Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 921/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Dariusz Dończyk
w sprawie z wniosku W. N. i L. N.
przy uczestnictwie Miasta Stołecznego Warszawy, T. N., H. K.-N., Spółdzielni
Mieszkaniowej "M." w W.,
B. M.-O., A. K. i M. K.
o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Miasta Stołecznego Warszawy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 10 kwietnia 2014 r.,
I uchyla zaskarżone postanowienie:
a) w punkcie 1 (pierwszym) w części oddalającej apelację
uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego: w zakresie
punktu I w części, w której ten Sąd stwierdził, że wnioskodawcy
W. N. i L. N. na zasadzie ustawowej wspólności małżeńskiej
nabyli z dniem 27 maja 2005 roku przez zasiedzenie własność
części działki nr 85/5, o powierzchni 188 metrów kwadratowych,
oznaczonej projektowanym numerem ewidencyjnym 85/13 na
mapie sytuacyjnej dla celów sądowych, bliżej opisanej w
2
postanowieniu oraz w zakresie punktu II orzekającego o kosztach
postępowania pierwszoinstancyjnego
b) w punkcie 2 (drugim) orzekającym o kosztach
postępowania apelacyjnego i sprawę w tym zakresie przekazuje
Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego;
II oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
3
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 22 lutego 2013 roku, Sąd Rejonowy w W. stwierdził
w punkcie I, że wnioskodawcy W. N. i L. N. na zasadzie wspólności ustawowej
małżeńskiej nabyli z dniem 27 maja 2005 roku przez zasiedzenie własność
nieruchomości położonej w W. przy ul. K., składającej się z części działki o
numerze ewidencyjnym 85/5 w zakresie gruntu oznaczonego projektowanym
numerem ewidencyjnym 85/13 o powierzchni 188 m2
objętej księgą wieczystą KW
nr […] prowadzoną przez Sąd Rejonowy w W. oraz część działki o numerze
ewidencyjnym 108/1 w zakresie projektowanego numeru ewidencyjnego 108/7 o
powierzchni 1 m2
oraz w zakresie projektowanego numeru ewidencyjnego 108/6 o
powierzchni 36 m2
objętej księgą wieczystą KW nr […] prowadzoną przez Sąd
Rejonowy w W., przedstawionych na mapie sytuacyjnej dla celów sądowych,
wykonanej w dniu 17 kwietnia 2007 roku przez geodetę uprawnionego mgr inż. J.
P., przyjętej do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego Prezydenta
Miasta Stołecznego Warszawy w dniu 10 maja 2007 roku pod numerem […]. W
punkcie II. postanowienia Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od wnioskodawców na
rzecz Skarbu Państwa kwotę 64,80 złotych tytułem zwrotu kosztów podróży
wypłaconych tymczasowo z sum budżetowych Skarbu Państwa; w punkcie III.
postanowienia orzekł, że wnioskodawcy oraz uczestnicy ponoszą koszty
postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.
Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość położona w W. przy ulicy K. nr […],
o powierzchni 624 m2
, zabudowana dwulokalowym domem mieszkalnym,
oznaczona hipotecznie jako „Nieruchomość Warszawska nr hip. […]” stanowiąca
własność Z. S. i D. K. w częściach równych, została objęta działaniem dekretu z
dnia 26 października 1945 roku o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze
miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 1945 roku, Nr 50, poz. 279). W wyniku
wniosku przedwojennych właścicieli o ustanowienie prawa własności czasowej tego
gruntu, złożonego w 1948 roku, na podstawie decyzji Prezydium Rady Narodowej
m. st. Warszawy z dnia 28 lipca 1966 roku oraz na podstawie umowy sporządzonej
w formie aktu notarialnego z dnia 8 lutego 1967 roku, Z. S. i D. K. nabyli prawo
użytkowania wieczystego opisanego gruntu o powierzchni 624 m2
w udziałach
4
wynoszących po ½ część na rzecz każdego z nich za symboliczną opłatę w kwocie
1000 złotych za cały czas użytkowania, która została przez nich uiszczona.
Zostali wpisani jako współużytkownicy wieczyści gruntu i współwłaściciele
usytuowanego na nim budynku mieszkalnego do prowadzonej dla tej
nieruchomości księgi wieczystej. Umową w formie aktu notarialnego z dnia
12 czerwca 1967 roku, D. K. zbyła na rzecz T. W. przysługujący jej udział w prawie
użytkowania wieczystego gruntu i prawie własności budynku. Nabywca T. W. został
ujawniony w księdze wieczystej Kw nr […] jako współużytkownik wieczysty i
współwłaściciel budynku w ½ części. Umową w formie aktu notarialnego z dnia 14
lutego 1974 roku Z. S. zbył na rzecz W. D. (aktualnie N.) przysługujący mu udział
w nieruchomości. W. D. została ujawniona w dniu 21 lutego 1974 roku w księdze
wieczystej Kw nr […] jako współużytkowniczka wieczysta w ½ części gruntu o
powierzchni 624 m2
i współwłaścicielka budynku w ½ części.
Decyzją z dnia 23 października 1972 roku Prezydium Rady Narodowej m. st.
Warszawy postanowiło ograniczyć użytkowanie wieczyste gruntu o powierzchni
624 m2
, położonego przy ul. K. […], oznaczonego nr hip. […], ustanowione decyzją
z dnia 26 lipca 1966 r. na rzecz Z. S. i D. K., do części normatywnej wynoszącej
302 m2
. W oparciu o tę decyzję, postanowieniem z dnia 23 lutego 1974 roku z
księgi wieczystej o numerze Kw […] odłączono grunt o powierzchni 322 m2
i
założono dla tej działki nową księgę wieczystą o numerze Kw […], w której jako
właściciel figuruje aktualnie uczestnik postępowania m. st. Warszawa (aktualne
oznaczenie tej księgi to KW nr […]).
Sąd ustalił dalej, że spadek po T. W. zmarłym w dniu 27 grudnia 1983 roku
nabyły B. M., A. K. i M. K. W. D. zawarła związek małżeński z L. N. i począwszy od
1976 roku, najpierw sama, a następnie z mężem, władała częścią gruntu
odłączonego i wpisanego do księgi wieczystej Kw nr […] (w zakresie objętym
niniejszym wnioskiem o zasiedzenie) w ten sposób, że teren ten uporządkowała,
ogrodziła i korzystała z niego z wyłączeniem innych osób. Małżonkowie od 1976
roku władali także fragmentem sąsiedniej działki oznaczonej numerem 108/1
należącej do uczestnika postępowania, o powierzchni łącznie 37 m2
, w części
objętej niniejszym wnioskiem o zasiedzenie w ten sposób, że korzystali z tego
5
fragmentu działki nr 108/1 jako dojścia i dojazdu do zajmowanej części budynku
mieszkalnego.
Decyzją z dnia 6 marca 2008 roku, Samorządowe Kolegium Odwoławcze
stwierdziło nieważność decyzji Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia
23 października 1972 roku o ograniczeniu użytkowania wieczystego opisanego
wyżej gruntu, położonego w W. przy ul. K. […], jako decyzji wydanej bez podstawy
prawnej oraz z rażącym naruszeniem prawa.
W oparciu o przedstawione ustalenia, Sąd pierwszej instancji uznał,
że wnioskodawcy wykazali przesłanki nabycia prawa własności nieruchomości
objętej wnioskiem przez zasiedzenie, albowiem wykazali, że od 1976 roku władali
nią nieprzerwanie jako posiadacze samoistni w złej wierze. Sąd stwierdził,
że wbrew stanowisku m. st. Warszawy, objęty wnioskiem o zasiedzenie grunt
o powierzchni 188 m2
, wchodzący w skład działki oznaczonej nr 85/5 o powierzchni
322 m2
, odłączonej w 1974 roku od nieruchomości oznaczonej numerem hip. […],
nie był przedmiotem użytkowania wieczystego W. D. (N.), mimo objęcia całej działki
o powierzchni 624 m2
umową z dnia 14 lutego 1974 roku i mimo wpisu na rzecz
nabywczyni, prawa użytkowania wieczystego w udziale ½ części co do działki o
powierzchni 624 m2
. Sąd Rejonowy oparł tę ocenę na treści decyzji
administracyjnej z dnia 23 października 1972 roku o ograniczeniu użytkowania
wieczystego gruntu do działki o powierzchni 302 m2
i wskazał, że wniosek o wpis
do księgi wieczystej zmiany wynikającej z tej decyzji został złożony wcześniej, niż
wniosek o wpis na rzecz wnioskodawczyni udziału w prawie użytkowania
wieczystego gruntu o powierzchni 624 m2
. Sąd Rejonowy wskazał także na treść
umowy z dnia 14 lutego 1974 roku zawartej przez wnioskodawczynię ze Z. S., z
której wynikało - z odwołaniem się do wcześniejszej warunkowej umowy sprzedaży
z dnia 3 lipca 1973 roku - że nie został dotychczas rozpoznany wniosek Prezydium
Rady Narodowej z dnia 8 maja 1973 roku w sprawie urządzenia księgi wieczystej
dla części działki o powierzchni 3 ary i 2 metry kwadratowe. Sąd uznał, że w tej
sytuacji, wnioskodawczyni miała świadomość, że nabywa od poprzedniego
właściciela udział 1
/2 części w prawie użytkowania wieczystego działki o
powierzchni 302 m2
. Skoro władała, jako samoistny posiadacz w złej wierze od
1976 roku, fragmentem działki gruntu stanowiącej własność Skarbu Państwa, a po
6
komunalizacji - uczestnika postępowania, odłączonej na podstawie decyzji z dnia
23 października 1972 roku i stąd nie - będącej przedmiotem współużytkowania
wieczystego z T. W., to nie było przeszkód do uwzględnienia wniosku o
zasiedzenie.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestnika,
podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej, uczestnik zaskarżając w całości postanowienie Sądu
Okręgowego, zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj. art. 172 k.c. w zw. z art.
336 k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że małżonkowie
W. i L. N. nabyli w drodze zasiedzenia własność opisanej w postanowieniu części
działki nr 85/5 w zakresie gruntu o powierzchni 188 m2
w sytuacji, w której na
podstawie umowy notarialnej z dnia 14 lutego 1974 roku, W. N. kupiła od Z. S.
udział w ½ części w prawie użytkowania wieczystego całej działki o powierzchni
624 m2
, dysponowała więc tytułem prawnym do tej nieruchomości, co wyłącza
możliwość jej zasiedzenia. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna uczestnika jest uzasadniona w części, w której dotyczy
gruntu o powierzchni 188 m2
, stanowiącego część działki nr 85/5, objętej aktualnie
księgą wieczystą KW nr […], a to z uwagi na niedostatecznie wnikliwe rozważenie
przez Sąd Okręgowy kwestii, czy wnioskodawczyni przysługuje do tego gruntu tytuł
prawny w postaci prawa (ściślej udziału w ½ części w prawie) użytkowania
wieczystego nabytego do Z. S. na podstawie umowy w formie aktu notarialnego z
dnia 14 lutego 1974 roku.
Stosownie do art. 172 § 1 k.c., posiadacz nieruchomości niebędący jej
właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat
dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze
(zasiedzenie) § 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej
własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. W świetle art. 336 k.c.,
posiadaczem samoistnym nieruchomości jest ten, kto chce władać daną
7
nieruchomością jak właściciel i demonstruje na zewnątrz swoją wolę postępowania
z nią jak właściciel. Zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia prawa
własności nieruchomości w drodze długotrwałego nieprzerwanego samoistnego jej
posiadania przez osobę nie mającą do niej żadnego tytułu prawnego, przez okres,
którego długość zależy od dobrej lub złej wiary władającego. Osoba, która posiada
do nieruchomości tytuł prawny, a więc jest jej właścicielem lub użytkownikiem
wieczystym, nie może nabyć własności nieruchomości w drodze zasiedzenia,
nawet jeśli pozostaje w subiektywnym przekonaniu, że nie posiada do niej tytułu
prawnego i że włada rzeczą cudzą bez podstawy prawnej.
Sąd drugiej instancji ustalił, że z umowy z dnia 14 lutego 1974 roku wynika,
iż Z. S. przysługiwał w dacie jej zawarcia udział w ½ części w prawie użytkowania
wieczystego gruntu o powierzchni 624 m2
oraz udział w ½ części w prawie
własności budynku mieszkalnego oraz ustalił, że nabywczyni tego udziału W. D.
została ujawniona w dniu 21 lutego 1974 roku w księdze wieczystej Kw nr […] jako
współużytkowniczka wieczysta gruntu o powierzchni 624 m2
i współwłaścicielka
budynku w takim właśnie zakresie. Z drugiej strony za decydującą dla przyjęcia, że
prawem użytkowania wieczystego W. N. (jej udziałem) nie został objęty cały grunt o
powierzchni 624 m2
, lecz tylko jego część o powierzchni 302 m2
, Sąd Okręgowy
uznał okoliczność, że wniosek o odłączenie z gruntu o powierzchni 624 m2
objętego
umową z dnia 14 lutego 1974 roku, działki o powierzchni 322 m2
i założenie dla niej
nowej księgi wieczystej, mający oparcie w decyzji administracyjnej z dnia 23
października 1972 roku o ograniczeniu użytkowania wieczystego gruntu, został
złożony wcześniej (w dniu 2 stycznia 1974 roku) niż wniosek o ujawnienie W. D.
jako współużytkowniczki wieczystej gruntu o powierzchni 624 m2
, zawarty w
umowie z dnia 14 lutego 1974 roku.
Sąd Okręgowy zaniechał jednak rozważenia skutków prawnych decyzji
Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia 6 marca 2008 roku
stwierdzającej nieważność decyzji Prezydium Rady Narodowej m. st. Warszawy
z dnia 23 października 1972 roku o ograniczeniu użytkowania wieczystego gruntu,
położonego przy ul. K. […], jako wydanej bez podstawy prawnej oraz z rażącym
naruszeniem prawa. Tymczasem ta kwestia ma znaczenie dla rozstrzygnięcia
wniosku w zakresie dotyczącym zasiedzenia gruntu o powierzchni 188 m2
. Zgodnie
8
z dominującym w orzecznictwie oraz nauce prawa poglądem (por. uchwała pełnego
składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10,
OSNC 2011, nr 7-8, poz. 75, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 28 maja 1992 r., III AZP 4/92, OSNC 1992, nr 12, poz. 211, postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 949/00, OSNC 2000/12/228),
decyzja administracyjna dotknięta wadami uzasadniającymi jej nieważność
korzysta z domniemania prawidłowości i ma moc obowiązującą jedynie dopóty,
dopóki nie zostanie usunięta z obrotu prawnego przez stwierdzenie jej nieważności
w trybie i na zasadach określonych w kodeksie postępowania administracyjnego.
Stwierdzenie nieważności działa ex tunc; eliminuje skutki prawne wadliwej decyzji
tak, jakby nie została nigdy wydana, przy czym tak rozumiane wsteczne działanie
stwierdzenia nieważności dotyczy wszelkich skutków prawnych wadliwej decyzji, a
więc oznacza powrót do takiego stanu prawnego, jaki istniał przed wydaniem
wadliwej decyzji.
Sąd Okręgowy nie rozważył także, czy i jakie znaczenie ma, wobec
stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 23 października 1972 roku o ograniczeniu
użytkowania wieczystego gruntu, przekonanie (stan świadomości) W. D. co do
charakteru i zakresu przysługujących jej uprawnień w stosunku do części gruntu o
powierzchni 188 m2
(o którym mowa we wniosku o zasiedzenie), stanowiącego
część działki o powierzchni 624 m2
, objętej umową z dnia 14 lutego 1974 roku. Sąd
nie przeanalizował ponadto, czy sposób władania przez wnioskodawców tym
fragmentem gruntu odpowiadał sposobowi, w jakim wykonywane było prawo
użytkowania wieczystego w stosunku do działki oznaczonej numerem 86 o
powierzchni 302 m2
, objętej księgą wieczystą Kw nr […] (aktualnie księga wieczysta
[…]). Oznacza to zasadność w tym zakresie kasacyjnego zarzutu naruszenia art.
172 w związku z art. 336 k.c. i powoduje uchylenie w tej części zaskarżonego
postanowienia Sądu drugiej instancji oraz przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania (art. 39815
§ 1 k.p.c.).
Sąd Najwyższy nie znalazł natomiast uzasadnionych podstaw do
uwzględnienia skargi kasacyjnej uczestnika w odniesieniu do postanowienia Sądu
Okręgowego w zakresie dotyczącym gruntu stanowiącego część działki nr 108/1
(objętej księgą wieczystą Kw nr […]) w zakresie projektowanej działki nr 108/7 o
9
powierzchni 1 m2
i projektowanej działki nr 108/6 o powierzchni 36 m2
. Z wiążących
Sąd Najwyższy ustaleń wynika, że wnioskodawcy władali tym gruntem jako
samoistni posiadacze w złej wierze od 1976 roku, nie mając do niego żadnego
tytułu prawnego. Możliwe jest posiadanie jednej nieruchomości w zakresie prawa
użytkowania wieczystego i posiadanie sąsiadującego z nią gruntu jak posiadacz
samoistny w zakresie prowadzącym do nabycia na własność w drodze zasiedzenia
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2009 roku, V CSK 183/09,
nie publ.). Z tych przyczyn skarga kasacyjna w zakresie odnoszącym się do tego
gruntu podlegała oddaleniu jako bezzasadna (art. 39814
k.p.c.).
eb