Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 68/15
UCHWAŁA
Dnia 21 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko G. B.
o alimenty,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 21 października 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 17 czerwca 2015 r.,
"Czy adwokatowi ustanowionemu z urzędu celem reprezentowania
strony uprawnionej do alimentów przyznaje się - w przypadku braku
podstaw do obciążenia osoby zobowiązanej do alimentów
obowiązkiem zwrotu kosztów - od Skarbu Państwa zwrot kosztów
pomocy prawnej według niższej stawki wynagrodzenia określonej w §
7 ust. 1 pkt. 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 461) czy też
według stawki wyższej wynikającej z treści § 7 ust. 4 w zw. z § 6
cytowanego rozporządzenia?"
podjął uchwałę:
Jeżeli osoba zobowiązana do alimentów nie została obciążona
obowiązkiem zwrotu kosztów, adwokatowi ustanowionemu
z urzędu dla strony uprawnionej do alimentów przyznaje się od
2
Skarbu Państwa wynagrodzenie ustalone na podstawie § 7 ust. 4
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (t. jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze
zm.).
.
3
UZASADNIENIE
W sprawie z powództwa J. B. przeciwko byłej żonie G. B. o alimenty, obie
strony były reprezentowane przez pełnomocników procesowych ustanowionych z
urzędu. Na rozprawie w dniu 27 października 2014 roku byli małżonkowie zawarli
ugodę sądową, w której dokonali potrącenia przysługujących im wobec siebie
świadczeń alimentacyjnych - pozwanej od powoda z tytułu nie uiszczonych i
niewyegzekwowanych alimentów zabezpieczonych na rzecz pozwanej w toku
postępowania rozwodowego i powodowi wobec pozwanej z tytułu alimentów
dochodzonych przez niego od byłej żony w toku niniejszej sprawy. Wobec zawarcia
ugody, Sąd Rejonowy umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art. 355 k.p.c.
Postanowieniem z dnia 17 marca 2015 roku Sąd Rejonowy przyznał od
Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w P. na rzecz pełnomocnika powoda z urzędu
będącego adwokatem wynagrodzenie z tytułu udzielonej powodowi nieopłaconej
pomocy prawnej w kwocie 60 złotych powiększone o należny podatek od towarów i
usług czyli łącznie kwotę 73,80 zł. Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowił
paragraf 7 ust. 1 punkt 11 w związku z paragrafem 2 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461). Rozpoznając zażalenie
pełnomocnika powoda z urzędu na to postanowienie, twierdzącego, że przysługuje
mu wynagrodzenie przewidziane w paragrafie 7 ust. 4 przytoczonego
rozporządzenia, a więc wynagrodzenie ustalone od wartości przedmiotu sprawy,
Sąd Okręgowy powziął wątpliwości prawne, którym dał wyraz w zagadnieniu
prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie
art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Strona korzystająca z pomocy pełnomocnika procesowego z urzędu
będącego adwokatem nie jest zobowiązana do uiszczenia temu pełnomocnikowi
wynagrodzenia za świadczone usługi adwokackie. Jeżeli pełnomocnik z urzędu
udzielił stronie pomocy prawnej, działał starannie i profesjonalnie, przysługuje mu
4
wynagrodzenie według stawek właściwych z uwagi na przedmiot sprawy,
ustalonych w rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku,
poz. 461- rozp. opł. adw.).
Stosownie do art. 108 § 1 k.p.c., w orzeczeniu kończącym sprawę
w instancji, sąd orzeka o kosztach procesu, w tym także o wynagrodzeniu
przysługującym pełnomocnikowi z urzędu, stosując przepisy k.p.c. i właściwego
rozporządzenia w sprawie opłat. Treść tego rozstrzygnięcia jest zależna przede
wszystkim od wyniku sprawy. Wynagrodzenie to pokrywa przeciwnik procesowy
strony korzystającej z pomocy pełnomocnika z urzędu, jeżeli zachodzą ku temu
podstawy prawne i sąd tak postanowi, zasądzając wynagrodzenie od strony
przegrywającej na rzecz strony wygrywającej proces, reprezentowanej przez
pełnomocnika z urzędu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 marca 1989 r.,
III CZP 12/89, nie publ.). Gdy sąd nie obciąża tymi kosztami przeciwnika
procesowego strony korzystającej z pomocy pełnomocnika z urzędu,
wynagrodzenie należne pełnomocnikowi z urzędu pokrywa Skarb Państwa - sąd,
który go ustanowił (art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo
o adwokaturze - t. jedn. Dz.U.2015, poz. 615).
Wątpliwości prawne Sądu Okręgowego sformułowane w przedstawionym
zagadnieniu prawnym są konsekwencją obowiązywania w sprawie o alimenty
dwóch różnych stawek minimalnych wynagrodzenia przysługującego
pełnomocnikowi zawodowemu będącemu adwokatem, uzależnionych od tego,
którą stronę procesu reprezentuje pełnomocnik, a także od wyniku postępowania
oraz treści rozstrzygnięcia sądu o jego kosztach. Paragraf 7 ust. 1 pkt 11 rozp. opł.
adw. przewiduje, że stawka minimalna opłaty za czynności adwokackie w sprawie
o alimenty wynosi 60 zł, z zastrzeżeniem ust. 4, który stanowi, że opłatę, o której
mowa w ust. 1 pkt 11, ustala się od wartości przedmiotu sprawy, jeżeli obowiązek
zwrotu kosztów obciąża osobę zobowiązaną do alimentów. Z treści tej regulacji
wynika, że strona uprawniona do alimentów zwraca swojemu przeciwnikowi
reprezentowanemu przez pełnomocnika - w razie zaistnienia ku temu podstawy
prawnej i obciążenia tej strony kosztami przez sąd - koszty adwokackie w kwocie
5
60 złotych, co uważa się za przejaw ochrony strony uprawnionej do alimentów.
W przeciwnym przypadku, gdy istnieje podstawa do obciążenia kosztami strony
zobowiązanej do alimentów, wynagrodzenie pełnomocnika strony uprawnionej do
alimentów ustala się na podstawie paragrafu 7 ust. 4 rozp., a więc według stawki
minimalnej obliczonej od wartości przedmiotu sporu.
Przytoczona regulacja § 7 ust. 4 dotyczy sytuacji, w której z uwagi na wynik
sprawy, stronę zobowiązaną do alimentów „obciąża” obowiązek zwrotu kosztów
w sensie abstrakcyjnym, co do zasady, i w jakiejkolwiek części; nie ma natomiast
znaczenia, czy faktycznie sąd zasądzi te koszty od strony zobowiązanej do
alimentów na rzecz strony uprawnionej do alimentów. Jeśli osoba zobowiązana
do alimentów nie została w takiej sytuacji obciążona obowiązkiem zwrotu kosztów,
adwokatowi ustanowionemu z urzędu dla strony uprawnionej do alimentów
przysługuje od sądu, który go ustanowił wynagrodzenie ustalone na podstawie
paragrafu 7 ust. 4, a więc według stawki obliczonej z uwagi na wartość
przedmiotu sporu.
W rozpatrywanej sprawie, składający zażalenie adwokat reprezentował
osobę dochodzącą roszczeń alimentacyjnych jako pełnomocnik ustanowiony
z urzędu. Strony zawarły ugodę sądową, w której dokonały potrącenia
przysługujących im wobec siebie świadczeń alimentacyjnych. W ugodzie brak jest
ustaleń dotyczących sposobu rozliczenia kosztów procesu, co w świetle art. 104
k.p.c. oznacza ich wzajemne zniesienie. Wzajemne zniesienie kosztów (art. 100
zdanie 1 k.p.c.) polega na tym, że strony pozostają przy kosztach poniesionych
w związku ze swoim udziałem w sprawie. Ma ono, co do zasady, miejsce wtedy,
gdy przy częściowym uwzględnieniu żądań, zestawienie kosztów procesu obydwu
stron i ustalenie ich części stosownie do zakresu sprawy wygranej, doprowadza
w drodze rachunku różnicy do takiego wyniku, że strony musiałyby zwrócić sobie
wzajemnie koszty w równych lub bardzo zbliżonych kwotach. Nie rodzi to
komplikacji, jeśli każda ze stron jest reprezentowana przez pełnomocnika
procesowego z wyboru.
Sytuacja przedstawia się jednak odmiennie w przypadku zastępowania strony
przez pełnomocnika ustanowionego dla niej z urzędu, którego ze stroną nie łączy
6
umowa i który nie otrzymał od niej wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną.
Zniesienie wzajemnie kosztów procesu oznacza, że adwokat z urzędu nie może
uzyskać wynagrodzenia i zwrotu wydatków od przeciwnika reprezentowanej przez
siebie strony w drodze określonej przez art. 122 k.p.c., gdyż w takiej sytuacji nie
dochodzi do zasądzenia kosztów procesu na rzecz strony przez niego
zastępowanej. Są to zatem nie opłacone koszty udzielonej pomocy prawnej,
zaspokajane świadczeniem Skarbu Państwa (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 5 kwietnia 1991 roku, III CZP 22/91,OSNC 1992, nr 2, poz.18). Zawarcie
w niniejszej sprawie ugody przez byłych małżonków oznacza, że pozwana jako
zobowiązana do alimentów, uznała część roszczenia powoda, a więc w tym
zakresie uległa żądaniu powoda, co prowadzi do wniosku, że pełnomocnikowi
powoda z urzędu przysługuje od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego,
wynagrodzenie ustalone na podstawie paragrafu 7 ust. 4 w związku z paragrafem 2
ust. 3 rozp. opł. adw., a więc według stawki minimalnej ustalonej od wartości
przedmiotu sporu.
Ze wskazanych przyczyn Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione
zagadnienie prawne, jak w uchwale (art. 390 k.p.c.).
eb