Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 1086/14
POSTANOWIENIE
Dnia 28 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku S. Ł.
przy uczestnictwie [...]o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 28 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 8 lipca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 16 czerwca 2014 r., i przekazuje sprawę
Sądowi Okręgowemu
w W. do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
S. Ł. wniosła m.in. o wpisanie przysługującego jej roszczenia o ustanowienie
prawa użytkowania wieczystego na nieruchomości objętej księgą wieczystą […] -
działka ewidencyjna nr 27. Do wniosku dołączono decyzję Samorządowego
Kolegium Odwoławczego z dnia 13 czerwca 2013 r., mocą której na podstawie art.
138 § 1 pkt 1 k.p.a., utrzymana została w mocy zaskarżona uprzednio decyzja
2
Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 18 grudnia 2012 r., która z kolei
stwierdziła nieważność orzeczenia z dnia 11 kwietnia 1957 r. wydanego przez
Prezydium Rady Narodowej w m. W. z powodu rażącego naruszenia art. 7 dekretu
z dnia 26 października 1946 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st.
Warszawy. W dniu 11 kwietnia 1957 r. odmówiono bowiem przyznania prawa
własności czasowej do gruntu nieruchomości położonej przy ul. K., Nr hip. […].
Postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2013 r. referendarz sądowy w Sądzie
Rejonowym oddalił wniosek. Skargę na powyższe rozstrzygnięcie wniosła
wnioskodawczyni. W dniu 29 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy dokonał wpisu
zgodnie z wnioskiem.
Apelacje od powyższego wpisu wnieśli uczestnicy postępowania […].
Postanowieniem z dnia 16 czerwca 2014 r., wydanym na posiedzeniu niejawnym,
Sąd Okręgowy w W. apelacje oddalił (pkt 1) oraz orzekł o kosztach postępowania
apelacyjnego (pkt 2). Po wpłynięciu wniosków o sporządzenie i doręczenie
uzasadnienia wydanego postanowienia, Sąd Okręgowy, postanowieniem z dnia 8
lipca 2014 r. w trybie art. 358 k.p.c. uchylił punkt 1 i 2 postanowienia tego Sądu z
dnia 16 czerwca 2014 r. (pkt 1); uchylił zaskarżony wpis w całości i oddalił wniosek
(pkt 2) oraz orzekł o kosztach postępowania odwoławczego (pkt 3).
W ocenie Sądu Okręgowego, załączona do wniosku decyzja
Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 13 czerwca 2013 r. nie mogła
stanowić podstawy wpisu do księgi wieczystej roszczenia o ustanowienie prawa
użytkowania wieczystego. Przepisy u.k.w.h. nie przewidują bowiem wpisu
roszczenia o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego. Wpis do księgi
wieczystej - poza prawami rzeczowymi - praw osobistych i roszczeń przewiduje co
prawda art. 16 tej ustawy, jednak jest to możliwe jedynie w wypadkach
przewidzianych w przepisach ustawowych. Żaden przepis rangi ustawowej nie
przewiduje możliwości ujawnienia ostrzeżenia wskazanego we wniosku.
W szczególności, nie przewiduje tego art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r.
o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m. st. Warszawy (Dz.U. Nr 50,
poz. 279), z którego to przepisu wnioskodawczyni wywodzi swoje uprawnienie do
ustanowienia użytkowania wieczystego.
3
Wniosek nie mógł zostać uwzględniony, gdyż załączony do wniosku o wpis
dokument nie spełnia wymagań przewidzianych w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. Dołączona
do wniosku decyzja niewątpliwie jest decyzją administracyjną spełniającą
wymagania określone w przepisach k.p.a. - która co do zasady - może być
podstawą wpisu w księdze wieczystej, ale została ona złożona w oryginale.
Do wniosku nie załączono więc prawidłowego dokumentu, który mógłby stanowić
podstawę wpisu.
Ponadto wnioskodawczyni nie wykazała, że jest podmiotem uprawnionym
według art. 6262
§ 5 k.p.c. do złożenia wniosku o wpis. Z uzasadnienia załączonej
do wniosku decyzji z dnia 13 czerwca 2013 r. wynika, iż wnioskodawczyni nabyła
spadek po H. M., co pośrednio mogłoby wskazywać, iż jest spadkobiercą K. K. -
pierwotnego właściciela przedmiotowej nieruchomości - nie mniej jednak dalej
wskazano, iż w dniu 10 października 2012 r. wnioskodawczyni zbyła spadek po ww.
osobie na rzecz E. T. Z tych względów Sąd drugiej instancji na podstawie art. 386 §
1 k.p.c. w zw. z art. 5181
§ 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wpis
i oddalił wniosek.
Poza tym Sąd Okręgowy wyjaśnił, że w dniu 16 czerwca 2014 r. zapadło
postanowienie, mocą którego oddalono apelacje wniesione w sprawie i zasądzono
od każdego z apelujących na rzecz wnioskodawczyni kwotę 60 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania odwoławczego. W dniu 8 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy
w trybie art. 358 k.p.c. uchylił punkt 1 i 2 wymienionego wyżej postanowienia
i jednocześnie uchylił zaskarżony wpis w całości i oddalił wniosek, bowiem taka
powinna być rzeczywista decyzja Sądu. Orzeczenie o oddaleniu apelacji wydane
zostało na skutek błędnego przyjęcia, iż Sąd Rejonowy po rozpoznaniu skargi na
orzeczenie referendarza sądowego, oddalającego wniosek o wpis, oddalił skargę,
a nie ją uwzględnił. Decyzja Sądu Okręgowego była oczywiście nieprawidłowa, nie
ulega bowiem wątpliwości, iż kwestia braku podstaw do wpisu roszczenia
o ustanowienie użytkowania wieczystego w dziale III księgi wieczystej, jest
ugruntowana zarówno w orzecznictwie tutejszego Sądu, jak również Sądu
Najwyższego. Biorąc powyższe pod uwagę, jak również brzmienie art. 358 k.p.c.,
zgodnie z którym postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym wiąże sąd od
chwili, w której zostało podpisane wraz z uzasadnieniem oraz to, iż do dnia 8 lipca
4
2014 r. uzasadnienie nie zostało podpisane, a nawet sporządzone, Sąd Okręgowy
uchylił postanowienie z dnia 16 czerwca 2014 r.
Od postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 8 lipca 2014 r. skargę kasacyjną
wniosła wnioskodawczyni. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. zarzuciła naruszenie przepisów postępowania - art. 358 i art. 6262
§ 5 k.p.c.
Natomiast w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzuciła
naruszenia przepisów - art. 16 ust. 1 i 2 oraz art. 31 ust. 1 u.k.w.h.
W związku z powyższymi zarzutami wnioskodawczyni wniosła o uchylenie
w całości zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu ewentualnie o zmianę w całości zaskarżonego
postanowienia poprzez oddalenie apelacji złożonych przez uczestników
postępowania: […] od postanowienia Sądu Rejonowego w W. z 29 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 358 k.p.c., postanowienie wydane na posiedzeniu niejawnym
wiąże sąd od chwili, w której zostało podpisane wraz z uzasadnieniem, jeżeli zaś
sąd postanowienia nie uzasadnia, od chwili podpisania sentencji. W orzecznictwie
w odniesieniu do postanowień wydawanych przez sąd na posiedzeniu niejawnym
była rozważana kwestia, czy powinna być podpisana odrębnie sama sentencja
postanowienia w sytuacji, w której sentencja postanowienia i jego uzasadnienie
stanowią jeden dokument, a podpisy znajdują się pod treścią pisemnego
uzasadnienia postanowienia. Przyjęto, że także w wyżej podanym przypadku
sentencja postanowienia powinna być odrębnie podpisana (por. uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., III CZP 29/00, OSNC 2001, nr 9, poz. 132
i z dnia 13 marca 2002 r., III CZP 12/02, OSNC 2003, nr 2, poz. 17 oraz
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2003 r., III CZP 94/02 Prok. i Pr. -
wkł. 2003/6/32). W powołanych orzeczeniach wyjaśniono - co jest istotne dla oceny
zasadności wniesionej skargi kasacyjnej - że art. 358 k.p.c. ma zastosowanie
jedynie w stosunku do wydanych na posiedzeniu niejawnych postanowień
nierozstrzygających o istocie sprawy. W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 26 września 2000 r., III CZP 29/00 wskazano, że do postanowień co do istoty
sprawy należy w zakresie nieuregulowanym przepisami o postępowaniu
nieprocesowym stosować odpowiednio przepisy o wyrokach (art. 316-332
5
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), a nie przepisy o postępowaniach w postępowaniu
nieprocesowym, chyba że przepisy o postępowaniu nieprocesowym do tych ostatnich
wyraźnie odsyłają (tak art. 517 in principio, który odsyła do art. 357 co do uzasadnienia
i doręczenia postanowień wydanych w postępowaniu nieprocesowym, a więc również
postanowień co do istoty sprawy). Zasadą w postępowaniu nieprocesowym jest
wydawanie postanowień co do istoty bez przeprowadzenia rozprawy. Omawiane
postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym nie są zatem ogłaszane, ale
doręcza się je z urzędu wraz z uzasadnieniem uczestnikom postępowania (art. 357 § 2
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W procesie natomiast z zasady wyroki są wydawane po
przeprowadzeniu rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.) i podlegają ogłoszeniu (art. 326 § 1
k.p.c.). Wyjątki od tej reguły mogą wynikać tylko z przepisów szczególnych.
Postanowienia co do istoty sprawy wiążą sąd od chwili ogłoszenia (art. 332 § 1 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.), a jeżeli nie podlegają ogłoszeniu - od chwili podpisania sentencji.
Wprawdzie – jak zauważył Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale - wśród
stosowanych tu odpowiednio przepisach o wyrokach brak ogólnej normy, że wyrok nie
ogłoszony wiąże sąd od chwili podpisania sentencji, jednakże regułę taką można
wyprowadzić z tych przepisów szczególnych o wyrokach, które dopuszczają ich
wydanie na posiedzeniu niejawnym i nie przewidują ogłoszenia (art. 341 zdanie drugie
i - nieobowiązujący już - art. 47919
§ 1 k.p.c.). Wyżej przedstawione stanowisko co do
związania sądu postanowieniem co do istoty sprawy wydanym na posiedzeniu
niejawnym z chwilą jego podpisania podziela także obecny skład Sądu Najwyższego.
W postępowaniu wieczystoksięgowym mają zastosowania przepisy k.p.c.
o postępowaniu nieprocesowym z modyfikacjami przewidzianymi w art. 6261
- 62613
k.p.c. Według art. 6261
§ 1 k.p.c., sprawy w postępowaniu wieczystoksięgowym
rozpoznawane są na posiedzeniu niejawnym, co dotyczy także postępowania
apelacyjnego (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2002 r., III CZP 3/02,
OSNC 2002, nr 12, poz. 145). Zgodnie z art. 6268
§ 6 k.p.c., w postępowaniu
wieczystoksięgowym wpis w księdze wieczystej jest orzeczeniem. Uzasadnienia wpisu
nie sporządza się. Według natomiast art. 6268
§ 7 k.p.c., wpisem w księdze wieczystej
jest również wykreślenie. W § 8 i 9 tego samego artykułu zawarto szczególne regulacje
dotyczące sposobu złożenia podpisu przez sędziego lub referendarza sądowego
w księdze wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym oraz chwili, w której
6
wpis uważa się za dokonany. Odmiennie w stosunku do zasad ogólnych uregulowano
sposób doręczania orzeczeń będących wpisami. Zgodnie bowiem z art. 62610
§ 1 i 2
k.p.c., o dokonanym wpisie jedynie zawiadamia się uczestników postępowania, przy
czym zawiadomienie zawiera istotną część wpisu. Przepisy te nie zawierają
odrębnych w stosunku do przepisów ogólnych przepisów odnoszących się do
orzeczeń sądu drugiej instancji wydanych w następstwie rozpoznania apelacji,
wniesionej przez uczestnika postępowania wieczystoksięgowego od orzeczenia sądu
pierwszej instancji dotyczącego wniosku o wpis w księdze wieczystej
(uwzględniającego albo oddalającego ten wniosek). Postanowienie sądu drugiej
instancji wydane na posiedzeniu niejawnym po rozpoznaniu apelacji uczestnika
postępowania wieczystoksięgowego - rozstrzygające merytorycznie o zasadności
bądź bezzasadności apelacji wniesionej od orzeczenia sądu pierwszej instancji
w przedmiocie złożonego wniosku o wpis w księdze wieczystej - jest orzeczeniem
co do istoty sprawy, które wiąże sąd drugiej instancji z chwilą podpisania jego sentencji.
Do takiego postanowienia art. 358 k.p.c. nie stosuje się. Doręczenie uzasadnienia
postanowienia sądu drugiej instancji wydanego w następstwie rozpoznania apelacji
następuje według zasad przewidzianych w art. 387 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Okręgowy był więc związany wydanym na posiedzeniu niejawnym i
podpisanym, a następnie doręczonym uczestnikom postępowania, postanowieniem z
dnia 16 czerwca 2014 r., którym oddalił apelacje uczestników postępowania od wpisu
w księdze wieczystej dokonanego przez Sąd pierwszej instancji w dniu 29 listopada
2013 r. zgodnie ze złożonym wnioskiem. Sąd drugiej instancji uchylił wydane przez
siebie postanowienie z naruszeniem art. 358 k.p.c., który nie miał do tego orzeczenia
zastosowania. Jeżeli Sąd drugiej instancji dostrzegł dopiero po wydaniu postanowienia
z dnia 16 czerwca 2014 r., że zastało ono wydane na skutek pomyłki co do treści
orzeczenia Sądu pierwszej instancji zaskarżonego apelacjami, to okoliczność ta mogła
znaleźć wyraz wyłącznie w treści uzasadnienia tego orzeczenia, o sporządzenie
którego wnieśli uczestnicy postępowania. Sąd drugiej instancji nie mógł natomiast
samodzielnie uchylić wydanego przez siebie orzeczenia, otwierając w ten sposób
możliwość ponownego orzekania o wniesionych apelacjach. Uchylenie tego
orzeczenia mogło nastąpić jedynie w następstwie rozpoznania skargi kasacyjnej,
7
ewentualnie na podstawie przewidzianej w art. 523 k.p.c. Stwierdzone uchybienie
Sądu miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Z tych względów na podstawie art. 39815
§ 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylono
zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 8 lipca 2014 r. i przekazano
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. Sąd Najwyższy uchylił
także wcześniejsze postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 16 czerwca 2014 r.,
do którego - w punkcie pierwszym - odnosiło się postanowienie z dnia 8 lipca 2014 r.,
uznając, że na skutek naruszenia przepisów postępowania ten sam Sąd wydał
w tym samym postępowaniu apelacyjnym i co do tych samych apelacji dwa
sprzeczne ze sobą orzeczenia co do istoty sprawy. W tych okolicznościach uznano
oba wydane orzeczenia jako łączną - wewnętrznie sprzeczną - czynność orzeczniczą.
Z tych przyczyn rozpoznanie pozostałych zarzutów skargi kasacyjnej - odnoszących
się do meritum sprawy - było przedwczesne.
O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2
w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i art. 13 § 2 k.p.c.
kc