Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 348/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa K. S.
przeciwko S. S.A. w W.
o dodatek prowizyjny,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 8 listopada 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od skarżącej na rzecz
strony pozwanej kwotę 900 (dziewięćset) zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 8 listopada 2013 r. oddalił apelację K.
S. od wyroku Sądu Rejonowego w W. z dnia 6 lutego 2013 r. oddalającego
powództwo o dodatek prowizyjny oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanej S.
2
Spółki Akcyjnej w W. kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w
instancji odwoławczej.
W sprawie tej ustalono, że powódka od 5 maja 2003 r. do 1 lipca 2010 r. była
zatrudniona w pozwanej spółce na stanowisku dyrektora pionu sprzedaży i
marketingu na podstawie umowy o pracę początkowo zawartej na czas określony,
a następnie na czas nieokreślony. Zgodnie z postanowieniami tej umowy, na
wynagrodzenie powódki składało się wynagrodzenie zasadnicze, dodatek funkcyjny
oraz dodatek prowizyjny zależny od wzrostu przychodów netto ze sprzedaży
wszystkich usług we wskazanych obiektach turystycznych. Pracodawca
odprowadzał składki na ubezpieczenie społeczne również od dodatku
prowizyjnego, ale nie wliczał go do podstawy wymiaru wypłacanych świadczeń z
ubezpieczenia społecznego. Początkowo powódka otrzymywała sporny dodatek
wypłacany kwartalnie także wtedy, gdy korzystała z urlopów lub zwolnień
lekarskich. W okresie od 13 grudnia 2007 r. do 16 kwietnia 2008 r. powódka
przebywała na urlopie macierzyńskim, za który otrzymywała zasiłek macierzyński
obliczony bez uwzględnienia dodatku prowizyjnego. Za ten okres nie otrzymała
również spornych prowizji.
Sądy obu instancji uznały, że dodatek prowizyjny jest składnikiem
wynagrodzenia, ale w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy nie przysługuje
wynagrodzenie, tylko zasiłek macierzyński. Sąd Okręgowy argumentował, że
zgodnie z brzmieniem art. 80 k.p. wynagrodzenie przysługuje zasadniczo za pracę
wykonaną, a za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia tylko wtedy, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Tymczasem
powódka w spornym okresie nie wykonywała pracy, ponieważ pozostawała na
urlopie macierzyńskim i z tego tytułu pobierała zasiłek macierzyński, a nie
wynagrodzenie za pracę. Ponadto otrzymanie prowizji było uzależnione od wyniku
finansowego osiągniętego przez pracownika, zatem nie przysługiwała ona powódce
w okresie niewykonywania pracy. W odniesieniu do zarzutu apelacyjnego powódki
w zakresie wcześniejszych wypłat dodatku prowizyjnego za okresy jej niezdolności
do pracy, Sąd drugiej instancji argumentował, że w spornym okresie powódka nie
świadczyła pracy, dlatego nie przysługiwało jej prawo do dodatku prowizyjnego,
który ponadto jest składnikiem wynagrodzenia za pracę, przeto nie może
3
występować samodzielnie. Ponadto powódka powinna otrzymywać zasiłek
macierzyński w wysokości uwzględniającej kwoty wypłacanych wcześniej dodatków
prowizyjnych, co wszakże potwierdza, że nie przysługiwało jej prawo do otrzymania
spornego składnika wynagrodzenia w okresie zasiłkowym.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego w
postaci: 1/ art. 80 zdanie pierwsze i drugie k.p. przez błędną wykładnię i przyjęcie,
że „ukształtowanie wynagrodzenia za czas nieobecności pracownika w pracy musi
być określone w sposób wyraźny, nawet w sytuacji spełnienia przesłanek do
nabycia konkretnego składnika tego wynagrodzenia podczas nieobecności
pracownika, a mającego związek z okresami, w których pracownik pracę
wykonywał”, oraz 2/ art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z § 6 ust. 1 umowy o pracę z dnia
1 maja 2005 r., zmienionej aneksem z dnia 4 kwietnia 2006 r. w związku z
załącznikiem nr 1 do tej umowy, przez błędną wykładnię i uznanie, że „otrzymanie
dodatku prowizyjnego przez powódkę było uzależnione od osiągnięcia przez nią
określonego wyniku finansowego i wykonywania pracy, podczas gdy z celu umowy
wynika, że dodatek ten przysługuje za osiągnięcie określonych przychodów ze
sprzedaży usług, które nie są bezpośrednio zależne od pracy powódki, lecz od
działania całej pozwanej spółki oraz m.in. czynników koniunkturalnych, a celem
przyznania prowizji było zrekompensowanie pracownikowi względnie niskiego
wynagrodzenia zasadniczego”. W ocenie skarżącej, w sprawie występuje
zagadnienie prawne, „czy w umowie o pracę, możliwe jest takie ukształtowanie
postanowienia umownego z zakresu wynagrodzenia za pracę, gdzie w sposób
dorozumiany będzie przewidziana możliwość uzyskania jednego ze składników
tego wynagrodzenia także w czasie pobierania świadczeń z ubezpieczenia
społecznego jednocześnie nie świadcząc pracy, a warunki nabycia tego składnika i
jego wysokość jest w umowie wyraźnie ukształtowana oraz niezależna od
wykonywania konkretnych czynności pracowniczych w czasie nieobecności
pracownika, o której mowa?”.
Skarżąca wniosła o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego, w tym kosztach zastępstwa procesowego
według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie i zmianę zaskarżonego
4
orzeczenia przez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 26.800 zł z
odsetkami od dnia 1 maja 2008 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu
za obie instancje i postępowanie kasacyjne, w tym kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych. Nadto wniosła o rozpoznanie skargi
kasacyjnej na rozprawie.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną wniesiono o jej oddalenie i zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego wraz z kosztami zastępstwa procesowego
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na rozpoznanie na rozprawie, ponieważ
wykluczone jest nabycie prawa do wynagrodzenia prowizyjnego w sposób
dorozumiany i bez wykonywania zatrudnienia („konkretnych czynności
pracowniczych”) w okresach usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy
już dlatego, że w okresie i za czas niewykonywania pracy wynagrodzenie
przysługuje tylko wtedy, gdy tak stanowią przepisy prawa pracy (art. 80 zdanie
drugie k.p.). Z ustaleń faktycznych przedmiotowej sprawy, których skarżąca nie
zakwestionowała, wynikało, że w spornym okresie nie wykonywała ona pracy, gdyż
korzystała z urlopu macierzyńskiego. Równocześnie w spornym okresie pozwany
nie wypłacał jej dodatku prowizyjnego, uznając, że w okresie urlopu
macierzyńskiego skarżącej przysługiwał wyłącznie zasiłek macierzyński, do którego
prawo oraz jego wysokość nie była przedmiotem zaskarżonego osądu, przeto
kwestie te usuwały się spod weryfikacji kasacyjnej w sporze o prowizyjne
wynagrodzenie ze stosunku pracy. Nie do przyjęcia jest teza skarżącej, że dodatek
prowizyjny przysługiwał jej w okresie urlopu macierzyńskiego dlatego, że
postanowienia umowy ani przepisy zakładowego prawa pracy nie przewidywały
zmniejszenia tego świadczenia w okresie nieobecności pracownika w pracy,
tymczasem za okresy niewykonywania pracy wynagrodzenie przysługuje wyłącznie
wtedy, gdy tak stanowią wyraźne przepisy prawa pracy.
Wedle skarżącej, za okres urlopu macierzyńskiego przysługiwał jej także
dodatek prowizyjny na podstawie umowy także dlatego, że zostały spełnione
5
przesłanki do jego nabycia, które miały być „niezależne” od wykonywania przez nią
pracy w okresie, za który pracownikom wykonującym pracę świadczenia prowizyjne
były wypłacane. Tymczasem ani z postanowień umowy o pracę, ani z zakładowych
przepisów płacowych nie wynikało wprost, że w okresie i za czas niewykonywania
pracy z powodu usprawiedliwionej nieobecności w pracy, w tym za okres urlopu
macierzyńskiego, skarżąca zachowuje prawo do wynagrodzenia prowizyjnego za
pracę, której w tym okresie nie wykonywała. W konsekwencji nie ma podstaw
prawnych ani uzasadnienia do dorozumianego dokonania korzystnej dla skarżącej
wykładni postanowienia § 6 ust. 1 umowy o pracę, który stanowił, że „w czasie
stosunku pracy” pracownik będzie otrzymywać także dodatek prowizyjny naliczany
„zgodnie z zasadami określonymi w pkt 5 niniejszego paragrafu”. Tego typu
wymagające wykładni postanowienie umowy pracę, że „w czasie stosunku pracy”
pracownik będzie otrzymywać dodatek prowizyjny, nie ma rangi przepisu prawa
pracy w rozumieniu art. 80 zdanie drugie ani w ujęciu normatywnym art. 9 k.p.
Ponadto, jeżeli pozwany pracodawca w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego
nie wypłacał skarżącej dodatku prowizyjnego, a w całym okresie zatrudnienia od
takich wynagrodzeń odprowadzał składki na ubezpieczenia społeczne, to
wykluczone było nabycie prawa do spornego składnika wynagrodzenia bez
wskazania konkretnej podstawy prawnej, której nie było w żadnym przepisie prawa
pracy ani w żadnym postanowieniu umowy o pracę, która nie gwarantowała
skarżącej wprost ani w drodze racjonalnej wykładni § 6 ust. 1 umowy o pracę w
związku z art. 65 k.c. i art. 300 k.p. nabycia spornych prowizji w okresach
pobierania zasiłku macierzyńskiego, w których skarżąca pracy nie wykonywała.
Konkretnie rzecz ujmując, w spornym okresie pozwany pracodawca odmawiał
skarżącej wypłat dodatku prowizyjnego za czas nieświadczenia pracy w okresie
urlopu macierzyńskiego i nie było żadnego przepisu prawa pracy gwarantującego
prawo do spornego składnika wynagrodzenia, przeto wykluczone było
„dorozumiane” nabycie prowizji tylko z dowolnego postrzegania, że przesłanki
nabycia spornej prowizji miały być „niezależne od wykonywania pracy” przez
skarżącą. Potencjalne wypłacanie takich prowizji za wcześniejsze okresy
niewykonywania pracy nie stanowi podstawy prawnej ani argumentu o
przysługiwaniu dodatków prowizyjnych za okresy korzystania z urlopu
6
macierzyńskiego ze względu na brak podstaw prawnych i racjonalnego
uzasadnienia przysługiwania takich prowizji za ten urlopowy okres niewykonywania
pracy, gdyż sporny dodatek do wynagrodzenia nie przysługuje wtedy, gdy
pracownik nie wykonuje pracy. Bez świadczenia pracy pracownik nie nabywa
prawa do żadnego wynagrodzenia za pracę, w tym też do jego „dodatkowego”
składnika, który nie przysługuje bez prawa do podstawowego wynagrodzenia za
pracę wykonaną.
Także wtedy, gdy prawo do wynagrodzenia prowizyjnego zależy od
osiągnięcia wyznaczonych efektów finansowych przez całe przedsiębiorstwo
pracodawcy, to niewykonywanie pracy przez konkretnego pracownika w przyjętym
okresie „prowizyjnym” nie kreuje jego prawa do wynagrodzenia prowizyjnego w
przypadku braku wyraźnych uzgodnień umownych w tym zakresie oraz braku
wyraźnych przepisów zakładowego lub ponadzakładowego prawa pracy o
przysługiwaniu prowizji także za okresy niewykonywania pracy. Brak wyraźnych
podstaw prawnych przysługiwania prawa do wynagrodzenia za okresy
niewykonywania pracy wyklucza dorozumiane ustalenie prawa do dodatkowego
prowizyjnego składnika wynagrodzenia za pracę wykonaną, której skarżąca nie
świadczyła w okresie urlopu macierzyńskiego także dlatego, że nie wniosła ona
ekwiwalentnego wkładu w wypracowanie warunku dodatkowego wynagradzania
prowizyjnego pracowników, którzy taką pracę wykonali i za finansowe wyniki tego
zatrudnienia nabywali należne dodatkowe prowizje, zagwarantowane im w
umowach o pracę za pracę wykonaną.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c., orzekając o kosztach postępowania w zgodzie z art.
98 k.p.c.
eb