Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BP 7/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa T. F.
przeciwko Komendantowi Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 sierpnia 2015 r.,
skargi strony pozwanej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O.
z dnia 25 lipca 2013 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Powód T. F. wniósł pozew przeciwko Komendantowi Powiatowemu
Państwowej Straży Pożarnej w K. o zasądzenie kwoty: 6.336,61 zł tytułem odsetek
od nieterminowo wypłaconego równoważnika za brak lokalu mieszkalnego oraz
kwoty: 2.061,60 zł tytułem różnicy pomiędzy podatkiem, jaki powód zmuszony
2
byłby zapłacić, gdyby należności zostały wypłacone terminowo a podatkiem, który
uiścił w wyniku wypłaty równoważnika w okresie jednego roku.
W uzasadnieniu pozwu podał, że zgodnie z art. 78 pkt 4 ustawy o
Państwowej Straży Pożarnej powodowi od dnia 1 lipca 2005 r. za brak lokalu
przysługiwał równoważnik pieniężny, który został wypłacony w trzech ratach
dopiero w 2010 r. pomimo, że winien być wypłacany co miesiąc. W wyniku zwłoki i
wypłaty równoważnika pieniężnego dopiero w 2010 r. powód uiścił wyższy podatek
aniżeli gdyby świadczenie to było wypłacane na bieżąco w latach: 2005-2009.
Pozwany - Komendant Powiatowy Straży Pożarnej w K. w odpowiedzi na
pozew wniósł o odrzucenie pozwu, ewentualnie o oddalenie powództwa -
wskazując, że przepisy ustawy o Państwowej Straży Pożarnej nie przewidują
przyznania strażakowi odsetek za opóźnienie w wypłacie równoważnika za brak
lokalu mieszkalnego, którego przyznanie, odmowa i zwrot następuje w drodze
konstytutywnej decyzji administracyjnej.
Wyrokiem z dnia 12 marca 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w K. (sygn.
akt: […]), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę: 6.095,94 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 12 marca 2013 r. do dnia zapłaty (pkt I wyroku),
w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt II wyroku) oraz wyrokowi w pkt I
nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt III wyroku). Sąd ten ustalił,
że powód w okresie od dnia 1 kwietnia 1998 r. do dnia 30 kwietnia 2011 r. pełnił
służbę w Państwowej Straży Pożarnej w K. W dniu 30 czerwca 2008 r. złożył
pisemny wniosek do Komendanta Powiatowego Państwowej Straży Pożarnej w K.
o wypłatę równoważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego. Decyzją z dnia
17 czerwca 2010 r. Komendant Powiatowy Państwowej Straży Pożarnej w K.
stwierdził nabycie uprawnień powoda do tego równoważnika od dnia 1 lipca 2005 r.
oraz wypłaty zaległego świadczenia w kwocie: 18.660,44 zł za okres od dnia 1 lipca
2005 r. do dnia 31 maja 2010 r.. Świadczenie to zostało wypłacone w trzech ratach.
Wysokość odsetek za okres od dnia 11 sierpnia 2005 r. do dnia 24 listopada 2010
r. z tytułu niewypłacenia równoważnika wyniosła: 6.095,94 zł. W tej części,
dotyczącej odsetek od nieterminowej wypłaty dochodzonego pozwem
równoważnika roszczenie powoda zasługiwało na uwzględnienie w części.
Powołując się na treść art. 78 i następnych oraz art. 111a ustawy z dnia 24 sierpnia
3
1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 2009 r. Nr 12, poz. 68, aktualnie
jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 1340 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o
Państwowej Straży Pożarnej lub ustawa) Sąd pierwszej instancji wskazał, że
sprawy dotyczące roszczeń majątkowych wynikające ze stosunku służbowego
strażaków rozstrzygają sądy pracy, a przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. -
Kodeks cywilny, dotyczące skutków niewykonania zobowiązań stosuje się
odpowiednio. Oznacza to, że ustawodawca nie ograniczył stosowania przepisów o
odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania do
zobowiązań wynikających e stosunku służbowego strażaka. Odpowiedzialność ta
obejmuje zobowiązania wynikające z czynności jedno i dwustronnych, aktów
administracyjnych, z czynów niedozwolonych, z bezpodstawnego wzbogacenia
oraz z innych zdarzeń, z którymi ustawa łączy powstanie zobowiązania.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie istniejącego zobowiązania, niezależnie od
jego źródła, pociąga za sobą skutki wskazane w Kodeksie cywilnym. W odniesieniu
do zobowiązań pieniężnych może to być - obok sankcji ogólnych - obowiązek
płacenia odsetek, będący następstwem nienależytego wykonania zobowiązania
pieniężnego. Zgodnie z art. 481 k.c., obowiązek taki powstaje niezależnie od
źródła, z którego zobowiązanie zapłaty wynika. Równocześnie, odwołując się do
art. 64 ust. 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, Sąd ten ocenił, że
niedopuszczalne jest przyjęcie założenia, wedle którego żądanie odsetek z tytułu
nieterminowej wypłaty należnego w ramach stosunku służbowego świadczenia
przysługuje funkcjonariuszowi służb mundurowych jedynie w wypadku, gdyby
wynikało z wyraźnego przepisu ustaw dotyczących funkcjonariuszy określonego
rodzaju służby mundurowej. W teki kwestii nie podzielił argumentacji opierającej się
na odmiennym założeniu, wedle którego regulacja prawna dotycząca
funkcjonariuszy służb mundurowych ma charakter zupełny. Milczenie ustawodawcy
w zakresie dopuszczalności dochodzenia odsetek od wskazanego równoważnika
nie może być rozumiane jako równoznaczne z brakiem drogi sądowej, tym bardziej
że ustawodawca przewidział w Kodeksie cywilnym ogólne zasady
odpowiedzialności za nieterminowe spełnienie świadczeń pieniężnych. Mając
powyższe na uwadze Sąd Rejonowy uznał, że na pozwanym spoczywa obowiązek
wypłaty odsetek od równoważnika pieniężnego po upływie terminu wymagalności
4
tego świadczenia. W ocenie tego Sądu nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut
pozwanego przedawnienia roszczenia powoda, tylko dlatego, że decyzja
pozwanego o przyznaniu powodowi prawa do równoważnika pieniężnego została
wydana w dniu 17 czerwca 2010 r., albowiem od momentu uprawomocnienia się
decyzji powód mógł skutecznie żądać spełnienia świadczenia głównego, jak
również odsetek po upływie daty wymagalności. Dlatego też Sąd zasądził kwotę:
6.095,94 zł, bowiem nie była ona przez pozwanego kwestionowana.
Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją strona pozwana wnosząc o jego
zmianę w zakresie pkt I i III przez orzeczenie o oddaleniu powództwa w całości -
ewentualnie - o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, zarzucając naruszenie prawa
materialnego: - art. 359 § 1 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe ich
zastosowanie w przedmiotowej sprawie i błędne przyjęcie, że powodowi
przysługuje roszczenie o odsetki od nieterminowej wypłaty równoważnika
pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego; - art. 481 § 1 k.c. poprzez uznanie, że
pozwany pozostawał w opóźnieniu skutkującym prawem powoda do wskazanych
odsetek od lipca 2005 r., pomimo że decyzja w przedmiocie równoważnika została
wydana w dniu 17 czerwca 2010 r. Ponadto skarżący powołał się na naruszenie
prawa procesowego: art. 321 § 1 k.p.c. wskutek zasądzenia przez Sąd Rejonowy w
pkt I wyroku odsetek ustawowych pomimo braku zgłoszenia przez powoda takiego
żądania; art. 4772
§ 1 k.p.c. w związku z art. 476 § 1 pkt 2 i art. 476 § 5 pkt 1 k.p.c.
poprzez niewłaściwe ich zastosowanie i w konsekwencji nadanie rygoru
natychmiastowej wykonalności, pomimo że przedmiotowa sprawa nie jest sprawą z
zakresu prawa pracy, a zasądzona należność nie przysługuje funkcjonariuszowi.
Wyrokiem z dnia 25 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w O. oddalił apelację pozwanego, uznając, że Sąd pierwszej instancji
prawidłowo oraz dokładnie przeprowadził postępowanie dowodowe i prawidłowo
wyrokował na podstawie wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów,
dokonując trafnej ich oceny prawnej. W zakresie zarzutu apelacji dotyczącego
przedawnienie roszczeń, strona pozwana twierdziła, że roszczenie o wypłatę
odsetek stało się wymagalne dopiero na początku lipca 2010 r., a z ostrożności
procesowej wskazywała, że gdyby nawet uznać, że odsetki należałyby się
5
powodowi od lipca 2005 r., to jego roszczenie uległo przedawnieniu. Sąd drugiej
instancji uznał za bezpodstawny zarzut przedawnienia roszczenia powoda,
argumentując, że wydając przedmiotową decyzję z dnia 17 czerwca 2010 r. strona
pozwana uznała to roszczenie i to z datą wsteczną - od dnia 1 lipca 2005 r., skoro
wypłaciła powodowi zaległość równoważnika pieniężnego za brak lokalu
mieszkalnego.
Sąd drugiej instancji podzielił również dokonaną przez Sąd Rejonowy
wykładnię art. 111a ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, stanowiącego, że w
sprawach dotyczących roszczeń majątkowych o świadczenia pieniężne wynikające
ze stosunku służbowego strażaków - rozstrzygają sądy pracy, a funkcjonariuszowi
zamykanie można zamykać drogi cywilno-prawnej do dochodzenia jego zasadnych
roszczeń na zasadach ogólnych. Specyfika stosunków służbowych funkcjonariusza
służb mundurowych nie zwalnia Państwa z obowiązku należytego i terminowego
wypłacania tym funkcjonariuszom uposażenia, a naruszenie tego obowiązku
skutkować powinno, tak jak w wypadku opóźnienia spełnienia świadczenia
pieniężnego przez dłużnika (art. 481 k.c.), dopuszczalnością dochodzenia prze
tego funkcjonariusza od Państwa (Skarbu Państwa) należnych z tego tytułu
odsetek. Sąd drugiej instancji wskazał również na niekonsekwentne zachowania
strony pozwanej, która w decyzji z dnia 17 czerwca 2010 r. przyznającej powodowi
należny równoważnik za mieszkanie wskazała, że „odsetki od należnej kwoty
zaległego świadczenia są roszczeniem cywilnoprawnym, dlatego w decyzji nie
rozstrzyga się co do odsetek”. Ponadto w piśmie skierowanym do powoda z dnia
13 grudnia 2010 r. Komendant Powiatowej Straży Pożarnej w K. pouczył go, że z
takim roszczeniem powinien wystąpić do sądu powszechnego (sądu pracy),
powołując się na art. 111 a ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. W ocenie Sądu
drugiej instancji, skorzystanie przez funkcjonariusza ze wskazanej mu przez
przełożonego drogi w przytoczonych pismach pozostawało w sprzeczności z
treścią apelacji strony pozwanej.
W ocenie Sądu drugiej instancji bezzasadny okazał się również zarzut
skarżącego jakoby Sąd Rejonowy orzekł o roszczeniu niezgłoszonym przez
powoda, tj. o odsetkach od odsetek. Żądanie takie zostało zgłoszone zarówno w
pozwie - jako żądanie „zasądzenia kapitalizacji odsetek”, jak i w piśmie
6
procesowym powoda z dnia 25 grudnia 2012 r. W konsekwencji, od zaległych
odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie
powództwa (art. 482 k.c.), czyli od dnia 4 września 2012 r. (data nadania pozwu do
Sądu), tyle że zmiana wyroku Sądu pierwszej instancji byłaby niedopuszczalna,
jako niekorzystna dla strony skarżącej (art. 384 k.p.c.). Mając na uwadze powyższe
argumenty Sąd drugiej instancji oddalił apelację strony skarżącej w całości.
Strona pozwana zaskarżyła w całości prawomocny wyrok Sądu Okręgowego
– Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w O. z dnia 25 lipca 2013 r. na
podstawie art. 4241
k.p.c., wnosząc o stwierdzenie jego niezgodności: - art. 378 § 1
ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. wskutek
zaniechania rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów; - art. 481 §
1 k.c. w związku z art. 78 ust. 3 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej i tzw. błąd w
subsumpcji, który wyrażał się tym, że „stan faktyczny ustalony w sprawie błędnie
uznano za odpowiadający stanowi hipotetycznemu przewidzianemu w normie
prawnej”. Skarżąca zakwestionowała ustalenie sądów, że pozostawała w
opóźnieniu skutkującym prawem powoda do odsetek od nieterminowej wypłaty
równoważnika pieniężnego za brak lokalu mieszkalnego od 11 sierpnia 2005 r.
pomimo tego, że wniosek o wypłatę równoważnika złożony został 30 czerwca 2008
r., a decyzja w przedmiocie przyznania równoważnika została wydana 17 czerwca
2010 r. i dopiero po jej uprawomocnieniu świadczenie stało się wymagalne. Według
skarżącej, prawo do równoważnika pieniężnego nie powstaje z mocy prawa, ale na
podstawie decyzji administracyjnej i dopiero jej wydanie „stwarza roszczenie
strażaka o jego wypłatę”. Oznaczało to, że aż do czasu uprawomocnienia się
decyzji z 17 czerwca 2010 r. nie istniał dług pieniężny, który strona skarżąca
zobowiązana była zapłacić. Tym samym nie mogło powstać roszczenie odsetkowe.
W ocenie skarżącego, powyższe okoliczności powodują, że wyrok bez wątpienia
jest orzeczeniem niezgodnym z prawem, wydany został z rażącym naruszeniem
przepisów prawa materialnego (art. 481 § 1 Kodeksu cywilnego w związku z art. 78
ust. 3 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej). Skarżący wniósł również o
zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie zasługiwała na uwzględnienie już i przede wszystkim dlatego, że
stan prawomocnie osądzonej sprawy, w której zasądzono sporne roszczenie
odsetkowe, miał oparcie w decyzji o stwierdzeniu prawa do przysługującego
powodowi równoważnika pieniężnego od daty powstania tego uprawnienia, tj. od
daty ustalonej w decyzji - 1 lipca 2005 r. Sąd Najwyższy nie podziela
bezpodstawnego poglądu, jakoby decyzja o przyznaniu tego świadczenia
majątkowego miała charakter konstytutywny, ponieważ wszystkie przesłanki
wymagane do nabycia równoważnika pieniężnego oraz terminy wymagalności jego
wypłaty zostały określone w przepisach ustawy o Państwowej Straży Pożarnej.
Oznacza to, że decyzja o jego ustaleniu zostaje wydana po stwierdzeniu spełnienia
pozytywnych przesłanek ustawowych (art. 78 ust. 1 ustawy) i braku przesłanek
negatywnych (ust. 2). Równocześnie z ustępu 3 wymienionego przepisu wynika,
że równoważnik przysługuje od dnia powstania tego uprawnienia oraz przez okres
nie dłuższy niż 5 lat ( ust. 4). W konsekwencji ustalony w decyzji strony pozwanej
temporalny element prawa do tego świadczenia został stwierdzony ex tunc,
zgodnie ze wskazaną w decyzji wsteczną datą wymagalności świadczenia
głównego, która określiła początkowy termin wymagalności zasądzonego
roszczenia odsetkowego, co w rozpoznanej skardze strona bezpodstawnie oraz
bezzasadnie kontestowała.
Tymczasem, zgodnie z art. 481 k.c., stosowanym odpowiednio do stosunków
strażaków w zakresie skutków niewykonania zobowiązań (art. 111a ustawy),
odsetki przysługiwały powodowi od stwierdzonej przez stronę skarżącą daty
wymagalności świadczenia podstawowego (głównego), tj. od 1 lipca 2005 r. nawet
wtedy, gdy wniosek (raport pisemny) o jego uznanie był późniejszy, co wszakże
było wątpliwe, skoro w pozwie powód utrzymywał, że wielokrotnie ustnie domagał
się wypłaty świadczenia głównego, które zostało mu ustalone i wymuszone dopiero
po wszczęciu i przeprowadzeniu postępowania adminstracyjnosądowego. Co do
zasady, odsetki są zależne od istnienia i wymagalności roszczenia głównego, które
zostało uznane od 1 lipca 2005 r., a zatem przysługują już od bezskutecznego
upływu terminu do spełnienia uznanego roszczenia (świadczenia) głównego.
8
Wprawdzie przyjmuje się odrębność biegu terminu przedawnienia roszczenia
odsetkowego, którego Komendant Powiatowej Straży Pożarnej w K. nie uznał w
wydanej w 2010 r. decyzji, wskazując na jego cywilnoprawną naturę i potrzebę
wystąpienia z roszczeniem o odsetki do sądu pracy, ale w podstawach skargi nie
wskazano, jakie przepisy prawa mogły być naruszone w sposób kwalifikowany w
zakresie jej potencjalnie częściowej zasadności w zakresie nieuznanego i
ewentualnie częściowo przedawnionego roszczenia odsetkowego. Sąd Najwyższy
rozpoznaje skargę nie tylko w granicach jej zaskarżenia, ale także w granicach
wskazanych w niej podstaw (art. 42410
k.p.c., przeto brak adekwatnych podstaw
skargowych wykluczał stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego wyroku
w jakiejkolwiek jego części.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji w
zgodzie z art. 42411
§ 1 k.p.c.