Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 7/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Błuś (przewodniczący)
SSN Jan Bogdan Rychlicki (sprawozdawca)
SSN Jerzy Steckiewicz
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Wojskowej Prokuratury Okręgowej ppłk. Tomasza
Narłowskiego delegowanego do Naczelnej Prokuratury Wojskowej
w sprawie W. S. z wniosku R. S. o zadośćuczynienie, po rozpoznaniu w Izbie
Wojskowej na rozprawie w dniu 13 lipca 2015 r., apelacji wniesionej przez
pełnomocnika wnioskodawczyni od wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w P. z
dnia 19 marca 2015 r.,
1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że na podstawie
art. 632 pkt 2 k.p.k., art. 620 k.p.k. w zw. z § 2 ust. 1 i 2, § 14 ust. 6
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002
r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.)
zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni R. S.
kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu wydatków
związanych z ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu
2
przed Wojskowym Sądem Okręgowym w P., a w pozostałym
zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy,
2. kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
W dniu 1 sierpnia 2014 r. R. S., do Sądu Okręgowego w G., złożyła
wniosek o zasądzenie na jej rzecz kwoty 250 000 zł tytułem zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę w następstwie niesłusznego aresztowania jej męża W. S.
postanowieniami: Prokuratora Rejonowego w G. z dnia 17 grudnia 1983 r.,
oraz Sądu Marynarki Wojennej w G. z dnia 12 czerwca 1984 r.
Wojskowy Sąd Okręgowy w P., po ponownym rozpoznaniu sprawy
wyrokiem z dnia 19 marca 2015 r., na podstawie art. 8 ust. 1, ust. 4 w zw. z
art. 11 ust. 1, art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne
orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (tekst jednolity Dz.U. z 2014 r., poz.
1851) zasądził od Skarbu Państwa – Departamentu Budżetowego Ministra
Obrony Narodowej w Warszawie na rzecz wnioskodawczyni R. S. […], kwotę
18 333,33 zł (osiemnaście tysięcy trzysta trzydzieści trzy złote i trzydzieści trzy
grosze) tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego
aresztowania jej męża W. S. postanowieniami Prokuratora Rejonowego w G. z
dnia 17 grudnia 1983r. Sądu Marynarki Wojennej w G. z dnia 12 czerwca
1984r., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od prawomocności
orzeczenia, w razie zawinionej zwłoki w zapłacie, przy czym na poczet
zasądzonego zadośćuczynienia zaliczył kwotę 8 333,33 zł (osiem tysięcy
trzysta trzydzieści trzy złote i trzydzieści trzy grosze) zasądzoną wyrokiem z
dnia 7 stycznia 2009r. Wojskowego Sądu Okręgowego w P., która została
wypłacona w dniu 26 lutego 2009r., (pkt I). W pozostałej części wniosek oddalił
(pkt II), a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa (pkt III).
Powyższy wyrok w części, tj. w pkt II i III oddalającym wniosek w części
o zadośćuczynienie w wysokości 231.666,67 zł oraz nieuwzględniającym wniosku
3
o zasądzenie kosztów postępowania, zaskarżył pełnomocnik wnioskodawczyni R.
S. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie:
„ 1) art. 7 i 424 k.p.k. oraz art. 233 § 1 k.p.c. przejawiające się w przekroczeniu
granic swobodnej oceny dowodów i w następstwie tego dokonanie błędnych
ustaleń faktycznych odnośnie braku związku przyczynowego pomiędzy
nieleczoną w areszcie ciężką chorobą kardiologiczną W. S.,
a jego przedwczesną śmiercią w dniu 3 czerwca 1989r.,
2) art. 6 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie,
3) art. 446 § 6 k.c. poprzez bezpodstawne pominięcie przy ustalaniu należnego
zadośćuczynienia - niezależnie od krzywdy wyrządzonej W. S. - krzywdy
jakiej doznała wnioskodawczyni wskutek bezpodstawnego pozbawienia
wolności i związanej z tym śmiercią jej małżonka,
4) art. 445 § 2 k.c. przez rażące zaniżenie wysokości należnego
wnioskodawczyni zadośćuczynienia będące następstwem pominięcia,
względnie powierzchownego omówienia zaistniałych w sprawie faktów, w
sytuacji gdy prawidłowe rozważenie wszystkich okoliczności sprawy dawało
podstawy do ustalenia należnego wnioskodawczyni zadośćuczynienia w
wysokości dochodzonej we wniosku,
5) prawa procesowego - art. 626 § 1 k.p.k. i art. 632 pkt 2 k.p.k. poprzez
niezasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kosztów
zastępstwa procesowego według norm przypisanych”.
Autor apelacji wniósł o:
„ 1. zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II i III poprzez zasądzenie od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawczyni R. S. kwoty 231.666,67 zł. tytułem
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niesłusznego aresztowania jej
męża W. S. postanowieniami Prokuratora Rejonowego w G. z 17 grudnia 1983r.,
Sądu Marynarki Wojennej w G. z 12 czerwca 1984r. oraz związanego z tym jego
zgonem wraz z ustawowymi odsetkami od uprawomocnienia się orzeczenia z
jednoczesnym zasądzeniem kosztów zastępstwa procesowego za I instancję
według norm przepisanych,
ewentualnie o
2. uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt II i III w całości i przekazanie sprawy
Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania”.
4
W toku rozprawy odwoławczej wnioskodawczyni R. S. popierała apelację, a
prokurator postulował częściowe uwzględnienie apelacji, poprzez zasądzenie na
rzecz wnioskodawczyni wydatków poniesionych w związku z udziałem w sprawie
przed Sądem I instancji ustanowionego pełnomocnika w kwocie 120 zł, zaś w
pozostałym zakresie wnosił o utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zarzuty sformułowane w pkt 1-4 apelacji nie są zasadne.
Bezsporne jest, że w związku z niewątpliwie niesłusznym aresztowaniem
oprócz odszkodowania przysługuje odpowiednie zadośćuczynienie (art. 552 § 1
k.p.k.). Zadośćuczynienie to obejmuje „szkodę niematerialną” pojmowaną jako
negatywne przeżycia psychiczne osoby, wobec której zastosowano bezprawną
represję karną, a wynikłą z niewątpliwie niesłusznego skazania, zatrzymania czy
też tak jak w przedmiotowej sprawie – zastosowania tymczasowego aresztowania,
(por. L.K. Paprzycki (w:) J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Komentarz
aktualizowany do art. 552 Kodeksu postępowania karnego, teza 11 do art. 552,
Lex/el. 2015).
Wojskowy Sąd Okręgowy w P., jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku, wszystkie występujące w sprawie okoliczności ocenił i nadał im właściwą
rangę, co znalazło wyraz w wysokości kwoty zasądzonego zadośćuczynienia, która
- wbrew twierdzeniom apelacji - nie wskazuje, by w ocenie tych okoliczności
naruszono zasady logicznego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia
życiowego (art. 7 k.p.k.).
Wojskowy Sąd Okręgowy w P. prawidłowo ustalił i ocenił okoliczności
zdarzenia związane z osobą W. S., zarówno przed zastosowaniem środka
zapobiegawczego, w trakcie jego trwania oraz po jego uchyleniu, (leczenie się na
schorzenia kardiologiczne, pobicie go przez współwięźnia) w tym jego sytuację
rodzinną i zawodową.
Zasadnie jednak nie uznał związku przyczynowego pomiędzy
zastosowaniem tymczasowego aresztowania, a jego zgonem, który nastąpił w dniu
3 czerwca 1989 r. Przypomnieć należało, że W. S., w związku z prowadzonym
przeciwko niemu postępowaniem przygotowawczym, pozbawiony był wolności w
warunkach zastosowania tymczasowego aresztowania w okresie od 17 grudnia
5
1983 r. do dnia 27 lipca 1984 r. Bezsporne jest też, że W. S. chorował na serce
jeszcze przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania. Przebywając w
areszcie odmówił leczenia, a po uchyleniu środka zapobiegawczego pracował
zawodowo na różnych stanowiskach. Jego śmierć nastąpiła po pięciu latach od
uchylenia tymczasowego aresztowania. Zatem w tej części należało w pełni
zaakceptować stanowisko Wojskowego Sądu Okręgowego w P.
Zdaniem Sądu Najwyższego lektura akt także nie pozostawiła wątpliwości,
co do tego, że wnioskodawczyni nie przedstawiła w toku postępowania żadnego
orzeczenia o niepełnosprawności zmarłego męża.
Sąd I instancji słusznie podkreślił, że dostarczenie orzeczenia o
niepełnosprawności W. S. należało do wnioskodawczyni. Zgodnie bowiem z art. 6
k.c., obowiązek udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu
wywodzi skutki prawne. Zatem inny uczestnik postępowania nie był i nie mógł być
obciążony ciężarem przeprowadzenia dowodu, w tym zakresie. Trafne są też
wywody Sądu I instancji poczynione na s. 3 i 4 uzasadnienia zaskarżonego wyroku
związane w szczególności z istotą zadośćuczynienia przez pryzmat art. 445 § 2 k.c.
Sąd I instancji w tej części zaakcentował, że zadośćuczynienie to rekompensata za
szkodę niemajątkową powstałą z powodu bezprawnych działań organów państwa.
Wiąże się ona (szkoda niemajątkowa) nierozerwalnie z ujemnymi przeżyciami
psychicznymi osoby, wobec której zastosowano, np. tymczasowe aresztowanie, a
w następstwie tego utratę dobrego imienia, stanowiska pracy, obawami o los
rodziny itp. Niemniej jednak przy miarkowaniu kwoty zadośćuczynienia należy
oznaczać ją współmiernie, stosownie do realiów społecznych i baczyć, ażeby z
jednej strony kwota ta nie była rażąco niska, a z drugiej niewspółmiernie
wygórowana. W ocenie Sądu Najwyższego zasądzona kwota zadośćuczynienia
przysługująca osobom uprawnionym w wysokości 55 000 zł jest współmierna do
rozmiaru krzywdy jaka in concreto spotkała R. S. W związku z tym brak było
podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku w tej części przez uwzględnienie
wniosku o zasądzenie na jej rzecz żądanej kwoty. W związku z tym, że w tej
sprawie o zadośćuczynienie uprawnione są trzy osoby (wdowa oraz M. S. i E. S.)
Sąd pierwszej instancji słusznie zasądził na jej rzecz 1/3 tej kwoty, tj. 18 333,33 zł,
zaliczając na jej poczet kwotę 8 333,33 zł zasądzoną wyrokiem Wojskowego Sądu
6
Okręgowego w P. z dnia 7 stycznia 2007 r., która to została wypłacona w dniu 26
lutego 2009 r.
Apelacja okazała się natomiast zasadna co do zarzutu określonego w pkt 5.
W toku postępowania przed Sądem I instancji pełnomocnik wnioskodawczyni
wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa prawnego. Wniosek ten nie został
uwzględniony, a Sąd pierwszej instancji swoje rozstrzygnięcie w tej kwestii oparł o
treść art. 13 cyt. ustawy oraz o wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października
1999 r. Art. 13 tej ustawy stanowi, że koszty postępowania ponosi Skarb Państwa,
zaś teza cyt. wyroku Sądu Najwyższego brzmi, że „opłaty poniesione przez
wnioskodawcę ubiegającego się o odszkodowanie za doznaną szkodę i
zadośćuczynienie za krzywdę związaną z ustanowieniem przez niego
pełnomocnika nie należą do kosztów postępowania w rozumieniu art. 13 cyt.
ustawy, które ponosi Skarb Państwa”. W ocenie Sądu Najwyższego stanowisko
Sądu pierwszej instancji jest błędne i wymagało zmiany zaskarżonego wyroku w tej
części z powodów następujących.
Po pierwsze należało wskazać na nieaktualność orzeczenia Sądu
Najwyższego będącego podstawą błędnej decyzji procesowej sądu meriti oraz
zmianę reguł ponoszenia kosztów procesu, będącą konsekwencją wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 lipca 2006 r. (SK 21/04, Dz.U. Nr 141, poz.
1013), stwierdzającego niezgodność art. 632 pkt 2 k.p.k. z art. 2, art. 32 ust. 1 i art.
42 ust. 2 Konstytucji RP, tj. w zakresie ograniczającym możliwość przyznania
osobie uniewinnionej w sprawie z oskarżenia publicznego zwrotu kosztów obrony z
wyboru jedynie do „uzasadnionych wypadków”, co w efekcie doprowadziło do
dostosowania brzmienia art. 632 pkt 2 k.p.k. do sentencji orzeczenia Trybunału
(zob. ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
karnego, Dz. U. Nr 80, poz. 539). Po drugie przed tym orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego w orzecznictwie prezentowano pogląd, że osobom dochodzącym
odszkodowania na podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego nie przysługuje zwrot kosztów z tytułu
ustanowienia pełnomocnika z wyboru (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20
listopada 1991 r., I KZP 30/91, OSNKW 1992, nr 3-4, poz. 23). Obecnie, po zmianie
7
art. 632 pkt 2 k.p.k., koszty obrońcy ustanowionego z wyboru w przypadku
uniewinnienia w sprawach z oskarżenia publicznego ponosi Skarb Państwa.
Analogicznie, uznanie zasadności roszczenia osoby represjonowanej za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, będące równoznaczne
ze stwierdzeniem niezgodnego z prawem działania organu państwa i zrównujące w
skutkach z uniewinnieniem, wywołuje także materialnoprawne skutki w zakresie
kosztów, konsekwencją których jest obowiązek zwrotu przez Skarb Państwa
wydatków zastępstwa adwokackiego z tytułu ustanowienia pełnomocnika z wyboru
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2011 r., IV KK 138/11, R-
OSNKW 2011, Nr 1, poz. 1190; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2013
r., IV KK 159/13, Lex nr 1377174, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia
29 maja 2008 r., II AKa 78/08, KZS 2008, Nr 11, poz. 86, postanowienie Sądu
Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17 marca 2010 r., II Akz 85/10, KZS 2010/6/87,
Prok.i Pr. – wkł. 2010/12/38).
W tej sytuacji w częściowym uwzględnieniu apelacji należało zmienić
zaskarżony wyrok i na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k., art. 620 k.p.k. w zw. z § 2 ust.
1 i 2, § 14 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z
2013 r., poz. 461 ze zm.) zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni
R. S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia zł) tytułem zwrotu wydatków związanych z
ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu przed Wojskowym Sądem
Okręgowym w P., a w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymać w mocy.