II CSK 734/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:17-11-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 734/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa L. K.
przeciwko B. W. i Zakładowi Ubezpieczeń
Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w części
oddalającej apelację powoda oraz w punkcie II (drugim) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2014 r. oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 11 września 2013 r., którym ten Sąd
oddalił powództwo skierowane przeciwko notariusz B. W. i Zakładowi Ubezpieczeń
Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę kwoty skapitalizowanych odsetek ustawowych od
sumy pieniężnej uiszczonej tytułem ceny z nieważnej umowy sprzedaży
nieruchomości sporządzonej przez pozwaną. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł
pogląd, że to zbywca, a nie pozwana notariusz ponosi odpowiedzialność za
nieterminowy zwrot wzajemnego świadczenia pieniężnego z tej umowy.
Skarga kasacyjna powoda - oparta na obu przesłankach z art. 3983
k.p.c. -
zawiera zarzut naruszenia art. 359 § 1 i 2 , 481, 488§ 1 i 2, 455, 366 § 1, 362 § 1 i 2,
415, 822 k.c., art. 49 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U.
Nr 22, poz. 91 ze zm.; dalej „prawa o notariacie”), a także art. 386 § 4 k.p.c.,
i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwana notariusz sporządziła w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży
nieruchomości uznaną prawomocnym orzeczeniem sądu za nieważną, a jako takiej
nie wolno jej było dokonywać stosownie do zakazu przewidzianego w art. 81 prawa
o notariacie. Przeto pozwana miała obowiązek odmówienia sporządzenia tej
czynności w formie notarialnej, pod rygorem m.in. odpowiedzialności cywilnej, którą
przewiduje art. 49 prawa o notariacie. Przepis ten statuuje przy tym - z uwagi na
rangę zawodu notariusza - wymóg szczególnej jego staranności, do jakiej jest
zobowiązany przy wykonywaniu swoich urzędowych czynności. Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., sygn. akt III CKN 694/00 (OSNC 2003, nr 9,
poz. 124) przyjął deliktową odpowiedzialność notariusza za szkodę wyrządzoną
przy wykonywaniu czynności notarialnej. Skład orzekający w niniejszej sprawie
podziela ten pogląd, jak również jego argumentację (tak też Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 366/07, nie publ.). W następstwie
sporządzenia przez pozwaną nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości skarżący
3
poniósł szkodę płacąc na rzecz zbywców cenę, za którą wobec skarżącego
pozwana ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 415 k.c. Od tej
odpowiedzialności nie zwalnia jej obowiązek zbywców zwrotu otrzymanej ceny,
jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 2 k.c.). Stąd wynagrodzenie szkody
powstałej dla skarżącego za którą odpowiedzialność ponosi pozwana obejmuje
także szkodę powstałą skutkiem opóźnienia w wykonaniu tego świadczenia.
Wynagrodzenie tej szkody polega na odsetkach. Do jej wynagrodzenia w granicach
odpowiedzialności pozwanej obowiązany jest także na podstawie art. 822 k.c.
pozwany Zakład Ubezpieczeń z uwagi na zawartą umowę ubezpieczenia
od odpowiedzialności cywilnej.
Uszło uwagi Sądu Apelacyjnego, że zgodnie z art. 414 k.c., przepisy
o bezpodstawnym wzbogaceniu („niniejszego tytułu”) nie uchybiają przepisom
o obowiązku naprawienia szkody. Przepis ten przewiduje zbieg roszczeń z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu odpowiedzialności za czyn
niedozwolony. W takim przypadku uprawnionemu przysługuje wybór roszczenia
i podmiotu odpowiedzialnego, w stosunku do którego skieruje roszczenie.
Pomiędzy tymi roszczeniami nie zachodzi konkurencja polegająca na konieczności
wykorzystania przez uprawnionego w pierwszej kolejności roszczenia
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jako warunku dochodzenia roszczenia
z tytułu odpowiedzialności za popełnienie czynu niedozwolonego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 listopada 2014 r., I CSK 726/13, nie publ. i powołane
tam orzecznictwo). Z perspektywy uprawnionego pomiędzy podmiotami
odpowiadającymi wobec niego na podstawie dwóch reżimów odpowiedzialności:
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu czynu niedozwolonego
zachodzi stosunek zbliżony do odpowiedzialności dłużników solidarnych
(tzw. solidarność nieprawidłowa). Zaspokojenie jednego z tych roszczeń
zwalnia drugiego dłużnika od obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1983 r., IV CR 450/83, OSP 1984,
Nr 12, poz. 250). Mimo że kodeks cywilny nie zna instytucji solidarności
nieprawidłowej w takiej sytuacji w orzecznictwie przyjęto, że mogą znaleźć
zastosowanie w drodze analogii niektóre przepisy o odpowiedzialności solidarnej,
w tym zawarte w art. 366 i art. 373 k.c., które są najbardziej zbliżone i odpowiadają
4
celowi i charakterowi społeczno-gospodarczego stosunku prawnego (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1968 r., II CR 409/68, OSNC 1969, Nr 11,
poz. 207 oraz z dnia 7 maja 1999 r., I CKN 1147/97, OSP 2000, Nr 4, poz. 65).
Zarzut naruszenia przepisów art. 366 k.c. przez jego niezastosowanie
był więc zasadny. Zauważyć jedynie należy, iż odpowiedzialność dłużników
odpowiadających wobec uprawnionego na podstawie dwóch różnych
reżimów odpowiedzialności i pomiędzy którymi zachodzi przypadek solidarności
nieprawidłowej utrzymuje się do czasu, gdy nie nastąpi wygaśnięcie jednego z tych
zobowiązań na skutek efektywnego zaspokojenia wierzyciela.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
eb
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Karol Weitz
Protokolant Anna Banasiuk
w sprawie z powództwa L. K.
przeciwko B. W. i Zakładowi Ubezpieczeń
Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 2 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym) w części
oddalającej apelację powoda oraz w punkcie II (drugim) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2014 r. oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 11 września 2013 r., którym ten Sąd
oddalił powództwo skierowane przeciwko notariusz B. W. i Zakładowi Ubezpieczeń
Spółce Akcyjnej w W. o zapłatę kwoty skapitalizowanych odsetek ustawowych od
sumy pieniężnej uiszczonej tytułem ceny z nieważnej umowy sprzedaży
nieruchomości sporządzonej przez pozwaną. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł
pogląd, że to zbywca, a nie pozwana notariusz ponosi odpowiedzialność za
nieterminowy zwrot wzajemnego świadczenia pieniężnego z tej umowy.
Skarga kasacyjna powoda - oparta na obu przesłankach z art. 3983
k.p.c. -
zawiera zarzut naruszenia art. 359 § 1 i 2 , 481, 488§ 1 i 2, 455, 366 § 1, 362 § 1 i 2,
415, 822 k.c., art. 49 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz. U.
Nr 22, poz. 91 ze zm.; dalej „prawa o notariacie”), a także art. 386 § 4 k.p.c.,
i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pozwana notariusz sporządziła w formie aktu notarialnego umowę sprzedaży
nieruchomości uznaną prawomocnym orzeczeniem sądu za nieważną, a jako takiej
nie wolno jej było dokonywać stosownie do zakazu przewidzianego w art. 81 prawa
o notariacie. Przeto pozwana miała obowiązek odmówienia sporządzenia tej
czynności w formie notarialnej, pod rygorem m.in. odpowiedzialności cywilnej, którą
przewiduje art. 49 prawa o notariacie. Przepis ten statuuje przy tym - z uwagi na
rangę zawodu notariusza - wymóg szczególnej jego staranności, do jakiej jest
zobowiązany przy wykonywaniu swoich urzędowych czynności. Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., sygn. akt III CKN 694/00 (OSNC 2003, nr 9,
poz. 124) przyjął deliktową odpowiedzialność notariusza za szkodę wyrządzoną
przy wykonywaniu czynności notarialnej. Skład orzekający w niniejszej sprawie
podziela ten pogląd, jak również jego argumentację (tak też Sąd Najwyższy
w wyroku z dnia 9 maja 2008 r., III CSK 366/07, nie publ.). W następstwie
sporządzenia przez pozwaną nieważnej umowy sprzedaży nieruchomości skarżący
3
poniósł szkodę płacąc na rzecz zbywców cenę, za którą wobec skarżącego
pozwana ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 415 k.c. Od tej
odpowiedzialności nie zwalnia jej obowiązek zbywców zwrotu otrzymanej ceny,
jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 2 k.c.). Stąd wynagrodzenie szkody
powstałej dla skarżącego za którą odpowiedzialność ponosi pozwana obejmuje
także szkodę powstałą skutkiem opóźnienia w wykonaniu tego świadczenia.
Wynagrodzenie tej szkody polega na odsetkach. Do jej wynagrodzenia w granicach
odpowiedzialności pozwanej obowiązany jest także na podstawie art. 822 k.c.
pozwany Zakład Ubezpieczeń z uwagi na zawartą umowę ubezpieczenia
od odpowiedzialności cywilnej.
Uszło uwagi Sądu Apelacyjnego, że zgodnie z art. 414 k.c., przepisy
o bezpodstawnym wzbogaceniu („niniejszego tytułu”) nie uchybiają przepisom
o obowiązku naprawienia szkody. Przepis ten przewiduje zbieg roszczeń z tytułu
bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu odpowiedzialności za czyn
niedozwolony. W takim przypadku uprawnionemu przysługuje wybór roszczenia
i podmiotu odpowiedzialnego, w stosunku do którego skieruje roszczenie.
Pomiędzy tymi roszczeniami nie zachodzi konkurencja polegająca na konieczności
wykorzystania przez uprawnionego w pierwszej kolejności roszczenia
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, jako warunku dochodzenia roszczenia
z tytułu odpowiedzialności za popełnienie czynu niedozwolonego (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 listopada 2014 r., I CSK 726/13, nie publ. i powołane
tam orzecznictwo). Z perspektywy uprawnionego pomiędzy podmiotami
odpowiadającymi wobec niego na podstawie dwóch reżimów odpowiedzialności:
z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz z tytułu czynu niedozwolonego
zachodzi stosunek zbliżony do odpowiedzialności dłużników solidarnych
(tzw. solidarność nieprawidłowa). Zaspokojenie jednego z tych roszczeń
zwalnia drugiego dłużnika od obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1983 r., IV CR 450/83, OSP 1984,
Nr 12, poz. 250). Mimo że kodeks cywilny nie zna instytucji solidarności
nieprawidłowej w takiej sytuacji w orzecznictwie przyjęto, że mogą znaleźć
zastosowanie w drodze analogii niektóre przepisy o odpowiedzialności solidarnej,
w tym zawarte w art. 366 i art. 373 k.c., które są najbardziej zbliżone i odpowiadają
4
celowi i charakterowi społeczno-gospodarczego stosunku prawnego (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1968 r., II CR 409/68, OSNC 1969, Nr 11,
poz. 207 oraz z dnia 7 maja 1999 r., I CKN 1147/97, OSP 2000, Nr 4, poz. 65).
Zarzut naruszenia przepisów art. 366 k.c. przez jego niezastosowanie
był więc zasadny. Zauważyć jedynie należy, iż odpowiedzialność dłużników
odpowiadających wobec uprawnionego na podstawie dwóch różnych
reżimów odpowiedzialności i pomiędzy którymi zachodzi przypadek solidarności
nieprawidłowej utrzymuje się do czasu, gdy nie nastąpi wygaśnięcie jednego z tych
zobowiązań na skutek efektywnego zaspokojenia wierzyciela.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.
eb