Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 1059/14
POSTANOWIENIE
Dnia 15 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Karol Weitz
w sprawie z wniosku J. F. S.A. w B.
przy uczestnictwie S.J., I. J. i H. J.
o wykreślenie służebności,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 czerwca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od wnioskodawcy na rzecz
uczestników postępowania 120 zł kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Na wniosek z dnia 17 lutego 2014 r., Sąd Rejonowy P. wykreślił służebność
osobistą mieszkania, polegającą na prawie dożywotniego korzystania z całego
lokalu mieszkalnego, położonego w P. dla którego Sąd Rejonowy w P. prowadzi
księgę wieczystą nr […], na rzecz I. J. i H.J. Wykreślenia wpisu dokonano na
podstawie wyroku Sądu Rejonowego w R. z dnia 27 sierpnia 2008 roku w sprawie o
sygn. akt … 48/08 o ustaleniu bezskuteczności umowy darowizny z dnia 19
kwietnia 2007 roku Rep. A nr […] w stosunku do „J. F." Sp. z o.o. w B.
Postanowieniem z dnia 28 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w P. utrzymał w
mocy zaskarżony wpis.
W ocenie tego Sądu, powołany w uzasadnieniu skargi art. 1000 § 3 k.p.c.
odnosi się do postanowień o przysądzeniu własności. Postanowienie w tym
zakresie zostało wydane przez Sąd Rejonowy w P. w dniu 24 maja 2012 roku w
sprawie o sygn. akt … 179/10. Podstawą wykreślenia wpisu służebności osobistej
był natomiast wyrok Sądu Rejonowego w R. z dnia 27 sierpnia 2008 roku, sygn.
akt … 48/08, o ustaleniu bezskuteczności umowy darowizny z dnia 19 kwietnia
2007 roku Rep. A nr […]
w stosunku do „J.F." Sp. z o.o. Wobec powyższego, powołanie się na art.
1000 § 3 k.p.c., jako podstawę żądania przywrócenia wpisu służebności, nie było
uzasadnione. Wyrok Sądu Rejonowego w R. ustalający bezskuteczność umowy
darowizny w stosunku do firmy „J. F." wywołuje skutek co do wszystkich
postanowień tej umowy, w tym także do oświadczenia o ustanowieniu służebności
osobistej, zawartej w umowie z dnia 19 kwietnia 2007 Rep. A nr […].
Uwzględniając apelację uczestników J. od tego orzeczenia, postanowieniem
z dnia 25 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy w W. zmienił zaskarżone postanowienie i
oddalił wniosek.
Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą prawną postępowania toczącego się
w Sądzie Rejonowym w R. (sygn. akt … 48/08) był art. 527 i n. k.c. Wyrok wydany
w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną ma charakter
konstytutywny, ponieważ kształtuje stosunek obligacyjny zmieniając stosunek
istniejący pomiędzy dłużnikiem a osobą trzecią w ten sposób, że ogranicza jego
3
skuteczność. Jednocześnie tworzy fikcyjny stan rzeczy na potrzeby postępowania
egzekucyjnego, prowadzonego przez wierzyciela przeciwko jego nierzetelnemu
dłużnikowi. Fikcja polega na traktowaniu przedmiotów, które wyszły z majątku
dłużnika, jak i tych, które do niego nie weszły, tak jakby się w tym majątku
znajdowały i mogły być objęte egzekucją skierowaną przeciwko dłużnikowi.
W ocenie Sądu Okręgowego, należy przyjąć, iż wykreślenie służebności
osobistej mieszkania polegającej na prawie dożywotniego i bezpłatnego
korzystania z całego lokalu ustanowionej na rzecz skarżących na podstawie ww.
wyroku było nieuzasadnione. Wyrok wydany w sprawie o uznanie czynności
prawnej za bezskuteczną tworzy bowiem fikcję prawną wyłącznie pomiędzy
pokrzywdzonym wierzycielem, a jego nielojalnym dłużnikiem. Wykreślenie wpisu
służebności z księgi wieczystej odnosi zaś skutek również wobec osób trzecich
(uprawnionych z tytułu służebności), a zatem wykracza poza stan rzeczy ustalony
w przywołanym wyroku i z tego względu musi być uznane za niedopuszczalne.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną złożył wnioskodawca,
wnosząc o uchylenie go w całości. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucił naruszenie art. 532 k.c. W ramach drugiej
podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) zarzucił naruszenie art. 373 k.p.c.
i art. 365 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Akt notarialny nr […] z dnia 19 kwietnia 2007 r. zawarty pomiędzy I. J. a jego
rodzicami H. i S. J. został zatytułowany “Umowa darowizny”. Jednakże z jego treści
wynika, że, wbrew tej tytulacji, obejmował on dwie czynności prawne.
Oprócz bowiem darowizny przez rodziców lokalu mieszkalnego ich synowi,
jednocześnie zawierał ustanowienie przez obdarowanego na rzecz darczyńców
służebności osobistej mieszkania, polegającej na prawie dożywotniego
i bezpłatnego korzystania z całego tego lokalu. W tej sytuacji należy uznać, że Sąd
Okręgowy prawidłowo przyjął, iż wyrok Sądu Rejonowego w R. z dnia 27 listopada
2008 r. … 48/08 z powództwa wierzyciela “J.F.” spółki z o.o. w B. przeciwko
obdarowanemu M. J., uznający bezskuteczność umowy darowizny w stosunku do
powoda, dotyczy tylko pierwszej czynność prawnej, czyli darowizny, a nie
4
ustanowienia służebności osobistej mieszkania. Uprawnieni z tytułu służebności
małżonkowie J. nie byli stroną postępowania w tamtej sprawie, a zatem, stosownie
do art. 365 § 1 k.p.c., nie wiąże ich wydane w niej rozstrzygnięcie. Przepis ten
ustanawia jako zasadę związania treścią wyroku strony, sąd i inne organy
państwowe. Tylko w przypadkach wskazanych w ustawie związanie to może
dotyczyć także innych osób. Mamy wtedy do czynienie z tzw. rozszerzoną
prawomocnością wyroku, która w rozpoznanej sprawie nie wchodzi w grę. Oznacza
to, że wyrok z akcji pauliańskiej zapadły w sprawie … 48/08 nie dotyczy prawa
służebności mieszkania ustanowionego na rzecz małżonków J., zatem nie mógł być
podstawą do wykreślenia tego ich prawa z księgi wieczystej. Skarga kasacyjna
wychodząca z innych założeń podlegała więc oddaleniu, jako niezasadna,
z obciążeniem skarżącego kosztami zastępstwa prawnego (art. 5191
k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 i art. 39814
oraz art. 520 § 3 k.p.c.).
eb