Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 298/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z powództwa E. E.
przeciwko G. Sp. z o.o. w K.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 26
listopada 2012 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 w następujących
podpunktach: 4, 6, 9, 15, 23, 29, 38, 46 i 48 oraz w punkcie 3 w
zakresie oddalającym wniosek pozwanej o zwrot spełnionego
świadczenia ponad kwotę 132.951,41 zł i w tej części sprawę
przekazuje do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego,
II. dalej idącą skargę kasacyjną oddala.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy wyrokiem z 16 kwietnia 2010 r. uwzględnił powództwo E. E. i
zasądził wynagrodzenie za gotowość do pracy od 30 marca 2006 r. do marca 2010
r. z odsetkami. Jednocześnie oddalił powództwo pozwanej spółki G. o ustalenie, że
na skutek odmowy ponownego zatrudnienia nie doszło do reaktywowania stosunku
pracy.
Ustalił, że powódka wyrokiem Sądu została przywrócona do pracy. W dniu
30 marca 2006 r. stawiła się w siedzibie spółki i zgłosiła gotowość do podjęcia
pracy. Pracodawca nie dopuścił powódki do pracy.
Apelację od wyroku wniosła pozwana.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z 16 lutego 2011 r. oddalił apelację.
Wyrok skargą kasacyjną zaskarżyła w całości pozwana. Zarzucono
naruszenie: 1) art. 81 § 1 k.p. w związku z art. 12 ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz art.
57 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, przez
ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że pracownik, wobec którego
orzeczono częściową niezdolność do pracy ma pełną możliwość wykonywania
dotychczasowej pracy, 2) art. 81 § 1 k.p. w związku z art. 229 § 4 k.p., art. 12 ust. 1
ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny w związku z § 1 pkt 1 i 4, § 3, § 4
rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. w sprawie
przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów
przewidzianych w Kodeksie pracy, przez ich błędną wykładnię polegającą na
uznaniu, że zaświadczenie lekarskie o zdolności do pracy pracownika wydane z
naruszeniem prawa wiąże pracodawcę, świadczy o fizycznej możliwości
wykonywania dotychczasowej pracy przez pracownika, w konsekwencji gotowości
do wykonywania pracy i zobowiązuje pracodawcę do dopuszczenia pracownika do
pracy, 3) art. 81 § 1 k.p., przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
wynagrodzeniem wynikającym z osobistego zaszeregowania są także premie, 4)
art. 92 § 1 pkt 1 k.p. w związku z art. 92 § 3 pkt 2 k.p. w związku z art. 13 ust. 1 pkt
1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przez jego niewłaściwe
zastosowanie, polegające na zasądzeniu powódce wynagrodzenia za okres
3
niezdolności do pracy od 18 kwietnia 2006 r. do 19 czerwca 2006 r., podczas gdy
osobie, która ma ustalone prawo do renty nie przysługuje zasiłek chorobowy, a w
konsekwencji wynagrodzenie chorobowe, 5) art. 4779
§ 1 k.p.c. w związku z art.
278 § 1 k.p.c., przez zakwestionowanie decyzji organu rentowego o przyznaniu
renty z powodu częściowej niezdolności do wykonywania pracy, mimo że decyzja
ta była ostateczna, nie została wzruszona we właściwym trybie, 6) art. 365 § 1
k.p.c. w związku z 366 k.p.c., przez jego błędne zastosowanie polegające na
uznaniu, że ustalenie w prawomocnym wyroku w sprawie o przywrócenie do pracy
wysokości wynagrodzenia powódki obliczonego jako wynagrodzenie urlopowe
wiąże w niniejszej sprawie co do wysokości wynagrodzenia za gotowość do
wykonywania pracy. Skarżąca wniosła o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej
zwrotu spełnionego świadczenia na podstawie wyroku Sądu Rejonowego z 16
kwietnia 2010 r., utrzymanego w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego z 16 lutego
2011 r. w kwocie 320.634,12 zł.
Sąd Najwyższy wyrokiem z 4 kwietnia 2012 r. (II PK 193/11) uchylił wyrok
Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Stwierdził, że
wyrok odpowiada prawu w zakresie ustalenia okresu, za który przysługuje powódce
wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy. Natomiast zasadne były zarzuty
dotyczące wysokości tego wynagrodzenia. Zarzut naruszenia art. 81 § 1 k.p. w
związku z art. 12 ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy
emerytalnej oparto na interpretacji pojęcia gotowości do pracy z art. 81 k.p., która
zdaniem skarżącego ma polegać na fizycznej zdolności do świadczenia pracy. Na
poparcie takiego stanowiska przytoczone zostały poglądy doktryny oraz
orzecznictwo Sądu Najwyższego ale jednak w oderwaniu od okoliczności
faktycznych problemu występującego w tej sprawie. Powódka zgłosiła gotowość do
pracy po wyroku przywracającym ją do pracy na poprzednich warunkach.
Zgłoszenie to nastąpiło zgodnie z przepisem art. 48 § 1 k.p. w ciągu 7 dni od
wyroku oddalającego apelację pozwanej. W tym przypadku nie powinno budzić
wątpliwości, że chodzi o gotowość do pracy w znaczeniu prawnym. W razie
bezprawnej odmowy podmiotu zatrudniającego dopuszczenia pracownika do pracy
warunkiem uzasadniającym roszczenia płacowe jest gotowość do pracy w
znaczeniu prawnym. Uprawomocnienie się wyroku przywracającego do pracy i
4
zgłoszenie przez pracownika, w ciągu 7 dni, gotowości do jej podjęcia, powoduje
reaktywowanie stosunku pracy, niezależnie od okoliczności uniemożliwiających
rozpoczęcie świadczenia pracy. Trafnie Sąd Okręgowy przyjął, że chodzi w tym
przypadku o gotowość w znaczeniu prawnym, a nie faktycznym. Powódka zgłosiła
skutecznie (art. 48 § 1 k.p.) swoją gotowość niezwłocznego podjęcia pracy.
Pracodawca miał zatem obowiązek dopuszczenia jej do pracy, czego jednak nie
zrobił. Zgodnie z art. 80 k.p. wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za
czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko
wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. W sytuacji niedopuszczenia do
pracy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy,
jeżeli był gotów do jej wykonywania na podstawie art. 81 § 1 k.p. Wynagrodzenie to
przysługuje więc za okresy gotowości do wykonywania pracy w rozumieniu art. 81 §
1 k.p. Przepis art. 81 § 1 k.p. przyznaje prawo do wynagrodzenia bez ograniczeń
czasowych.
W skardze kasacyjnej kwestionowano jednak dopuszczalność przyznania
wynagrodzenia za okresy niezdolności do pracy (choroby) oraz okresy uzyskania i
korzystania z prawa do renty. Decydujące znaczenie ma w tym przypadku
interpretacja pojęcia gotowości do wykonywania pracy z art. 81 § 1 k.p. Należy
bardzo wyraźnie podkreślić, że chodzi o sytuację szczególną - niedopuszczenie do
pracy pracownika do pracy, przywróconego do niej prawomocnym wyrokiem. Z
tego powodu nie mogą tu być odnoszone wprost poglądy doktryny i orzecznictwa
Sądu Najwyższego dotyczące wynagrodzenia za czas przestoju lub innych
przypadków niedopuszczenia pracownika do pracy. Zasadniczo chodzi więc o to,
czy z okresu nieświadczenia pracy, za który przysługuje pracownikowi
niedopuszczonemu do pracy wynagrodzenie, należy wyłączyć okresy faktycznej
niezdolności do świadczenia pracy i okresy nabycia (pobierania) świadczeń z
ubezpieczenia społecznego. Problem ten jest także powiązany z wykonywaniem
pracy u innego pracodawcy. Podjęcie zatrudnienia u innego pracodawcy nie
wyłącza prawa do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli pracownik
był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących
pracodawcy. W wyniku nowelizacji z 1996 r. ustawodawca zrezygnował (skreślenie
art. 47 § 2 k.p.) ze zmniejszania wynagrodzenia zasądzanego na podstawie art. 47
5
k.p. o wynagrodzenie uzyskane z tytułu zatrudnienia u innego pracodawcy. Zmiana
ta nie pozostaje bez wpływu na rozstrzygany problem.
Kolejnym zagadnieniem podniesionym w skardze kasacyjnej był wpływ
okresów niezdolności do pracy z powodu choroby oraz nabycia prawa do renty na
prawo przewidziane w art. 81 § 1 k.p. Problem ten może być postrzegany w dwóch
aspektach. Po pierwsze, rozumienia gotowości do wykonywania pracy według art.
81 § 1 k.p. Jak wcześniej przyjęto gotowość ta powinna być rozumiana w znaczeniu
prawnym (z powodu niedopuszczenia pracownika do pracy). Po drugie, w aspekcie
przepisów wyłączających prawo do świadczeń ubezpieczeniowych. Jak wskazano
w skardze kasacyjnej, przepis regulujący wyłączenia prawa do zasiłku
chorobowego (art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa)
stanowi, że zasiłek nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których
ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do
wynagrodzenia. Przepis ten odnosi się (reguluje) do wyłączenia prawa do zasiłku
chorobowego. Wynika z tego, że w razie zachowania prawa do wynagrodzenia nie
może zostać nabyte prawo do zasiłku. W sprawie chodzi natomiast o prawo do
wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, gdy zasiłek został przyznany
wcześniej. W takiej sytuacji przepis powyższy nie ma więc zastosowania.
Odliczenie okresu zasiłkowego stanowiłby bowiem przypadek swoistego potrącenia
z wynagrodzenia pobranych kwot zasiłku. Charakter prawny wynagrodzenia za
czas nieświadczenia pracy nie jest wprawdzie oczywisty i może budzić
kontrowersje. Należy jednak przyjąć, że świadczenie to ma charakter
wynagrodzeniowy. Przedmiotem ochrony wynagrodzenia są wszystkie jego
składniki, niezależnie od charakteru prawnego. Wystarczające jest by świadczenie
miało charakter wynagrodzeniowy. W takim przypadku dopuszczalność potrącenia
musi wynikać z przepisu. Powszechnie przyjmuje się, że pod wspólną nazwą
"potrącenie" mogą kryć się czynności o różnym charakterze. Możliwe jest więc
potrącenie właściwe, pobranie, odliczenie i zmniejszenie wynagrodzenia.
Odliczenie kwot świadczenia ubezpieczeniowego nie wchodzi w zakres żadnej z
powyższych form potrącenia. Nie znajduje także oparcia w żadnym przepisie
regulującym problematykę wynagrodzenia za pracę. Z tego powodu okres ten nie
6
powinien być „odliczony” od okresu, za który przysługuje wynagrodzenie z art. 81 §
1 k.p. Należy zgodzić się, że z art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy wynika, iż pobieranie
renty wyłącza prawo do zasiłku, a w konsekwencji wynagrodzenia za czas
niezdolności do pracy z powodu choroby. Jednak, tak jak i w przypadku zasiłku
chorobowego, chodzi tu o wyłączenie prawa do zasiłku chorobowego i
wynagrodzenia za pierwsze 33 dni choroby. Przepis ten nie reguluje więc prawa do
wynagrodzenia gwarancyjnego za czas nieświadczenia pracy, przysługującego
pracownikowi niedopuszczonemu do pracy na podstawie art. 81 § 1 k.p. Przepisy
ubezpieczeniowe regulują problemy związane z nabyciem prawa (wyłączeniem) do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego i na zasadzie wyjątku specyficznego
wynagrodzenia za okres niezdolności do pracy z powodu choroby. Z tego powodu
nie mogą stanowić podstawy, na zasadzie analogii lub wykładni
systemowocelowościowej, do odliczenia okresów niezdolności do pracy z powodu
choroby i renty od okresu, za który przysługuje wynagrodzenie za czas
niewykonywania pracy. Gdyby pracodawca dopuścił pracownika do świadczenia
pracy przepisy te byłyby zastosowane, ale w odniesieniu do świadczeń zasiłkowych
lub rentowych. Dodatkowym argumentem przeciwko możliwości „odliczania”
okresów nabycia i pobierania świadczeń ubezpieczeniowych jest to, że gdyby
pracodawca wykonał prawomocny wyrok, to pracownikowi przysługiwałyby te
świadczenia z wyłączeniem prawa do wynagrodzenia. W sytuacji będącej zaś
skutkiem bezprawnego działania pracodawcy nie może on uwolnić się, choćby
częściowo, od obowiązku wypłaty wynagrodzenia z powodu tego, że pracownik w
długim okresie nieświadczenia pracy uzyskał prawo do innych świadczeń, czy
podjął zatrudnienie u innego pracodawcy.
Inną kwestią jest, czy w razie przyznania wynagrodzenia gwarancyjnego
świadczenia ubezpieczeniowe powinny podlegać zwrotowi. Problem ten nie
wchodzi w zakres rozstrzyganego sporu i z tego powodu nie wymaga zajęcia
stanowiska przez Sąd Najwyższy. Skład orzekający przyjął, że do sytuacji
niedopuszczenia pracownika do pracy, który uzyskał prawomocny wyrok
przywracający do pracy, nie mają zastosowania poglądy Sądu Najwyższego
wyrażone w związku z wynagrodzeniem za czas pozostawania bez pracy,
przysługującym z mocy art. 47 k.p. W orzeczeniach tych rozstrzygano, że okres
7
pobierania zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego podlega odliczeniu
od okresu, za który pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy. W razie niedopuszczenia do pracy pracownika, który
został przywrócony do niej prawomocnym wyrokiem i zgłosił gotowość do pracy w
ciągu 7 dni (art. 48 § 1 k.p.) pozostaje on przez cały okres nieświadczenia pracy w
gotowości do jej wykonywania (art. 81 § 1 k.p.) w znaczeniu prawnym, a nie
faktycznym. Gotowość do wykonywania pracy z art. 81 § 1 k.p. może być
rozumiana faktycznie dopiero po dopuszczeniu pracownika do wykonywania pracy,
czyli reaktywacji łączącego strony stosunku pracy. W tej sytuacji pracownik miałby
prawo do wynagrodzenia za pracę oraz świadczeń ubezpieczeniowych.
Zarzut skargi kasacyjnej związany z zaświadczeniem lekarskim o zdolności
do pracy powódki był rozstrzygany już w postępowaniu apelacyjnym. Można
stwierdzić, że przedstawienie zaświadczenia lekarskiego nie jest warunkiem
reaktywowania stosunku pracy. Obowiązek skierowania na badania lekarskie jest
bowiem obowiązkiem pracodawcy. Powódka zaś nie odmówiła poddania się
badaniom lekarskim, a pracodawca nie przekazał jej właściwego skierowania.
Pracownik przywrócony do pracy jest obowiązany zgłosić gotowość do pracy w
znaczeniu prawnym, a nie faktycznym. Pracodawca ma obowiązek wykonania
wyroku sądu przywracającego pracownika do pracy bez względu na stan zdrowia
pracownika.
Wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu w zakresie ustalenia okresu, za
który zasądzone zostało wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przez
powódkę. Zasadne były zarzuty co do wysokości zasądzonego wynagrodzenia.
Sąd Okręgowy niezasadnie przyjął niemożliwość kwestionowania wysokości
wynagrodzenia ustalonego prawomocnie w sprawie o przywrócenie do pracy i
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Wynagrodzenie za czas
pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.) jest obliczane według zasad obowiązujących
przy ustaleniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Natomiast inne
zasady wyliczenia wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy określa art. 81 §
1 k.p. W wynagrodzeniu wynikającym z osobistego zaszeregowania mieszczą się
tylko te składniki wynagrodzenia, które mają charakter stały i bezpośrednio
związany z funkcją wykonywaną przez pracownika, a zatem wynagrodzenie to nie
8
obejmuje innych dodatkowych składników, np. premii. Wynagrodzenie to należy
rozumieć tylko jako stawkę wynagrodzenia zasadniczego ustalonego przez strony
w umowie o pracę lub innym akcie będącym podstawą stosunku pracy. Nie
mieszczą się więc w tym pojęciu wszystkie inne dodatkowe składniki
wynagrodzenia.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z 26 listopada
2012 r. zasądził powódce wynagrodzenie za czas gotowości do pracy w spornym
okresie z odsetkami. Apelację pozwanej oddalił w pozostałym zakresie. Nakazał
powódce zwrócić pozwanej tytułem części spełnionego świadczenia 132.951,41 zł
odsetkami od 27 listopada 2012 r. i oddalił wniosek pozwanej w pozostałym
zakresie.
Kierując się „wytycznymi Sądu Najwyższego” Sąd Okręgowy ustalił, że
wynagrodzenie zasadnicze powódki wynosiło 2.585 zł i w takiej wysokości
przysługiwało jej w okresie gotowości do pracy. W sprawie znaczenie ma prawna
gotowość do pracy. Powódka zgłosiła gotowość do pracy i utrzymywała ją przez
cały okres objęty sporem. Pozwana odmówiła przywrócenia powódki do pracy.
Niezasadnie też zarzuca brak gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.
Powódka w różnej formie i w różny sposób dawała jednoznaczny wyraz gotowości
do wykonywania pracy, nie tylko bezpośrednio po przywróceniu do pracy, ale także
w późniejszym okresie. Jeśli pracownik po zgłoszeniu gotowości do pracy nie może
jej wykonywać z przyczyn dotyczących pracodawcy, to zgodnie z art. 81 § 1 k.p.
przysługuje mu za czas niewykonywania pracy wynagrodzenie. Okres pobierania
świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie powinien być „odliczony” od okresu, za
który przysługuje wynagrodzenie z art. 81 § 1 k.p. W razie niedopuszczenia
pracownika do pracy, który został przywrócony do pracy prawomocnym wyrokiem i
zgłosił gotowość do pracy (art. 48 § 1 k.p.) pozostaje on przez cały okres
nieświadczenia pracy w gotowości do jej wykonywania (art. 81 § 1 k.p.) w
znaczeniu prawnym, a nie faktycznym. Gotowość do wykonywania pracy z art. 81 §
1 k.p. może być rozumiana faktycznie dopiero po dopuszczeniu pracownika do
wykonywania pracy, czyli reaktywacji łączącego stosunku pracy. Zasadna był
apelacja co do wysokości wynagrodzenia, które w przypadku gotowości do pracy
obejmuje wynagrodzenie zasadnicze w kwocie 2.585 zł. Prowadziło to do zmiany
9
wyroku Sądu pierwszej instancji przez obniżenie kwot wynagrodzeń w spornym
okresie (art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c.). Sąd Okręgowy rozpoznał wniosek
pozwanej zgłoszony w trybie art. 415 k.p.c. W uzasadnieniu podał, że pozwana
wypłaciła powódce 3.602,68 zł netto (5.170 zł brutto) z rygoru natychmiastowej
wykonalności 1 czerwca 2010 r. oraz 261.298,50 zł netto 21 lutego 2011 r. Łączna
kwota należności głównej zasądzona powódce to 124.306,28 zł. Odsetki do 21
lutego 2011 r. od kwot zasądzonych powódce wynosiły 43.638,72 zł. Po odliczeniu
od kwoty 124.306,28 zł kwoty 5.170 zł pozostaje 119.136,28 zł brutto, którą
pozowana zapłacił powódce w kwocie uiszczonej 21 lutego 2011 r. Kwota
119.136,28 zł brutto przy uwzględnieniu wszystkich obciążeń publicznoprawnych
(składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz podatków obowiązujących w
lutem 2011 r.) to 84.708,37 zł. Ponieważ 21 lutego 2011 r. pozwana wypłaciła
powódce netto 261.298,50 zł to Sąd uznał, że należne w tej kwocie było 84.708,37
zł należności głównej netto oraz 43.638,72 zł tytułem odsetek. Pozostała kwota
132.951,41zł (261.298,50 zł – 84.708,37 zł – 43.638,71 zł) to świadczenie, które
było powódce nienależne wobec dokonanej zmiany wyroku. Wniosek pozwanego
przekraczający wyliczoną kwotę był bezzasadny. Sąd orzekając w trybu art. 415
k.p.c. orzeka o zwrocie świadczenia, które powódka otrzymała a nie uwzględnia
dodatkowych ewentualnych kosztów związanych z wypłatą świadczenia. Te mogą
być stosownie do treści art. 415 k.p.c. zdanie drugie dochodzone w osobnym
procesie.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła naruszenie: I. prawa materialnego:
1a) art. 81 § 1 k.p. przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że w
odniesieniu do pracownika, który został przywrócony do pracy prawomocnym
wyrokiem sądu, prawidłowo zgłosił gotowość niezwłocznego podjęcia pracy,
wskutek czego doszło do restytucji stosunku pracy zgodnie z art. 48 § 1 k.p., a
następnie nie został dopuszczony do pracy przez pracodawcę, termin „gotów do jej
wykonywania” oznacza gotowość do pracy w znaczeniu prawnym, tj. ma takie
znaczenie, jak termin „gotowość do niezwłocznego podjęcia pracy” użyty w art. 48 §
1 k.p., a nie oznacza gotowości do pracy w znaczeniu faktycznym, wymagającej po
stronie pracownika m.in. psychofizycznej możliwości wykonywania dotychczasowej
pracy; 1b) art. 81 § 1 k.p. w związku z art. 12 ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz art. 57
10
ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS przez
błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że pracownik, wobec którego orzeczono
częściową niezdolność do pracy, może mieć pełną fizyczną możliwość
wykonywania dotychczasowej pracy, a w konsekwencji pozostawać „gotów do jej
wykonywania” w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.; 1c) art. 81 § 1 k.p. w związku z art. 92
§ 1 pkt 1 k.p. przez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że pracownik
niezdolny do pracy z powodu choroby może mieć pełną fizyczną możliwość
wykonywania dotychczasowej pracy, a w konsekwencji pozostawać „gotów do jej
wykonywania” w rozumieniu art. 81 § 1 k.p.; 1d) art. 405 k.c. w związku z art. 410 §
1 k.c. oraz w związku z art. 415 k.p.c. w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c. przez ich
niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że kwoty zaliczek na podatek
dochodowy oraz składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne
powódki, które pozwana jako płatnik odprowadziła do odpowiednich organów w
związku ze spełnieniem świadczenia na rzecz powódki, nie stanowią wzbogacenia
powódki i nie podlegają zwrotowi w trybie art. 415 k.p.c. w związku z art. 39815
§ 1
k.p.c. II. prawa procesowego – art. 384 k.p.c. przez zmianę wyroku Sądu
Rejonowego na niekorzyść pozwanej, pomimo że powódka nie wniosła apelacji od
tego wyroku przez: 2a) zasądzenie na rzecz powódki, w pkt 1.4) skarżonego
wyroku Sądu Okręgowego, tytułem wynagrodzenia za czerwiec 2006 r., kwoty
2.585 zł, tj. kwoty wyższej, niż kwota zasądzona powódce z tego tytułu przez Sąd
pierwszej instancji, tj. kwoty 2.409,55 zł (pkt 1.4. wyroku Sądu Rejonowego), a
także poprzez: 2b) zasądzenie w pkt 1.6), 1.9), 1.15), 1.23), 1.29), 1.38). 1.46) oraz
1.48) zaskarżonego wyroku odsetek ustawowych od zasądzonych w tych punktach
kwot, liczonych od dat wcześniejszych (tj. od 9 dnia miesiąca), niż daty określone w
analogicznych punktach wyroku Sądu I instancji (tj. od 11 dnia miesiąca).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie są zasadne trzy pierwsze zarzutu skargi, czyli ujęte w punktach 1a, 1b i
1c. Sprawa była ponownie rozpoznawana przez Sąd Okręgowy, który był związany
wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy (art. 39820
k.p.c.).
Nie można oprzeć skargi kasacyjnej od orzeczenia wydanego po ponownym
11
rozpoznaniu sprawy na podstawach sprzecznych z wykładnią prawa dokonaną w
tej sprawie przez Sąd Najwyższy w wyroku z 4 kwietnia 2012 r., II PK 193/11.
Wskazane zarzuty stawiane w obecnej skardze zostały już rozpoznane w
poprzednim wyroku. Wyraźnie wszak stwierdzono w nim, że poprzedni wyrok Sądu
Okręgowego z 16 lutego 2011 r. był zgodny z prawem w zakresie ustalenia okresu,
za który zasądzone zostało wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy przez
powódkę. Poprzednia skarga kasacyjna była zasadna co do wysokości
wynagrodzenia, jednak nie co do braku gotowości do wykonywania pracy.
Niezależnie od związania wynikającego z poprzedniego wyroku zarzuty skargi 1a,
1b i 1c nie są zasadne, gdyż naruszenie prawa łączą tylko z błędną wykładnią
prawa, a nie z niewłaściwym jego zastosowaniem (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.).
Ujawnia się tu istota sporu, gdyż nie chodziło o sytuację, w której pracownik po
przywróceniu do pracy nie chciał pracować. Przeciwnie punkt ciężkości wykładni i
stosowania prawa wynikał z niedopuszczenia powódki do pracy. Z tego wypływa
wykładnia prawa i rozstrzygnięcie, które może różnić się od orzeczeń w sytuacjach
typowych, w których po restytucji stosunku pracy po wyroku przywracającym do
pracy pracownik nie ma prawa do wynagrodzenia na podstawie art. 81 § 1 k.p., bo
nie jest gotów do jej wykonywania. Sąd Najwyższy w poprzednim wyroku wyraźnie
rozstrzygnął, że gdy pracodawca nie dopuszcza pracownika do pracy, to decyduje
gotowość do pracy w znaczeniu prawnym a nie faktycznym. W konsekwencji
powódce należało się wynagrodzenie za cały okres niewykonywania pracy z
powodu niepoduszczenia do wykonywania pracy. W tym aspekcie Sąd Najwyższy
miał też na uwadze zarzuty takie same jak stawiane w obecnej skardze, a
dotyczące możliwości odliczenia okresu zasiłkowego od wynagrodzenia za
gotowość do pracy. Odpowiedź była i jest negatywna i ma uzasadnienie w
poprzednim wyroku Sądu Najwyższego. Odnosi się to do okresu choroby i
niezdolności do pracy od 18 kwietnia do 17 czerwca 2006 r. Prawo do
wynagrodzenia za czas choroby i do zasiłku chorobowego byłoby rozliczane, gdyby
pracodawca dopuścił powódkę do pracy. Inną jest sytuacja, kiedy nie pracowała bo
pracodawca nie dopuszczał jej do pracy. Wówczas ma prawo do szczególnego
wynagrodzenia za czas gotowości do pracy na podstawie art. 81 § 1 k.p. W takiej
sytuacji nie ma podstawy (przepisu) do odliczenia (potrącenia) od tego świadczenia
12
zasiłku chorobowego czy wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy.
Stanowiłoby to wyjątek, który musiałby być wyraźnie uregulowany. Z tych przyczyn
nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 92 § 1 pkt 1 k.p., gdyż dotyczy sytuacji, gdy
pracownik jest niezdolny pracy z powodu choroby po dopuszczeniu do pracy.
Zarzut ten nie podważa stosowania art. 81 § 1 k.p. Innymi słowy oceniane zarzuty
skargi upraszczają a w istocie pomijają poprzedni wyrok Sądu Najwyższego. Nie
poprzestano w nim na wykładni prawa i nie powiedziano, że gotowość do
niezwłocznego podjęcia pracy z art. 48 § 1 k.p. jest równoznaczna z gotowością do
wykonywania pracy z art. 81 § 1 k.p. Sąd miał na uwadze indywidualny
(szczególny) stan faktyczny w sprawie powódki, w którym pracodawca nie dopuścił
jej do wykonywania pracy. Skoro skarżący nie kwestionuje, że powódka zgłosiła
gotowość niezwłocznego podjęcia pracy i doszło do restytucji stosunku pracy, to
twierdzenie, że nie była gotowa do wykonywania pracy nie jest wystarczające.
Wyrok oparto na ustaleniu, że powódka była gotowa do pracy a jedyną przeszkodą
była odmowa dopuszczenia jej do pracy. Skarga nie podważa ustalonego stanu
faktycznego w tym zakresie, zatem wiąże w ocenie zarzutów materialnych (art.
39813
§ 2 k.p.c.). Powyższej oceny nie zmienia to, że powódka miała prawo do
renty z tytułu niezdolności do pracy. Nie była to renta z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy. Osoba częściowo niezdolna do pracy może pracować. W
sprawie ustalono, że jedną przeszkodą było niedopuszczenie do pracy a nie utrata
zdolności do pracy jako przyczyna jej niewykonywania. Innymi słowy przepisy art.
12 ust. 3, art. 13 ust. 1 pkt 2 oraz art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach
nie są przepisami szczególnymi, wyłączającymi stosowanie art. 81 § 1 k.p., czyli
prawo do wynagrodzenia za gotowość do wykonywania pracy, gdy pracownik był
częściowo niezdolny do pracy.
Zasadne są pozostałe zarzuty skargi, jednak o tyle, że wymagają dalszych
analiz i ostatecznych rozstrzygnięć.
Uchylenie wyroku w punkcie 1 w podpunktach 4, 6, 9, 15, 23, 29, 38, 46 i 48
wynika z naruszenia art. 384 k.p.c. Sąd Rejonowy w wyroku z 16 kwietnia 2010 r.
zasądził powódce za czerwiec 2006 r. 2.409,55 zł tytułem wynagrodzenia,
natomiast przy braku jej apelacji w wyroku objętym skargą zasądzono powódce
więcej za ten sam miesiąc, bo 2.585 zł. W dalszej kolejności rozbieżności między
13
tymi wyrokami na niekorzyść skarżącej dotyczą dat wymagalności odsetek
liczonych od 11-go dnia miesiąca w wyroku Sądu Rejonowego, natomiast w wyroku
objętym skargą (nie wiadomo dlaczego) odsetki zostały zasądzone wcześniej, bo
od 9-go dnia miesiąca w odniesieniu do wynagrodzeń za sierpień i listopad 2006 r.,
za maj 2007 r., za styczeń i lipiec 2008 r., za kwiecień i grudzień 2009 r. Natomiast
odsetki od wynagrodzenia za luty 2010 r. Sąd Rejonowy zasądził od 11 kwietnia
2010 r. (pkt 48 wyroku) a w zaskarżonym wyroku zasądzono je od 11 marca 2010 r.
Z tych przyczyn zasadna jest skarga w części opartej na zarzutach z punków 2a i
2b.
Natomiast zasadność skargi opartej na zarzutach z punktu 1d wynika z tego,
że Sąd zasądził powódce miesięczne wynagrodzenia w kwotach brutto, co jest
prawidłowe, czyli z podatkiem i składkami, natomiast w rozliczeniu wniosku
restytucyjnego, czyli zawyżonej wypłaty z poprzedniego prawomocnego wyroku
zastosował kwoty netto. Ostatecznie powódce należy się mniejsza kwota niż w
poprzednim rozstrzygnięciu. Różnica wynika z wyższego wynagrodzenia przyjętego
w poprzednim wyroku (5.163,33 zł) i niższego wynagrodzenia w wyroku objętym
skargą (2.585 zł). Zachodzi więc dysonans między zasądzeniem wartości brutto i
rozliczeniem żądania nadpłaty według wartości netto. Z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wynika, że w tej części Sąd operował kwotami netto
(261.298,50 zł – 84.708,37 zł – 43.638,71 zł). Skarżący wskazuje na orzecznictwo i
nie bez racji argumentuje, że znaczenie ma wartość brutto a nie netto. Nienależne
świadczenie otrzymane przez pracownika rozlicza się według wartości brutto tak
samo jak świadczenia mu należne (wynagrodzenie za pracę). Co do zasady część
świadczenia, która okazała się nienależna powinna więc być zwrócona
wierzycielowi według wartości brutto. Poprzestanie na wartości netto powoduje, że
wierzyciel (tu pracodawca) nie ma tytułu do żądania zwrotu części nienależnego
świadczenia. W tej sprawie skarżący chce uzyskać zwrot tego co wpłacił do urzędu
skarbowego tytułem podatku oraz składek na ubezpieczenia, czyli z tytułu
obowiązków pochodnych od wypłaty wynagrodzenia brutto. Wniosek w tym
zakresie został w określony sposób udokumentowany. Powódka nie przeczy tym
twierdzeniom. Wskazanie skarżącemu na inną drogę nie było uzasadnione, gdyż
chce uzyskać zwrot nienależnego świadczenia w ramach wniosku restytucyjnego.
14
Nie dochodzi więc odszkodowania za nieprawidłowy (niezgodny z prawem) wyrok,
lecz tylko korzysta z prawa do restytucji w trybie art. 39815
§ 1 zdanie drugie k.p.c.
Nie wybiera odrębnego postępowania odszkodowawczego lecz korzysta z toku
postępowania w tej sprawie. Zakres żądanej restytucji jest ściśle związany
(pochodny) z przedmiotem rozstrzygnięcia (wynagrodzenie za czas gotowości do
pracy zasądzono jako brutto). Nie jest to część, której powódka wyzbyła się lub
utraciła, lecz część wynagrodzenia przekazywana do US i ZUS. To co pracodawca
przekazuje tytułem zaliczki na podatek od wynagrodzenia pracownika, to
przekazuje na rzecz podatnika (pracownika) w wykonaniu obowiązku
publicznoprawnego (podatkowego). Jeżeli okazuje się, że przekazanie w części nie
było zasadne to pracownik niezasadnie uzyskał nadpłatę zaliczki. Powstaje
wówczas wierzytelność o zwrot nadpłaty lub do rozliczenia. Konsekwentnie
dochodzi również do nienależnej zapłaty składek na ubezpieczenia, których
rozliczenie nie musi być takie samo jak w przypadku nadpłaty zaliczki na podatek
dochodowy od osób fizycznych.
Z tych motywów orzeczono jako w sentencji (art. 39814
k.p.c. i art. 39815
§ 1
k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku art. 39820
k.p.c.).
kc