Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 189/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący)
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
SSA del. do SN Dariusz Czajkowski
Protokolant Katarzyna Wełpa
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga,
w sprawie K. P.
ukaranego z art. 94 § 1 kw
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 18 listopada 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść
od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego w L.
z dnia 7 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i uniewinnia obwinionego K. P. od
popełnienia przypisanych mu czynów, a kosztami postępowania
obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Do Sądu Rejonowego w L. w dniu 24 marca 2014 r. wpłynął wniosek
miejscowej policji o ukaranie K. P. za popełnienie pięciu wykroczeń z art. 95 k.w. to
jest tego, że:
I. w dniu 13 stycznia 2014 r. około godziny 07: 50 w L., kierując samochodem marki
2
Mercedes nie posiadał przy sobie dokumentów obowiązkowych podczas kontroli
drogowej, tj. prawa jazdy,
II. w dniu 13 lutego 2014 r. około godziny 07: 15 w L., kierując samochodem marki
Mercedes nie posiadał przy sobie dokumentów obowiązkowych podczas kontroli
drogowej, tj. prawa jazdy,
III. w dniu 20 lutego 2014 r. około godziny 14: 25 w L., kierując samochodem marki
Mercedes nie posiadał przy sobie dokumentów obowiązkowych podczas kontroli
drogowej, tj. prawa jazdy,
IV. w dniu 26 lutego 2014 r. około godziny 15: 20 w L., kierując samochodem marki
Mercedes nie posiadał przy sobie dokumentów obowiązkowych podczas kontroli
drogowej, tj. prawa jazdy,
V. w dniu 27 lutego 2014 r. około godziny 14: 00 w L., kierując samochodem marki
Mercedes nie posiadał przy sobie dokumentów obowiązkowych podczas kontroli
drogowej, tj. prawa jazdy.
Sąd Rejonowy w L. wyrokiem nakazowym z dnia 7 kwietnia 2014 r., uznał
obwinionego K. P. za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów z tym
ustaleniem, że zakwalifikował je jako wykroczenia z art. 94 § 1 k.w. i za to na
podstawie art. 94 § 1 k.w. w zw. z art. 9 § 2 k.w. wymierzył mu karę grzywny w
wysokości 5.000 zł. Jednocześnie na podstawie art. 118 § 1 k.p.s.w. zasądził od
obwinionego na rzecz Skarbu Państwa koszty sądowe w kwocie 50 zł i wymierzył
mu opłatę w kwocie 500 zł (k. 16).
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony w terminie i uprawomocnił się
bez kontroli instancyjnej w dniu 10 maja 2014 r. (k. 16).
Od powyższego wyroku kasację na korzyść K. P. w trybie art. 110 § 1
k.p.s.w. wywiódł Prokurator Generalny, który na zasadzie art. 111 k.p.s.w. oraz art.
526 § 1 k.p.k. i art. 537 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.s.w. zarzucił orzeczeniu
Sądu Rejonowego rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 § 1 k.w. i art. 94 § 1 k.w., polegające na
błędnym uznaniu, że prowadzenie samochodu w dniach: 13 stycznia 2014 r., 13
lutego 2014 r., 20 lutego 2014 r., 26 lutego 2014 r. i 27 lutego 2014 r., wbrew
orzeczonemu przez sąd prawomocnemu zakazowi prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych, wyczerpuje zgodnie z art. 10 § 1 k.w. znamiona
3
wykroczenia opisanego w art. 94 § 1 k.w. niezależnie od odpowiedzialności karnej
za występek z art. 244 k.k., podczas gdy w powyższym przypadku nie zachodzi
idealny zbieg wykroczenia z przestępstwem.
Powołując się na powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i uniewinnienie obwinionego od popełnienia
zarzucanych mu czynów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego wniesiona na korzyść obwinionego
okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiało wydanie wyroku na posiedzeniu w
trybie art. 535 § 5 k.p.k. w zw. z art. 112 k.p.s.w.
Na wstępie należy zauważyć, że po rozpoznaniu wniosku prokuratora
złożonego w trybie art. 335 § 1 k.p.k., Sąd Rejonowy w L. wyrokiem z dnia 9 maja
2014 r. uznał K. P. za winnego prowadzenia w dniach: 13 stycznia 2014 r., 13
lutego 2014 r., 20 lutego 2014 r., 26 lutego 2014 r. i 27 lutego 2014 r., samochodu
marki Mercedes Sprinter wbrew orzeczonemu w sprawie o sygn. VIII K …/13 przez
tenże Sąd Rejonowy zakazowi prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, tj.
ciągu przestępstw z art. 244 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. i za to na podstawie
powołanych przepisów wymierzył mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 2 lat oraz 50 stawek
dziennych grzywny, po 10 zł każda. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 17 maja
2014 r. bez kontroli instancyjnej .
Prowadzi to do wniosku, że przedmiotem rozstrzygnięcia w zaskarżonym
wyroku nakazowym oraz w wyroku wydanym w sprawie VIII K …/14 były te same
czyny przypisane temu samemu sprawcy.
Mimo tego, wcześniejsze prawomocne zakończenie postępowania w sprawie
wykroczeniowej, sygn. akt VIII W …/14 nie powodowało stanu rzeczy osądzonej w
sprawie VIII K …/14 o przestępstwo, albowiem przepis art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.
formułując negatywną przesłankę procesową res iudicata warunkuje jej wystąpienie
od prawomocnego zakończenia postępowania karnego, co do tego samego czynu
tej samej osoby, podczas gdy postępowanie wykroczeniowe nie jest
postępowaniem karnym, ponieważ nie rozstrzyga się w nim o odpowiedzialności
karnej za popełnienie przestępstwa, lecz zmierza do realizacji innej gałęzi prawa
4
niż prawo karne materialne (zob. też postanowienie SN z dnia 29 stycznia 2004 r., I
KZP 21/12, OSNKW 2004/2/22, wyrok SN z dnia 2 lutego 2012 r. IV KK 392/11,
OSNKW 2012/5/50).
Wydając wyrok nakazowy w sprawie VIII W …/14 Sąd Rejonowy w L.
dysponował m. in. dowodem w postaci zaświadczenia z dnia 22 stycznia 2014 r.
wystawionego przez Starostę Powiatowego w L. o prawomocnym orzeczeniu przez
tenże Sąd, w stosunku do obwinionego w sprawie VIII K …/13, środka karnego w
postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych i okresie jego
obowiązywania - od 18 września 2013 r. do 18 września 2014 r. (k.22).
Zaskarżony wyrok stosownie do treści art. 94 § 1 k.p.s.w. w zw. z art. 504 §
2 k.p.k. nie zawiera uzasadnienia. W konsekwencji nie można poznać
argumentacji, która doprowadziła Sąd Rejonowy do uznania, że prowadzenie przez
K. P., w okresie objętym wnioskiem o ukaranie, samochodu marki Mercedes wbrew
orzeczonemu przez Sąd i wykonywanemu zakazowi prowadzenia pojazdów
mechanicznych, stanowi zbieg pięciu wykroczeń kwalifikowanych z art. 94 § 1 k.w.
Biorąc pod uwagę treść wskazanego dokumentu oraz fakt, że w tym samym
Sądzie praktycznie równolegle, bo w okresie od 24 marca 2014 r. do 17 maja 2014
r. toczyło się postępowanie karne o ciąg przestępstw z art. 244 k.k. w zw. z art. 91
§ 1 k.k., którego przedmiotem były te same czyny w znaczeniu ontologicznym co w
sprawie niniejszej, trzeba przyjąć, że Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku,
wydanym w sprawie VIII W …/14, zastosował konstrukcję idealnego zbiegu
przestępstw i wykroczeń określoną w art. 10 § 1 k.w. uznając, że swoim
zachowaniem K. P. urzeczywistnił znamiona zbiegu wykroczeń z art. 94 § 1 k.k.
oraz objętego w dacie wyrokowania odrębnym postępowaniem Sądu Rejonowego
w L., ciągu przestępstw z art. 244 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k.
Odnosząc się do konstrukcji idealnego zbiegu przestępstw i wykroczeń
warto zwrócić uwagę, że w myśl art. 10 § 1 k.w. jeżeli czyn będący wykroczeniem
wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za
wykroczenie, z tym, że jeżeli orzeczono za przestępstwo i za wykroczenie karę lub
środek karny tego samego rodzaju, wykonuje się surowszą karę lub środek karny.
W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza się
je na poczet surowszych. Wobec tego, w przypadku idealnego zbiegu o wielości
5
przestępstw i wykroczeń nie decyduje wielość czynów, ale wielość naruszonych
norm prawnych. Podobna zasada prowadząca do multiplikacji przypisywanych
sprawcy deliktów - przestępstw i wykroczeń skarbowych oraz przestępstw i
wykroczeń określonych w przepisach karnych innych ustaw, została przyjęta w art.
8 k.k.s. i art. 181 k.k.s., przy czym na gruncie tych przepisów idealny zbieg może
być stosowany także w razie niejednoczesności skazania, a zatem do sytuacji,
która wystąpiła w sprawie niniejszej.
Konstrukcja idealnego zbiegu przestępstw i wykroczeń zawarta w art. 10 § 1
k.w. jest objęta skargą konstytucyjną Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie K
45/14, który zarzuca niezgodność tej regulacji z art. 2 i 45 ust. 1 Konstytucji RP, z
art. 4 ust. 1 Protokołu nr 7 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności ( Dz. U z 2003 r. Nr 42, poz. 364) oraz art. 14 ust. 7 Międzynarodowego
Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. z 1997 r. Nr 38, poz. 167), w
zakresie, w jakim art. 10 § 1 k.w. dopuszcza stosowanie wobec tej samej osoby, za
ten sam czyn, odpowiedzialności za przestępstwo i wykroczenie. Podobne
stanowisko wyrazili Prokurator Generalny i Sejm w pismach skierowanych do
Trybunału Konstytucyjnego, który do tej pory nie wydał jeszcze rozstrzygnięcia w tej
sprawie. W konsekwencji przepis ten korzysta z domniemania konstytucyjności
przyjętego w nim rozwiązania, a zatem, nie ma przeszkód, aby był on w dalszym
ciągu stosowany, o ile dojdzie do realizacji jego przesłanek.
Norma wynikająca z treści art. 10 k.w. reguluje zbieg przepisów dwóch ustaw
Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń. Zbieg ten musi być przy tym rzeczywisty
(realny), a nie pozorny. Warto przypomnieć, że na gruncie idealnego zbiegu
czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 § 1 k.k.s. Sąd Najwyższy wyraził
pogląd, że reguły wyłączania wielości ocen mogą służyć do redukcji kwalifikacji
prawnej w ramach normatywnej analizy przeprowadzonej odrębnie dla
poszczególnych deliktów (skarbowego i powszechnego) objętych tym zbiegiem,
natomiast nie mają już zastosowania do obu kwalifikacji prawnych jako całości.
Inaczej rzecz ujmując: reguły wyłączania wielości ocen mają zastosowanie jedynie
w wypadku zbiegu przepisów ustawy, natomiast nie stosuje się ich w razie
idealnego zbiegu czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 § 1 k.k.s.
Powyższe w konsekwencji oznacza, że wykluczone jest, aby przepis Kodeksu
6
karnego skarbowego mógł wyprzeć na zasadzie specjalności lub konsumpcji
przepis Kodeksu karnego albo odwrotnie (zob. postanowienie SN z dnia 24
stycznia 2013 r., I KZP 21/12, OSNKW 2013/2/14).
Podobne zasady należy stosować w ramach oceny prawnej czynów
stanowiących przestępstwa i wykroczenia w kontekście możliwości zastosowania
art. 10 k.w.
W konsekwencji, przy dokonaniu oceny prawnej konkretnych czynów
najpierw trzeba rozstrzygnąć, czy występują przesłanki zbiegu idealnego
przestępstw i wykroczeń określonego w art. 10 k.w. Na tym etapie subsumpcji
prawnej, poprzez stosowanie reguł wyłączania wielości ocen – specjalności,
pochłaniania (konsumpcji) i subsydiarności, należy dokonać odrębnej dla
poszczególnych deliktów analizy normatywnej konkretnych czynów, celem
rozstrzygnięcia czy zachodzi zbieg właściwy ( rzeczywisty - realny) przepisów
Kodeksu karnego i Kodeksu wykroczeń warunkujący zastosowanie konstrukcji
idealnego zbiegu przestępstwa i wykroczenia, czy też zbieg pomijalny, eliminujący
zastosowanie art. 10 § 1 k.w.
Odnosząc te rozważania do sprawy niniejszej trzeba stwierdzić, że
prowadzenie samochodu przez K. P. w wypadkach wskazanych we wniosku o
ukaranie, wbrew orzeczonemu prawomocnie przez Sąd zakazowi prowadzenia
pojazdów mechanicznych, wyczerpywało wyłącznie znamiona występków z art. 244
k.k., w ramach ciągu przestępstw określonego w art. 91 § 1 k.k. Natomiast czyny te
nie mogły być równocześnie kwalifikowane jako zbieg wykroczeń z art. 94 § 1 k.w.,
ponieważ okoliczności ujęte w znamionach tego przepisu odnoszone do
analizowanej sytuacji faktycznej w całości zawierają się w znamionach
przestępstwa z art. 244 k.k. na zasadzie lex consumens derogat legi consumptae.
Należy podkreślić, że użyte w art. 94 § 1 k.k. sformułowanie „… nie mając do tego
uprawnienia…” nie dotyczy sytuacji, gdy brak uprawnień wynika z wykonywania
wobec skazanego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych prawomocnie
orzeczonego przez sąd, jako środka karnego na podstawie art. 39 pkt 3 k.k. i art. 42
k.k. W takim wypadku przepisem pochłaniającym jest art. 244 k.k., który wyłącza
przepis pochłaniany – art. 94 § 1 k.w. W konsekwencji mamy tu do czynienia ze
zbiegiem pozornym (pomijalnym) uniemożliwiającym zastosowanie konstrukcji
7
idealnego zbiegu przestępstw i wykroczeń. Taką interpretację wskazanych
przepisów wspierają również liczne poglądy doktryny przytoczone w kasacji
Prokuratora Generalnego.
Trafnie zauważa R. Stefański, że „…przestępstwem jest wykonywanie
czynności objętych zakazem w okresie jego obowiązywania. Podejmowanie ich po
tym okresie, mimo że sprawca nie uzyskał ponownie uprawnień, których dotyczył
zakaz, np. uprawnień do prowadzenia pojazdów silnikowych, nie stanowi
przestępstwa z cyt. przepisu. Zachowania takie może wyczerpywać znamiona
określone w innym przepisie, np. w art. 94 § 1 k.w…”( zob. artykuł pt. Kilka uwag
związanych z przestępstwem niestosowania się do niektórych kar dodatkowych -
WPP.1994.3-4 s.22 - Teza nr 3, Lex 28653).
W kontekście rozważanych zagadnień również Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 25 sierpnia 2010 r. sygn. II KK 184/10 (Lex 619623) podał, jakiego rodzaju
zachowania stanowią wykroczenia z art. 94 § 1 k.w., słusznie uznając, że
dyspozycję tego przepisu wyczerpuje, np. prowadzenie przez sprawcę pojazdu
mechanicznego mimo wcześniejszego zatrzymania mu prawa jazdy na mocy
prawomocnego postanowienia sądu wydanego na podstawie art. 137 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. z 2005 r. Nr
108, poz. 908 ze zm.) . Jednocześnie zaznaczył, że taki czyn nie wyczerpuje
znamion przestępstwa określonego w art. 244 k.k.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że w sprawie niniejszej mamy
do czynienia ze zbiegiem pomijalnym przestępstw i wykroczeń, dlatego, że czyny
obwinionego nie wyczerpywały znamion wykroczeń z art. 94 § 1 k.w., lecz stanowiły
wyłącznie ciąg przestępstw z art. 244 k.k., za które K. P. został skazany wyrokiem
Sądu Rejonowy w L. z dnia 9 maja 2014 r. W konsekwencji w sprawie wszczętej na
skutek wniosku o ukaranie, Sąd Rejonowy nie mógł zastosować art. 10 § 1 k.w. i
ukarać obwinionego za zarzucane mu czyny, wobec braku możliwości
zakwalifikowania tych czynów jako wykroczeń, w tym także z art. 94 § 1 k.w.
Z tych względów zgodzić się należy z poglądem Prokuratora Generalnego,
że zaskarżony wyrok został wydany z rażącą obrazą art. 10 § 1 k.w. i art. 94 § 1
k.w., co miało istotny wpływ na jego treść.
8
Dlatego też Sąd Najwyższy na podstawie art. 537 § 2 k.p.k. w zw. z art. 112
k.p.s.w., wobec oczywistej niesłuszności ukarania, uchylił zaskarżony wyrok i
uniewinnił K. P. od popełnienia zarzucanych mu wykroczeń. Jednocześnie na
podstawie art. 118 § 2 k.p.s.w. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.
kc