Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 71/15
POSTANOWIENIE
Dnia 11 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Stanisław Zabłocki (przewodniczący)
SSN Michał Laskowski
SSN Andrzej Stępka (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kuras
przy udziale Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Grzegorza
Wrony,
w sprawie lekarza A. Z.,
obwinionego z art.59 zd. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej z dnia 20 września 2003 r.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 11 lutego 2016 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionego,
od orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego z dnia 16 stycznia 2015 r.,
utrzymującego w mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Lekarskiego w […] z dnia 10
września 2014 r.,
I. oddala kasację,
II. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego, w tym
wydatkami w kwocie 20 zł (dwadzieścia złotych) obciąża
obwinionego.
UZASADNIENIE
Orzeczeniem Okręgowego Sądu Lekarskiego z dnia 10 września 2014 r.,
obwinieni lekarze A. Z. i E. Z. zostali uznani za winnych przewinienia zawodowego
określonego w art. 59 zd. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej z dnia 14 grudnia 1991 r.,
polegającego na tym, że uchylali się od obowiązku wspierania samorządu
2
zawodowego poprzez dobrowolne nieregulowanie obowiązkowych składek za
okres – w przypadku A. Z. od maja 2006 r. do października 2013 r., na łączną
kwotę 1.980 zł, a w przypadku E. Z., za okres od października 2008 r. do
października 2013 r. na łączną kwotę 2.365,16 zł. - i za to na podstawie art. 83 ust.
1 pkt 3 i art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U.
Nr 219, poz. 1708 z późn. zm.), Sąd wymierzył wobec każdego z obwinionych kary
pieniężne po 2500 zł, przy czym kary te orzekł na rzecz Fundacji Lekarze Lekarzom
z siedzibą w Warszawie.
Wspólne odwołanie od tego orzeczenia wnieśli obydwoje obwinieni, którzy
zarzucili, że:
- wniosek o ukaranie wniosła Okręgowa Izba Lekarska, co było
niedopuszczalne i sprzeczne z prawem, skoro stroną „pokrzywdzoną” był
samorząd lekarski, a zatem wystąpiła sytuacja, iż strona pokrzywdzona była
„sędzią we własnej sprawie”;
- Okręgowy Sąd Lekarski utożsamił powinność wspierania działalności samorządu
z przewinieniem zawodowym jako naruszeniem etyki lekarskiej, czego w istocie
rzeczy nie dotyczą unormowania Kodeksu Etyki Lekarskiej.
W konkluzji obwinieni wnieśli o uchylenie w całości orzeczenia, nie
precyzując sposobu rozstrzygnięcia przez Sąd odwoławczy. Jednak po rodzaju
podniesionych argumentów można się domyślać, że wnosili o uniewinnienie.
Po rozpoznaniu odwołania, Naczelny Sąd Lekarski orzeczeniem z dnia 16
stycznia 2015 r., zmienił zaskarżone orzeczenie w ten tylko sposób, iż sprecyzował,
że przypisane obwinionym czyny stanowią naruszenie art. 59 zd. 1 Kodeksu Etyki
Lekarskiej z dnia 20 września 2003 r. (tekst jednolity z dnia 2 stycznia 2004 r.).
Natomiast w pozostałym zakresie utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie.
Kasację od orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego wniósł obrońca
obwinionego lekarza A. Z., zarzucając rażące naruszenie prawa, a mianowicie:
- art. 59 zd. 1 Kodeksu Etyki Lekarskiej poprzez nieprawidłowe uznanie, że
nieregulowanie składek stanowi przewinienie zawodowe określone w tym przepisie,
3
a w konsekwencji ukaranie obwinionego pomimo braku przesłanek prawnych do
ukarania za taki czyn;
- art. 89 ust. 2 pkt 1 i ust. 3 pkt 2 ustawy o izbach lekarskich, poprzez brak
wskazania kwalifikacji prawnej czynu oraz wobec niewskazania w uzasadnieniu
orzeczenia faktycznej podstawy prawnej. W tym przypadku obrońca podniósł, że
przepisy Kodeksu Etyki Lekarskiej nie stanowią aktu prawnego i nie mogą być
samodzielną podstawą wydania orzeczenia;
- art. 63 pkt 1 i 2 ustawy o izbach lekarskich poprzez prowadzenie postępowania
pomimo, iż czyn zarzucony obwinionemu nie zawiera znamion czynu zabronionego,
ponieważ w ustawie tej oraz w Kodeksie Etyki Lekarskiej, brak jest przepisu
sankcjonującego nieregulowanie obowiązkowych składek. W tej sytuacji przypisane
przewinienie nie stanowi czynu w rozumieniu prawa karnego materialnego.
W uzasadnieniu kasacji zawarto również zarzut niewspółmierności
orzeczonej kary. Argumenty podniesione w tym zakresie są mało czytelne, gdyż
zarzucono, iż wymierzona kara stanowi faktycznie „najwyższy wymiar kary, tj.
pozbawienie prawa wykonywania zawodu w przyszłości, ponieważ w przypadku
złożenia przez obwinionego oświadczenia o zrzeczeniu się prawa wykonywania
zawodu (…), uzyskanie tego prawa byłoby niemożliwe ze względu na przepis art. 5
ust. 1 pkt 5 ustawy o zawodach lekarza i dentysty, który warunkuje jego przyznanie
nienaganną postawą etyczną…”. Można jedynie domyślać się, że w przekonaniu
obrońcy współmierną byłaby kara dyscyplinarna łagodniejszego charakteru.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie orzeczenia i uniewinnienie
obwinionego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się bezzasadna, a podniesione w niej zarzuty chybione,
toteż podlegała oddaleniu. Trafnie podniesiono w kasacji, że według art. 89 ust 2.
pkt 1 oraz ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich,
orzeczenie skazujące powinno zawierać m.in. dokładne określenie przypisanego
obwinionemu czynu oraz jego kwalifikację prawną, zaś w uzasadnieniu należy
4
wskazać podstawę prawną orzeczenia. Innymi słowy – przepis ten oznacza, że w
sentencji orzeczenia sądu dyscyplinarnego powinno zostać opisane zachowanie,
które wypełnia znamiona deliktu dyscyplinarnego.
Jak stanowi art. 53 w/w ustawy– członkowie izb lekarskich podlegają
odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów
związanych z wykonywaniem zawodu lekarza, zwane dalej "przewinieniem
zawodowym". Z treści tego przepisu wynika, iż zachowania, które wypełniają
znamiona deliktu dyscyplinarnego, zostały wskazane ogólnie jako przewinienie
zawodowe mogące polegać na naruszeniu „zasad etyki lekarskiej” lub naruszeniu
„przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza”, względnie łącznym
naruszeniu tych zasad oraz przepisów. W kontekście art. 89 ust 2. pkt 1 ustawy,
takie dwupostaciowe określenie deliktu dyscyplinarnego wymaga przeprowadzenia
przez sąd dyscyplinarny w procesie orzekania dwóch sformalizowanych czynności
procesowych. Pierwsza dotyczy określenia rodzaju deliktu dyscyplinarnego, zaś
druga polega na skonkretyzowaniu znamion przewinienia dyscyplinarnego poprzez
poczynienie ustaleń faktycznych wskazujących na ich realizację. Inaczej mówiąc,
chodzi w tym przypadku o dokonanie oceny zachowania osoby obwinionej właśnie
pod kątem przesłanek ustawowych określających podstawy i zakres
odpowiedzialności dyscyplinarnej.
Należy oczywiście zgodzić się ze stanowiskiem wyrażonym przez autora
kasacji, że kwalifikacja prawna czynu winna wskazywać ustawową normę, która
przewiduje odpowiedzialność za dany czyn lub zawierającą odniesienie do normy
zawartej w innych przepisach. Jednakże w przedmiotowej sprawie opis
przypisanego obwinionemu Z. deliktu dyscyplinarnego, w tym również w części
związanej z jego kwalifikacją prawną, w zupełności spełnia te wymogi. Obwiniony
został bowiem uznany za winnego zarzucanego mu przewinienia dyscyplinarnego,
ze wskazaniem, że było to „przewinienie zawodowe” w ujęciu art. 59 zdanie
pierwsze Kodeksu Etyki Lekarskiej z dnia 14 grudnia 1991 r. (ze zmianami z dnia
14 grudnia 1993 r. oraz z dnia 20 września 2003 r.) A zatem, sentencja orzeczenia
zawiera wyraźne ustalenie, że przewinienie to naruszało jedną z form deliktu
dyscyplinarnego określonego w art. 53 ustawy o izbach lekarskich, wobec
5
naruszenia „zasad etyki lekarskiej”, co stanowiło „przewinienie zawodowe”. I
chociaż w sentencji nie wymieniono wprost art. 53 tej ustawy, to jednak wskazano
wszystkie znamiona czynu w niej określone. Wypada też odnotować, że w
uzasadnieniu orzeczenia Sąd I instancji stwierdził wprost, odwołując się do treści
art. 8 pkt 2 i 3 ustawy o izbach lekarskich, że obwinieni mieli obowiązek
przestrzegania przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza, a także
stosowania się do uchwał organów izb lekarskich. Trudno nie zgodzić się z takim
stanowiskiem Sądu, które w tym przypadku wskazuje na drugą postać
„przewinienia zawodowego” określonego w art. 53 ustawy, jaką jest „naruszenie
przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza”. Dodatkowo trzeba też
zwrócić uwagę, że według art. 8 pkt 1 w/w ustawy, członkowie izb lekarskich mają
obowiązek przestrzegać zasad etyki lekarskiej.
Art. 59 zdanie pierwsze Kodeksu Etyki Lekarskiej stanowi, że lekarze
powinni solidarnie wspierać działalność swego samorządu, którego zadaniem jest
zapewnienie lekarzom należnej pozycji w społeczeństwie. Trzeba stwierdzić, iż
zachowanie, które polega na naruszeniu przez lekarza przepisów Kodeksu Etyki
Lekarskiej może być kwalifikowane jako „przewinienie zawodowe” w rozumieniu art.
53 ustawy o izbach lekarskich. Dotyczy to również odpowiedzialności z tytułu
zawinionego niepłacenia składek na rzecz samorządu lekarskiego. W konsekwencji
więc brak wskazania artykułu 53 ustawy o izbach lekarskich w sentencji orzeczenia,
stanowi jedynie uchybienie formalne, wadę redakcyjną orzeczenia, które to
uchybienie nie miało żadnego wpływu na jego treść.
Za chybiony należało uznać kolejny zarzut kasacji, jakoby w ogóle brak było
podstaw prawnych do prowadzenia postępowania dyscyplinarnego wobec lekarzy,
którzy w sposób zawiniony nie uiszczali składek członkowskich na rzecz
samorządu lekarskiego. W pierwszej kolejności wypada przypomnieć, że problem
prawnego charakteru norm Kodeksu Etyki Lekarskiej był przedmiotem wykładni
Trybunału Konstytucyjnego (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego: uchwała z
dnia 17 marca 1993 r., sygn. akt W 16/92, OTK 1993/Nr 1, poz. 16; postanowienie
z dnia 7 października 1992 r., sygn. akt U 1/92, OTK 1992/Nr 2, poz. 38). W
orzeczeniach tych Trybunał przesądził jednoznacznie, że chociaż Kodeks Etyki
6
Lekarskiej nie jest źródłem prawa w rozumieniu Konstytucji RP, a jego normy mają
charakter norm deontologicznych, to mogą dookreślać treść norm prawnych
zawartych w ustawie o izbach lekarskich. Innymi słowy – normy etyczne mogą być
przez akt prawny inkorporowane do systemu obowiązującego prawa, przy czym
ustawa o izbach lekarskich dokonała takiej właśnie inkorporacji norm Kodeksu Etyki
Lekarskiej. Jak dalej stwierdził Trybunał – „Upoważnienie zawarte w ustawie o
izbach lekarskich do uchwalenia przez zjazd lekarzy norm deontologicznych jest
jedynie ustawowym potwierdzeniem powszechnie uznawanego prawa korporacji
lekarskiej (także i innych korporacji zawodowych) do określania zasad
deontologicznych w zgodzie z uznawanym przez te korporacje systemem wartości”.
Trzeba podkreślić, że chociaż powyższe orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego
zostały wydane na gruncie przepisów poprzednio obowiązującej ustawy o izbach
lekarskich - z dnia 17 maja 1989 r., to ich argumentacja zachowuje aktualność
również obecnie, odnośnie do ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r.
Kodeks Etyki Lekarskiej został uchwalony przez Nadzwyczajny II Krajowy
Zjazd Lekarzy na podstawie przepisów art. 33 pkt 1 w zw. z art. 4 ust. 1 pkt 2
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich, które to przepisy upoważniały
samorząd lekarzy do ustanowienia dla wszystkich lekarzy zasad etyki i deontologii
zawodowej (odpowiednio – art. 38 pkt 1 w zw. z art. 5 pkt 1 ustawy z dnia 2 grudnia
2009 r. o izbach lekarskich). Na podstawie art. 8 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o
izbach lekarskich, na członkach samorządu lekarzy ciąży obowiązek przestrzegania
zasad etyki lekarskiej, przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza
oraz stosowania się do uchwał organów izb lekarskich. Z kolei przepisy tej ustawy
nakładają na władze samorządu lekarskiego obowiązek dbałości o przestrzeganie
zasad etyki (art. 5 pkt 1 in fine w zw. z art. 25 pkt 2 i art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy).
Wreszcie, przestrzeganie zasad Kodeksu Etyki Lekarskiej gwarantowane jest
przepisami w/w ustawy, które stanowią o odpowiedzialności lekarzy przed sądami
dyscyplinarnymi za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki lekarskiej i
deontologii lekarskiej. W tym przypadku wypada zwrócić uwagę, że
odpowiedzialność zawodowa za postępowanie sprzeczne z zasadami etyki i
deontologii zawodowej potraktowana została w powyższej ustawie na równi z
7
odpowiedzialnością za naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza (art.
53 ustawy).
Pomimo tego, iż w przepisach ustawy o izbach lekarskich nie został wprost
wyrażony obowiązek płacenia przez lekarza składek na rzecz samorządu, nie
oznacza to bynajmniej, że obowiązek taki nie wynika z przepisów ustawy. Trzeba
bowiem mieć na uwadze fakt, że przynależność lekarza do samorządu lekarskiego
jest obowiązkowa, co wynika wprost z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o
izbach lekarskich, stanowiącego, iż przyznanie lekarzowi przez okręgową radę
lekarską prawa do wykonywania zawodu, oznacza automatyczne wpisanie go na
listę członków tej izby lekarskiej. W tej sytuacji obowiązek płacenia przez lekarza
składki członkowskiej na rzecz samorządu wynika – co prawda pośrednio - z
obligatoryjnej przynależności do samorządu. W konsekwencji więc, płacenie
składek członkowskich jest ustawowym obowiązkiem lekarza wobec samorządu
lekarzy. Należy też zwrócić uwagę, że jedno z podstawowych źródeł finansowania
działalności samorządu lekarskiego stanowią składki członkowskie (art. 114 ust. 2
pkt 1 ustawy). Jest też rzeczą oczywistą, że aby samorząd mógł wykonywać swoje
ustawowe zadania, musi dysponować odpowiednimi środkami finansowymi.
W przedmiotowej sprawie wysokość składki członkowskiej została ustalona
przez uchwałę Nr 8/08/V Naczelnej Rady Lekarskiej z dnia 4 kwietnia 2008 r. w
sprawie wysokości składki członkowskiej, która to uchwała została wydana na
podstawie art. 35 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich.
Obecnie uprawnienie do określania wysokości składki członkowskiej przez
Naczelną Radę Lekarską wynika z treści art. 39 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 2
grudnia 2009 r. o izbach lekarskich. Jak już wspomniano wcześniej, członkowie izb
lekarskich są obowiązani stosować się do uchwał organów izb lekarskich. Zgodnie
z art. 5 Kodeksu Etyki Lekarskiej, jednym z obowiązków Izby Lekarskiej jest m.in.
czuwanie nad przestrzeganiem zasad etyki i deontologii lekarskiej przez wszystkich
członków samorządu, zaś wymieniony wcześniej art. 59 zd. 1 tego Kodeksu
nakazuje lekarzom solidarne wspieranie działalności swego samorządu.
Skoro zatem uchwała Nr 8/08/V Naczelnej Rady Lekarskiej została podjęta w
ramach upoważnienia ustawowego i dotyczy spraw samorządu lekarskiego, to
8
zawinione zaniechanie przez lekarza – członka izby lekarskiej – płacenia składek
członkowskich na rzecz tego samorządu, stanowi czyn sprzeczny z zasadami etyki
lekarskiej, co w konsekwencji wypełnia znamiona „przewinienia zawodowego” w
ujęciu art. 53 ustawy o izbach lekarskich.
Reasumując trzeba stwierdzić, co następuje: Kodeks Etyki Lekarskiej
jest aktem wydanym w określonym przez ustawę trybie i przez organ
ustawowo upoważniony, a zatem posiada odpowiedni status prawny w
ramach organizacji samorządu lekarskiego. W tej sytuacji fakt związania jego
normami lekarzy oraz fakt odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie
tych norm na podstawie art. 53 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach
lekarskich, nie może budzić wątpliwości. Dotyczy to również przepisów
regulujących kwestię płacenia przez lekarzy składek na rzecz samorządu
lekarskiego, określonych przez Naczelną Radę Lekarską na mocy
ustawowego upoważnienia.
Nie zasługiwał na uwzględnienie także zarzut niewspółmierności
wymierzonej obwinionemu kary dyscyplinarnej. Kara ta jest adekwatna do
charakteru popełnionego czynu, stopnia zawinienia oraz – jak ujął to Okręgowy Sąd
Lekarski – nagannej postawy obwinionego. Z całą pewnością nie można zarzucić
jej rażącej surowości i niesprawiedliwości. Art. 83 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich
przewiduje siedem rodzajów kar dyscyplinarnych, zaś kara pieniężna jest trzecią w
kolejności. Nie sposób w tym miejscu prowadzić szerszej polemiki z argumentami
kasacji podniesionymi w kontekście ewentualnych zabiegów obwinionego o
ponowne uzyskanie uprawnień do wykonywania zawodu lekarza, skoro
obwinionemu nie wymierzono kary pozbawienia prawa wykonywania tego zawodu,
zaś przewidywania co do kierunku jego przyszłych zawodowych zamierzeń, nie
mogą być przedmiotem niniejszego postępowania.
Mając na uwadze wszystkie podniesione powyżej okoliczności, Sąd
Najwyższy oddalił kasację, a kosztami sądowymi za postępowanie kasacyjne
obciążono obwinionego na podstawie art. 636 § 1 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k. w
zw. z art. 89 ust. 4 i art. 112 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach
lekarskich.
9
kc