Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 447/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. K.
przeciwko K. E.-K.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 czerwca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i przyznaje adwokatowi S. K. od
Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 3.600 (trzy tysiące
sześćset) zł, powiększoną o należny podatek od towarów i usług,
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
powodowi z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Powód J. K. w pozwie skierowanym przeciwko K. E. – K. domagał się
pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 maja 2011 r., sygn. akt … 874//08,
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności w całości.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 30 grudnia 2013 r. oddalił powództwo.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji powoda, wyrokiem zaskarżonym skargą
kasacyjną uchylił wyrok Sądu Okręgowego co do kwoty 156.000 zł z ustawowymi
odsetkami od kwoty 85.000 zł od dnia 31 marca 2010 r. oraz od kwoty 71.000 zł od
dnia 23 maja 2011 r. i umorzył postępowania w tym zakresie; oddalił apelacje w
pozostałej części i orzekł o kosztach procesu za instancję odwoławczą, przyjmując
za podstawę rozstrzygnięcia następujące ustalenia i wnioski.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 26 maja 2011 r. zasądził od J. K. na
rzecz K. E. – K. kwotę 506.000 zł z ustawowymi odsetkami od określonych kwot
składających się na tę należność i orzekł o kosztach procesu. Sąd ten ustalił, że K.
E. – K. jest córką S. K., zmarłego w dniu 16 grudnia 2006 r. W dniu 18 lutego 2004
r. S. K. sporządził testament, w którym powołał do spadku swojego brata J. K.,
wydziedziczając jednocześnie córkę K. K. (obecnie E. – K.). Sąd Rejonowy w K.
prawomocnym postanowieniem z dnia z dnia 9 października 2007 r. stwierdził, że
spadek po S. K. na podstawie ustawy nabyła w całości K. E. – K., zaś
postanowieniem z dnia 16 lutego 2010 r. zmienił to orzeczenie i stwierdził, że
spadek po S. K. nabył w całości na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia
18 lutego 2004 r. brat J. K.
Sąd Okręgowy uznał roszczenie K. E. – K. o zapłatę zachowku za
usprawiedliwione, wskazując, że gdyby nie doszło do dziedziczenia po S. K. na
podstawie testamentu, byłaby ona powołana do całego spadku z ustawy. Biorąc
pod uwagę wartość majątku spadkowego (1.012.000 zł), zachowek należny K. E. –
K., odpowiadający połowie wartości tego majątku, wynosi 506.000 zł. Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 stycznia 2012 r., sygn. akt … 1381/11, oddalił
apelację J. K. od wyroku Sądu Okręgowego.
Postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy w K. zmienił
postanowienie tego Sądu z dnia 16 lutego 2010 r. i stwierdził, że spadek po S. K.
3
nabyła w całości na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 24 stycznia 2005
r. bratanica D. K. - P.
Oceniając tak ustalony stan faktyczny w płaszczyźnie art. 840 § 1 pkt 2
k.p.c., Sąd Apelacyjny uznał, że odnalezienie testamentu ustnego S. K. z dnia 24
stycznia 2004 r. po wydaniu prawomocnego wyroku, uwzględniającego roszczenie
K. E. – K. o zachowek i dokonana na tej podstawie zmiana postanowienia o
stwierdzeniu nabycia spadku nie stanowią zdarzeń powodujących wygaśnięcie lub
niemożność egzekwowania zasądzonego zachowku; takich następstw nie
wywołuje również postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 15 stycznia 2013 r.
Skutek materialnoprawny w postaci nabycia spadku wynika z czynności prawnej
(sporządzenia testamentu ), a nie z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku,
mającego charakter deklaratoryjny. Podnoszona przez powoda okoliczność, że nie
jest on spadkobiercą S. K. zmierza w istocie do podważenia prawomocnego
wyroku uwzględniającego skierowane przeciwko niemu roszczenie o zachowek -
oparte nie tylko na twierdzeniu, że nabył on spadek w całości, ale również na
okoliczności, iż otrzymał od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku - co jest
zabiegiem niedopuszczalnym.
Sąd Apelacyjny uwzględnił jednak fakt, że prawomocnym wyrokiem tego
Sądu z dnia 27 lutego 2014 r., sygn. akt … 1201/12, wydanym na skutek skargi J.
K. o wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem z
dnia 31 stycznia 2012 r., sygn. akt … 1381/11, zmieniono wyrok Sądu
Okręgowego w K. z dnia 26 maja 2011 r., sygn. akt … 874/08, w ten sposób, że
zasądzoną tytułem zachowku kwotę 506.000 zł obniżono do kwoty 350.000 zł
płatnej z odsetkami ustawowymi od dnia 13 czerwca 2008 r.; jednocześnie
oddalono powództwo w pozostałym zakresie, tj. w części obejmującej żądanie
zapłaty kwoty 156.000 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 85.000 zł od dnia 31
marca 2011 r. i od kwoty 71.000 zł od dnia 23 maja 2011 r. Z uwagi na treść tego
orzeczenia Sąd Apelacyjny uznał za bezprzedmiotowe rozstrzyganie w zakresie
żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w postaci
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 26 maja 2011 r.,
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, w części oddalającej powództwo (co do
kwoty 156.000 zł). Z tych względów, oceniając apelację pozwanego jako
4
uzasadnioną jedynie częściowo, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 30
grudnia 2013 r. w zakresie odnoszącym się do wskazanej kwoty.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c.) powód zarzucił Sądowi Apelacyjnemu naruszenie art. 840
§ 1 pkt k.p.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że zmiana
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku dokonana po powstaniu tytułu
wykonawczego stwierdzającego obowiązek zapłaty zachowku nie stanowi
zdarzenia uzasadniającego pozbawienie tego tytułu wykonalności w sytuacji,
w której zostały spełnione przesłanki przewidziane w tym przepisie oraz że
równoczesne zastosowanie środków ochrony określonych w art. 403 § 2 k.p.c.
oraz w art.840 § 1 pkt 2 k.p.c. nie jest możliwe.
Powołując się na tak ujętą podstawę kasacyjną, powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w części oddalającej apelację (pkt II) oraz zasądzającej od
niego na rzecz pozwanej koszty procesu za druga instancję (pkt III) i przekazanie
sprawy w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie.
Skuteczne powołanie w skardze kasacyjnej podstawy naruszenia prawa
materialnego wymaga nie tylko wskazania naruszonego - w ocenie skarżącego -
przepisu prawa materialnego oraz postaci jego naruszenia, ale również wykazania,
że uchybienie to mogło mieć wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia.
Podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia art. 840 § 1 pkt k.p.c.
zmierzał do wykazania zaistnienia - po powstaniu zaskarżonego tytułu
wykonawczego - zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie z tytułu zachowku,
stwierdzone zaskarżonym tytułem wykonawczym, wygasło ex lege. Według
skarżącego, stało się tak w następstwie wydania w dniu 15 stycznia 2013 r.
postanowienia stwierdzającego, że spadek po S. K. nabyła w całości - z mocy
testamentu własnoręcznego z dnia 24 stycznia 2005 r. D. K. – S., gdyż z chwilą
uprawomocnienia się tego orzeczenia utracił on status spadkobiercy a w
konsekwencji - legitymację bierną w sprawie o zapłatę zachowku.
Odnosząc się do tak skonstruowanego zarzutu, należy stwierdzić, że nie
znajduje on usprawiedliwienia. Powołane przez skarżącego zdarzenie może być
5
rozważone w płaszczyźnie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. w odniesieniu do żądania
zapłaty zachowku w wysokości uwzględniającej składniki majątkowe wchodzące
w skład spadku w dacie jego otwarcia. Tymczasem podstawę powództwa K. E. –
K. skierowanego przeciwko J. K. stanowiła również okoliczność, że otrzymał on od
S. K. darowiznę o wartości 700.000 zł. Co więcej, motywy zaskarżonego wyroku
pozwalają stwierdzić, że właśnie dokonanie tej darowizny legło u podstaw wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 27 lutego 2014 r., obniżającego wysokość zachowku
należnego uprawnionej. W tej sytuacji podniesienie przez skarżącego zarzutu
mającego na celu wykazanie jedynie utraty przez niego - po powstaniu tytułu
wykonawczego - statusu spadkobiercy S. K. nie stanowi dostatecznej podstawy do
uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Zamierzonego skutku nie mógł wywrzeć również zarzut naruszenia art. 840
§ 1 pkt 2 k.p.c. przez uznanie, że wyłączone jest równoczesne zastosowanie
środków ochrony przewidzianych w tym przepisie oraz w art. 403 § 2 k.p.c. Skoro
skarżący - jak wskazano - nie podjął nawet próby wykazania braku swojej
legitymacji biernej w zakresie dochodzonego przeciwko niemu zachowku,
wynikającej z faktu otrzymania darowizny, zbędne jest rozważanie wzajemnej
relacji środków ochrony przewidzianych we wskazanych unormowaniach.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
eb