Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 295/15
POSTANOWIENIE
Dnia 18 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wiesław Kozielewicz (przewodniczący)
SSN Włodzimierz Wróbel
SSA del. do SN Dariusz Kala (sprawozdawca)
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zdzisława Brodzisza
w sprawie D. K.
skazanego z art. 56 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii w zw. z art. 65 § 1 kk przy zast. art. 4 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 listopada 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w B.
z dnia 9 marca 2015 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w B.
z dnia 24 października 2014 r.
1. oddala kasację jako oczywiście bezzasadną;
2. kosztami sądowymi za postępowanie kasacyjne obciąża
Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 24 października 2014 r. Sąd Rejonowy w B.:
I. uznał oskarżonego D. K. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu,
opisanego w części wstępnej wyroku, z tym, iż przyjął, że oskarżony w
kilkudziesięciu transakcjach nabył od S. J. celem dalszej dystrybucji środki
2
odurzające i substancje psychotropowe w ilości nie mniejszej niż 20 kg
marihuany, 16 kg haszyszu, 12 kg amfetaminy, 2.000 tabletek ekstazy oraz
100 sztuk LSD oraz w kilkudziesięciu transakcjach sprzedał P. B. oraz K. P.
celem dalszej dystrybucji środki odurzające i substancje psychotropowe w
ilości nie mniejszej niż 5.020 gram marihuany, 1.500 gram haszyszu,
10.000 tabletek ekstazy, 4.000 gram amfetaminy oraz 300 tabletek LSD, tj.
za winnego popełnienia czynu realizującego ustawowe znamiona
przestępstwa określonego w art. 56 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o
przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. i za to
na mocy art. 56 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii w zw. z art. 65 § 1 k.k. przy zastosowaniu art. 4 § 1 k.k.
wymierzył mu karę 3 (trzech) lat i 3 (trzech) miesięcy pozbawienia wolności
oraz karę grzywny w wysokości 150 (sto pięćdziesiąt) stawek dziennych przy
przyjęciu, iż wysokość jednej stawki wynosi 15 zł (piętnaście złotych);
II. na mocy art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej w pkt. I wyroku kary
pozbawienia wolności zaliczył oskarżonemu okres rzeczywistego
pozbawienia wolności w sprawie tj. okres od dnia 16 lipca 2008 r. do dnia 13
października 2009 r.;
III. na mocy art. 45 § 1 k.k. orzekł wobec oskarżonego środek karny w
postaci przepadku korzyści majątkowej osiągniętej z popełnienia
przestępstwa, tj. przepadek na rzecz Skarbu Państwa kwoty w wysokości
160.790 zł (sto sześćdziesiąt tysięcy siedemset dziewięćdziesiąt złotych);
IV. na mocy art. 44 § 4 k.k. w zw. z art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005
r. o przeciwdziałaniu narkomanii orzekł wobec oskarżonego środek karny w
postaci przepadku równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio
z przestępstwa, tj. przepadek na rzecz Skarbu Państwa kwoty w wysokości
352.450 zł (trzysta pięćdziesiąt dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt złotych);
V. na mocy art. 624 § 1 k.p.k. oraz art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 czerwca
1973 r. o opłatach w sprawach karnych (Dz. U. z 1983 r., nr 49, poz. 223)
3
zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych w sprawie obciążając
nimi Skarb Państwa.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, zaskarżając go
w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze. Odwołując się do zarzutów
naruszenia przepisów prawa procesowego (szczegółowo wskazanych w
apelacji), błędów w ustaleniach faktycznych oraz rażącej niewspółmierności
kary, obrońca domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez
wymierzenie oskarżonemu kary pozbawienia wolności w dolnych granicach
ustawowego zagrożenia, ewentualnie w wymiarze niższym niż uczynił to Sąd
I Instancji, a także obniżenia kwot przepadku orzeczonych na mocy art. 45 §
1 k.k. oraz art. 44 § 4 k.k. w zw. z art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r.
o przeciwdziałaniu narkomanii. W ramach wniosku alternatywnego obrońca
domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Wyrokiem z dnia 9 marca 2015 r. Sąd Okręgowy:
I. uznał apelację za oczywiście bezzasadną i utrzymał w mocy zaskarżony
wyrok;
II. zwolnił oskarżonego D. K. od ponoszenia kosztów sądowych za
postępowanie odwoławcze.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 9 marca 2015 r. wniósł
prokurator Prokuratury Okręgowej, zaskarżając powyższy wyrok w całości na
niekorzyść oskarżonego D. K. Na podstawie art. 523 § 1 k.p.k. i art. 439 § 1
pkt 8 k.p.k. wyrokowi temu zarzucił rażące naruszenie przepisu prawa
karnego procesowego, tj. art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., polegające na utrzymaniu w
mocy wadliwego wyroku Sądu Rejonowego w B. z dnia 24 października 2014
r., na mocy którego, po ponownym rozpoznaniu sprawy, rozstrzygnięto o
winie, pomimo istnienia ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi
rzeczy osądzonej, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą
wskazaną w art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.
4
Podnosząc powyższy zarzut prokurator wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Rejonowego z dnia 24 października 2014 r. w zakresie uznania D. K.za
winnego przestępstwa z art. 56 ust. 1 i 3 ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii w zw. z art. 12 k.k. w zw. z art. 65 § 1 k.k. oraz wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 9 marca 2015 r. w części, w której utrzymał w mocy
wyrok sądu I instancji w zakresie rozstrzygnięcia o winie i umorzenie
postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja prokuratora, wobec jej oczywistej bezzasadności, została
oddalona. Przyczyny wydania takiego rozstrzygnięcia szczegółowo
wskazano w jego ustnym uzasadnieniu. Sporządzone w tej sprawie z urzędu
pisemne uzasadnienie ograniczono jedynie do kwestii związanych z
rażącymi naruszeniami prawa zaistniałymi w obszarze art. 442 § 1 k.p.k.
Na wstępie należy nadmienić, że pierwotnie wydany wobec skazanego
wyrok Sądu Rejonowego z 9 lipca 2013 r. stał się prawomocny w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o winie tj. w odniesieniu do przyjętego w nim
opisu czynu przypisanego skazanemu D. K. i kwalifikacji prawnej tego czynu,
wobec uchylenia przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 14 stycznia 2014 r.,
wskazanego wyroku sądu pierwszej instancji, jedynie w części dotyczącej
rozstrzygnięcia o karze i środku karnym (w pozostałej części zaskarżony
wyrok utrzymano w mocy). Tak więc w tej sprawie powstał stan, który w
języku prawniczym określa się mianem horyzontalnej prawomocności części
wyroku (P. Hofmański, Horyzontalna prawomocność części wyroku w
procesie karnym, PS 1998, nr 4, s. 5; A. Zachuta, Horyzontalna - pozioma
prawomocność przedmiotowej części wyroku, PiP 2006, z. 9, s. 115). Sąd
Rejonowy po ponownym rozpoznaniu sprawy powinien, zgodnie z art. 442 §
1 in principio k.p.k., orzekać wyłącznie w granicach, w jakich nastąpiło
przekazanie. Tymczasem Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 24 października
2014 r. naruszył powyższe granice orzekania formułując ponownie sentencję
wyroku zawierającą m.in. opis czynu przypisanego i jego kwalifikację prawną.
5
Opis czynu przypisanego dokonany po raz wtóry zawierał częściowo
odmienne rozstrzygnięcia w stosunku do tych wynikających z wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 9 lipca 2013 r. Sprowadzało się to do zmniejszenia w
ramach tego opisu ilości nabytych przez skazanego D. K. (w celu dalszej
dystrybucji) haszyszu, amfetaminy oraz tabletek LSD oraz do zmniejszenia
ilości sprzedanej przez niego (w celu dalszej dystrybucji) marihuany. Sąd
Rejonowy w wyroku z dnia 24 października 2014 r. zawarł także
rozstrzygnięcie o karach, zaliczeniu na poczet kary pozbawienia wolności
okresu rzeczywistego pozbawienia wolności skazanego, o środkach karnych
oraz o kosztach procesu.
W powyższym kontekście podkreślić należy, że ustawodawca zezwala
sądowi pierwszej instancji na wkroczenie w sferę objętą prawomocnością
horyzontalną jedynie wówczas, gdy po wydaniu wyroku przez sąd
odwoławczy i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania w części
dotyczącej rozstrzygnięcia o karze (środku karnym), ujawnią się nowe
okoliczności wskazujące na to, że skazany jest niewinny lub należy co do
niego umorzyć postępowanie (tak też postanowienie SN z 4.04.2012 r., III KK
293/11, OSNKW 2012/10/98; postanowienie SN z 3.04.2007 r., II KK 69/06,
OSNwSK 2007/1/756; S. Steinborn, Prawomocność części orzeczenia w
procesie karnym, Warszawa 2011, s. 608 – 609; A. Zachuta, Horyzontalna -
pozioma prawomocność…, s. 117 -118). W realiach tej sprawy tego rodzaju
nowe okoliczności się nie ujawniły. Sąd Rejonowy oceniając zgromadzony
przez siebie materiał dowodowy doszedł jedynie do wniosku, że należy
korzystniej niż uczyniono to w poprzednim wyroku określić ilość nabytych
przez skazanego (w celu dalszej dystrybucji) haszyszu, amfetaminy oraz
tabletek LSD oraz zmniejszyć przypisaną skazanemu ilość sprzedanej (w
celu dalszej dystrybucji) marihuany. Tego rodzaju formuła wyroku stanowiła
namiastkę „uniewinnienia” D. K. od tych fragmentów opisu czynu
wynikającego z poprzedniego wyroku skazującego, które ujęte były dla niego
pierwotnie w sposób mniej korzystny. W istocie była to jednak tylko
6
modyfikacja poprzednio wydanego wyroku, nie zaś uniewinnienie go od
popełnienia czynu czy też umorzenie postępowania w rozumieniu art. 442 §
1 in fine k.p.k. Ustawodawca używając w treści art. 442 § 1 in fine k.p.k.
zwrotów „uniewinnienie” oraz „umorzenie postępowania”, uwzględniając
konieczność respektowania dyrektywy konsekwencji terminologicznej w
obszarze tego samego aktu prawnego, ma na myśli uniewinnienie oraz
umorzenie postępowania w znaczeniu jakie nadano tym terminom języka
prawnego w treści art. 414 § 1 k.p.k. Wskazuje się tam, że w razie
stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego okoliczności wymienionych
w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. sąd wydaje wyrok uniewinniający, chyba że
sprawca w chwili czynu był niepoczytalny (art. 414 § 1 in fine k.p.k.).
Natomiast konieczne jest wydanie wyroku umarzającego postępowanie
wówczas, gdy zaktualizuje się po otwarciu przewodu sądowego jedna z
negatywnych przesłanek procesowych o jakich stanowi art. 17 § 1 pkt 3 – 11
k.p.k. (art. 414 § 1 in principio k.p.k.). W postępowaniu mającym jeden
przedmiot główny, w warunkach art. 414 § 1 k.p.k., następuje więc
uniewinnienie od całości zarzucanego czynu albo dochodzi do umorzenia
całości postępowania. Tymczasem w sytuacji, jeśli istnieje konieczność
zawężenia opisu czynu w relacji do tego, który wynika z aktu oskarżenia (np.
poprzez skrócenie czasu przestępnego zachowania się oskarżonego,
wyeliminowanie określonego zachowania się z obszaru czynu ciągłego,
przyjęcie korzystniejszych ustaleń w zakresie przedmiotu wykonawczego)
sąd nie uniewinnia od fragmentów tego czynu, lecz modyfikuje w tym
zakresie (w ramach rozstrzygnięcia skazującego) opis czynu, dokonując
stosownej korekty zgodnej z poczynionymi ustaleniami faktycznymi (zob.
postanowienie SN z 12.06.2007 r., V KK 179/07, OSNKW 2008/1/3 oraz
glosa P. Petasza do tego postanowienia, Lex/el.; wyrok SN z 29.10.2009 r.,
V KK 145/09, Lex nr 550543; postanowienie SN z 8.01.2002 r., IV KKN
656/97, Lex nr 53006; wyrok SA w Krakowie z 10.10.2013 r., II AKa 111/13,
KZS 2013/12/34; wyrok SA w Warszawie z 3.12.2012 r., II AKa 304/12, LEX
7
nr 1240268; wyrok SA w Krakowie z 16.11.2005 r., II AKa 183/15, KZS
2006/1/39). Taki sposób formułowania treści rozstrzygnięcia respektuje
zasadę niepodzielności przedmiotu procesu. Jeśli więc w danej sprawie
miałoby dojść do uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania to
rozstrzygnięcie w tym zakresie musiałoby objąć całość tego przedmiotu, nie
zaś jego fragment (szerzej w tej kwestii zob. M. Cieślak, Polska procedura
karna. Podstawowe założenia teoretyczne, Warszawa 1984, s. 305 i n.).
W powyższy sposób należy rozumieć zwrot „uniewinnienie” i
„umorzenie postępowania” na gruncie art. 442 § 1 in fine k.p.k. (podobnie S.
Steinborn, Prawomocność części…, s. 608). W doktrynie jednoznacznie
wskazuje się też, że rozwiązanie zamieszczone w art. 442 § 1 in fine k.p.k.
„ma charakter wyjątkowy, zaś zasadą jest związanie sądu ponownie
rozpoznającego sprawę granicami przekazania; zatem jeśli orzeczenie
zaskarżone było np. jedynie w części dotyczącej orzeczenia o karze, i w
takim jedynie zakresie sprawa została przekazana do ponownego
rozpoznania, sąd pierwszoinstancyjny nie może niejako „z góry” przyjąć
założenia, iż związanie granicami przekazania nie ma bezwzględnego
charakteru, a zatem przystępować do badania sprawy ab ovo na zasadach
ogólnych również w płaszczyźnie zawinienia” (S. Zabłocki, Postępowanie
odwoławcze w kodeksie postępowania karnego po nowelizacji, Warszawa
2003, s. 296). Podobnie na wyjątkowość regulacji art. 442 § 1 in fine k.p.k.
wskazuje się w judykaturze (postanowienie SN z 4.04.2012 r., III KK 293/11,
OSNKW 2012/10/98; wyrok SN z 21.11.2014 r., III KK 372/14, LEX nr
1554334).
Sąd Rejonowy powyższą wyjątkowość analizowanej regulacji art. 442
§ 1 in fine k.p.k. w sposób rażący naruszył, „wkraczając” w sferę winy objętą
prawomocnością horyzontalną, mimo braku ku temu ustawowych podstaw.
Nie wywołało to jednak stanu z art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. i w konsekwencji, w
postępowaniu apelacyjnym, nie zaktualizowała się bezwzględna przyczyna
odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k., co wykazano w ustnym uzasadnieniu
8
postanowienia kończącego postępowanie kasacyjne. Wobec tego, mając na
uwadze wskazania wynikające z art. 520 § 2 i 3 k.p.k., orzeczono jak w treści
tego postanowienia.
O kosztach sądowych za postępowanie kasacyjne rozstrzygnięto
zgodnie z art. 637a k.p.k. w zw. z art. 636 § 1 k.p.k., obciążając nimi Skarb
Państwa.
kc