Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 641/14
POSTANOWIENIE
Dnia 2 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku […] Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.
przy uczestnictwie I. P., M. K. i H. K.
o stwierdzenie nabycia spadku po S. K.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczek postępowania I. P.
i H. K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w C.
z dnia 25 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji stwierdził nabycie spadku z mocy ustawy po 1/3
przez każdego z trojga uczestników. Uznał, że żaden z tych spadkobierców nie
odrzucił skutecznie spadku po zmarłym, ponieważ H. K. i M. K. nie zachowali
przewidzianej prawem formy aktu notarialnego dla złożenia przed notariuszem
oświadczenia o odrzuceniu spadku, bo notariusz jedynie poświadczył ich podpisy
na oświadczeniach o odrzuceniu spadku, natomiast I. P. uchybiła 6-miesięcznemu
terminowi złożenia oświadczenia.
Apelację uczestników M. K. i H. K. oddalił Sąd Okręgowy. Uznał, wbrew
twierdzeniom apelacji, że wynikający z art. 1018 § 3 k.c. wymóg złożenia m.in.
przed notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku oznacza, że wola
spadkobiercy musi być uzewnętrzniona w formie aktu notarialnego, co wynika z
wyliczenia zawartego w art. 79 w zw. z art. 92 prawa o notariacie.
Sąd ten podkreślił, że na posiedzeniu przed Sądem Rejonowym
pełnomocnik skarżących wnosił o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie
ustawy na rzecz żony z dziećmi, zważywszy, że spadkobiercy nie złożyli
oświadczeń w formie aktu notarialnego.
Zdaniem Sądu odwoławczego wystąpienie w postępowaniu odwoławczym
z nowym wnioskiem o przywrócenie terminu do złożenia oświadczenia woli
o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie pozwalało uwzględnić tego
wniosku z uwagi na treść art. 383 k.p.c., zważywszy że postępowanie
pierwszoinstancyjne dotyczyło oświadczenia o odrzuceniu spadku, a nie jego
przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza.
Postanowienie Sądu odwoławczego oddalającego apelację uczestników M.
K. i H. K. zostało zaskarżone w całości skargą kasacyjną sporządzoną przez adw.
A. K. Zarzuty skargi obejmują naruszenie art. 1018 § 3 k.c. przez jego błędną
wykładnię wskutek przyjęcia przez Sąd istnienia wymogu złożenia oświadczenia o
odrzuceniu spadku w formie aktu notarialnego, podczas gdy przepis ten, w ocenie
3
skarżących, pozwala na złożenie tego oświadczenia na piśmie z podpisem
urzędowo poświadczonym.
Zarzut naruszenia art. 168 § 1 k.p.c. mogącego mieć istotny wpływ na wynik
sprawy uzasadniono nieuwzględnieniem wniosku apelacyjnego o przywrócenie
terminu do złożenia oświadczeń o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
pomimo istnienia przesłanek pozytywnych do przywrócenia terminu, przy braku
przesłanek negatywnych.
Skarżący akcentują w uzasadnieniu skargi wadliwość wykładni art. 1018 § 3
k.c. dokonanej przez Sąd drugiej instancji w odniesieniu do formy wymaganej do
złożenia przed notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku, wnosząc
o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzut naruszenia art. 168 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie przez Sąd
odwoławczy wniosku uczestników o przywrócenie terminu do złożenia oświadczeń
o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza okazał się nieuzasadniony,
ponieważ nawet hipotetyczne założenie zasadności tego zarzutu nie mogło mieć
istotnego wpływu na wynik sprawy. Sąd odwoławczy trafnie przyjął, że skarżący
przed Sądem I instancji wnosili o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie
ustawy (k. 81 akt), a zatem niedopuszczalne było z mocy art. 383 k.p.c. w zw. z art.
13 § 2 k.p.c. wystąpienie dopiero w postępowaniu apelacyjnym z nowym
oświadczeniem o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co m.in.
sprzeciwiało się uwzględnieniu wniosku o przywrócenie terminu do złożenia tego
oświadczenia.
Zasadnym okazał się natomiast zarzut błędnej wykładni art. 1018 § 3 k.c.,
a w jego konsekwencji oddalenie apelacji wskutek bezspornej okoliczności,
że spadkobiercy nie złożyli swoich oświadczeń o odrzuceniu spadku w formie aktu
notarialnego, wymaganej przez ten przepis w ocenie Sądu odwoławczego.
4
W judykaturze wyrażono krytykowany w piśmiennictwie pogląd, że złożenie
przed notariuszem oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku wymaga formy aktu
notarialnego (postanowienie SN z dnia 10 listopada 2006 r., I CSK 228/06, OSNC
2007/7-8/123).W doktrynie tę stanowczą tezę opatrzono zarazem komentarzem,
że w obowiązującym stanie prawnym powyższy wymóg nie obowiązuje, gdy
oświadczenie składane jest w postępowaniu zmierzającym do sporządzenia aktu
poświadczenia dziedziczenia.
W późniejszym orzecznictwie stanowisko odnośnie do oceny formy
wymaganej przez art. 1018 § 3 k.c. do złożenia także przed notariuszem
oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku uległo jednak istotnej modyfikacji.
W uzasadnieniu uchwały SN z dnia 22 listopada 2013 r., sygn.. akt III CZP 77/13
(OSNC 2014/9/86), Sąd Najwyższy stwierdził, że formę oświadczenia o przyjęciu
lub odrzuceniu spadku określa art. 1018 § 3 k.c., a oświadczenie takie powinno być
złożone przed sądem lub przed notariuszem ustnie lub na piśmie z podpisem
urzędowo poświadczonym, przy czym forma oświadczenia, m.in. o odrzuceniu
spadku, określona w wymienionym przepisie ma zastosowanie do wszystkich
przewidzianych w dziale IV księgi drugiej kodeksu cywilnego przypadków składania
tego oświadczenia.
Stanowisko zaprezentowane w powołanej uchwale SN jest wyrazem
aprobaty dla jednoznacznego rezultatu wykładni językowej art. 1018 § 3 k.c.,
w którym złożenie oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku zarówno przed sądem
jak i przed notariuszem może nastąpić także na piśmie z podpisem urzędowo
poświadczonym, a co więcej formę taką ustawodawca uznał za wystarczającą
nawet do udzielenia pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub
odrzuceniu spadku (art. 1018 § 3 zd. trzecie k.c.).
O zasadności zarzutu skargi kasacyjnej błędnej wykładni art. 1018 § 3 k.c.
przez Sąd odwoławczy, a wyrażającej się wymogiem złożenia przed notariuszem
oświadczenia o odrzuceniu spadku wyłącznie w formie aktu notarialnego, świadczą
także niemal jednoznaczne odmienne poglądy piśmiennictwa, które skład
orzekający w niniejszej sprawie aprobuje. Tezę wyrażoną w wyżej powołanym
postanowieniu SN z dnia 10 listopada 2006 r. (I CSK 228/06) uznano
5
w piśmiennictwie za nieprawidłową, wobec braku podstaw w art. 1018 § 3 k.c. do
różnicowania wypadku złożenia oświadczenia, m.in. o odrzuceniu spadku, przed
sądem lub przed notariuszem. Jako słuszną oceniono natomiast tezę,
że w przepisie art. 1018 § 3 k.c. forma aktu notarialnego dla złożenia
oświadczenia m.in. o odrzuceniu spadku nie jest wymagana, chyba że taka jest
wyraźna wola spadkobiercy. Doktryna wyraźnie aprobuje stanowisko,
że spadkobierca składając na piśmie oświadczenie o odrzuceniu spadku podpisuje
je, a jego podpis na tym dokumencie poświadcza notariusz, który powinien pouczyć
spadkobiercę, że oświadczenie wywoła zamierzony skutek prawny, ponieważ
oświadczenie takie z podpisem urzędowo poświadczonym uzyskuje wymaganą
przez ustawę formę kwalifikowaną.
Wobec zasadności zarzutu naruszenia art. 1018 § 3 k.c. przez jego błędną
wykładnię, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.