Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 329/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Barbara Skoczkowska (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Andrzej Wieczorek,
w sprawie M. P.
skazanego z art. 190 a § 1 kk w zw. z art. 91 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 16 listopada 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 5 maja 2015 r.
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w Ż.
z dnia 1 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ż., wyrokiem z dnia 1 grudnia 2014 r., uznał M. P. za
winnego popełnienia 5 przestępstw wyczerpujących dyspozycję art. 190a § 1 k.k., a
polegających na tym, że:
1. w okresie od 6 czerwca 2011 r. do dnia 20 marca 2012 r. w S. woj. L.,
uporczywie nękał B. N. oraz jej dzieci I. P., E. P., M. P. i B. P. poprzez grożenie
wymienionym pozbawieniem życia oraz publicznie wyzywał słowami powszechnie
uznawanymi za wulgarne i obelżywe, wskutek czego wzbudził u pokrzywdzonej B.
N. uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia oraz istotnie naruszył jej
prywatność działając na szkodę B. N.;
2. w okresie od 6 czerwca 2011 r. do dnia 20 marca 2012 r. w S. woj. L.,
uporczywie nękał I. P. oraz jej matkę B. N. i rodzeństwo E. P., M. P. i B. P. poprzez
grożenie wymienionym pozbawieniem życia oraz publicznie wyzywał słowami
powszechnie uznawanymi za wulgarne i obelżywe, wskutek czego wzbudził u
pokrzywdzonej I. P. uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia oraz istotnie
naruszył jej prywatność działając na szkodę I. P.;
3. w okresie od 6 czerwca 2011 r. do dnia 20 marca 2012 r. w S. woj. L.,
uporczywie nękał E. P. oraz jej matkę B. N. i rodzeństwo I. P., M. P. i B. P. poprzez
grożenie wymienionym pozbawieniem życia oraz publicznie wyzywał słowami
powszechnie uznawanymi za wulgarne i obelżywe, wskutek czego wzbudził u
pokrzywdzonej E. P. uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia oraz
istotnie naruszył jej prywatność działając na szkodę E. P.;
4. w okresie od 6 czerwca 2011 r. do dnia 20 marca 2012 r. w S. woj. L.,
uporczywie nękał małoletnią B. P. oraz jej matkę B. N. i rodzeństwo I. P., M. P. i E.
P. poprzez grożenie wymienionym pozbawieniem życia oraz publicznie wyzywał
słowami powszechnie uznawanymi za wulgarne i obelżywe, wskutek czego
wzbudził u pokrzywdzonej B. P. uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia
oraz istotnie naruszył jej prywatność działając na szkodę B. P.;
5. w okresie od 6 czerwca 2011 r. do dnia 20 marca 2012 r. w S. woj. L.,
uporczywie nękał małoletniego M. P. oraz jego matkę B. N. i rodzeństwo I. P., B. P.
i E. P. poprzez grożenie wymienionym pozbawieniem życia oraz publicznie
wyzywał słowami powszechnie uznawanymi za wulgarne i obelżywe, wskutek
czego wzbudził u pokrzywdzonego M. P. uzasadnione okolicznościami poczucie
3
zagrożenia oraz istotnie naruszył jego prywatność działając na szkodę M. P.;
co stanowiło ciąg przestępstw z art. 190a § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. i za to na
podstawie art. 190a § 1 k.k., przy zastosowaniu art. 91 § 1 k.k. wymierzył mu karę
roku pozbawienia wolności.
Apelacje od tego wyroku wnieśli oskarżony oraz jego obrońca. Obrońca zarzucił
błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia oraz rażącą
niewspółmierność orzeczonej kary, natomiast oskarżony podniósł zarzuty naruszenia
przepisów postępowania oraz obrazę prawa materialnego przez przyjęcie, do
ustalonego stanu faktycznego, że oskarżony dopuścił się 5 występków, zamiast jednego
przestępstwa z art. 190a § 1 k.k.
Stawiając takie zarzuty skarżący wnieśli o uniewinnienie oskarżonego lub
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
ewentualnie o zmianę orzeczenia poprzez warunkowe zawieszenie wykonania
orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności.
Sąd Okręgowy w Z., wyrokiem z dnia 5 maja 2015 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelacje oskarżonego i jego obrońcy za oczywiście
bezzasadne.
Obrońca skazanego zaskarżył powyższy wyrok kasacją. Zarzucając „rażące
naruszenie przepisów prawa materialnego, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego
wyroku, a mianowicie art. 11 § 1 k.k., art. 190a § 1 k.k. oraz art. 91 § 1 k.k., przez
wyrażenie błędnego poglądu, że oskarżony M. P., działając na szkodę kilku
pokrzywdzonych popełnił pięć przestępstw zakwalifikowanych jako ciąg przestępstw z
art. 91 § 1 k.k., gdy w istocie, z uwagi na zbieżność rodzajową zachowań objętych
postępowaniem, które miały być popełnione w tym samym czasie i w tożsamych
okolicznościach, zachowania te należałoby kwalifikować jako jedno przestępstwo trwałe
z art. 190a § 1 k.k.”.
Podnosząc ten zarzut obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w Z., w pisemnej odpowiedzi na kasację,
wniósł o jej uwzględnienie.
Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury Generalnej wniósł o oddalenie
kasacji jako oczywiście bezzasadnej.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja obrońcy M. P. jest zasadna.
W niniejszej sprawie doszło faktycznie do naruszenia przepisów prawa karnego
materialnego, gdyż orzekający w sprawie Sąd Rejonowy w Ż. nieprawidłowo przyjął, że
zachowania M. P. objęte postępowaniem, stanowiły pięć odrębnych przestępstw
popełnionych w warunkach ciągu przestępstw z art. 91 § 1 k.k., a nie jednego czynu
kwalifikowanego z art. 190a § 1 k.k., natomiast Sąd odwoławczy zaakceptował taką
ocenę prawną zachowania oskarżonego. Analiza uzasadnień wyroków obu instancji
wskazuje, że Sąd I instancji w zasadzie w ogóle nie uzasadnił podstawy prawnej
swojego rozstrzygnięcia, arbitralnie stwierdzając, iż oskarżony dopuścił się pięciu
przestępstw z art. 190a § 1 k.k., a rozważania Sądu odwoławczego, odnoszące się do
podniesionego w apelacji oskarżonego zarzutu z tym związanego, są wyjątkowo krótkie,
lakoniczne i nie oddają istoty problemu występującego w tej sprawie, a związanego z
jednością i wielością przestępstw.
Przypomnieć należy, że zgodnie z treścią art. 11 § 1 k.k. ten sam czyn stanowić
może tylko jedno przestępstwo. Stosowanie się do tej zasady zazwyczaj nie nastręcza
problemów, gdy przedmiotem sprawy jest jeden czyn w sensie naturalnym, jednakże
niejednokrotnie występują trudności w ustaleniu, czy zostało popełnione jedno czy też
więcej przestępstw w sytuacji, gdy mamy do czynienia z czynem złożonym z wielu
zachowań powiązanych ze sobą prawną (sztuczną) jednością czynu, przewidzianą
przez prawo materialne. Czynienie prawidłowych ustaleń w tym zakresie ma duże
znaczenie, szczególnie gdy weźmie się pod uwagę, że obowiązkiem sądu jest nie tylko
osądzenie całości czynu będącego przedmiotem procesu, ale również nierozbijanie
prawnej jedności czynu, z uwagi na niepodzielność przedmiotu procesu, w celu
poddania poszczególnych czynów (zachowań) odrębnemu osądzeniu.
Przepis art. 190a § 1 k.k. został wprowadzony do Kodeksu karnego ustawą z
dnia 25 lutego 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz. U. nr 72, poz. 381), która
weszła w życie 6 czerwca 2011 r. i dotyczy zjawiska zwanego stalkingiem. Zgodnie z
tym przepisem odpowiedzialności karnej podlega ten, kto przez uporczywe nękanie
innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami
poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność. Z uwagi na to, że w pojęciu
nękania mieści się powtarzalność zachowań sprawcy, należy stwierdzić, że
5
przestępstwo z art. 190a § 1 k.k., będące przedmiotem niniejszej sprawy, charakteryzuje
się właśnie tzw. prawną jednością czynu, w świetle której wielokrotność powtarzających
się zachowań przestępczych, skierowanych nawet przeciwko różnym dobrom, stanowi
jedno przestępstwo wieloczynowe (zbiorowe). Podstawą faktyczną odpowiedzialności
jest w tym wypadku zbiór zachowań w sensie naturalnym stanowiący jeden czyn w
znaczeniu prawnym, czyli jedną podstawę odpowiedzialności.
Z punktu widzenia niniejszej sprawy istotne jest również wskazanie na przedmiot
czynności wykonawczej przestępstwa z art. 190a § 1 k.k. Może nim być każdy człowiek,
z tym, że przepis ten przewiduje, iż w tej roli może występować „inna osoba”, wobec
której wymierzone jest nękanie lub „osoba jej najbliższa”. Pojęcie osoby najbliższej
zdefiniowane jest w art. 115 § 11 k.k. Uczynienie przez ustawodawcę przedmiotem
czynności sprawczej także osoby najbliższej pokrzywdzonego niewątpliwie związane
jest z naturą tego zjawiska. Sprawca (stalker), jak wynika z praktyki, niejednokrotnie w
celu pognębienia osoby nękanej poprzez naruszenie jej wolności osobistej oraz
prywatności, bezpośrednio oddziałuje na osoby szczególnie bliskie pokrzywdzonego,
głównie dziecko czy partnera. Ma to na celu wywołanie u niej niepokoju, skrępowania,
wywarcie presji czy zademonstrowanie przewagi siły, a tym samym wzbudzenie
większego poczucia zagrożenia i bezbronności (por. P. Furman, Próba analizy
konstrukcji ustawowej przestępstwa uporczywego nękania z art. 190a k.k., CzPKiNP
2012, z. 3, str. 46-47; M. Jachimowicz, Przestępstwo stalkingu w świetle noweli do
kodeksu karnego, WPP 2011, z. 3, str. 40).
Przestępstwo nękania (stalkingu) z uwagi na to, że występuje nie tylko w
relacjach partnerskich, ale również rodzinnych może powodować, iż osobą nim
pokrzywdzoną będzie nie tylko jedna osoba, ale również więcej osób. Będzie to miało
miejsce wówczas, gdy zamiarem sprawcy będzie nękanie (dręczenie, dokuczenie,
niepokojenie) nie tylko jednej konkretnej osoby, ale większej liczy osób połączonych ze
sobą węzłem bliskości w rozumieniu art. 115 § 11 k.k., a jego działania nakierowane na
różne osoby wywołają u nich skutek, o którym mowa w przepisie art. 190a § 1 k.k. W
zależności więc od ustaleń faktycznych dokonanych w konkretnej sprawie, zachowania
oskarżonego polegające na nękaniu więcej niż jednej osoby, mogą stanowić jedno
przestępstwo z art. 190a § 1 k.k. lub też tyle przestępstw, ilu jest pokrzywdzonych,
których dobra prawne zostały naruszone.
6
Z treści przypisanych M. P. przestępstw oraz uzasadnień wyroków obu sądów
wynika, że zachowania podejmowane przez niego wynikały z jednego konfliktu
istniejącego pomiędzy nim, a wszystkimi pokrzywdzonymi będącymi jego dziećmi i ich
matką, byłą jego konkubiną i zostały podjęte dokładnie w tym samym czasie i miejscu.
Mimo, że każde z przypisanych 5 przestępstw wyodrębnione zostało pod kątem różnych
osób pokrzywdzonych, to każdy z tych czynów dotyczy tych samych zachowań M. P.
opisanych w identyczny sposób. Każda z osób pokrzywdzonych jednym przestępstwem
występuje równocześnie jako osoba najbliższa pokrzywdzonego kolejnym, odrębnym
przestępstwem. Zachowania M. P. skierowane były łącznie przeciwko wszystkim
pokrzywdzonym, związanym ze sobą więzami rodzinnymi, niezależnie od tego kogo
bezpośrednio dotyczyły i mimo, że naruszały dobra prawne każdego z pokrzywdzonych,
stanowiły jedno przestępstwo z art. 190a § 1 k.k. Podkreślić należy, że wbrew
twierdzeniom Sądu odwoławczego, w ustalonym stanie faktycznym, nie jest możliwe
wyraźne oddzielenie zachowania oskarżonego skierowanego wobec wszystkich
pokrzywdzonych, do każdego pokrzywdzonego z osobna.
Sąd Najwyższy stwierdzając, że zaistniała w sprawie obraza prawa materialnego,
tj. art. 11 § 1 k.k. i art. 190a § 1 k.k., która miała niewątpliwie istotny wpływ na treść
orzeczenia, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Z. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, który stosownie do treści art.
442 § 3 k.p.k. uwzględni powyższe wskazania. Wprawdzie to Sąd Rejonowy w Ż.
dopuścił się tych uchybień, to nie zachodzi konieczność uchylenia również wyroku tego
Sądu. Sąd odwoławczy, który zresztą nie zauważył tak rażącego naruszenia prawa, jest
obecnie władny do wydania orzeczenia zgodnego z prawem karnym materialnym.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku.
eb