II CSK 859/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:27-01-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 859/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa K. S.
przeciwko J. G. i E. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
K. S. wniósł o zasądzenie solidarnie od J. i E. małżonków G. kwoty
1277730,10 zł z ustawowymi odsetkami. Twierdził, że dochodzi od pozwanych
należności z tytułu ustnej umowy pożyczki, przez nich zaciągniętej w dniu 9
września 2002 r., powołując się przy tym na istnienie początku dowodu na piśmie
oraz dowodu z tzw. źródeł osobowych.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 20 września 2013 r. oddalił żądanie
powoda, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 marca 2014 r. jego apelację. U
podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że powód nie udowodnił swego
roszczenia, gdyż dowód z tzw. źródeł osobowych nie jest dopuszczalny dla
stwierdzenia faktu pożyczki (art. 74 § 2 k.c. w zw. z art. 246 k.p.c.), a deklaracja
wystawcy weksli in blanco oraz wystawione weksle in blanco nie stanowią początku
dowodu na piśmie.
Skarga kasacyjna powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 246 k.p.c. w zw. z art.
74 i 720 § 2 k.c., a także art. 720 § 1 k.c. i zmierza do uchylenia tego wyroku
oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący zarzucił naruszenie art. 74 k.c. przez błędne uznanie, że deklaracja
wystawcy weksli in blanco i weksle in blanco nie stanowią początku dowodu na
piśmie ustnej umowy pożyczki, zawartej przez pozwanych w dniu 9 września
2002 r., a w konsekwencji, iż nie zachodziły przesłanki z art. 74 § 2 k.c.
umożliwiające przeprowadzenie dowodów także z tzw. źródeł osobowych na
okoliczność zawarcia przez strony tej umowy.
Sformułowanie zawarte w art. 74 § 2 k.c. nawiązuje do znanej kodeksowi
postępowania cywilnego z 1932 r. (powstałemu z połączenia rozporządzeń
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. i z dnia 27 października
1932 r., ogłoszonemu jako tekst jednolity w Dz. U. z 1932 r. Nr. 112, poz. 934)
instytucji początku dowodu na piśmie (por. art. XIX § 3 i 4 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. przepisy wprowadzające
3
Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr. 83, poz. 652). Porównanie jednak
treści art. 74 § 2 k.c. z dawnym art. XIX § 3 i 4 p.w.k.p.c. wskazuje na istnienie
daleko idących różnic, zmierzających do złagodzenia ograniczeń dowodowych.
Tendencja ta jest widoczna przede wszystkim w tym, że zrezygnowano z określenia
jakichkolwiek wymogów co do pisma, mającego stanowić początek dowodu
(poprzednio musiał to być akt pisemny, pochodzący od osoby, przeciwko której miał
być skierowany dowód albo od przedstawiciela tej osoby). W ten sposób obecnie
"początkiem dowodu na piśmie", czyli według sformułowania kodeksu cywilnego
środkiem uprawdopodobnienia czynności prawnej, jest każde pismo, niezależnie od
pochodzenia, z którego będzie wynikało prawdopodobieństwo dokonania czynności
(podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 1979 r., III CRN 287/78,
OSNCP 1980, nr 1, poz. 9). Punkt ciężkości w ocenie aktu pisemnego jako
"początku dowodu na piśmie" przesunął się zatem z wymagań co do jego
pochodzenia na jego zdolność uprawdopodobnienia faktu dokonania spornej
czynności prawnej (por. wyrok Sąd Najwyższego z dnia 8 maja 2001 r., IV CKN
290/00, OSNC 2002, nr 1, poz. 9).
Sąd Apelacyjny uznał, że wskazane przez powoda dowody z deklaracji
weksli in blanco oraz wystawionych weksli in blanco nie spełniają kryteriów z art.
74 § 2 in fine k.c., tj., pisma uprawdopodobniającego fakt zawarcia ustnej umowy
pożyczki w dniu 9 września 2002 r., gdyż zostały złożone dla wykazania zawarcia
tego dnia pisemnej umowy pożyczki w sprawie I C …/07 Sądu Okręgowego w K., I
ACa …/09 Sądu Apelacyjnego, rozpoznanej na skutek skargi kasacyjnej
pozwanych przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 311/10.
Wychodząc z tych założeń Sąd Apelacyjny pominął istotne twierdzenia
skarżącego, że w ramach dokonywanych kolejno między stronami czynności,
przedmiotem których było przekazanie pozwanym w ramach pożyczki
kwoty 700000 zł, strony czyniły najpierw uzgodnienia ustne, następnie sporządziły
pisemną umowę pożyczki, ocenioną w sprawie wszczętej pod sygnaturą I C …/07,
a następnie dokument w postaci deklaracji wekslowej i weksli in blanco.
Rację bowiem ma skarżący, że powoływanie się pierwotnie przez niego,
w poprzednio toczącym się postępowaniu na to, iż na skutek tak określonych
czynności doszło do zawarcia pisemnej umowy pożyczki, która okazała się
4
nieważna, nie może wykluczać nawiązania w ramach tych samych czynności,
innego ważnego stosunku zobowiązaniowego, mianowicie ustnej umowy pożyczki.
Deklaracja wekslowa, w zależności od jej treści, której Sąd Apelacyjny nie ustalił,
może zaś stanowić pismo, o którym mowa w art. 74 § 2 in fine k.c.,
uprawdopodobniające zawarcie takiej umowy. Podobnie weksle in blanco.
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
Na koniec, niepodobna pominąć, co zauważył Sąd Najwyższy w sprawie
II CSK 311/10, że dokonane przez Sąd Apelacyjny (w tamtej sprawie) ustalenia
faktyczne co do ustnej umowy pożyczki nie dawały najmniejszych nawet podstaw
do ich subsumcji pod art. 720 § 1 k.c. w zakresie odnoszącym się do pozwanej.
Jeżeli nie ustalono, że pozwana była obecna w dniu 9 września 2002 r. w S., gdzie
miało dojść do zawarcia tej umowy, ani że jej mąż został umocowany do zawarcia
tej umowy także w jej imieniu, to uznanie pozwanej przez Sąd Apelacyjny za stronę
rozpatrywanej umowy nastąpiło z niewątpliwym naruszeniem art. 720 § 1 k.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa K. S.
przeciwko J. G. i E. G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 9 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
K. S. wniósł o zasądzenie solidarnie od J. i E. małżonków G. kwoty
1277730,10 zł z ustawowymi odsetkami. Twierdził, że dochodzi od pozwanych
należności z tytułu ustnej umowy pożyczki, przez nich zaciągniętej w dniu 9
września 2002 r., powołując się przy tym na istnienie początku dowodu na piśmie
oraz dowodu z tzw. źródeł osobowych.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 20 września 2013 r. oddalił żądanie
powoda, a Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 marca 2014 r. jego apelację. U
podłoża tego rozstrzygnięcia legło stanowisko, że powód nie udowodnił swego
roszczenia, gdyż dowód z tzw. źródeł osobowych nie jest dopuszczalny dla
stwierdzenia faktu pożyczki (art. 74 § 2 k.c. w zw. z art. 246 k.p.c.), a deklaracja
wystawcy weksli in blanco oraz wystawione weksle in blanco nie stanowią początku
dowodu na piśmie.
Skarga kasacyjna powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta na obu
podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 246 k.p.c. w zw. z art.
74 i 720 § 2 k.c., a także art. 720 § 1 k.c. i zmierza do uchylenia tego wyroku
oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący zarzucił naruszenie art. 74 k.c. przez błędne uznanie, że deklaracja
wystawcy weksli in blanco i weksle in blanco nie stanowią początku dowodu na
piśmie ustnej umowy pożyczki, zawartej przez pozwanych w dniu 9 września
2002 r., a w konsekwencji, iż nie zachodziły przesłanki z art. 74 § 2 k.c.
umożliwiające przeprowadzenie dowodów także z tzw. źródeł osobowych na
okoliczność zawarcia przez strony tej umowy.
Sformułowanie zawarte w art. 74 § 2 k.c. nawiązuje do znanej kodeksowi
postępowania cywilnego z 1932 r. (powstałemu z połączenia rozporządzeń
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. i z dnia 27 października
1932 r., ogłoszonemu jako tekst jednolity w Dz. U. z 1932 r. Nr. 112, poz. 934)
instytucji początku dowodu na piśmie (por. art. XIX § 3 i 4 rozporządzenia
Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 29 listopada 1930 r. przepisy wprowadzające
3
Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr. 83, poz. 652). Porównanie jednak
treści art. 74 § 2 k.c. z dawnym art. XIX § 3 i 4 p.w.k.p.c. wskazuje na istnienie
daleko idących różnic, zmierzających do złagodzenia ograniczeń dowodowych.
Tendencja ta jest widoczna przede wszystkim w tym, że zrezygnowano z określenia
jakichkolwiek wymogów co do pisma, mającego stanowić początek dowodu
(poprzednio musiał to być akt pisemny, pochodzący od osoby, przeciwko której miał
być skierowany dowód albo od przedstawiciela tej osoby). W ten sposób obecnie
"początkiem dowodu na piśmie", czyli według sformułowania kodeksu cywilnego
środkiem uprawdopodobnienia czynności prawnej, jest każde pismo, niezależnie od
pochodzenia, z którego będzie wynikało prawdopodobieństwo dokonania czynności
(podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 1979 r., III CRN 287/78,
OSNCP 1980, nr 1, poz. 9). Punkt ciężkości w ocenie aktu pisemnego jako
"początku dowodu na piśmie" przesunął się zatem z wymagań co do jego
pochodzenia na jego zdolność uprawdopodobnienia faktu dokonania spornej
czynności prawnej (por. wyrok Sąd Najwyższego z dnia 8 maja 2001 r., IV CKN
290/00, OSNC 2002, nr 1, poz. 9).
Sąd Apelacyjny uznał, że wskazane przez powoda dowody z deklaracji
weksli in blanco oraz wystawionych weksli in blanco nie spełniają kryteriów z art.
74 § 2 in fine k.c., tj., pisma uprawdopodobniającego fakt zawarcia ustnej umowy
pożyczki w dniu 9 września 2002 r., gdyż zostały złożone dla wykazania zawarcia
tego dnia pisemnej umowy pożyczki w sprawie I C …/07 Sądu Okręgowego w K., I
ACa …/09 Sądu Apelacyjnego, rozpoznanej na skutek skargi kasacyjnej
pozwanych przez Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 11 marca 2011 r., II CSK 311/10.
Wychodząc z tych założeń Sąd Apelacyjny pominął istotne twierdzenia
skarżącego, że w ramach dokonywanych kolejno między stronami czynności,
przedmiotem których było przekazanie pozwanym w ramach pożyczki
kwoty 700000 zł, strony czyniły najpierw uzgodnienia ustne, następnie sporządziły
pisemną umowę pożyczki, ocenioną w sprawie wszczętej pod sygnaturą I C …/07,
a następnie dokument w postaci deklaracji wekslowej i weksli in blanco.
Rację bowiem ma skarżący, że powoływanie się pierwotnie przez niego,
w poprzednio toczącym się postępowaniu na to, iż na skutek tak określonych
czynności doszło do zawarcia pisemnej umowy pożyczki, która okazała się
4
nieważna, nie może wykluczać nawiązania w ramach tych samych czynności,
innego ważnego stosunku zobowiązaniowego, mianowicie ustnej umowy pożyczki.
Deklaracja wekslowa, w zależności od jej treści, której Sąd Apelacyjny nie ustalił,
może zaś stanowić pismo, o którym mowa w art. 74 § 2 in fine k.c.,
uprawdopodobniające zawarcie takiej umowy. Podobnie weksle in blanco.
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
Na koniec, niepodobna pominąć, co zauważył Sąd Najwyższy w sprawie
II CSK 311/10, że dokonane przez Sąd Apelacyjny (w tamtej sprawie) ustalenia
faktyczne co do ustnej umowy pożyczki nie dawały najmniejszych nawet podstaw
do ich subsumcji pod art. 720 § 1 k.c. w zakresie odnoszącym się do pozwanej.
Jeżeli nie ustalono, że pozwana była obecna w dniu 9 września 2002 r. w S., gdzie
miało dojść do zawarcia tej umowy, ani że jej mąż został umocowany do zawarcia
tej umowy także w jej imieniu, to uznanie pozwanej przez Sąd Apelacyjny za stronę
rozpatrywanej umowy nastąpiło z niewątpliwym naruszeniem art. 720 § 1 k.c.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
kc