Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 107/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
Protokolant Ewa Wolna
w sprawie z powództwa D. P. i in., ,
przeciwko Sądowi Okręgowemu w R.
o wyrównanie wynagrodzenia za pracę, dodatkowego rocznego wynagrodzenia,
nagrody jubileuszowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 20 października 2015 r.,
skarg kasacyjnych powodów: […]od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 9 kwietnia 2014 r.,
I. oddala obie skargi kasacyjne,
II. odstępuje od obciążania powodów zwrotem kosztów
postępowania na rzecz strony pozwanej.
UZASADNIENIE
Skarżący powodowie są sędziami w pozwanym Sądzie Okręgowym w R. i w
2012 r. wnieśli pozwy o wyrównanie im wynagrodzeń wraz z pochodnymi,
2
zarzucając nieprawidłową wykładnię i stosowanie przepisów obowiązujących od 1
stycznia 2009 r.
Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z 8 kwietnia 2013 r. uwzględnił powództwa.
Stwierdził, że pozwany ustalił powodom od 1 stycznia 2009 r. wynagrodzenia
według stawki piątej, zważając na ich ogólny staż pracy (powyżej 15 lat), jednak
zaniechał podwyższenia wynagrodzenia według stawki szóstej: dla powodów D. P. i
G. J. od 14 stycznia 2009 r., a dla powodów A. K., A. D. i M. M. od 23 czerwca
2009 r., jako że w tych datach osiągnęli 5-letni staż pracy na stanowisku sędziego
sądu okręgowego. Stwierdził, że jednorazowa zmiana stawki od 1 stycznia 2009 r.
– z mocy art. 10 ustawy z 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju
sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 56, poz. 459; dalej
jako „ustawa z 20 marca 2009 r.”) – nie zmieniła zasady ogólnej, czyli prawa do
kolejnej (wyższej) stawki, w tym przypadku szóstej, po upływie 5-letniego stażu
pracy na danym stanowisku. Zasada ta wynika z art. 91a § 3 ustawy z 27 lipca
2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. 2013 r., poz.
427; dalej jako „usp”). Sąd stwierdził, że bieg kolejnych pięciu lat do uzyskania
wyższej stawki awansowej powinien być liczony od dnia powołania na dane
stanowisko sędziowskie, nie zaś od 1 stycznia 2009 r., albowiem z tym dniem
sędzia nie obejmował danego stanowisko sędziego sądu okręgowego, a ustalono
mu jedynie wynagrodzenie w określonej stawce. Powódka E. M. pięć lat pracy na
stanowisku sędziego Sądu Okręgowego osiągnęła 26 listopada 2007 r., „a zatem
od 2 stycznia 2009 r. powinna mieć przyznaną szóstą stawkę wynagrodzenia
zasadniczego, uwzględniając jej okres zatrudnienia na danym stanowisku, w celu
realizacji wynikającej z art. 91a § 3 usp zasady, iż kolejne pięć lat na danym
stanowisku skutkuje nabyciem bezpośrednio wyższej stawki”.
Sąd Okręgowy uwzględnił apelację pozwanego i wyrokiem z 9 kwietnia 2014
r. zmienił wyrok Sądu Rejonowego i oddalił powództwa. Wskazał na błędną
wykładnię prawa i stwierdził, że „nie kwestionuje argumentacji Sądu Rejonowego, iż
z dniem 1 stycznia 2009 r. sędzia nie obejmował danego stanowiska, a ustalono
mu jedynie wynagrodzenie w określonej stawce. Dlatego też bieg kolejnych pięciu
lat do uzyskania wyższej stawki awansowej będzie liczony od dnia powołania na
dane stanowisko sędziowskie, nie zaś od 1 stycznia 2009 r.”. Wykładnia art. 91a §
3
3 usp doprowadziła jednak do „nieuzasadnionych i nieoczekiwanych wniosków”. W
odniesieniu do powódki M. przyjęto, że pięcioletni okres pracy na stanowisku
sędziego Sądu Okręgowego, uprawniający do otrzymania wynagrodzenia
zasadniczego w kolejnej, czyli szóstej stawce, upłynął 26 listopada 2007 r.
Pozostaje to w sprzeczności z art. 10 ustawy z 20 marca 2009 r., porządkującym
wysokość wynagrodzeń sędziów na dzień 1 stycznia 2009 r. Dowolnie ustalono, że
powódce od 2 stycznia 2009 r. powinna być przyznana szósta stawka
wynagrodzenia zasadniczego. Przepis art. 91a § 3 usp, stanowiący, że
wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawce bezpośrednio wyższej
po upływie kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim należy
interpretować uwzględniając zasady ustalenia stawek wynagrodzenia zasadniczego
sędziów na dzień 1 stycznia 2009 r. Zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej z
20 marca 2009 r. stawkę wynagrodzenia zasadniczego sędziego, który zajmował
określone stanowisko sędziowskie w dniu 1 stycznia 2009 r. ustala się
uwzględniając: staż pracy sędziego na stanowisku zajmowanym 1 stycznia 2009 r.
albo ogólny staż pracy. Spójnik „albo” wyklucza łączenie tych dwóch kryteriów
awansu. W ocenie Sądu Okręgowego art. 91a § 3 usp dotyczy ustalania stawek
awansowych sędziów, którym poprzednia stawka awansowa na dzień 1 stycznia
2009 r. nie była ustalona na podstawie ogólnego stażu pracy. Zastosowanie
kryterium ogólnego stażu pracy przewidziane w art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej
„konsumowało” możliwość przyznania wyższej stawki awansowej. Niedopuszczalne
jest stosowanie swoistego „mikstu” przepisu art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej i
przepisu art. 91a § 3 usp. Powódka M. miała prawidłowo przyznaną piątą stawkę
awansową na dzień 1 stycznia 2009 r. Ta stawka wynikała zarówno z ogólnego
stażu pracy jak i stażu pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego. Piąta
stawka awansowa z tytułu stażu pracy na stanowisku sędziego sądu okręgowego
przysługiwała jej w rozumieniu art. 91a § 3 usp od 26 listopada 2007 r. do 25
listopada 2012 r. Szósta stawka awansowa przysługuje jej od 26 listopada 2012 r.
Pozostali powodowie nie osiągnęli 1 stycznia 2009 r. pięcioletniego stażu na
stanowisku sędziego sądu okręgowego. Piąta stawka na podstawie art. 91a § 3 usp
przysługiwałaby 14 stycznia 2009 r. powodom P. i J. i 23 czerwca 2009 r.
4
powódkom K., D. i M.. Prawidłowo więc pozwany ustalił tym powodom piątą stawkę
awansową od 1 stycznia 2009 r. z tytułu ogólnego stażu pracy.
Powodowie […] w skardze kasacyjnej zarzucili naruszenie prawa
materialnego: 1) art. 91 § 1, 1c i § 2 oraz art. 91a § 3 i 4 usp w związku z art. 10
ust. 1-3 ustawy z 20 marca 2009 r. w związku z załącznikiem nr 3 do tej ustawy,
przedstawiającym tabelę określającą staż pracy na zajmowanym stanowisku oraz
ogólny staż pracy niezbędny do uzyskania poszczególnych stawek wynagrodzenia
zasadniczego, poprzez ich błędną wykładnię wskutek przyjęcia, że: - pięcioletni
okres, o którym mowa w art. 91a § 3 usp, a którego upływ oznacza nabycie przez
sędziego wynagrodzenia zasadniczego w bezpośrednio wyższej stawce
rozpoczyna swój bieg z dniem 1 stycznia 2009 r., a nie z dniem powołania sędziego
na stanowisko sędziego w sądzie danego szczebla; - przepis art. 91a § 3 usp
dotyczy ustalania stawek wynagrodzenia zasadniczego sędziów, którym
poprzednia stawka „awansowa” na dzień 1 stycznia 2009 r. nie była ustalona na
podstawie ogólnego stażu pracy; - zastosowanie kryterium ogólnego stażu pracy
przewidzianego w art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej „konsumowało” możliwość
przyznania wyższej stawki „awansowej”, gdyż stanowiłoby o swoistym „mikście”
przepisu art. 10 ust. 2 ustawy nowelizującej i art. 91a § 3 usp; 2) art. 8 i 15 ustawy
nowelizującej, poprzez błędną wykładnię wskutek przyjęcia, że przepisy ustawy
weszły w życie 22 kwietnia 2009 r., z wyjątkami dotyczącymi przepisów
nieznajdujących zastosowania w niniejszej sprawie, a ponieważ nie działają one z
mocą wsteczną, to nie można ich stosować do ustalenia powodom P. i J. szóstej
stawki wynagrodzenia do dnia poprzedzającego wejście w życie ustawy
nowelizującej, które to uchybienia skutkowały błędnym przyjęciem, że powodowie
P. i J. nie nabyli wynagrodzenia w szóstej stawce od 15 stycznia 2009 r., a
powodowie K., D. i M. w szóstej stawce od 24 czerwca 2009 r. (tj. z upływem
pięcioletniego okresu zatrudnienia na stanowisku sędziego Sądu Okręgowego).
Powódka E. M. w skardze kasacyjnej zarzuciła naruszenie: 1) art. 91a § 3
usp poprzez błędną wykładnię polegającą na mylnym zrozumieniu jego treści i
przyjęcie, że wskazana „reguła awansowa” nie ma zastosowania wobec powódki;
2) art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z 20 marca 2009 r. przez niewłaściwe zastosowanie
polegające na błędzie w podciągnięciu stanu faktycznego w sprawie „pod stan
5
faktyczny przewidziany w tym przepisie” i w konsekwencji uznaniu, że ustalenie na
dzień 1 stycznia 2009 r. wynagrodzenia zasadniczego powódki na jego podstawie
czyni niedopuszczalnym stosowanie pozostałych przepisów tej ustawy, w tym art.
91a § 3 usp, regulujących w sposób kompleksowy zasady wynagrodzeń sędziów
sądów powszechnych.
Pozwany wniósł o oddalenie skarg kasacyjnych i zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Prokurator Generalny wyraził pogląd, że skarga kasacyjna powodów P., J.,
K., D. i M. powinna zostać uwzględniona, a powódki M. powinna zostać oddalona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne nie mają zasadnych podstaw i dlatego zostały oddalone.
Zasadą nowej regulacji – obowiązującej od 1 stycznia 2009 r. – jest to, że
wynagrodzenie zasadnicze sędziego określa się w stawce bezpośrednio wyższej
po upływie kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim.
Ustawodawca prawo do wyższej stawki uzależnia od kolejnych pięciu lat pracy na
danym stanowisku (art. 91a § 1 usp). O wzroście (postępie) stawki decyduje więc
staż pracy sędziego na zajmowanym stanowisku. Ta zwykła reguła objęła
wszystkich sędziów sądu okręgowego. Postępu kolejnych lat stażu (pięciu) nie liczy
się od 1 stycznia 2009 r., lecz od objęcia przez sędziego stanowiska. W sprawie
chodzi o sędziów zajmujących stanowisko w Sądzie Okręgowym przed 1 stycznia
2009 r.
Reguła wzrostu stawki wynagrodzenia zasadniczego po upływie kolejnych
pięciu lat pracy na danym stanowisku sędziowskim odnosi się również do wykładni
art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r. Celem tego przepisu było określenie
stawek dla sędziów zasadniczo według stażu pracy sędziego na stanowisku
zajmowanym 1 stycznia 2009 r. Sędziowie sądów okręgowych mieli różny staż tym
na stanowisku. Czyli przysługiwały im następujące stawki: siódma po 15 latach
pracy, szósta po 10 latach, piąta po 5 latach i czwarta przy stażu krótszym niż 5 lat
pracy na tym stanowisku sędziowskim.
6
Korzystność jaką wprowadza art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r.
stanowi określony wyjątek. Nie wyłączał w pozostałym zakresie regulacji (która nie
jest wyjątkiem) wymogu sekwencji kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku
sędziowskim, od których zależy wyższa stawka. Wyjątek pozwalał sędziemu na
uzyskanie stawki piątej, gdy nie miał jeszcze 5 lat stażu na stanowisku, jeśli miał co
najmniej 15 lat stażu ogólnego (tabela - załącznik nr 3 do ustawy z 20 marca
2009 r.). Ten wyjątek nie obejmuje natomiast sytuacji, gdy staż na stanowisku był
większy niż 5 lat a mniejszy niż 10 lat i sędzia miał ponad 15 lat ogólnego stażu
pracy. Decydowało wówczas jako zasadnicze kryterium stażu na stanowisku. Staż
ogólny większy niż 15 lat nie dawał uprawnień do stawki szóstej, gdy sędzia nie
miał jeszcze 10 lat stażu na zajmowanym stanowisku.
W sytuacji powodów P., J., K., D. i M. zasadnie przyjęto wyjątek od zasady z
art. 91a § 3 usp określony w art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r. Regulacja ta
dotyczyła jednorazowego osadzenia sędziów w określonych stawkach
wynagrodzenia zasadniczego na stanowiskach zajmowanych 1 stycznia 2009 r.
Wyjątek polegał na tym, że mimo iż powodowie nie mieli 5 lat pracy w sądzie
okręgowym to prawodawca zdecydował, że należy przyśpieszyć im awans do piątej
stawki. Oznaczało to, że wcześniej otrzymali piątą stawkę. Wówczas otrzymali ją za
staż ogólny i nie znaczy to, że potem w krótkim czasie mogli korzystać z regulacji
art. 91a § 3 usp, gdyż wymaga ona kolejnych pięciu lat pracy na danym
stanowisku, czyli gdy uzyskali piątą stawkę, to do uzyskania stawki szóstej musieli
mieć 10 lat stażu na stanowisku sędziowskim w sądzie okręgowym. Czyli prawo do
stawki szóstej powodowie P. i J. nie nabyli w styczniu 2009 r. a powódki K., D. i M.
w czerwcu 2009 r., gdyż wówczas mieli tylko po 5 lat pracy w sądzie okręgowym.
Stawkę szóstą mogli nabyć po 10 latach pracy na stanowisku sędziego sądu
okręgowego, zatem odpowiednio w styczniu i w czerwcu 2014 r. Przyśpieszenie
stawki piątej nie oznacza skrócenia okresu pięciu lat z art. 91a § 3 usp. Okres ten
mógł być nawet znacznie dłuższy niż kolejne 5 lat, skoro w skrajnym przypadku
sędzia mógł uzyskać stawkę piątą już po krótkiej pracy w sądzie okręgowym, jeżeli
miał co najmniej 15 lat stażu ogólnego (art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r.).
Mechanizm jednorazowego osadzenia w określonej stawce miał
zastosowanie również do powódki M. Jej sytuacja różniła się od pozostałych
7
powodów tym, że przed 1 stycznia 2009 r. miała już 5 - letni staż na stanowisku
sędziego sądu okręgowego. Stanowisko sędziego w pozwanym Sądzie objęła w
listopadzie 2002 r. W jej przypadku nie miała zastosowania zasada korzystności z
art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r., gdyż staż sędziowski od 5 do 10 lat w
sądzie okręgowym 1 stycznia 2009 r. uprawniał ją do stawki piątej (zgodnie z tabelą
stanowiącą załącznik nr 3 do ustawy z 20 marca 2009 r.). Nie oznacza to, że jej
sytuacja była gorsza od pozostałych powodów, gdyż prawo do stawki szóstej
powinna uzyskać w listopadzie 2012 r., czyli po 10 latach pracy na stanowisku
sędziego sądu okręgowego.
Uprawniona jest teza, że na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca
2009 r. sędzia sądu okręgowego niemający 5 lat pracy na tym stanowisku a
posiadający ogólny staż pracy powyżej 15 lat w dniu 1 stycznia 2009 r. uzyskał
jedynie szybciej piątą stawkę wynagrodzenia zasadniczego, natomiast prawo do
szóstej stawki nabywał z upływem 10 lat pracy na tym stanowisku (art. 91a § 3
usp).
Nieuprawnione są zatem wykładnia i stosowanie prawa, przyjmujące, iż po
zastosowaniu regulacji art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r. można uzyskać
kolejny wzrost stawki na podstawie art. 91a § 3 usp bez spełnienia warunku
kolejnych pięciu lat pracy na danym stanowisku. Nie są to regulacje, które stanowią
odrębne podstawy wzrostu stawki. Przeciwnie obie trzymają się zasady
przyznawania stawki bezpośrednio wyższej po upływie kolejnych pięciu lat pracy na
danym stanowisku. Wyjątek stanowi tylko przyśpieszenie przejścia do stawki piątej
mimo braku 5 lat pracy na stanowisku sędziego w sądzie okręgowym. Niezasadne
są żądania wyższych stawek odwołujące się do kumulacji lub zbiegu stosowania
podstaw wzrostu z art. 10 ust. 2 ustawy z 20 marca 2009 r. i art. 91a § 3 usp, gdyż
pierwszy przepis jedynie w części modyfikuje zasadę koniecznej sekwencji
kolejnych pięciu lat pracy jako warunku wyższej (kolejnej) stawki wygrodzenia
zasadniczego. Wbrew tym regułom byłoby przyznanie powodom P., J., K., D. i M.
stawki szóstej odpowiednio w styczniu i w czerwcu 2009 r., gdyż wówczas mieli
tylko 5 lat stażu na stanowisku sędziego sądu okręgowego, natomiast stawka
szósta przysługuje po 10 latach takiego stażu. Z tych samych przyczyn powódka M.
8
nie nabyła stawki szóstej już 1 stycznia 2009 r. Stawka szósta przysługiwała jej z
upływem 10 lat stażu na stanowisku sędziego sądu okręgowego.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.)
O kosztach orzeczono na podstawie art. 102 k.p.c.
kc