Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 302/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa M. J.
przeciwko małoletniemu J. J. i I. G.
o unieważnienie uznania dziecka,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 10 września 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w O. oddalił powództwo M.
J. o unieważnienie uznania małoletniego J. J.
Ustalił, że J. J. pochodzący ze związku pozwanej I. K. – obecnie G. z
powodem M. J. urodził się w dniu 5 lipca 2002 r. W dniu 16 lipca 2002 r. powód
uznał małoletniego przed Kierownikiem Urzędu Cywilnego w S. Powód utrzymywał
kontakty z synem do czasu wyjazdu za granicę, po wyjeździe spotykał się z nim w
czasie pobytów kraju, utrzymywał z synem kontakt za pośrednictwem internetu.
Nigdy nie kwestionował swojego ojcostwa. Spełniał wobec małoletniego obowiązek
alimentacyjny do marca 2013 r. W dniu 18 stycznia 2013 r. wydana została przez
Centrum DNA – analizy genetyczne w K. opinia wykluczająca na podstawie badań
DNA ojcostwo powoda w stosunku do małoletniego pozwanego. Według twierdzeń
powoda pobrał on samodzielnie próbki do badania; fakt ten nie był wiadomy
pozwanej.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że uprawienie
powoda do żądania unieważnienia uznania wygasło w następstwie upływu terminu
zawitego określonego w art. 80 k.r.o. w brzmieniu sprzed jego zmiany ustawą
z dnia 6 listopada 2008 r. (Dz.U. Nr 220, poz. 1431). W konsekwencji odstąpił od
badania, czy zgodnie z podstawą powództwa oświadczenie powoda o uznaniu
dziecka złożone zostało pod wpływem błędu. Nie podzielił poglądu powoda, że za
rozpoznaniem sprawy, pomimo przekroczenia terminu do wytoczenia powództwa,
przemawiają zasady współżycia społecznego wskazując, iż sprzeciwia się temu
dobro małoletniego pozwanego z uwagi na jego długoletnie przekonanie
o ojcostwie powoda.
Stanowisko to podzielił Sąd Okręgowy w W. oddalając apelację powoda
wyrokiem z dnia 10 września 2014 r.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 80 k.r.o. w zw. z art 86
kro przez nieuwzględnienie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy
okoliczności i zaniechanie ustalenia, czy oświadczenie o uznaniu małoletniego
pozwanego zostało złożone pod wpływem błędu mimo, że za rozpoznaniem sprawy
3
przemawiają zasady współżycia społecznego. Podniósł, że przewidziany w art. 80
kro zbyt krótki termin do wytoczenia powództwa jest w okolicznościach sprawy dla
niego krzywdzący.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub uchylenie również wyroku Sądu
Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do rozpoznania, ewentualnie
uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy
Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw do uznania dziecka,
które nastąpiło przed wejściem w życie niniejszej ustawy, tj. przed 13 czerwca
2009 r., stosuje się dotychczasowe przepisy o unieważnieniu uznania dziecka.
Mężczyzna, który uznał dziecko przed tą datą, może w ciągu roku od daty uznania
żądać jego unieważnienia z powodu wady swego oświadczenia woli na podstawie
art. 80 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym przed jego zmianą dokonaną powyższą
ustawą, którego dotyczą dalsze wywody uzasadnienia.
Określony w art. 80 k.r.o. termin jest sądowym terminem zawitym, którego
upływ prowadzi do wygaśnięcia uprawienia dotkniętego prekluzją. Jego nieistnienie
powoduje zaś, że niedopuszczalne jest postulowane przez skarżącego
nieuwzględnienie jego wygaśnięcia na podstawie art. 5 k.c. (zob. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 czerwca 2013 r., III CZP 2/13, OSNC
2014, nr 2, poz. 10).
Dopuszczenie zastosowania konstrukcji nadużycia prawa podmiotowego
do upływu terminu określonego w art. 80 k.r.o. pozostawałoby w sprzeczności
z widocznym na gruncie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zamiarem
ustawodawcy zapewnienia stabilizacji istniejących stosunków rodzinnych z uwagi
na potrzebę ochrony dobra dziecka, realizowanym poprzez czasowe ograniczenia
możliwości wystąpienia z powództwem o unieważnienie uznania. Nakaz ochrony
dobra dziecka stanowi podstawową zasadę polskiego prawa rodzinnego mającą
źródło w art. 72 ust. 1 Konstytucji. Zasadzie tej podporządkowane są wszelkie
regulacje stosunków między rodzicami i dziećmi. Przepis art. 3 ust. 1 Konwencji
4
Organizacji Narodów Zjednoczonych z dnia 20 listopada 1989 r. o prawach dziecka
(Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526) formułuje zasadę preferencyjnego w stosunku
do interesu rodziców i innych osób traktowania interesu dziecka i nakazuje we
wszystkich działaniach dotyczących dzieci podejmowanych przez publiczne
i prywatne instytucje opieki społecznej, sądy, władze administracyjne lub ciała
ustawodawcze traktować jako sprawę nadrzędną najlepsze zabezpieczenie
interesów dziecka. Preferencja ta ma charakter bezwzględny.
Przyjęte w art. 80 k.r.o. ograniczenie terminu do wytoczenia powództwa
akceptuje z założenia istnienie stanu, w którym utrzymana zostaje wbrew prawdzie
materialnej więź rodzinna nie mająca podstawy w rzeczywistości biologicznej.
W orzecznictwie ETPCz (wyroki z dnia 12 stycznia 2006 r. nr 26111/02,
Mizzi przeciwko Malcie, z dnia 20 grudnia 2007 r. nr 23890/02, Phinikaridou
przeciwko Cyprowi, z dnia 18 lutego 2014 nr 28609/08 A. L. przeciwko Polsce)
przyjmuje się, że potrzeba pewności prawnej i ostateczności stosunków rodzinnych
oraz ochrona interesów dziecka uzasadnia wprowadzenie terminu ograniczającego
wytoczenie powództw o ustalenie negatywne pochodzenia dziecka.
Ograniczenie możliwości kwestionowania przez ojca na podstawie
dowodów biologicznych ustalonej prawnie filiacji dziecka stanowi ingerencję
w prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego chronionego w art. 47
Konstytucji i art. 8 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Przewidziana przez
prawo ingerencja w ochronę tych praw spełniać musi warunki celowości
i konieczności (zob. wyrok ETPCz z dnia 18 lutego 2014 r., nr 28609/08).
Na tle zarzutów wniesionej skargi kasacyjnej rozważenia wymaga kwestia,
czy wprowadzone w art. 80 k.r.o. ograniczenie terminu do wytoczenia powództwa
o zaprzeczenie ojcostwa jest konieczne, tj. czy oparte zostało na prawidłowym
wyważeniu kolizyjnych interesów ojca i dziecka, w szczególności czy przepis ten
zapewnia ukształtowany we właściwy sposób środek prawny umożliwiający
zakwestionowanie ojcostwa prawnego, a w konsekwencji dostęp do sądu ojca
prawnego (w art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji, art. 6 Konwencji o ochronie
praw człowieka i podstawowych wolności).
5
Warunek ten jest spełniony w odniesieniu do terminu bezwzględnego
liczonego od uznania dziecka, jeżeli jest on wystraczająco elastyczny z punktu
widzenia potrzeby ochrony interesu uprawnionego do wystąpienia z powództwem
o zaprzeczenie ojcostwa (zob. wyrok ETPCz z dnia 18 lutego 2014 r.).
Termin do unieważnia uznania dziecka, rozpoczynający bieg od uznania, jest
warunkowany zdarzeniem zależnym od ojca prawnego i nie wynika z domniemania,
jest więc w tym ujęciu terminem elastycznym. Zapewnieniu elastyczności środka
umożliwiającego ojcu prawnemu zakwestionowanie ojcostwa służy też przyznanie
prokuratorowi legitymacji do wytoczenia powództwa w każdym czasie (art. 86 k.r.o.
w brzmieniu sprzed 13 czerwca 2008 r.) o ile, na co obecnie wyraźnie wskazuje
treść art. 86 k.r.o., przemawia za tym dobro dziecka. Wytoczeniu powództwa przez
prokuratora nie stoi przy tym na przeszkodzie wcześniejsze oddalenie powództwa
ojca prawnego o unieważnienie uznania dziecka z powodu przekroczenia terminu
do jego wytoczenia. Istotne znaczenie dla kwestii zachowania równowagi między
interesem dziecka i interesem ojca prawnego ma także możliwość żądania przez
dziecko po dojściu do pełnoletniości unieważnienia uznania.
Prowadzi to do konkluzji, że określony w art. 80 k.r.o. roczny termin do
wytoczenia powództwa o unieważnienie uznania dziecka nie narusza prawa
dostępu do sądu ojca prawnego. W ujęciu zarzutów skargi kasacyjnej nie jest więc
terminem zbyt krótkim i krzywdzącym dla powoda.
W tym stanie rzeczy, skarga kasacyjna, której podstawa okazała się
nieuzasadniona podlegała oddaleniu stosownie do art. 39814
k.p.c.
kc
db