Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 369/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania C. Ż.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 kwietnia 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z 18 września 2012 r. ZUS odmówił C. Ż. prawa do wcześniejszej
emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 18 lipca 2013 r. zmienił zaskarżoną decyzję i
zaliczył odwołującemu jako okres zatrudnienia w szczególnych warunkach okres
pracy od 1 marca 1986 r. do 31 maja 1990 r. oraz przyznał mu emeryturę od 1
sierpnia 2012 r. Za okoliczności bezsporne w tej sprawie uznał to, że odwołujący:
2
osiągnął wiek uprawniający do ubiegania się o przyznanie emerytury zgodnie z § 3 i
4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze; wykazał wymagany przepisami okres składkowy i
nieskładkowy wynoszący na dzień 1 stycznia 1999 r. 25 lat; złożył wniosek o
przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody
budżetu państwa; w dacie złożenia wniosku o przyznanie prawa do świadczenia
emerytalnego pozostawał bez zatrudnienia. Kwestią sporną było zaliczenie
odwołującemu jako pracy w warunkach szczególnych okresu pracy w Zakładzie J.
Ż. A. w B. od 1 marca 1986 r. do dnia 31 maja 1990 r. W ocenie Sądu Okręgowego
postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie wykazało, że okres ten był
okresem pracy w szczególnym warunkach uprawniającym do ubiegania się o
świadczenie emerytalne z tego tytułu, oraz że odwołujący nie był osobą
współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej, a pracownikiem brata
J. Ż. W konsekwencji Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołujący pracował w
warunkach szczególnych w wymiarze przekraczającym wymagany ustawą 15-letni
okres.
Od wyroku Sądu Okręgowego apelację złożył organ rentowy, zaskarżając go
w całości. Zarzucono naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej
oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że wnioskodawca w
okresie od 1 marca 1986 r. do 31 maja 1990 r. w Zakładzie J. Ż. A. wykonywał stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy prace w kanałach remontowych wymienione w
wykazie A dział XIV poz. 16 załącznika rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach, co w konsekwencji skutkowało przyznaniem prawa do
wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.
Wyrokiem z 24 kwietnia 2014 r. Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację organu
rentowego. Według Sądu Odwoławczego Sąd Okręgowy ocenił zgromadzony
materiał dowodowy z naruszeniem reguł opisanych w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd
Apelacyjny za okoliczność istotną z punktu widzenia zakresu czynności
wnioskodawcy wykonywanych w okresie zatrudnienia w Zakładzie J. Ż. A. uznał
3
okoliczność, że odwołujący zawarł umowę o pracę w celu nauki zawodu w zakresie
mechaniki pojazdowej oraz, że został zatrudniony na czas trwania nauki zawodu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego z istoty rzeczy uzyskanie takich kwalifikacji wymaga
zapoznania się ze specyfiką pracy mechanika, a to z kolei wymaga przygotowania
do wszelkich rodzaju pracy, a nie tylko prac w kanale remontowym. Dodatkowo
zwrócił uwagę, że pracodawcą odwołującego była osoba prowadząca warsztat
samochodowy, a w tego rodzaju punktach usuwa się wszelkiego rodzaju awarie,
dokonuje remontów, czynności diagnostycznych. W konsekwencji pracownicy
otrzymują rotacyjnie zlecenia dokonania naprawy pojazdu, bez specjalizacji na
poszczególne jego rodzaje - co w tej sprawie, zdaniem Sądu, potwierdza
okoliczność, że nikt z zatrudnionych mechaników, poza odwołującym mającym
status ucznia, nie otrzymał od pracodawcy świadectwa pracy w szczególnych
warunkach. W ocenie Sądu Apelacyjnego osobowe źródła dowodowe pozwalały na
stwierdzenie, że zakres zadań odwołującego nie ograniczał się wyłącznie do
konserwacji podwozi i profili zamkniętych czy też innych prac wykonywanych w
kanale. Oceniając materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, Sąd Apelacyjny
stwierdził, że odwołujący wykonywał wszystkie prace związane z naprawą
pojazdów mechanicznych, a nie tylko prace, które ze swojej istoty wymagały ich
rozpoczęcia lub zakończenia poprzez wykonywanie pracy w kanale remontowym.
Opierając się na zasadach doświadczenia życiowego, wywnioskował, że skoro
zakres prac wnioskodawcy obejmował usuwanie awarii i usterek, to oznacza to, że
wykonywał prace wymagające pracy w kanale jak i inne rodzajowo prace, które nie
były wykonywane w takim kanale. W konsekwencji stwierdził, że w tych warunkach
praca powierzona odwołującemu nie był pracą wykonywaną w kanałach
remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych w pełnym wymiarze czasu
pracy. Podkreślił, że wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy
oznacza, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków, jak tylko te, które
dotyczą pracy w szczególnych warunkach.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył w całości odwołujący.
4
W podstawach skargi kasacyjnej wskazano na naruszenie przepisów
postępowania mających istotnych wpływ na wynik sprawy, tj. art. 382 k.p.c. w zw. z
art. 328 § 2 k.p.c. poprzez:
- niezasadne pominięcie części materiału dowodowego w postaci części
zeznań świadków, tj. pominięcie stwierdzonych przez świadków okoliczności o
rzeczywistym charakterze pracy wykonywanej przez skarżącego, co miało istotny
wpływ na wynik sprawy z uwagi na wynikające z tego pominięcia niezasadne
przyjęcie, iż ubezpieczony nie mógł wykonywać pracy w kanale remontowym stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy, w konsekwencji niewskazanie w uzasadnieniu
orzeczenia wszystkich prawem wymaganych elementów w postaci przyczyn, dla
których odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej zeznań świadków w
powyższym zakresie;
- wadliwe uzasadnienie zaskarżonego wyroku w zakresie wykładni § 2 ust. 1
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) odnośnie do
pojęcia pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co do sytuacji
marginalnego wykonywania pewnych czynności w warunkach nienarażających
bezpośrednio pracownika na szkodliwe dla zdrowia czynniki.
Ponadto zarzucono naruszenie prawa materialnego:
1/ § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze przez błędną wykładnię w zakresie
pojęcia pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co polegało na
uznaniu, że marginalne wykonywanie pewnych czynności w warunkach
nienarażających pracownika bezpośrednio na szkodliwe dla zdrowia czynniki
wyłącza kwalifikację wykonywanej poza tymi czynnościami pracy w warunkach
narażających pracownika na takie czynniki jako pracy wykonywanej stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych;
2/ art. 184 w zw. z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2013 r.,
poz. 1440 ze zm.) w związku z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego
5
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez:
- błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wskutek uznania, że
wykonywanie prac przez ubezpieczonego w okresie od 1 marca 1986 r. do dnia 31
maja 1990 r. nie spełniając kryterium „stale i w pełnym wymiarze czasu pracy”
dyskwalifikuje możliwość uznania tej pracy za wykonywaną w warunkach
szczególnych;
- błędne przyjęcie, iż praca ubezpieczonego nie odpowiadała swoim
rodzajem i charakterem stanowiskom wymienionym w dziale XIV, poz. 16 wykazu A
stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia, które uprawniają do emerytury na
podstawie art. 184 ww. ustawy, ponieważ nie wszystkie wykonywane przez niego
prace stanowiły prace w warunkach szczególnych;
- błędne przyjęcie, iż w świetle przepisów wykazu A stanowiącego załącznik
do ww. rozporządzenia nie należy pracy skarżącego uznać za wykonywaną w
warunkach szczególnych, co w konsekwencji doprowadza do błędnej wykładni
przepisów omawianego rozporządzenia, a w konsekwencji do poważnych
wątpliwości interpretacyjnych wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia;
- bezzasadne nieuznanie przez Sąd Apelacyjny spornych okresów
zatrudnienia ubezpieczonego za pracę w szczególnych warunkach, a tym samym
odmowę przyznania mu „prawa do wcześniejszej emerytury” z tego tytułu, w
szczególności kiedy z zeznań świadków m.in. J. R., T. B. oraz J. Ż. wprost wynika,
iż ubezpieczony miał powierzony zakres obowiązków mechanika samochodowego
rodzajowo odpowiadający pracy w kanale remontowym;
3/ art. 2 k.p. oraz art. 22 § 11
k.p. przez błędną wykładnię w zakresie pojęcia
pracownika i stosunku pracy co polegało na uznaniu, iż zawarcie umowy z
ubezpieczonym w celu nauki zawodu w zakresie mechaniki pojazdowej
dyskwalifikuje możliwość wykonywania prac mechanika w kanale remontowym
stale i w pełnym wymiarze, podczas gdy osobowe źródła (zeznania świadków oraz
ubezpieczonego) pozwalają na przyjęcie odmiennych ustaleń.
Wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i
6
orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie odwołującemu prawa do
emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych w
warunkach, oraz o zasądzenie na rzecz odwołującego kosztów postępowania wraz
z kosztami zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy, zważył co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Przedmiotem sporu było prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych
warunkach. Spornym było zaliczenie okresu wykonywania pracy do okresu
zatrudnienia w szczególnych warunkach od 21 marca 1986 r. do 31 maja 1990 r.
Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 382 k.p.c. w związku z
art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie części materiału dowodowego w postaci
części zeznań świadków. Zarzut ten nie mógł zostać uznany za uzasadniony. Sąd
Apelacyjny rozważył bowiem i ocenił zeznania świadków w zestawieniu z
dokumentacją osobową pracownika. W rezultacie Sąd ten przekonująco uzasadnił
dlaczego spornego okresu nie można zaliczyć do pracy w szczególnych
warunkach. Tak więc z oceny całokształtu materiału dowodowego oraz okoliczności
wykonywania pracy w spornym okresie wynikało, że wnioskodawca nie wykonywał
wyłącznie prac w kanale remontowym, gdyż wykonywał także wszelkie czynności
związane z naprawą pojazdów mechanicznych poza kanałem. Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku jasno wynika na jakiej podstawie dokonano powyższych
ustaleń. W skardze zarzuca się w tym zakresie nieodniesienie się do części zeznań
niektórych świadków. W istocie jednak Sąd Apelacyjny wyraźnie stwierdził, że
„dowód tylko z zeznań świadków… nie może przesądzać o wykonywaniu pracy w
szczególnych warunkach, zwłaszcza, gdy fakty wynikające z zeznań świadków nie
znajdują potwierdzenia w dokumentacji pracowniczej”. Można więc stwierdzić, że w
zaskarżonym wyroku nie wymienione zostały jedynie nazwiska świadków, którym
nie dano wiary. Okoliczność ta w żadnym razie nie może zostać uznana za
naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie
7
sprawy. Z tego powodu jako nieuzasadniony należało więc ocenić procesowy
zarzut skargi kasacyjnej.
Mając na uwadze, że powyższe ustalenia przesądzają jednocześnie o tym,
że wnioskodawca nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy, to tym samym nie spełnił warunku uzyskania prawa do
emerytury zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. Z tego powodu niezasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa
materialnego, a skarga kasacyjna w żadnym razie nie mogła być uznana za
oczywiście uzasadnioną.
Reasumując można stwierdzić, że w rzeczywistości wszystkie zarzuty skargi
kasacyjnej stanowiły próbę zakwestionowania ustaleń faktycznych (oceny materiału
dowodowego) dokonanych przez Sąd Apelacyjny. W ocenie Sądu Najwyższego
ustalenia te zostały dokonane prawidłowo oraz jasno i zrozumiale dokonano ich
uzasadnienia zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego myślenia.
Na ich poparcie powołano również liczne orzeczenia Sądu Najwyższego.
Z tych względów należało przyjąć, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu,
a zarzuty skargi kasacyjnej nie były uzasadnione.
Z uwagi na powyższe orzeczono jak w sentencji wyroku.