Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 196/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Siuchniński (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Świecki
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jerzego Engelkinga
w sprawie K. G.
uniewinnionego od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 190a § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 12 stycznia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego
od wyroku Sądu Okręgowego w N.
z dnia 29 stycznia 2015 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w N.
z dnia 7 maja 2014 r.
1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym;
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. W. –
Kancelaria Adwokacka, kwotę 738 (siedemset trzydzieści osiem)
złotych, w tym 23% podatku VAT, tytułem obrony oskarżonego
na rozprawie przed Sądem Najwyższym.
2
UZASADNIENIE
K. G. wyrokiem Sądu Rejonowego w N. z dnia 7 maja 2014 r., został uznany
za winnego tego, że w okresie od 5 czerwca 2011 r. do 13 kwietnia 2012 r. w R.
wielokrotnie, bez powodu filmował oraz fotografował M. M., W. M., K. M., D. M., K.
M., M. W. i jej dzieci, przebywających na swoich posesjach i ich okolicach, pomimo
kategorycznego sprzeciwu z ich strony, czym w istotny sposób naruszył ich
prywatność, tj. występku z art. 190a § 1 k.k., za który – na podstawie powołanego
przepisu i przy zastosowaniu art. 58 § 3 k.k. – wymierzono mu karę 7 miesięcy
ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej
pracy na cele społeczne w wymiarze 32 godzin w stosunku miesięcznym.
Od tego wyroku osobistą apelację wniósł oskarżony, podnosząc bliżej
niesprecyzowane w petitum środka odwoławczego zarzuty obrazy przepisów
postępowania, przepisów prawa materialnego oraz zarzut błędu w ustaleniach
faktycznych. Wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie,
ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29 stycznia 2015 r., zmienił zaskarżony
wyrok i uniewinnił K. G. od zarzucanego mu czynu.
Wyrok Sądu drugiej instancji został zaskarżony przez pełnomocnika
oskarżycielki posiłkowej w drodze kasacji, w której podniesiono następujące
zarzuty:
1) rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, tj. art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 457 § 3 w zw. z art. 424 § 1 k.p.k.,
art. 433 k.p.k. i art. 437 § 2 poprzez:
a) przeprowadzenie oceny zebranych dowodów w sposób dowolny,
wybiórczy, sprzeczny z zasadami wiedzy i doświadczenia życiowego, a więc z
naruszeniem wymogów nałożonych przez reguły z art. 7 k.p.k., a w konsekwencji
dokonanie własnych, odmiennych ustaleń faktycznych, bez oparcia ich na
całokształcie przeprowadzonych dowodów oraz bez uzasadnienia takiego
postąpienia (art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k.);
3
b) sporządzenie wewnętrznie sprzecznego uzasadnienia wyroku, w
szczególności co do podstawy zmiany orzeczenia Sądu pierwszej instancji,
utrudniającego wyinterpretowanie motywów, którymi kierował się Sąd odwoławczy i
przyczyn, dla których wydał orzeczenie reformatoryjne (art. 457 § 3 w zw. z art. 424
§ 1 k.p.k.);
c) brak wskazania w uzasadnieniu wyroku wymaganych ustaleń faktycznych,
wskazania dowodów, z których one wynikają, oceny tych dowodów lub rozważań
prawnych, którym dowodom Sąd odwoławczy dał wiarę i dlaczego nie uznał
dowodów przeciwnych, przy odwoływaniu się wyłącznie do własnej ogólnej oceny
prawdopodobieństwa nierzetelności zeznań niektórych świadków, co prowadzi do
domniemania, że wyrok został błędnie i pochopnie wydany (art. 457 § 3 w zw. z art.
424 § 1 k.p.k.);
d) przeprowadzenie kontroli apelacyjnej w całkowitym oderwaniu od treści
środka odwoławczego (bez rozważenia któregokolwiek z zarzutów) i zmianę
orzeczenia, choć nie pozwalały na to prawidłowo zebrane przez Sąd pierwszej
instancji dowody, bez wykazania przy tym istotnych błędów natury faktycznej i
logicznej bądź sprzeczności z zasadami prawidłowego rozumowania wiedzy i
doświadczenia życiowego, jakich miał się dopuścić Sąd Rejonowy, co w tej sytuacji
pozwalałoby co najwyżej na uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania, ale na pewno nie na jego zmianę (art. 433 k.p.k. i art. 437 § 2 k.p.k.);
2) rażące naruszenie prawa materialnego, mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, poprzez:
a) błędną wykładnię art. 190a § 1 k.k., polegającą na wyrażeniu poglądu, iż
uporczywość nękania w rozumieniu tego przepisu należy „relatywizować do
poszczególnych osób" pomimo tego, że osoby pokrzywdzone są dla siebie osobami
najbliższymi w rozumieniu art. 190a § 1 k.k. w zw. z art. 115 § 11 k.k.;
b) błędną wykładnię art. 190a § 1 k.k., polegającą na przyjęciu, że
wielokrotnemu naruszaniu prywatności pokrzywdzonych przy czynnościach dnia
codziennego nie można przypisać znamienia „istotności" w rozumieniu tego
przepisu.
Na podstawie tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o uchylenie w
całości zaskarżonego wyrok i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w
4
postępowaniu odwoławczym Sądowi Okręgowemu.
Prokurator Prokuratury Okręgowej w odpowiedzi na kasację wniósł o jej
oddalenie.
Prokurator Prokuratury Generalnej , na rozprawie kasacyjnej, nie podtrzymał jednak
tego stanowiska i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna.
Przede wszystkim kontrola instancyjna Sądu odwoławczego została
przeprowadzona z rażącym naruszeniem prawa materialnego, wynikającym z
nieprawidłowej interpretacji części znamion czynu zabronionego, określonego w art.
190a § 1 k.k., skutkującej błędem subsumpcyjnym, prowadzącym do
nieuzasadnionego przekonania o niezrealizowaniu przez oskarżonego wszystkich
znamion występku tzw. stalkingu, a więc znamienia „uporczywości nękania” oraz
znamienia „istotności naruszenia prywatności”.
Oczywiście błędny, w świetle treści art. 190a § 1 k.k. w zw. z art. 115 § 11
k.k., jest pogląd, zgodnie z którym ocena uporczywości działania sprawcy powinna
być odnoszona oddzielnie do każdej z osób pokrzywdzonych (s. 3 uzasadnienia
Sądu ad quem), mimo że pomiędzy nimi zachodziły relacje, o których mowa w art.
115 § 11 k.k., skoro w art. 190a § 1 k.k., w zakresie redakcji znamion przedmiotu
czynności wykonawczej, użyto alternatywy łącznej: „Kto przez (…) nękanie innej
osoby lub osoby jej najbliższej (podkr. – SN). Ten błąd w wykładni art. 190a § 1
k.k. w odniesieniu do cechy znamienia przedmiotu zamachu, doprowadził do
bezpodstawnego „rozbicia” czynu zabronionego dokonanego przez oskarżonego na
szereg czynów stosownie do ilości osób pokrzywdzonych, co spowodowało
zdekompletowanie znamion występku tzw. stalkingu ( przez stwierdzenie braku
przesłanki uporczywości - zob. s. 5 in princ. uzasadnienia Sądu odwoławczego).
Wadliwie Sąd odwoławczy zinterpretował także znamię „istotności”
naruszenia prawa do prywatności. Stwierdził, że „utrwalanie czynności dnia
codziennego, wykonywanych na zewnątrz budynku mieszkalnego (…) o ile
niewątpliwie stanowiło naruszenie prywatności pokrzywdzonych, to jednak z uwagi
na ich neutralny charakter, nierozpowszechnianie przez oskarżonego utrwalonych
5
materiałów (…) oraz wzajemność zachowania pokrzywdzonych (…) naruszenie
prywatności pokrzywdzonych nie może być postrzegane jako istotne” (s. 5
uzasadnienia Sądu ad quem).
Dostrzegalne są trudności w zdefiniowaniu pojęcia „prawo do prywatności”,
jednak warto tu odwołać się do powoływanej w piśmiennictwie rezolucji
Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy nr 42 z 1970 r., gdzie uznano, że
„prawo do prywatności wyraża się przede wszystkim w prawie do prowadzenia
własnego życia z minimum ingerencji. Obejmuje prywatne, rodzinne i domowe
życie, fizyczną i psychiczną integralność, honor i reputację, prawo do tego, aby nie
być przedstawianym w fałszywym świetle, do nieujawniania zarówno faktów
obojętnych (podkr. – SN), jak i kłopotliwych, do zakazu publikacji bez zgody
własnej wypowiedzi i wizerunku, ochronę przed ujawnianiem informacji
przekazanych lub otrzymanych w warunkach poufności” (cyt. za: N. Kłączyńska, w:
Komentarz do art. 190a Kodeksu karnego, w: Kodeks karny. Część szczególna.
Komentarz, red. J. Giezek, Lex 2014, teza 9).
I rzeczywiście, prawo do prywatności wyraża się także w wolności od
ingerencji w życie prywatne, rodzinne i domowe, i to niezależnie do tego, czy
dotyczy faktów obojętnych czy kłopotliwych. Należy zatem stwierdzić, że
naruszenie prywatności następuje z momentem określonego działania sprawcy,
wkraczającego w sferę życia prywatnego pokrzywdzonego, np. poprzez nagrania
lub fotografowanie. O istotności naruszenia prawa do prywatności nie decyduje
sama treść materiałów powstała w wyniku nieuprawnionego wkroczenia w sferę
prywatności pokrzywdzonego, ale przede wszystkim to, w jaki sposób do
naruszenia doszło i ewentualnie jak często dochodziło do tych naruszeń. W tym
drugim aspekcie uwidacznia się iunctim między znamieniem uporczywości nękania
a znamieniem istotności naruszenia prawa do prywatności. Trudno bowiem
wyobrazić sobie sytuację, w której uporczywe nękanie pokrzywdzonego łączące się
z naruszeniem prywatności, nie stanowiłoby istotnego naruszenia tego prawa.
Wobec wyrażanego ponadto w piśmiennictwie poglądu, zgodnie z którym
„prywatność sama w sobie, niezależnie od konkretnej naruszonej jej sfery, jest
dobrem na tyle istotnym, że każde jej naruszenie jest istotne” (M. Mozgawa,
Komentarz do art. 190a Kodeksu karnego, w: Kodeks karny. Komentarz, red. M.
6
Mozgawa, Lex 2014, teza 7) nie jest bezpodstawne przekonanie o tym, że znamię
„istotności” stanowi superfluum ustawowe, co przy poszanowaniu zakazu wykładni
per non est prowadzi do wniosku, że zawężenie zakresu kryminalizacji przez
warunek spełnienia tej przesłanki koresponduje z wymogiem co do ustalenia
stopnia intensywności zachowania sprawcy.
Wbrew temu, co wskazuje Sąd odwoławczy, nieistotne dla znamienia
istotności naruszenia prawa do prywatności było to, że oskarżony nie
rozpowszechnił utrwalonych materiałów. To, czy i ewentualnie, w jaki sposób
sprawca rozporządził uzyskanymi nagraniami lub zdjęciami, ma znaczenie dla
oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, nie może natomiast rzutować na
kwestię wypełnienia znamion przestępstwa z art. 190a § 1 k.k.
Całkowicie bezpodstawne dla oceny znamienia istotności było wskazanie na
to, że pokrzywdzeni również nagrywali oskarżonego. Konstrukcja analizowanego
czynu zabronionego, wynikająca ze specyfiki penalizowanego zachowania oraz
samego przedmiotu ochrony wyklucza przyczynienie się pokrzywdzonych do
zwiększenia istotności naruszenia prawa do prywatności. Warto też na marginesie
zauważyć, że nawet w przypadku przestępstwa zniewagi ustawodawca w art. 216 §
3 k.k. przyznał sądowi jedynie uprawnienie od odstąpienia od wymierzenia kary,
jeżeli zniewagę wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli
pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności cielesnej lub zniewagą
wzajemną. Okoliczności te są bowiem irrelewantne dla samego bytu przestępstwa.
Zakres i doniosłość obrazy art. 190a § 1 k.k. przez Sąd drugiej instancji
uprawniała Sąd Najwyższy do ograniczenia rozpoznania kasacji na podstawie art.
436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. do zarzutów obrazy prawa materialnego.
Ponownie rozpoznając sprawę Sąd odwoławczy będzie miał na względzie
zaprezentowane powyżej stanowisko co do wykładni znamion występku
określonego w art. 190a § 1 k.k., oczywiście po dokonaniu pełnej i rzetelnej kontroli
zarzutów zawartych w apelacji oskarżonego co do prawidłowości dokonanej przez
sąd pierwszej instancji oceny dowodów i opartych na niej ustaleń faktycznych.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku, o kosztach
obrony z urzędu oskarżonego na rozprawie przed Sądem Najwyższym orzekając
na podstawie § 14 ust. 1 pkt 6 w zw. z § 2 ust. 1–3 Rozporządzenia Ministra
7
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z § 21
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie
opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800).
kc