Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 848/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. D.
przeciwko "P." Niestandaryzowanemu Sekurytyzacyjnemu
Funduszowi Inwestycyjnemu Zamkniętemu z siedzibą we W.
o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 kwietnia 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną i przyznaje radcy prawnemu S. Z.
od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 3.600 (trzy
tysiące sześćset) zł, powiększoną o należny podatek od towarów
i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym;
2
2. zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 5.400 (pięć
tysięcy czterysta) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Powódka E. D. w pozwie przeciwko P. Niestandaryzowanemu
Sekurytyzacyjnemu Funduszowi Inwestycyjnemu Zamkniętemu w W. domagała się
pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty
wydanego w postepowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w P. w dniu
4 stycznia 2002 r., sygn. akt […], uwzgledniającego - skierowane przeciwko niej
przez Bank […] S.A. w W. - żądanie zapłaty kwoty 428.416,71 zł z odsetkami
ustawowymi i kosztami postępowania, utrzymanego w mocy prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z dnia 17 czerwca 2002 r., sygn. akt […],
zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na rzecz strony pozwanej - nabywcy
opisanej wyżej wierzytelności.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 28 sierpnia 2013 r. oddalił powództwo,
a Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił apelację
powódki od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił - przyjętą za podstawę zaskarżonego
wyroku - ocenę zarzutów, na których oparte zostało powództwo. Uznał, że kwestia
wypełnienia przez wierzyciela weksli - na podstawie których wydano nakaz
zapłaty - w sposób zgodny z porozumieniem wekslowym nie podlega badaniu przy
ocenie powództwa opozycyjnego, gdyż dotyczy zdarzeń, sprzed powstania tytułu
egzekucyjnego, a więc nie objętych hipotezą art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Stwierdził, że powódka nie może skutecznie podważyć nadania tytułowi
egzekucyjnemu klauzuli wykonalności na rzecz pozwanej na podstawie wyciągu
z jej ksiąg rachunkowych, jako że wyciąg, o którym mowa w art. 194 ustawy
z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. Nr 146, poz. 1546
ze zm.; dalej: „u.f.i.”) - co wynika z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
11 lipca 2011 r., P 1/10 (OTK-A 2011, nr 6, poz. 53) - nie ma mocy prawnej
dokumentu urzędowego w postępowaniu cywilnym jedynie wobec konsumenta.
Powódka poręczyła spłatę kredytu zaciągniętego przez współmałżonka na potrzeby,
prowadzonego wspólnie, stuhektarowego gospodarstwa rolnego; nie może zatem -
w świetle art. 221
k.c. - powoływać się na status konsumenta. Wskazał wreszcie,
że dokonanie przelewu wierzytelności przez Bank […] S.A. na rzecz pozwanego
4
Funduszu Sekurytyzacyjnego nie wymagało - dla jego ważności - pisemnej zgody
powódki jako poręczyciela wekslowego, gdyż powołany w uzasadnieniu żądania
pozwu art. 92c ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. - Prawo Bankowe (jedn. tekst:
Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.; dalej: „Pr. bank.”), przewidujący
wymaganie uzyskania takiej zgody, nie obowiązywał ani w czasie zawarcia umów
poręczenia (w 1999 r.), ani w chwili dokonania przelewu wierzytelności (w dniu
9 czerwca 2009 r.).
W skardze kasacyjnej powódka wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.)
zarzuciła naruszenie:
- art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. przez przyjęcie,
że powódka podważa powagę rzeczy osądzonej oraz
- art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. w związku z art. 788 § 1 k.p.c. i art. 194 u.f.i. przez
nadanie wyciągowi z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego mocy
dokumentu urzędowego.
Podstawę naruszenia prawa materialnego skarżącą wypełniła zarzutami
naruszenia:
- art. 221
k.c. w związku z art. 76 Konstytucji RP przez przyjęcie, że powódka
w stosunkach z pozwanym i jego poprzednikiem prawnym nie ma przymiotu
konsumenta, a także
- art. 92c Pr. bank. w brzmieniu obowiązującym w latach 2004-2009 w związku z art.
326 u.f.i. przez interpretację tych przepisów wyłącznie na korzyść pozwanego,
z pominięciem reguł interpretacyjnych obowiązujących w demokratycznym
państwie prawnym i zasadami praw nabytych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z obowiązującym od dnia 1 lipca 2004 r. art. 326 ust. 1 u.f.i., do
przelewu wierzytelności banku na fundusz sekurytyzacyjny, z tytułu umów
zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy o funduszach inwestycyjnych,
należało stosować, z zastrzeżeniem ust. 2-4, przepisy art. 92a - 92c Pr. bank.
Według zaś obowiązującego od tego samego dnia art. 92c Pr. bank., przelew
wierzytelności banku na towarzystwo funduszy inwestycyjnych tworzące fundusz
5
sekurytyzacyjny albo na fundusz sekurytyzacyjny wymagał uzyskania przez bank
zgody dłużnika banku, będącego stroną czynności dokonanej z bankiem, jak
również zgody dłużnika z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej
z dokonanej czynności oraz złożenia przez dłużnika oświadczenia o poddaniu się
egzekucji na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, który nabędzie wierzytelność,
przy czym zgoda i oświadczenie powinny być wyrażone w formie pisemnej pod
rygorem nieważności (ust. 1); bank w terminie 14 dni od daty zawarcia umowy był
obowiązany powiadomić pisemnie dłużnika o przelewie wierzytelności banku na
towarzystwo funduszy inwestycyjnych tworzące fundusz sekurytyzacyjny albo na
fundusz sekurytyzacyjny (ust. 2).
Możliwość odstępstwa od wymagania uzyskania - stosownie do art.
92c ust. 1 Pr. bank. - zgody dłużnika na przelew wierzytelności banku
na fundusz sekurytyzacyjny została zastrzeżona w art. 326 ust. 2 u.f.i. na
wypadek niedotrzymania przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu,
określonych w umowie.
Przytoczone unormowania zostały uchylone z dniem 13 stycznia 2009 r.
przez art. 1 pkt 119 i art. 2 ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy
o funduszach inwestycyjnych, ustawy - Prawo bankowe oraz ustawy o nadzorze
nad rynkiem finansowym (Dz. U. Nr 231, poz. 1546), przy czym w regulacji tej nie
zamieszczono przepisów intertemporalnych.
Z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku wynika,
że przelew wierzytelności Bank […] S.A., stwierdzonych zaskarżonym tytułem
wykonawczym, na rzecz pozwanego Funduszu Sekurytyzacyjnego nastąpił w dniu
9 czerwca 2009 r., a więc po uchyleniu art. 326 u.f.i. i art. 92c Pr. bank. Prawidłowo
zatem Sąd Apelacyjny uznał, że zgoda powódki na ten przelew nie była potrzebna
a jej brak nie ma znaczenia dla oceny ważności tej umowy.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono już uwagę, że nie ma
podstaw do uznania, iż okresowo wprowadzone przez ustawodawcę wymaganie
uzyskania zgody dłużnika banku na cesję wierzytelności banku na rzecz funduszu
sekurytyzacyjnego usprawiedliwia kontynuację szczególnej ochrony tego dłużnika
albo że de lege lata istnieje potrzeba utrzymania dotychczasowego reżimu
prawnego cesji wierzytelności bankowych (zob. wyrok z dnia 7 listopada 2014 r.,
6
IV CSK 131/14, nie publ.). W uzasadnieniu tego zapatrywania, podzielanego przez
skład orzekający, podkreślono, że skoro przepisy przewidujące wyjątek od zasady
ogólnej wyrażonej w art. 509 k.c. zostały uchylone, to zasadę tę - zgodnie z regułą
bezpośredniego zastosowania ustawy nowej - należy stosować do stosunków
prawnych pozostających w toku. Również uwzględniając regułę intertemporalną
wyrażoną w art. XLIX § 2 przepisów wprowadzających kodeks cywilny należy
przyjąć, że cesja wierzytelności banku na rzecz funduszu sekurytyzacyjnego, jako
autonomiczne źródło stosunku zobowiązaniowego w relacji do umowy kredytu
bankowego oraz czynności zabezpieczających wierzytelności wynikające z tej
umowy, podlega reżimowi prawnemu obowiązującemu w chwili jej dokonania.
Skarżąca, podważając ocenę Sądu Apelacyjnego, wskazującą na brak
przesłanek zastosowania w sprawie art. 326 u.f.i. i art. 92c Pr. bank., podniosła
zarzut ich błędnej wykładni. Zarzut ten, z uwagi na przyjętą przez Sąd Apelacyjny
koncepcję rozstrzygnięcia, należało uznać za oczywiście chybiony.
Jedynie na marginesie wypada zauważyć, że gdyby nawet przyjąć,
iż wymienione przepisy powinny zostać uwzględnione przy ocenie zasadności
powództwa, to stanowisko co do braku podstaw do uzależnienia przelewu
wierzytelności Banku […] S.A. na pozwany Fundusz Sekurytyzacyjny od zgody
powódki należy uznać za trafne. Skoro kredytobiorca - na co wskazano również
w skardze kasacyjnej - nie spłacał zaciągniętego kredytu, a więc nie dotrzymał
określonych w umowie warunków udzielenia kredytu, to konieczność
uzyskania zgody powódki na przelew wierzytelności została wyłączona z mocy
art. 326 ust. 2 u.f.i. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2010 r.,
V CSK 61/10, OSNC-ZD 2011, nr 1, poz. 20).
Nieusprawiedliwiony okazał się również zarzut naruszenia art. 221
k.c.
w związku z art. 76 Konstytucji. Skarżąca, formułując ten zarzut, nie wskazała, jak
wymaga tego art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., czy przepisy te - w jej ocenie - zostały
naruszone przez błędną wykładnię, czy niewłaściwe zastosowanie. Sąd Najwyższy,
pozostając związany granicami podstaw skargi kasacyjnej (art. 39813
§ 1 k.p.c.),
nie jest uprawniony do snucia domysłów co do rzeczywistych intencji strony
skarżącej.
7
U podstaw zaskarżonego wyroku legła również ocena, że powódka,
poręczając weksle zabezpieczające spłatę kredytu zaciągniętego przez jej męża na
potrzeby prowadzonego wspólnie gospodarstwa rolnego, nie działała jako
konsument w rozumieniu art. 221
k.c. Skoro ocena ta nie została skutecznie
podważona, to za bezzasadny trzeba uznać zarzut naruszenia art. 840 § 1
w związku z art. 788 § 1 k.p.c. i art. 194 u.f.i., oparty na odmiennym założeniu,
tj. przekonaniu, iż powódce należy - we wskazanych okolicznościach - przypisać
przymiot konsumenta.
Zamierzonego skutku nie mógł wreszcie wywrzeć zarzut naruszenia art. 840
§ 1 w związku z art. 365 § 1 i art. 366 k.p.c. Uszło uwadze skarżącej, że zasadniczą
przesłanką uznania przez Sąd Apelacyjny bezskuteczności powołania się
w uzasadnieniu żądania pozwu na wypełnienie weksli zabezpieczających spłatę
kredytu niezgodnie z porozumieniem wekslowym było stwierdzenie, że zarzut ten
odnosił się do zdarzeń zaistniałych przed powstaniem tytułu egzekucyjnego, a więc
nie objętych hipotezą art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono, jak w sentencji.
Rozstrzygając o kosztach postepowania kasacyjnego Sąd Najwyższy uznał, że nie
zachodzą szczególne okoliczności, które uzasadniałyby - stosownie do art. 102
k.p.c. - odstąpienie od obciążenia nimi skarżącej.
eb