Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: WA 14/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Dołhy (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Przemysław Kalinowski
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant : Anna Krawiec
przy udziale prokuratora Naczelnej Prokuratury Wojskowej płk. Anny Czapigo
w sprawie G. C. oskarżonego z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k.(trzykrotnie),
art. 199 § 1 k.k.,po rozpoznaniu w Izbie Wojskowej na rozprawie
w dniu 15 października 2015 r., apelacji, wniesionych w stosunku do oskarżonego
płk rez. G. C. przez obrońcę oraz przez prokuratora od wyroku Wojskowego Sądu
Okręgowego w W. z dnia 22 stycznia 2014 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części uniewinniającej
oskarżonego od zarzutu popełnienia czynu opisanego w pkt. 1
oskarżenia (pkt I wyroku) i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w
zw. z art. 101 § 1 pkt 3 k.k. i art. 102 k.k., postępowanie karne w
tym zakresie umarza, a kosztami procesu w tej części obciąża
Skarb Państwa;
2. w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w
mocy;
2
3. zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty
sądowe za postępowanie odwoławcze, w tym 620 (sześćset
dwadzieścia) zł tytułem opłaty.
UZASADNIENIE
Pułkownik rez. G. C. oskarżony został o to, że:
1. W okresie sierpień – wrzesień 2000 r. daty dokładnie nieustalonej, około
godz. 15.00 pełniąc funkcję Komendanta […] Wojskowego Szpitala w P., wezwał
do swojego gabinetu pielęgniarkę B. S., a następnie przemocą, polegającą na
zdzieraniu odzieży oraz przytrzymywaniu rąk i rozchylaniu jej nóg, usiłował ją
doprowadzić do obcowania płciowego, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi
na opór pokrzywdzonej, tj. popełnienie przestępstwa określonego w art. 13 § 1 k.k.
w zw. z art. 197 § 1 k.k.
2. W marcu 2001 r. daty dokładnie nieustalonej, pełniąc funkcję Komendanta
[…] Wojskowego Szpitala w P., w swoim mieszkaniu przy ul. […] przemocą,
polegającą na zdzieraniu odzieży oraz przytrzymywaniu za ręce i biodra, usiłował
doprowadzić pielęgniarką J. K. do obcowania płciowego, lecz zamierzonego celu
nie osiągnął z uwagi na opór pokrzywdzonej, tj. popełnienie przestępstwa
określonego w art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 197 § 1 k.k.
3. W lipcu 2001 r. daty dokładnie nieustalonej, pełniąc funkcję Komendanta […]
Wojskowego Szpitala w P., wezwał do swojego gabinetu pielęgniarkę J. K., a
następnie przemocą, polegającą na przytrzymywaniu rąk usiłował doprowadzić ją
do obcowania płciowego, lecz zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na opór
pokrzywdzonej, tj. popełnienie przestępstwa określonego w art. 13 § 1 k.k. w zw. z
art. 197 § 1 k.k.
4. W listopadzie 2001 r., daty dokładnie nieustalonej, pełniąc funkcję
[…]Wojskowego Szpitala w P., podczas wizyty w godzinach wieczornych w miejscu
czasowego zamieszkania A. J. przy ul. […], wykorzystując stosunek zależności
doprowadził ją do poddania się innej czynności seksualnej w ten sposób, iż dotykał
jej piersi, tj. popełnienie przestępstwa określonego w art. 199 § 1 k.k.
Wyrokiem Wojskowego Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 stycznia 2014 r.,
oskarżony:
3
I. został uniewinniony od czynu opisanego w pkt. 1,
II. został uznany za winnego popełnienia przestępstwa polegającego na tym, że
„nieustalonego dnia w marcu 2001 roku, pełniąc funkcję Komendanta […] Szpitala
Wojskowego, po wezwaniu do swojego prywatnego gabinetu pielęgniarki J. K.,
przemocą polegającą na rozpinaniu odzieży, wbrew woli pokrzywdzonej oraz
przytrzymywaniu jej za ręce i biodra, doprowadził pokrzywdzoną do innej czynności
seksualnej, dotykając przez odzież jej piersi i pośladków”, tj. występku określonego
w art. 197 § 2 k.k.,
III. został uznany za winnego popełnienia przestępstwa polegającego na tym, że
„nieustalonego dnia w lipcu 2001 roku w P. pełniąc funkcję Komendanta […]
Szpitala Wojskowego, po wezwaniu do swojego gabinetu służbowego pielęgniarki
J. K., przemocą polegającą na przytrzymywaniu jej rak, doprowadził pokrzywdzoną
do poddania się innej czynności seksualnej, dotykając przez odzież jej piersi i
pośladków”, tj. występku określonego w art. 197 § 2 k. k.,
IV. za czyny opisane w pkt. II i III na podstawie art. 197 § 2 k.k. przy zastosowaniu
art. 91 k.k. Sąd wymierzył karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie
warunkowo zawiesił na okres próby 2 lat,
V. na podstawie art. 71 § 1 k.k. w zw. z art. 33 § 1 i 3 k.k. orzekł grzywnę w
wysokości 50 stawek dziennych, każda po 100 zł.,
VI. umorzono postępowanie o czyn opisany w pkt. 4, z uwagi na przedawnienie
karalności (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.).
Apelacje od tego orzeczenia wnieśli: prokurator w części uniewinniającej
oskarżonego i obrońca odnośnie czynów, za które płk rez. G. C. został skazany.
Prokurator zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:
1. obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a to art. 442
§ 1 k.p.k., poprzez rozpoznanie sprawy poza granicami, w jakich nastąpiło
przekazanie, a wyrażające się brakiem oceny ze strony Sądu I instancji, czy
zachowanie oskarżonego, od którego został uniewinniony, wyczerpało dyspozycję
art. 197 § 2 k.k.,
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający
wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, z pominięciem zasad prawidłowego
rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, iż w zeznaniach
4
pokrzywdzonej – B. S. – znalazły się elementy poddające w wątpliwość zaistnienie
opisanego przez nią zdarzenia, co skutkowało niezasadnym uniewinnieniem
oskarżonego od wskazanego wyżej czynu, podczas gdy prawidłowa analiza
zebranego w sprawie materiału dowodowego, a w szczególności zeznań
pokrzywdzonej, prowadzi do wniosku, iż oskarżony dopuścił się zarzucanego mu
przestępstwa. Podnosząc powyższe zarzuty wniósł o uchylenie orzeczenia w
części uniewinniającej i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Wojskowy Sąd Okręgowy.
Obrońca oskarżonego zarzucił wyrokowi:
I. brak skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9
i art. 16 k.p.k.)wobec niedopuszczalnego interpretowania oświadczenia złożonego
przez pokrzywdzoną J. K. podczas przesłuchania w charakterze świadka w dniu 13
września 2004 roku i dokonania z naruszeniem zasady skargowości interpretacji
oświadczenia cofającego wniosek złożony do protokołu;
II. obrazę przepisów art. 398 k.p.k. przez nieuprzedzenie oskarżonego o możliwości
zasadniczej zmiany opisu czynu zarzucanego i przypisanie czynu nie tylko
zakwalifikowanego z innego przepisu Kodeksu karnego ale przy zasadniczej
zmianie opisu zachowania oskarżonego w odniesieniu do obydwu czynów;
III. obrazę przepisów prawa materialnego przez błędną i niedopuszczalną jego
wykładnię zarówno w odniesieniu do przesłanki „przemocy” określonej w art. 197 §
1 k.k. jak i w odniesieniu do przesłanki „poddania się” i uznanie, że w przypisanym
czynie można mówić o spełnieniu przesłanek z art. 197 § 2 k.k.;
IV. obrazę przepisów prawa procesowego art. 424 i 410 k.p.k. przez całkowite
pominięcie treści zeznań śwd. J. K. na kolejnych rozprawach, w których
jednoznacznie zakwestionowała możliwość stosowania w stosunku do niej
przemocy i wyjaśniła, w jaki sposób odbierała zachowanie oskarżonego;
V. obrazę przepisów prawa procesowego art. 12 k.p.k. (w związku z zarzutami
opisanymi w pkt. I i II apelacji) przez uznanie, że oświadczenia J. K. składane w
niniejszym postępowaniu bez stosownego pouczenia zgodnego z art. 16 k.p.k.
mają charakter skutecznie złożonego wniosku zwłaszcza, że uzyskane były z
naruszeniem art. 171 k.p.k.;
5
VI. błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na ustalenia Sądu, a dotyczące
przede wszystkim pominięcia materiału dowodowego przeczącego ustalonej tezie o
nagannym zachowaniu oskarżonego oraz pominięciu dowodów potwierdzających
rzeczywiste przyczyny wszczęcia postępowań karnych (art. 410 k.p.k.).
W konkluzji skarżący wniósł:
- o uchylenie orzeczenia w trybie art. 439 § 1 pkt 9 w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. i
umorzenie postępowania, ewentualnie o:
- zmianę zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie oskarżonego, bądź o:
- uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy – Izba Wojskowa wyrokiem z dnia 2 września 2014 r., sygn.
akt WA 24/14, uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej skazania za
przestępstwa określone w art. 197 § 2 k.k. (czyn II i III wyroku) i na podstawie art.
439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k., umorzył postępowanie, a w
pozostałym zakresie utrzymał go w mocy.
Wyrok ten zaskarżył kasacją na niekorzyść oskarżonego Naczelny
Prokurator Wojskowy.
Wyrokiem Sądu Najwyższego – Izba Wojskowa z dnia 26 czerwca 2015 r.,
sygn. akt WK 2/15, uchylono zaskarżony wyrok i sprawę przekazano Sądowi
Najwyższemu Izbie Wojskowej do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
1. Co do apelacji prokuratora.
Przypomnieć należy, że pierwszy zapadły w sprawie wyrok Wojskowego
Sądu Okręgowego w W. z dnia 21 czerwca 2006 r., zaskarżony został na
niekorzyść oskarżonego apelacjami prokuratora i pełnomocnika oskarżycielki
posiłkowej B. S. Zakres tego zaskarżenia wskazywał, w odniesieniu do czynów
opisanych w pkt. 2, 5 i 6 oskarżenia, dotyczących pokrzywdzonych B. S. i J. K., na
obrazę prawa materialnego – art. 197 § 2 k.k. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 18
lipca 2007 r., sygn. akt WA 28/07, uchylił wyrok w zaskarżonej części i sprawę
przekazał Wojskowemu Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. W
motywach wyroku Sąd odwoławczy określił granice w jakich następuje przekazanie,
6
a mianowicie w zakresie możliwości zakwalifikowania z art. 197 § 2 k.k., czynów z
pkt. 2, 5 i 6.
Oczywiste jest zatem, że tak wskazane granice ponownego rozpoznania
sprawy determinowały dalsze procedowanie.
Trzeci zapadły w sprawie wyrok Wojskowego Sądu Okręgowego z dnia 3
grudnia 2010 r., zaskarżony zarówno przez obrońcę, jak i na niekorzyść przez
prokuratora, wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt WA
16/11, uchylony został, m.in. w części dotyczącej czynów z pkt. 2, 5 i 6 i sprawę w
tym zakresie przekazano do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Sąd odwoławczy kolejny raz wskazał na konieczność rozważenia, czy
powyższe czyny wyczerpują, czy też nie dyspozycję art. 197 § 2 k.k., odwołując się
w tym zakresie do stanowiska wyrażonego w wyroku z dnia 18 lipca 2007 r. Mając
na uwadze powyższe uwarunkowania, stwierdzić należy, że podniesiony w apelacji
prokuratora zarzut obrazy art. 442 § 1 k.p.k. jest zasadny.
Uniewinniając oskarżonego od zarzutu popełnienia czynu z art. 13 § 1 k.k. w
zw. z art. 197 § 1 k.k., Sąd pierwszej instancji przyjął w ramach ustaleń faktycznych,
że oskarżony wypowiadał pogardliwe oceny swojej pracownicy, rozpinał jej fartuch i
jednocześnie przytrzymywał pokrzywdzoną za rękę (s. 22 uzasadnienia), zaś w
konkluzji stwierdził, iż „ustalając stan faktyczny sprawy, Sąd przyjął, że
inkryminowana sytuacja…kończy się tym, kiedy, powołując się na swą trudną
sytuację materialną i rodzinną, pokrzywdzona zaczęła prosić G. C., aby ten jej nie
zwalniał oraz wstała z krzesła. Wtedy oskarżony do niej podszedł i zapytał „co
możesz zrobić, żebym zmienił swoją decyzję?”. Mówiąc to, rozpinał guziki fartucha
stojącej naprzeciwko pokrzywdzonej. B. S. z kolei zapinała je oraz zaczęła krzyczeć,
płakać i wybiegła z gabinetu” (s. 23 uzasadnienia). W uzasadnieniu zawarte jest też
kuriozalne stwierdzenie, że „Sąd orzekając w zakresie niniejszego zarzutu nie uznał,
że zarzucanego czynu nie popełniono, jak również nie ustalił, że czyn ten nie
zawiera znamion przestępstwa (s. 22).
W świetle powyższych ustaleń i rozważań Sądu pierwszej instancji, za trafny
uznać należy zarzut apelacji, iż Sąd ten, wbrew obowiązkowi wynikającemu ze
wskazań Sądu odwoławczego co do dalszego postępowania, nie rozważył
możliwości zakwalifikowania czynu oskarżonego z art. 197 § 2 k.k., co najmniej w
7
jego formie stadialnej usiłowania. Stwierdzona obraza art. 442 § 1 k.p.k. miała
oczywisty wpływ na treść orzeczenia, co pozwala na uwzględnienie apelacji w tym
zakresie, bez konieczności rozważenia zasadności zarzutu z pkt. 2 Jednakże
wydaniu orzeczenia następczego zgodnie z wnioskiem apelacji sprzeciwia się
zaistnienie negatywnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia karalności.
Możliwy do przypisania oskarżonemu czyn z art. 197 § 2 k.k. miał być popełniony w
okresie sierpień – wrzesień 2000 r. W brzmieniu obowiązującym w dacie czynu
przestępstwo z art. 197 § 2 k.k. było zagrożone karą pozbawienia wolności od 3
miesięcy do lat 5. Zgodnie z art. 101 § 1 pkt 3 k.k. karalność występku zagrożonego
karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata ustaje, jeżeli od czasu jego
popełnienia upłynęło 10 lat. W myśl art. 102 k.k., w brzmieniu ustalonym przez
ustawę z 20 lutego 2015 r. (Dz. U. z 2015 r.,poz. 396) obowiązującym od 1 lipca
2015 r., termin ten ulega przedłużeniu o kolejne 5 lat, jeżeli w okresie o którym
mowa w art. 101, wszczęto postępowanie przeciwko osobie.
W realiach sprawy karalność przestępstwa z art. 197 § 2 k.k. ustała z dniem
30 września 2015 r.
Mając powyższe na uwadze, należało uchylić zaskarżony wyrok w części
uniewinniającej oskarżonego od zarzutu popełnienia czynu opisanego w punkcie 1
oskarżenia (pkt I wyroku) i na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 101 § 1
pkt 3 k.k. i art. 102 k.k., postępowanie karne w tym zakresie umorzyć.
II. Co do apelacji obrońcy.
1. Zarzut obrazy art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. oraz ściśle z
nim związany zarzut obrazy art. 398 k.p.k. (pkt I i II apelacji) w aktualnym stanie
sprawy są bezprzedmiotowe.
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 26 czerwca 2015 r., sygn. WK 2/15,
wydanym w następstwie rozpoznania kasacji na niekorzyść, wniesionej przez
Naczelnego Prokuratora Wojskowego od wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2
września 2014 r., sygn. WA 24/14, zmieniającego wyrok Wojskowego Sądu
Okręgowego z dnia 22 stycznia 2014 r., uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał Sądowi Najwyższemu Izbie Wojskowej do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym. W motywach rozstrzygnięcia jednoznacznie
wskazano, że w realiach sprawy przypisane oskarżonemu czyny mieściły się w
8
ramach aktu oskarżenia opisującego konkretne zdarzenie faktyczne, brak zatem
podstaw do przyjęcia, że sąd w zaskarżonym wyroku wyszedł poza granice
oskarżenia.
Wyrażone zapatrywanie prawne jest wiążące dla sądu orzekającego
ponownie w postępowaniu odwoławczym.
2. Zarzut obrazy prawa materialnego jest niezasadny.
Poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne jednoznacznie
wskazują, że oskarżony w czasie obu zdarzeń z udziałem J. K. stosował wobec niej
takie same oddziaływania środkami fizycznymi wbrew jej woli (przytrzymywanie rąk,
biodra, rozpinanie odzieży), które wyczerpują znamiona przemocy w rozumieniu art.
197 k.k. Nie budzi również żadnych zastrzeżeń ustalenie, że pokrzywdzona została
doprowadzona do poddania się innej czynności seksualnej. W świetle utrwalonej
judykatury inna czynność seksualna, o której mowa w art. 197 § 2 k.k., to wszelkie
zachowanie o seksualnym wyrazie i intencji, nie będące obcowaniem płciowym,
polegające na kontakcie cielesnym sprawcy z pokrzywdzonym lub przynajmniej na
cielesnym i mającym charakter seksualny zaangażowaniu ofiary (zob. uchwała SN
z dnia 19 maja 1999 r., I KZP 17/99, OSNKW 1999, z. 7-8, poz. 37). Wbrew
odmiennemu poglądowi obrońcy „seksualne zaangażowanie ofiary” to nic innego
aniżeli uczynienie ciała ofiary przedmiotem zabiegów seksualnych ze strony
sprawcy. W żadnym wypadku wykładnia ta nie wskazuje na jakikolwiek element
podmiotowego zaangażowania ofiary.
3. Zarzuty obrazy przepisów art. 424, 410 k.p.k. oraz art. 12 k.p.k. są
bezpodstawne. W sytuacji, gdy sąd meriti dał wiarę zeznaniom pokrzywdzonej w
określonej wersji, natomiast odmówił wiarygodności zeznaniom odmiennym, nie
sposób stwierdzić, że doszło do pominięcia treści zeznań, jak to zarzuca apelacja.
Wbrew odmiennym wywodom apelacji nie doszło do obrazy art. 12 k.p.k.
Pokrzywdzona J. K. w toku postępowania przygotowawczego została
pouczona o uprawnieniach i obowiązkach pokrzywdzonego (k. 210), złożyła
wniosek o ściganie (k. 209 – „żądam ścigania karnego za opisane wyżej zdarzenia
wobec mojej osoby”). Oczywiste jest, że wniosek pokrzywdzonego dotyczy czynu,
nie zaś kwalifikacji prawnej. W toku postępowania w sprawie obowiązywał przepis
art. 12 k.p.k. w brzmieniu wyłączającym dopuszczalność cofnięcia wniosku o
9
ściganie przestępstwa z art. 197 k.k. Nieuprawnione są zatem wywody apelacji
dotyczące skuteczności cofnięcia przez J. K. wniosku o ściganie pismem z dnia 10
stycznia 2005 r. oraz trafności decyzji Prokuratora w tym przedmiocie.
4. Zarzut błędu w ustaleniach faktycznych w istocie odnosi się do etapu
postępowania przygotowawczego, przyjętej taktyki śledczej. Argumentacja apelacji
nie dotyczy kwestii merytorycznych, konkretnych ustaleń, ocen poszczególnych
dowodów, ma natomiast charakter wyłącznie polemiczny, eksponuje okoliczności
wynikające z linii obrony przyjętej przez oskarżonego.
Z tych wszystkich względów w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok
utrzymano w mocy.
kc