Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 223/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Przemysław Kalinowski (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSN Dariusz Świecki
Protokolant Anna Korzeniecka-Plewka
w sprawie F. M.
skazanego na podstawie art. 124 § 1 k.w.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu – w trybie art. 535 § 5 k.p.k. w
zw. z art. 112 k.p.s.w.
w dniu 29 lipca 2015 r.
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w B.
z dnia 30 października 2009 r.
uchyla zaskarżony wyrok i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4
k.p.s.w. w zw. z art. 45 § 1 k.w. umarza postępowanie w
sprawie, a jego kosztami obciąża Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w B. wyrokiem nakazowym z dnia 30 października 2009 r.
uznał F. M. za winnego tego, że w dniu 29 stycznia 2009 r. ok. godz. 9.00 przy ul.
Ż. 3 wspólnie z K. C. dokonał umyślnego uszkodzenia drzwi wejściowych do
mieszkania nr […], powodując przez to straty w wysokości 200 zł na szkodę J. Ż., tj.
wykroczenia z art. 124 § 1 k.w.
Wskazany wyrok uprawomocnił się w pierwszej instancji.
Od powyższego wyroku kasację wywiódł Rzecznik Praw Obywatelskich,
który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
przepisu prawa karnego procesowego, tj. art. 93 § 2 i 4 k.p.s.w. poprzez wydanie w
stosunku do obwinionego F. M. wyroku nakazowego w sytuacji, gdy w świetle
zgromadzonego materiału dowodowego wina i okoliczności przypisanego
obwinionemu czynu budziły wątpliwości.
W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o:
- dopuszczenie dowodu z odpisu postanowienia Sądu Okręgowego w B. z dnia 15
lutego 2010 r., co do okoliczności występowania u obwinionego choroby
psychicznej;
- uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania na podstawie art. 5 § 1
pkt 4 k.p.s.w. w zw. z art. 45 § 1 k.w. z powodu przedawnienia orzekania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich wniesiona na korzyść obwinionego
F. M. okazała się oczywiście zasadna, a sformułowany w niej wniosek o uchylenie
wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w B. i umorzenie postępowania w sprawie
w pełni zasługiwał na uwzględnienie, co uzasadniało rozpoznanie tej kasacji na
posiedzeniu w trybie przewidzianym w art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.s.w.
Istotnie, w toku orzekania w niniejszej sprawie przez Sąd Rejonowy w B.
doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego, wskazanych w
zarzucie kasacji.
F. M. w przedmiotowym postępowaniu został obwiniony o popełnienie
wykroczenia z art. 124 § 1 k.w., który to czyn został mu następnie przypisany w
wyroku wydanym w postępowaniu nakazowym. Tymczasem, zgodnie z
dyrektywami wynikającymi z treści art. 93 § 2 i § 4 k.p.s.w., orzekanie w
postępowaniu nakazowym jest możliwe jedynie wtedy, gdy okoliczności czynu i
3
wina obwinionego nie budzą wątpliwości oraz nie zachodzą okoliczności określone
w art. 21 § 1 k.p.s.w., powodujące obligatoryjną obronę. Jedną z nich jest
wystąpienie uzasadnionych wątpliwości co do poczytalności obwinionego (art. 21 §
1 pkt 2 k.p.s.w.).
W realiach przedmiotowej sprawy właśnie to ostatnie zagadnienie nie zostało
dostrzeżone przez sąd meriti. F. M. przesłuchany w dniu 8 maja 2009 r. w
charakterze obwinionego wprawdzie oświadczył, że nie leczył się psychiatrycznie
(k. 24verte), jednak jak słusznie podkreślił Rzecznik Praw Obywatelskich w kasacji,
obowiązkiem Sądu było rozważenie tej okoliczności na podstawie całokształtu
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Z akt sprawy, a dokładnie z
protokołu ustnego zawiadomienia pokrzywdzonego J. Ż. wynika bowiem, że gdy
obwiniony F. M. był u niego w mieszkaniu pociął sobie rękę nożem i kazał
zadzwonić na Policję celem zabrania go do szpitala psychiatrycznego, albowiem
oświadczył, że leczy się psychiatrycznie (k. 5).
Przedstawione okoliczności, które powinny stać się przedmiotem
zainteresowania Sądu w toku czynności procesowych, prowadzą do wniosku, że w
niniejszej sprawie istniały przesłanki do powzięcia uzasadnionej wątpliwości co do
poczytalności obwinionego. Dalszą konsekwencją powinno być zatem wyznaczenie
obrońcy z urzędu oraz podjęcie działań wynikających z obowiązującej procedury i
zmierzających do wyjaśnienia rzeczywistego stanu zdrowia psychicznego F. M. Nie
ulega natomiast wątpliwości, że w opisanej sytuacji rozpoznanie sprawy w
postępowaniu nakazowym było niedopuszczalne. Uchybienie zarzucone Sądowi
Rejonowemu w kasacji ma niewątpliwie rażący charakter, bowiem doprowadziło do
rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym wbrew wyraźnemu zakazowi
ustawowemu. Dyrektywa wynikająca z treści art. 93 § 4 k.p.s.w. wyłącza możliwość
orzekania w tym trybie, gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności
obwinionego, a w niniejszej sprawie istniały realne przesłanki do powzięcia takiej
wątpliwości. Przekroczenie tego zakazu doprowadziło do istotnego ograniczenia
prawa obwinionego do obrony. Nie ulega przy tym wątpliwości, że do naruszenia
przepisów art. 93 § 4 k.p.s.w. w zw. z art. 21 § 1 pkt 2 k.p.s.w. dochodzi zarówno
wtedy, gdy sąd orzekł w postępowaniu nakazowym, pomimo wątpliwości co do
poczytalności obwinionego, jak i wtedy, gdy wprawdzie nie powziął takich
4
wątpliwości, ale w świetle materiałów zgromadzonych w aktach sprawy istniały
obiektywne przesłanki do powstania takich wątpliwości, nakładające obowiązek ich
wyjaśnienia.
Jednocześnie podkreślić należy, na co słusznie zwrócił uwagę skarżący w
kasacji, że okoliczność występowania u F. M. poważnych zaburzeń psychicznych,
w dacie czynu objętego wyrokiem nakazowym, została także potwierdzona w toku
innej sprawy prowadzonej przez Sąd Okręgowy w B. pod sygn. akt III K …/10, w
której postępowanie zostało umorzone, a w stosunku do oskarżonego zastosowano
środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie
psychiatrycznym (k. 5 akt SN).
W tych warunkach konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i
umorzenie postępowania. W sprawie doszło już do przedawnienia orzekania.
Zgodnie bowiem z art. 45 § 1 k.w., karalność wykroczenia ustaje, jeżeli od czasu
jego popełnienia upłynął rok, a jeżeli w tym okresie wszczęto postępowanie,
karalność wykroczenia ustaje z upływem 2 lat od popełnienia czynu. Jak wynika z
akt sprawy do popełnienia zarzucanego obwinionemu czynu miało dojść w dniu 29
stycznia 2009 r., tym samym upłynął już dwuletni okres przedawnienia wskazany w
zdaniu drugim przywołanego przepisu. Art. 45 § 2 k.w. przewiduje wprawdzie, że w
razie uchylenia prawomocnego rozstrzygnięcia, przedawnienie biegnie od daty
uchylenia rozstrzygnięcia, jednakże - jak wskazuje się w orzecznictwie Sądu
Najwyższego - tylko wtedy, gdy w dacie uchylenia orzeczenia nie upłynął jeszcze
okres przedawnienia karalności (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 7 czerwca 2002 r., I KZP 15/02, OSNKW 2002, nr 7-8, poz. 49; wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 26 września 2012 r., II KK 219/12, LEX nr 1220803).
Mając to wszystko na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 535 § 5 i
537 § 2 k.p.k., w zw. z art. 112 k.p.s.w., orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku.
Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania znalazło oparcie w przepisie art. 118 § 2
k.p.s.w.