienia dyscyplinarnego, stopnia zawinienia obwinionego,
nadużycia przez obwinionego zaufania społecznego do zawodu radcy prawnego
oraz nieuwzględnienie w należyty sposób społecznej funkcji kary i jej celów w
odniesieniu do środowiska zawodowego.
W konkluzji odwołania skarżący wniósł o zmianę orzeczenia w zaskarżonej
części, poprzez wymierzenie obwinionemu kary pozbawienia prawa do
wykonywania zawodu radcy prawnego.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny, orzeczeniem z dnia 30 września 2014 r.,
zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy oraz obciążył obwinionego kosztami
postępowania odwoławczego w kwocie 820 zł.
Kasację od tego orzeczenia wniósł obrońca obwinionego. Zaskarżył je w
części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcia zawarte w punktach I, III i IV
orzeczenia Sądu pierwszej instancji. Zarzucił orzeczeniu w tej części mogące mieć
istotny wpływ na jego treść rażące naruszenie art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3 k. p.
k., polegające na nierozważeniu wszystkich zarzutów i wniosków zawartych w
odwołaniu i braku wskazania dlaczego uznano je za bezzasadne. Jeżeli chodzi o
rozstrzygnięcia zawarte w pkt. I i III orzeczenia Sądu pierwszej instancji, Wyższy
Sąd Dyscyplinarny nie odniósł się do kwestii dopuszczalności bycia przez
obwinionego: a) pełnomocnikiem nabywcy wierzytelności zbytej przez T. K.,
którego obwiniony reprezentował na etapie złożenia wniosku o odszkodowanie
przed Gminą T., b) świadkiem co do okoliczności związanych z nabyciem tej
wierzytelności – po wygaśnięciu pełnomocnictwa udzielonego przez T. K. oraz do
treści wyroku Sądu Okręgowego w […] z dnia 19 czerwca 2013 r. o oddaleniu
powództwa T. K. o ustalenie nieważności umowy cesji wierzytelności z dnia 27
listopada 2008 r. i sześciu pism uzupełniających dołączonych do odwołania. Co do
czynu z pkt. IV orzeczenia Sądu pierwszej instancji – Wyższy Sąd Dyscyplinarny
pominął, że w dacie przygotowywania umowy cesji wierzytelności cena
5
nieruchomości T. K. nie była zaniżona, lecz zbieżna z dostępnymi wówczas
dokumentami, tj. decyzją Starosty […] z dnia 16 maja 2007 r. i wyrokiem
Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 4 listopada 2008 r. Ponadto
zarzucił wadliwe rozpoznanie odwołania i uznanie za bezzasadne zarzutów
obwinionego w przedmiocie nierozpoznania jego wniosków o wyłączenie Rzecznika
Dyscyplinarnego i wniosków dowodowych zawartych w piśmie z dnia 11 marca
2013 r.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uniewinnienie obwinionego,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i utrzymanego nim w mocy
orzeczenia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania temu Sądowi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Podniesione w kasacji zarzuty rażącego naruszenia art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k., poprzez nienależyte rozważenie przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny
(dalej: WSD) zarzutów odwołania obwinionego skierowanych pod adresem
rozstrzygnięć zawartych w punktach I i III orzeczenia Sądu dyscyplinarnego
pierwszej instancji są chybione.
Wskazane przepisy nakładają na sąd odwoławczy obowiązek rozważenia
wszystkich zarzutów i wniosków zawartych w środku odwoławczym oraz podanie w
uzasadnieniu dlaczego wydano taki a nie inny wyrok, a także dlaczego zarzuty te
uznano za zasadne lub niezasadne. W odwołaniu obwiniony podniósł zarzuty
naruszenia art. 4, 7, 8 k.p.k. oraz art. 438 pkt 1,2,3 k.p.k., nie precyzując jednak na
czym polegały zarzucane uchybienia, a także zarzuty odnoszące się do kwestii
wyłączenia Rzecznika Dyscyplinarnego oraz oddalenia wniosków dowodowych.
WSD zarzuty te rzetelnie rozważył, podając w uzasadnieniu dlaczego uznał je za
niezasadne. W pierwszej kolejności odniósł się do procedowania Okręgowego
Sądu Dyscyplinarnego w przedmiocie wniosku o wyłączenie Rzecznika
Dyscyplinarnego oraz oddalenia wniosków dowodowych obwinionego. Lektura
treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia pozwala na stwierdzenie, że
skarżący otrzymał w tym zakresie wyczerpującą odpowiedź. WSD przekonująco
wykazał, że Sąd pierwszej instancji zasadnie oddalił wnioski dowodowe o
dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy celem stwierdzenia, czy
6
prawidłowa była wycena wywłaszczonej działki prowadząca do wypłaty
odszkodowania oraz dowodu z zeznań świadka K. G. na okoliczność właściwości
pokrzywdzonego T. K., jako że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy
dyscyplinarnej. Za trafne uznał też ten Sąd rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji
o nieuwzględnieniu wniosku o wyłączenie Rzecznika Dyscyplinarnego, skoro
wnioskodawca nie przedstawił żadnych dowodów świadczących o braku jego
bezstronności. Ponowne podnoszenie tej problematyki w kasacji, bez choćby próby
wykazania uchybień w ocenie dokonanej przez WSD, nie może przynieść
spodziewanego rezultatu.
WSD należycie odniósł się także do innych kwestii, które skarżący eksponuje
w kasacji. I tak, odwołując się do wyjaśnień obwinionego i jego przyznania, że
przygotował i podpisał odpowiedź na pozew w sprawie Sądu Okręgowego w […] o
sygn. akt I C …/11 oraz do tego, że złożył w tej sprawie zeznania w charakterze
świadka, za prawidłowe uznał ustalenia przyjęte przez Sąd pierwszej instancji za
podstawę ukarania obwinionego za czyn z punktu I. Jednocześnie podzielił przyjętą
przez ten Sąd ocenę prawną zachowania obwinionego, uznając że stanowi ono
przewinienie dyscyplinarne z art. 64 ust. 1 u.r.p. i art. 12 ust. 1, 2 i 3 oraz art. 22
ust. 1a KERP. Z kolei, w świetle powyższego, a także braku wypowiedzenia na
piśmie pełnomocnictwa T. K. (co również nie było przez obwinionego
kwestionowane), za trafne uznał ustalenie, że obwiniony w pewnym okresie (od 15
lipca 2009 r. do 17 listopada 2009 r.) był równocześnie pełnomocnikiem
pokrzywdzonego i A. Ż., co oczywiście nie jest dopuszczalne - stanowi delikt
dyscyplinarny określony w art. 64 ust. 1 u.r.p. oraz art. 6 ust. 1 i art. 20 ust. 1
KERP. WSD odniósł się więc do tych, rzekomo pominiętych kwestii
dopuszczalności bycia przez obwinionego pełnomocnikiem obu podmiotów oraz
świadkiem procesie, w którym jednocześnie był pełnomocnikiem pozwanego a
wcześniej T. K. – powoda.
W świetle powyższego, zarzuty kasacji adresowane do orzeczenia WSD w
części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcia zawarte w pkt. I i III orzeczenia
Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego okazały się bezzasadne w stopniu oczywistym.
Dlatego kasację w tym zakresie, jako oczywiście bezzasadną, oddalono (pkt. II
wyroku). Natomiast badanie zasadności zarzutu kasacji odnoszącego się do czynu
7
z pkt. IV orzeczenia Sądu pierwszej instancji jest bezprzedmiotowe z powodów, o
których w dalszej części uzasadnienia.
W tym zakresie kasacja nie podlegała oddaleniu, gdyż Sąd Najwyższy
rozpoznając ten nadzwyczajny środek zaskarżenia, z urzędu stwierdził uchybienie,
stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą.
Zgodnie z art. 536 k.p.k. w zw. z art. 741
pkt 1 u.r.p., Sąd Najwyższy
rozpoznaje kasacje w sprawach dyscyplinarnych radców prawnych w granicach
zaskarżenia i podniesionych zarzutów, a w zakresie szerszym m.in. w wypadkach
określonych w art. 439 k.p.k. Wypadek określony w art. 439 k.p.k. w zw. z art. 536
k.p.k. zachodzi również wtedy, gdy sąd odwoławczy, wbrew nakazowi
wynikającemu z art. 439 k.p.k., nie uchylił orzeczenia sądu pierwszej instancji
dotkniętego takim uchybieniem.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, jako że WSD
utrzymał w mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego, które w części
dotyczącej czynu z pkt. II, dotknięte było uchybieniem stanowiącym ujemną
przesłankę procesową w postaci przedawnienia karalności, a więc tzw.
bezwzględną przyczyną odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 9 k. p. k. w zw. z art. 17 § 1
pkt 6 k.p.k.
Stosownie do treści art. 70 ust. 2 u.r.p. (w dacie orzekania w pierwszej
instancji i instancji odwoławczej – art. 70 ust. 3a u.r.p.) w razie wszczęcia
postępowania dyscyplinarnego przed upływem terminu, o którym mowa w ust. 1 (co
do zasady – 3 lata od chwili popełnienia przewinienia), karalność przewinienia
dyscyplinarnego ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło pięć lat.
Porównanie dat popełnienia przypisanych obwinionemu przewinień
dyscyplinarnych, daty wszczęcia postępowania dyscyplinarnego (11 lipca 2012 r.) i
dat orzekania (w pierwszej instancji – 12 września 2013 r., w instancji odwoławczej
– 30 września 2014 r.) pozwala stwierdzić, że karalność przewinienia
dyscyplinarnego przypisanego obwinionemu w pkt. IV orzeczenia Sądu pierwszej
instancji (popełnionego w listopadzie 2008 r.) ustała w listopadzie 2013 r. Natomiast
przedawnienie karalności przewinienia dyscyplinarnego z pkt. II nastąpiło w dniu 10
października 2012 r., a więc przed wydaniem orzeczenia przez Okręgowy Sąd
Dyscyplinarny. Skoro bowiem Sąd pierwszej instancji uznał obwinionego, w ramach
8
zarzucanego mu przewinienia dyscyplinarnego, za winnego czynu polegającego na
zawarciu w dniu 10 października 2007 r. umowy zlecenia, to w dacie wyrokowania,
a więc w dniu 12 września 2013 r., postępowanie dyscyplinarne w tym zakresie
podlegało umorzeniu (10 października 2007 r. plus 5 lat = 10 października 2012 r.).
Tylko na marginesie zauważyć trzeba, że skoro czas popełnienia czynu
zarzuconego przez Rzecznika Dyscyplinarnego w pkt. II był określony inaczej –
obwiniony miał być związany umową zlecenia z T. K. w okresie od 10 października
2007 r. „do dnia dzisiejszego”, to brak było podstaw do przyjęcia, że do
przedawnienia karalności tego przewinienia doszło przed wszczęciem
postępowania dyscyplinarnego.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny rozpoznając sprawę w postępowaniu
odwoławczym powinien był dostrzec to uchybienie i niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych zarzutów uchylić zaskarżone orzeczenie w odniesieniu
do czynu przypisanego obwinionemu punkcie II i postępowanie w tym zakresie
umorzyć na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 741
pkt 1 u.r.p. Takie
samo rozstrzygnięcie powinien był też podjąć w odniesieniu do przewinienia
dyscyplinarnego przypisanego obwinionemu w pkt IV, jako że już po wydaniu
orzeczenia przez Sąd dyscyplinarny pierwszej instancji – w listopadzie 2013 r.
nastąpiło przedawnienie jego karalności. Skoro tego nie uczynił, w obu wypadkach
prawomocne orzeczenie obarczone jest uchybieniem w postaci nieuwzględnienia
ujemnej przesłanki procesowej z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. Stwierdzenie tego
uchybienia obliguje do uchylenia orzeczenia sądów obydwu instancji w tym
zakresie i umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy na podstawie art. 536 k.p.k. w zw. z
art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 741
pkt 1 u.r.p.
orzekł jak w punkcie I wyroku. O kosztach procesu za postępowanie kasacyjne – w
tych częściach, w których postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone -
rozstrzygnięto na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 634 k.p.k., zaś o
kosztach postępowania przed Sądami pierwszej i drugiej instancji – obciążając nimi
odpowiednio Okręgową Izbę Radców Prawnych i Krajową Izbę Radców Prawnych -
na podstawie art. 706
ust. 2 u.r.p.
9
Przez niedopatrzenie Sąd kasacyjny nie zawarł w części dyspozytywnej
wyroku rozstrzygnięcia o zwolnieniu A. P. – na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. w zw. z
art. 741
pkt 1 u.r.p. – od ponoszenia kosztów postępowania w pozostałej części, tj.
w tej, w której na skutek oddalenia kasacji nie zostało wzruszone orzeczenie
przypisujące obwinionemu odpowiedzialność dyscyplinarną. Taka jednak była
intencja Sądu kasacyjnego, albowiem w sytuacji, gdy uchylono prawomocne
orzeczenie i umorzono postępowanie w odniesieniu do tych zarzutów, które
cechowały się największym stopniem naganności (w szczególności zarzut z pkt.
IV), za takim rozstrzygnięciem przemawiały względy słuszności. Niezależnie od
tego, że rozstrzygnięcie w tym przedmiocie nie zostało wprowadzone do części
dyspozytywnej wyroku, treść jego pkt. III nie pozwala na egzekwowanie od
obwinionego kosztów postępowania w jakiejkolwiek części, a zatem omówione
uchybienie nie wpływa na sytuację prawną obwinionego.