Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 76/15
POSTANOWIENIE
Dnia 25 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
Protokolant Izabela Czapowska
w sprawie z wniosku D. N.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty Powiatu B., A. N., M. N.,
P. N.,
A. N. – D., K. N.
i Gminy R.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 25 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w L.
z dnia 15 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu w L. do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w L. oddalił apelację
wnioskodawczyni D. N. od postanowienia Sądu Rejonowego w B. z dnia 18
października 2013 r., którym zostało oddalone jej żądanie stwierdzenia nabycia
własności nieruchomości obejmującej działki oznaczone numerami ewidencyjnymi
211/5, 644/6, 260/2 i 211/6, położone w R. gmina R., przez zasiedzenie z dniem
1 października 2007 r. W odniesieniu do pozostałych działek umorzył postępowanie,
wobec cofnięcia wniosku.
Ustalenia faktyczne przedstawiały się następująco:
W 1975 r. doszło do zawarcia przez wnioskodawczynię i jej męża Z. N. ze
S.O. umowy dzierżawy nieruchomości o łącznej powierzchni 4,46 ha, położonych w
miejscowości R., stanowiących grunty orne, łąki i grunty leśne. Jesienią 1977 r. Z.
N. zawarł ze S. O. umowę sprzedaży dzierżawionych nieruchomości za cenę
50 000 zł. Strony tej umowy nie dochowały wymagania formy aktu notarialnego.
Po zakupie małżonkowie N. objęli działki w samoistne posiadanie, traktowali je jak
własne, uprawiali rolniczo grunty rolne oraz łąki i leśnie, działki leśne. Płacili
należne od nich podatki.
Decyzją Naczelnika Gminy W. z dnia 12 czerwca 1987 r., która stała się
ostateczna z dniem 26 czerwca 1987 r., nieruchomości obejmujące działki
oznaczone numerami: 587/6, 618/6, 211/5, 644/6, 260/2, 211/6 o łącznej
powierzchni 2,75 ha przejęte zostały przez Państwo w następstwie nieodpłatnego
ich przekazania przez S. i F. małżonków O. w zamian za rentę na podstawie
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
indywidualnych i członków ich rodzin (jedn. tekst: Dz.U z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze
zm.). Jesienią 2009 r. Małżonkowie N. przenieśli posiadanie nieruchomości na
rzecz syna P., który objął je w posiadanie i traktuje jak swoją własność. Wojewoda
[…] decyzją z dnia 9 maja 2012 r., wydaną na podstawie art. 13 ust. 2, 3, i 4
ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa (jedn. tekst: Dz.U 2007, Nr 231, poz. 1700), stwierdził, że
własność nieruchomości oznaczonych numerami: 211/5, 644/6, 260/2 i 211/6 o
3
łącznej powierzchni 3,87 ha nabyła, z dniem 1 lipca 2000 r. Gmina R. Decyzja stała
się ostateczna z dniem 25 maja 2012 r.
Sąd Okręgowy uznał, że posiadanie nieruchomości przez małżonków N. było
samoistne, co najmniej od 22 grudnia 1977 r. do września 2009 r., a następnie
samoistnym posiadaczem został ich syn. Z uwagi na, że umowa sprzedaży nie
została sporządzona w wymaganej formie, posiadanie nieruchomości nie mogło
być ocenione jako wykonywane w dobrej wierze. Wobec tego do nabycia
własności nieruchomości konieczne było samoistne posiadanie przez okres 30 lat,
stosownie do art. 9 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny (Dz.U. Nr 55, poz. 321, dalej: „ustawa z dnia 28 lipca 1990 r.”). Do upływu
tego terminu nie doszło, ponieważ właścicielem nieruchomości na podstawie
decyzji Naczelnika Gminy W. z dnia 12 czerwca 1987 r. został Skarb Państwa.
Przepis art. 177 k.c. wyłączający możliwość nabycia przez zasiedzenie
nieruchomości będącej przedmiotem własności państwowej, został skreślony z
dniem 1 października 1990 r., czyli z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca
1990 r. Oznacza to, że okresu od dnia 22 grudnia 1977 r. do dnia 11 czerwca 1987
r. nie wlicza się do okresu, o który skraca się termin zasiedzenia nieruchomości
państwowej ani nie uwzględnia przy ustalaniu czasu posiadania niezbędnego do
zasiedzenia. Przewidziane w art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. skrócenie
terminu zasiedzenia o czas, w którym istniał stan wyłączający zasiedzenie
nieruchomości państwowej, a według przepisów obowiązujących po wejściu w
życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia, nie więcej jednak niż o połowę, dotyczy
przypadków, w których nieruchomość w chwili wejścia w życie przepisów
wyłączających zasiedzenie była już własnością państwową, jak i przypadki, w
których nieruchomość stała się przedmiotem własności państwowej po wejściu w
życie tych przepisów. Z powołaniem na stanowisko wyrażone w
uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r.,
III CZP 72/01 (OSNC 2002 nr 9, poz. 107), Sąd Okręgowy uznał, że termin
zasiedzenia ulega skróceniu o czas, w którym nieruchomość była własnością
państwową. Oznacza to, że w rozpoznawanej sprawie 30 letni termin zasiedzenia
podlega skróceniu o okres od 26 czerwca 1987 r. do 1 października 1990 r.
i upłynie z dniem 26 czerwca 2017 r.
4
Wnioskodawczyni w skardze kasacyjnej powołała podstawę przewidzianą
w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., podniosła zarzut błędnej wykładni art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r., polegającej na uznaniu, że okresu posiadania nieruchomości
będących przedmiotem wniosku, od 22 grudnia 1977 r. do 11 czerwca 1987 r.
nie wlicza się do okresu, o który powinien być skrócony 30 letni termin zasiedzenia,
skoro i to posiadanie było częścią stanu, który nie mógł doprowadzić do
zasiedzenia. Skarżąca domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia
w punkcie 1 i dokonania zmiany postanowienia Sądu pierwszej instancji w tej
części poprzez stwierdzenie, że wraz z mężem nabyła własność nieruchomości
przez zasiedzenie z dniem 31 grudnia 2007 r., a najpóźniej z dniem 1 stycznia
2008 r., ewentualnie uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustalenia faktyczne będące podstawą zaskarżonego postanowienia wiążą
Sąd Najwyższy z mocy art. 39813
§ 2 k.p.c., nie były z resztą przedmiotem sporu
pomiędzy uczestnikami. Różnica stanowisk dotyczy wykładni art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r. i możliwości skrócenia terminu zasiedzenia nieruchomości także o
czas od 22 grudnia 1977 r. do 11 czerwca 1987 r., przy uwzględnieniu wpływu na
nowookreślony art. 1 pkt. 32 tej ustawy czasokres terminu zasiedzenia
nieruchomości, której zasiedzenie było niedopuszczalne, z uwagi na to,
że w okresie posiadania przez wnioskodawczynię i jej męża, stała się ona
przedmiotem własności państwowej, przed skreśleniem art. 177 k.c. przez art. 1 pkt
34 tej ustawy.
Z art. 9 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. wynika, że do zasiedzenia, którego
bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej
chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia
prawa przez zasiedzenie. Stanowi on także o wstecznym działaniu ustawy do
zasiedzenia rozpoczętego przed jej wejściem w życie, które nie mogło doprowadzić
do zmiany własności, z uwagi na jej niedopuszczalność, a zatem przywraca
możliwość zasiedzenia.
Przepis art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. stanowi, że jeżeli przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy istniał stan, który według przepisów
5
dotychczasowych wyłączał zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów
obowiązujących po wejściu w życie tej ustawy prowadzi do zasiedzenia,
zasiedzenie biegnie od dnia wejścia jej w życie; jednakże termin ten ulega
skróceniu o czas, w którym powyższy stan istniał przed wejściem w życie ustawy,
lecz nie więcej niż o połowę. Wykładnia tego uregulowania była przedmiotem wielu
orzeczeń Sądu Najwyższego, a kompleksowa analiza zagadnień związanych
z obszarem jej regulacji dokonana została w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 31 stycznia 2002 r., III CZP 72/01 i objęła także stanowiska
wynikające z dotychczas wydanych orzeczeń sądowych. Teza podjętej uchwały
wskazuje, że okres posiadania przed wejściem w życie przepisów wyłączających
zasiedzenie nieruchomości państwowych nie ma prawnego znaczenia ani dla
oznaczenia okresu, o który skraca się termin zasiedzenia takiej nieruchomości, ani
dla ustalenia czasu posiadania niezbędnego do jej zasiedzenia. Sąd Najwyższy
stwierdził, że skutkiem uregulowania początku terminu zasiedzenia nieruchomości
państwowej na dzień wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r., czyli na dzień
1 października 1990 r., było stworzenie sytuacji porównywanej do skutku
przerwania biegu zasiedzenia. Sformułowanie zawarte w art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 1990 r. „stan, który według przepisów dotychczasowych wyłączał
zasiedzenie nieruchomości, a według przepisów obowiązujących po wejściu
w życie ustawy prowadzi do zasiedzenia” odnosi się zarówno do wypadków,
w których nieruchomość w chwili wejścia w życie przepisów wyłączających
zasiedzenie nieruchomości państwowych była już przedmiotem własności
państwowej, jak i wypadki, w których nieruchomość stała się przedmiotem takiej
własności dopiero po wejściu w życie tych przepisów. W tym drugim wypadku także
możliwe jest skrócenie ustawowego terminu zasiedzenia o czas posiadania
niemogącego prowadzić do zasiedzenia nieruchomości, ze względu na to, że stała
się ona przedmiotem własności państwowej, nie więcej niż o połowę tego terminu.
Jeżeli nieruchomość stała się przedmiotem własności państwowej po rozpoczęciu
biegu zasiedzenia, to czas, o który podlega skróceniu termin zasiedzenia obejmuje
zarówno posiadanie istniejące przed, jak i po nabyciu nieruchomości przez
Państwo, ponieważ jedno i drugie składało się na stan, który nie mógł doprowadzić
do zasiedzenia. Stanowisko zawarte w uchwale zostało zaakceptowane
6
w późniejszych orzeczeniach, w tym w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 19 stycznia 2006 r., III CZP 100/05 (OSNC 2006, nr 6, poz. 95),
podziela je także Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę
kasacyjną. Uwypuklenia wymaga jedynie, że sprzeczne z założeniem możliwości
skrócenia terminu zasiedzenia wprowadzonego ustawą z dnia 28 lipca 1990 r.
byłoby zróżnicowanie sytuacji samoistnego posiadacza, którego posiadanie przez
cały okres do skreślenia art. 177 k.c. dotyczyło nieruchomości będącej
przedmiotem własności państwowej i posiadacza, którego posiadanie odnosiło się
do nieruchomości niepaństwowej, która stała się państwową, nawet na krótko przed
skreśleniem art. 177 k.c. W pierwszym przypadku skrócenie terminu zasiedzenia
dotyczyłoby całego okresu posiadania, nie więcej jednak, jak o połowę. Natomiast
w drugim, skrócenie obejmowałoby jedynie końcowy okres, także nie więcej niż
o połowę, podczas gdy uniemożliwienie biegu zasiedzenia wywołała zmiana
charakteru własności. Ustawodawca uznał za istotne dla określenia czasu o jaki
można skrócić nowooustalony termin zasiedzenia, rozpoczynający bieg od wejścia
w życie ustawy, użycie formuły „stan wyłączający zasiedzenie”, która odnosi się do
obu sytuacji, a nie do czasu obowiązywania art. 177 k.c.
Zarzut błędnej wykładni art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. okazał się
uzasadniony, ponieważ prowadziła ona do bezzsadnego pozbawienia znaczenia
dla zakresu skrócenia terminu zasiedzenia posiadania samoistnego nieruchomości
będącej własnością niepaństwową, poprzedzającego przekształcenie jej
w nieruchomość państwową.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania. Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego
wynika z art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1, 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.
eb