Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 534/14
POSTANOWIENIE
Dnia 25 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku T. Spółki Akcyjnej w K.
przy uczestnictwie W. K. i K. K.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 12 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie
w zakresie rozprawy apelacyjnej i przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Okregowemu
w G., pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wnioskodawca T. Spółka Akcyjna w K. wystąpiła o ustanowienie na jej
rzecz za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 2.000 zł służebności przesyłu
na nieruchomości położonej przy ul. D. w K., obejmującej umieszczoną na tej
nieruchomości stację transformatorową i połączone z nią napowietrzne i
podziemne linie elektroenergetyczne, z możliwością utrzymania urządzeń, ich
konserwacji, remontów, napraw, modernizacji, kontroli, wymiany na nowe oraz
przyłączenia przyszłych odbiorców po trasie, po której przebiegają istniejące już
kable podziemne.
Uczestnicy postępowania W. K. i K. K. wyrazili zgodę na ustanowienie
służebności z tym, że za wyższym wynagrodzeniem.
Sąd Rejonowy w G. w postanowieniu z dnia 5 sierpnia 2013 r. ustanowił
żądaną służebność, zasądzając od wnioskodawcy solidarnie na rzecz uczestników
postępowania wynagrodzenie za jej ustanowienie w kwocie 4.526 zł, zgodnie z
wyliczeniami biegłego – rzeczoznawcy, którego opinia nie została podważona w
trybie art. 157 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
(jedn. tekst: Dz.U. 2015 r., poz. 782) i która uznał za logiczną i jasną.
Sąd Okręgowy w G., rozpatrujący sprawę na skutek apelacji wnioskodawcy,
który kwestionował wysokość zasądzonego wynagrodzenia w części
przewyższającej 2 692 zł, postanowieniem z dnia 12 marca 2014 r. apelację tę
oddalił, uznając za prawidłowe ustalenia faktyczne i wnioski prawne Sądu
Rejonowego. Nie zgodził się z wnioskodawcą, który uważał, że wynagrodzenie za
ustanowienie służebności przesyłu należało wyliczyć bez uwzględnienia utraty
wartości nieruchomości na skutek wybudowania na niej w przeszłości urządzeń
przesyłowych, ponieważ związane z tym roszczenie odszkodowawcze powinno być
dochodzone oddzielnie i uległo przedawnieniu. Zdaniem Sądu Okręgowego, w
takim wypadku właściciel nieruchomości obciążonej służebnością zostałby
pozbawiony rekompensaty za częściową utratę jej wartości rynkowej, wynikającą
ze zmiany stanu prawnego nieruchomości - z chwilą ustanowienia służebności
przesyłu przedsiębiorca uzyskuje tytuł prawny do korzystania z tej nieruchomości, a
właściciel trwale zostaje pozbawiony roszczenia negatoryjnego z art. 222 § 2 k.c. i
roszczeń opartych na podstawie z art. 415 k.c., czy z art.405 k.c.
3
Uwzględniając zakres obciążeń, obejmujących powierzchnię 341 m2
nieruchomości, Sąd Okręgowy ocenił, że przyjęty w algorytmie współczynnik
korygujący „K" - 0,37 i wyliczona przy jego zastosowaniu kwota wynagrodzenia
jednorazowego - 4.526 zł nie są niewspółmiernie nieodpowiednie.
Wnioskodawca zaskarżył w całości skargą kasacyjną postanowienie Sądu
Okręgowego. Oparł ją na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzucił
prowadzące do nieważności postępowania drugoinstancyjnego naruszenia
przepisów proceduralnych - art. 379 pkt 5 k.p.c., w zw. z art. 97 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c., które polegało na bezzasadnym niedopuszczeniu do udziału
w rozprawie apelacyjnej prawidłowo umocowanego pełnomocnika wnioskodawcy.
Naruszenie prawa materialnego łączył z niewłaściwym zastosowaniem art. 3052
§ 1
k.c., które doprowadziło do zasądzenie na rzecz uczestników wynagrodzenia za
ustanowienie służebności przesyłu, które nie jest „odpowiednie”.
We wnioskach skarżący domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia
w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w G. do ponownego
rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Najdalej idący jest zarzut nieważności postępowania apelacyjnego z powodu
pozbawienia wnioskodawcy możliwości obrony swoich interesów na rozprawie
apelacyjnej w dniu 12 marca 2014 r. Na rozprawie tej – jak wynika z protokołu
(k. 307) i nagrania audio-video – jako pełnomocnik wnioskodawcy zgłosił się radca
prawny R. S., który przedłożył pełnomocnictwo substytucyjne udzielone mu przez
radcę prawnego R. W., będącego pełnomocnikiem procesowym powoda, wraz z
dowodem uiszczenia należnej opłaty skarbowej. Pełnomocnictwo substytucyjne
udzielone zostało na druku zawierającym nazwiska siedmiorga radców prawnych, 6
z nich wykreślono, wykreślono też fragment przewidujący upoważnienie aplikantów
radcowskich. W rezultacie datowane na dzień 11 marca 2014 r. pełnomocnictwo
zawierało następującą treść – tytuł „PEŁNOMOCNICTWO SUBSTYTUCYJNE”,
pod nim oświadczenie „Udzielam pełnomocnictwa substytucyjnego – radcy
prawnemu R. S. (Kt 3062), poniżej podpis radcy prawnego R. W. na pieczęci
imiennej i poniżej podpisu adnotacja „w sprawie z wniosku T. S.A. z udziałem W. i
K. K. o ustanowienie służebności przesyłu – sygn. akt […]” przekreślone „[…]”
4
i nieprzekreślone „[…]”. Jak wynika z protokołu, przewodniczący wskazał na
umieszczenie informacji o przedmiocie sprawy, w której udzielono pełnomocnictwa,
poniżej podpisu udzielającego. Radca prawny R. S. – na wypadek uznania
pełnomocnictwa za nieprawidłowe - wniósł o dopuszczenie go do udziału
w sprawie w charakterze pełnomocnika, zobowiązując się do złożenia
prawidłowego pełnomocnictwa w terminie 3 dni. Po przerwie Sąd wydał
postanowienie, którym na podstawie art. 97 § 1 zd. 1 k.p.c. odmówił dopuszczenia r.
pr. R. S. do udziału w sprawie w charakterze pełnomocnika wnioskodawcy,
informując że nie stwierdził naglącej potrzeby jego udziału w czynnościach. R. pr.
R. S. zgłosił zastrzeżenie do tego postanowienia w trybie art. 162 k.p.c.
Ponieważ skarżący nie kwestionuje oceny prawidłowości pełnomocnictwa
substytucyjnego, dokonanej przez Sąd Okręgowy, Sąd Najwyższy nie ma podstaw
do poddawania kontroli stanowiska Sądu drugiej instancji w tym zakresie,
jakkolwiek budzi ono wątpliwości. Zgodzić się natomiast należy z wnioskodawcą, że
w wypadku dopatrzenia się dyskwalifikujących uchybień w treści pełnomocnictwa
substytucyjnego, Sąd odwoławczy powinien był dopuścić r.pr. R. S. na podstawie
art. 97 § 1 w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. tymczasowo do podjęcia
czynności na rozprawie apelacyjnej. Nie było wątpliwości, że zgłosiła się osoba,
która może zostać pełnomocnikiem substytucyjnym. Zachodziło
prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że wnioskodawca (jego
pełnomocnik) udzieli dalszego pełnomocnictwa tej osobie. Trudno też
zakwestionować nagłość potrzeby tymczasowego zastąpienia strony, skoro wady
pełnomocnictwa substytucyjnego, powodujące, że Sąd uznał je za nie nieskuteczne,
stwierdzone zostały na wstępnym etapie rozprawy apelacyjnej, kiedy
natychmiastowe uzupełnienie braku było niemożliwe, a jednocześnie zachodziła
potrzeba obrony interesów wnioskodawcy, który miał prawo do czynnego
uczestniczenia w rozprawie i chciał z niego skorzystać. Spełnione więc zostały
przesłanki ustawowe umożliwiające i jednocześnie obligujące do zastosowania
art. 97 § 1 k.p.c., (por. np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 października
1935, C III 13/35, Zb. Orz. 1936, poz. 163 oraz z dnia 9 grudnia 1935 r.,
C.II.1823/35, Zb. Orz. 1935, nr VII, poz. 285, wyrok z dnia 8 grudnia 2011 r.,
IV CSK 172/11, nie publ.). W związku z tym twierdzenie skarżącego, że
5
postępowanie przed Sądem Okręgowym było dotknięte nieważnością z przyczyn
wskazanych w art. 379 pkt. 5 k.p.c. było uprawnione i w konsekwencji uzasadniało
uchylenie zaskarżonego orzeczenia, zniesienie postępowania w części dotkniętej
nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 39821
, art. 386 § 2 k.p.c.
oraz art. 13 § 2 k.p.c.
Wskutek rozpoznaniem sprawy w postępowaniu dotkniętym nieważnością
nie ma podstaw do merytorycznej oceny wydanego orzeczenia, które musiało
zostać skasowane z przyczyn procesowych.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
w zw.
z art. 391 § 1, art. 108 § 2 oraz art. 13 § 2 k.p.c.