Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 77/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku K. Spółki Akcyjnej w K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego J. M.
o podleganie ubezpieczeniom,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 16 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej K. Spółki Akcyjnej w K. od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]z
dnia 26 listopada 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 26 listopada 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację K.
S.A. (dalej jako płatnik składek lub płatnik) od wyroku Sądu Okręgowego w K. z
dnia 23 października 2013 r., którym oddalono odwołanie płatnika od decyzji
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 lutego 2013 r., stwierdzającej, że J. M.
2
(dalej jako zainteresowany) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy
cywilnoprawnej „kontrakt - umowa o profesjonalne uprawianie piłki nożnej” u
płatnika składek podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i
wypadkowemu w okresie od 29 sierpnia 2008 r. do 30 czerwca 2010 r.
W sprawie ustalono, że płatnik składek (zwany w treści umowy Klubem)
zawarł w dniu 29 sierpnia 2008 r. z zainteresowanym (jako zawodnikiem) kontrakt -
umowę o profesjonalne uprawianie piłki nożnej na czas określony od 29 sierpnia
2008 r. do 30 czerwca 2010 r. Na podstawie przedmiotowej umowy zainteresowany
zobowiązał się świadczyć na rzecz Klubu usługę polegającą na reprezentowaniu
barw K. S.A. w charakterze zawodnika piłki nożnej, w zawodach organizowanych
przez PZPN, UEFA i FIFA. Zobowiązał się również do: godnego reprezentowania
barw Klubu we wszystkich rozgrywkach sportowych piłki nożnej (w szczególności
mecze ligowe, towarzyskie, pucharowe, pokazowe, sparingowe), w których będzie
uczestniczył Klub oraz w trakcie kontaktów z osobami trzecimi i mediami; brania
aktywnego udziału we wszystkich treningach i innych zajęciach szkoleniowych
zgodnie z planem i harmonogramem ustalonym przez trenera i zatwierdzonym
przez zarząd; brania aktywnego udziału w zgrupowaniach i obozach treningowych
organizowanych przez Klub; przestrzegania sportowego trybu życia; nieuprawiania
sportów mogących grozić kontuzją i powstrzymywania się od wszelkich zachowań,
które stwarzają ryzyko powstania urazów lub chorób mających wpływ na właściwe
wykonywanie obowiązków profesjonalnego zawodnika piłki nożnej lub na
uczestnictwo w zawodach sportowych; przestrzegania postanowień niniejszej
umowy, regulaminów, zarządzeń uchwał organów Klubu oraz obowiązujących
przepisów prawa i przepisów związkowych ŚZPN i PZPN; w przypadku
niedyspozycji zdrowotnej - do udokumentowania jej zaświadczeniem lekarskim
pochodzącym tylko i wyłącznie od lekarza klubowego lub od lekarza wskazanego
przez Klub; ścisłej współpracy z trenerami, masażystami i lekarzem Klubu w
zakresie wymiany informacji dotyczących procesu treningowego, stanu zdrowia
oraz innych problemów związanych z realizacją niniejszego kontraktu; poddawania
się wszystkim badaniom lekarskim, które Klub uzna za celowe oraz stosowania
przez zawodnika wyłącznie środków farmakologicznych uzgodnionych z lekarzem
Klubu; stałego podnoszenia poziomu sportowego przez aktywne i zdyscyplinowane
3
uczestnictwo w procesie treningowym zarówno w okresie przygotowawczym, jak i w
trakcie współzawodnictwa sportowego; wykonywania obowiązków wynikających z
niniejszego kontraktu w sposób profesjonalny, z pełnym zaangażowaniem;
korzystania ze sprzętu sportowego, w tym ubrań i strojów sportowych
przekazanych przez Klub; niereklamowania bez zgody Zarządu Klubu jakichkolwiek
oznaczeń: firm, produktów i usług; niezawierania umów reklamowych,
sponsoringowych i marketingowych bez pisemnej zgody Klubu; brania aktywnego
udziału w zajęciach grup młodzieżowych organizowanych przez Klub, jak również
wszelkich działaniach i akcjach kształtujących pozytywny wizerunek Klubu, w
czasie i miejscu każdorazowo wskazanym przez zarząd i/lub trenera; utrwalania
dobrego imienia i wizerunku Klubu, jego akcjonariuszy, sponsorów i osób z nim
bezpośrednio związanych w kontaktach z mediami, kibicami, zawodnikami,
włączając w to uczestnictwo w konferencjach prasowych i innych spotkaniach
popularyzujących Klub; powstrzymania się od komentowania w mediach sytuacji
wewnętrznej Klubu, w tym decyzji personalnych, sztabu trenerskiego i innych;
nieuczestniczenia w sportowych zakładach bukmacherskich organizowanych w
kraju i za granicą. Klub natomiast zobowiązał się do: zapewnienia warunków do
profesjonalnego uprawiania piłki nożnej; zapewnienia odpowiedniej kadry
szkoleniowej, odpowiednich warunków treningowych, niezbędnego sprzętu
sportowego i wyposażenia potrzebnego do udziału w zawodach; zapewnienia
opieki lekarskiej, warunków odnowy biologicznej, sprzętu zabezpieczającego i
wspomagającego; zapłaty zawodnikowi należnego wynagrodzenia przewidzianego
niniejszym kontraktem. W § 4 umowy uregulowane zostały zasady wynagradzania
zawodnika. Klub zobowiązał się do zapłaty na rzecz zawodnika wynagrodzenia
odpowiednio w kwocie: w sezonie 2008/2009 w wysokości 176.670,00 zł plus
należny podatek VAT, płatne w 10 równych miesięcznych ratach po 17.667,00 zł
każda, plus należny podatek VAT; w sezonie 2009/2010 w wysokości 212.004,00 zł
plus należny podatek VAT, płatne w 12 równych miesięcznych ratach po 17.667,00
zł każda, plus należny podatek. Strony umowy ustaliły, iż wypłata powyższego
wynagrodzenia będzie następowała do 10-go dnia każdego miesiąca za miesiąc
poprzedni na podstawie prawidłowo wystawionej przez zawodnika faktury VAT,
przelewem na konto wskazane przez zainteresowanego. Niezależnie od
4
przyznanego wynagrodzenia zawodnikowi przysługiwać miało prawo do
dodatkowych nagród za osiągnięcia sportowe, wynikających z regulaminu
nagradzania i karania (RNiK) uchwalonego przez zarząd. Poza wynagrodzeniem
oraz nagrodami Klub nie był zobowiązany do wypłacania zawodnikowi żadnych
innych dodatkowych kwot. Na podstawie § 4 umowy strony ustaliły, że w okresie
obowiązywania niniejszego kontraktu Klubowi przysługiwać będzie - w celu
prowadzenia przez Klub działań marketingowych, promocyjnych i reklamowych -
wyłączne prawo do rozpowszechniania „wizerunku” zawodnika, na co ten wyraził
zgodę. Ponadto zainteresowany wyraził zgodę na pozyskiwanie przez Klub
wymienionych wizerunków, w szczególności poprzez filmowanie, fotografowanie
lub inne utrwalanie podczas meczy, turniejów, sparingów, treningów, festynów,
akcji promocyjnych. Zainteresowany zobowiązał się również uczestniczyć we
wszystkich nagraniach radiowych, telewizyjnych i innych akcjach organizowanych
przez Klub. Strony ustalił także, iż integralną częścią niniejszego kontraktu są
„zasady regulujące stosunki pomiędzy klubem sportowym a zawodnikiem
profesjonalnym”, przyjęte uchwałą Zarządu Polskiego Związku Piłki Nożnej nr II/12
z dnia 19 maja 2002 r. i stanowiące załącznik do kontraktu. W związku z zawartą
umową zainteresowany miał obowiązek uczestniczyć w treningu, obozie, zajęciach
wskazanych przez przedstawiciela Klubu, uczestniczyć w zawodach, do których
został wytypowany oraz brać udział we wszystkich wskazanych przez Klub
czynnościach związanych z wizerunkiem Klubu i w działaniach marketingowych.
Trener Klubu w ramach swoich obowiązków prowadził ewidencje obecności
zawodników oraz grafik zajęć obowiązkowych i on wskazywał, kiedy i w jakich
terminach zainteresowany ma się stawiać na treningi, zawody i zajęcia związane z
działalnością wizerunkowo-marketingową. Wszelkie nieobecności na wskazanych
zajęciach czy meczach były przez niego odnotowywane. Jeżeli były
nieusprawiedliwione, to zawiadamiał zarząd Klubu i wtedy podejmowane były
sankcje wynikające z kontraktu. Zawodnik nie mógł samodzielnie wskazać, w
których zawodach czy innych zajęciach bierze udział, a w których nie. Każdy
zawodnik oceniany jest przede wszystkim na podstawie wyników sportowych.
Decyzje w przedmiocie wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do zawodnika, który
nie przestrzega postanowień wynikających z kontraktu, podejmował zarząd Klubu,
5
na podstawie wiedzy od trenera lub uzyskanych w inny sposób. O wytypowaniu
zawodników na mecz decydował trener Klubu, uwzględniając ich indywidualne
dyspozycje.
W dalszej kolejności ustalono, że w okresie od lipca 2007 r. do lipca 2010 r.
zainteresowany posiadał wpis do ewidencji działalności gospodarczej, w zakresie
której znajdowało się prowadzenie usług sportowych. W oparciu o umowę zawartą
z płatnikiem został zgłoszony do ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i
wypadkowego. Składki na te ubezpieczenia były opłacane z tytułu prowadzenia
działalności gospodarczej w zakresie świadczenia usług sportowych. W zakresie
objętym kontraktem zawodnik pozostawał do dyspozycji Klubu. Mógł korzystać z
dni wolnych po uzgodnieniu terminu z Klubem, tak aby nie kolidowało to z zajęciami
zaplanowanymi przez klub. Ponadto każdy zawodnik mający zawartą umowę z
Klubem, w czasie nieobjętym dyspozycją Klubu mógł rozwijać swoje umiejętności
sportowe, korzystać z prywatnego trenera. Natomiast poza czasem, w którym
pozostawał w dyspozycji Klubu mógł np. uczestniczyć w kursach trenerskich,
prowadzić zajęcia sportowe z młodzieżą, uczestniczyć w meczach charytatywnych
lub meczach dla popularyzacji piłki nożnej, turniejach halowych 3-5 osobowych, ale
w takim meczu piłkarz nie mógł mieć oznaczenia, że reprezentuje Klub K.
Zainteresowany nie mógł reprezentować innego klubu ani grać profesjonalnie w
piłkę nożną w innym klubie sportowym w okresie objętym kontraktem z Klubem K.
W ramach prowadzonej działalności gospodarczej mógł prowadzić odpłatnie inne
usługi sportowe nieobjęte kontraktem, z uwzględnieniem zastrzeżeń wynikających z
kontraktu, jednakże nie mogła to być działalność konkurencyjna do działalności
podejmowanej przez piłkarza w zakresie nie objętym kontraktem. Zainteresowany
miał możliwość prowadzenia innej działalności poza sportową w ramach zgłoszonej
działalności gospodarczej, ale nie korzystał z tego, gdyż działalność sportowa na
rzecz Klubu zabierała mu cały czas. Na zajęciach wskazanych przez Klub, jak i
poza Klubem musiał dbać o właściwe odżywianie, odnowę biologiczną i w tym
zakresie organizował sobie zaplecze działalności sportowej. Podpisując kontrakt
zainteresowany miał świadomość, że musi osiągać jak najlepsze wyniki, dbać o
formę, tak aby być w stanie wykonać usługę na najwyższym poziomie, gdyż w
przeciwnym przypadku może mieć obniżone wynagrodzenie lub zostanie mu
6
wypowiedziana umowa zawarta z Klubem. Ponadto wiedział, że na postawie
zawartej umowy oceniana jest jego wartość medialna oraz wizerunek. Wydawane
były pocztówki z jego podobizną, kalendarze, bilbordy itp., a ponadto w ramach
zawartej umowy był zapraszany przez przedszkola i inne instytucje, na różnego
rodzaju imprezy, sesje filmowe, prowadzone były też kampanie reklamowe.
Zainteresowany otrzymywał z Klubu sprzęt reprezentacyjny i treningowy, natomiast
sam kupował sobie buty piłkarskie. Za przedterminowe zerwanie kontraktu oraz w
przypadku ewentualnego przejścia do innego klubu były przewidziane sankcje w
postaci pozbawienia lub obniżenia wysokości nagród finansowych wynikających z
RNiK. Klub zobowiązany był do zapewnienia stałej opieki medycznej i leczenia
zawodników. Zawodnik korzystał również z prywatnych wizyt lekarskich, operacji i
zabiegów celem przyspieszenia procesu powrotu do gry. Jeżeli zawodnik nie mógł
brać udziału w zawodach, treningach czy zajęciach marketingowych, mógł być
zwolniony z tych zajęć tylko na podstawie zwolnienia lekarskiego albo na podstawie
decyzji przedstawiciela Klubu, zwykle trenera. W zakresie działalności
wizerunkowo-marketingowej zawodnik nie mógł odmówić udziału w takich
zajęciach, do których został wytypowany, jak również nie mógł wskazać, że w razie
jego nieobecności zastąpi go inny zawodnik. Decyzję w tym zakresie mógł podjąć
wyłącznie trener. Klub – w ramach działalności w ekstraklasie oraz w innych
dyscyplinach sportowych – z działalności marketingowej ma około 70%
przychodów, natomiast z działalności sportowej tylko 30%. Wszelkie spory między
piłkarzami a Klubem miały być rozpatrywane przez PZPN, natomiast pozostałe
kwestie podlegały rozpoznaniu przez sądy.
Dalej ustalono, że działalność gospodarcza zainteresowanego sprowadzała
do świadczenia usług sportowych jedynie na rzecz płatnika składek na podstawie
zwartej w dniu 29 sierpnia 2008 r. „umowy-kontraktu”. Wynagrodzenie z tego tytułu
realizowane było na podstawie faktur wystawianych przez zainteresowanego na
rzecz płatnika składek, który do celów ubezpieczeń społecznych traktował
zainteresowanego jako odrębny byt prawny niemający związku z płatnikiem, tj.
przedsiębiorcę prowadzącego własną działalność gospodarczą.
Sąd odwoławczy podzielił i przyjął za własne powyższe ustalenia dokonane
przez Sąd pierwszej instancji oraz ich ocenę prawną prowadzącą do wniosku, że
7
zainteresowany, który jako profesjonalny zawodnik piłki nożnej świadczył usługi
sportowe wyłącznie na rzecz klubu piłkarskiego K. na podstawie łączącego go z
tym klubem kontraktu, nie może zostać uznany za osobę wykonującą pozarolniczą
działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze
zm.). Podzielił rozważania, w których Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na ściśle
osobisty charakter świadczonych przez zainteresowanego usług sportowych oraz
jego podporządkowanie jako zawodnika władzom Klubu i poleceniom sztabu
szkoleniowego, jak też dotyczące kwestii wynagradzania oraz ponoszenia przez
klub ryzyka ekonomiczno-gospodarczego i ryzyka niezawinionego niewykonania
lub nienależytego wykonania przez zawodnika zobowiązania. Jako trafne ocenił
również uwagi wskazujące na to, że zainteresowany w obrocie gospodarczym nie
występował we własnym imieniu i na własny rachunek, lecz reprezentował Klub
oraz że liczne ograniczenia swobody uczestniczenia przez zainteresowanego w
obrocie gospodarczym przeczą wykonywaniu przez niego działalności
gospodarczej.
W ocenie Sądu odwoławczego, zawodnik uprawiający piłkę nożną nie jest
osobą prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu
przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów
osiąganych przez osoby fizyczne (art. 8 ust. 6 pkt 3a ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz.
121 ze zm., dalej jako ustawa systemowa). W rezultacie profesjonalne uprawianie
sportu nie jest działalnością gospodarczą, a zgodnie z art. 5a pkt 6 ustawy z dnia
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2012 r., poz. 361 ze zm.) osiągane z tego tytułu przychody nie są przychodami z
działalności gospodarczej. Kontrakt – umowa o profesjonalne uprawianie piłki
nożnej jest w istocie umową o świadczenie usług sportowych, a zatem ma
charakter umowy zlecenia, gdyż jest do niej najbardziej podobna (art. 750 k.c.), co
sprawia, że w świetle art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 2 ustawy systemowej, stanowi
tytuł do podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Wreszcie
zaskarżona decyzja organu rentowego nie rozstrzyga o wysokości podstawy
wymiaru składki ubezpieczeniowej, jak i o wysokości samej składki. Z tego względu
8
nie ma znaczenia okoliczność, że 70% wypłacanego zainteresowanemu
wynagrodzenia było związane ze świadczeniem usług reklamowo-marketingowych.
Kwestia wyłączenia tego wynagrodzenia z podstawy wymiaru składki na
ubezpieczenia społeczne pozostaje bowiem bez wpływu na rozstrzygnięcie.
W skardze kasacyjnej płatnik składek zarzucił: I. naruszenie prawa
materialnego, przez: 1) niezastosowanie art. 9 ust. 2 oraz art. 6 ust. 1 pkt 2, 4-6 i 10
ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie i tym samym
uznanie, że zainteresowany prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą w
zakresie usług sportowych (pozostałej działalności związanej ze sportem) powinien
zostać obowiązkowo objęty ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy
cywilnoprawnej - kontraktu umowy o profesjonalne uprawianie piłki nożnej, do której
stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, którą to umowę zawarł ze
skarżącym w ramach prowadzonej działalności gospodarczej oraz uznanie, że
umowa cywilnoprawna stanowi wyłączny tytuł do podlegania obowiązkowo
ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu, podczas gdy zgodnie
z brzmieniem powołanych przepisów osoba spełniająca warunki objęcia
obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z kilku tytułów jest objęta
obowiązkowo ubezpieczeniami z tego tytułu, który powstał najwcześniej; może być
jednak dobrowolnie objęta na swój wniosek ubezpieczeniami emerytalnym i
rentowymi z pozostałych wszystkich lub wybranych tytułów lub zmienić tytuł
ubezpieczeń, 2) niewłaściwe zastosowanie art. 20 oraz art. 22 Konstytucji RP,
wyrażające się w naruszeniu zasady swobody działalności gospodarczej poprzez
„narzucenie” skarżącemu rodzaju umowy, którą zawarł z zainteresowanym, w tym
ograniczenie wolności prowadzenia działalności gospodarczej zarówno przez
skarżącego, jak i zainteresowanego; 3) naruszenie art. 2 Konstytucji RP, przez jego
niezastosowanie i tym samym naruszenie konstytucyjnej zasady poszanowania
wolności i praw jednostki, a także działanie wbrew sprawiedliwości społecznej; II.
naruszenie przepisów postępowania w sposób, który miał istotny wpływ na wynik
sprawy, a mianowicie art. 224 § 1 w związku z art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.,
polegające na nierozpoznaniu wszystkich zarzutów podniesionych w apelacji.
9
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku, a także uchylenie w całości poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.
W pierwszym rzędzie niezasadny jest zarzut naruszenia art. 224 § 1 w
związku z art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c., upatrywanej przez skarżącego w
nierozpoznaniu wszystkich zarzutów podniesionych przez niego w apelacji. Po
pierwsze, skarżący zarzutu tego bliżej nie uzasadnia, w związku z czym nie
wiadomo, na czym miałaby polegać obraza przez Sąd drugiej instancji art. 224 § 1
k.p.c., zgodnie z którym przewodniczący zamyka rozprawę po przeprowadzeniu
dowodów i udzieleniu głosu stronom. Po drugie, Sąd odwoławczy odniósł się do
zawartego w apelacji zarzutu związanego z przychodami uzyskiwanymi przez
zainteresowanego ze świadczenia w ramach kontraktu usług reklamowo-
marketingowych oraz usług sportowych, uznając je za pozostające bez wpływu na
wynik sprawy. Trafność takiej oceny nie leży w płaszczyźnie art. 378 § 1 k.p.c.
(zgodnie z którym sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w
granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność
postępowania) ani art. 382 k.p.c. (w myśl którego sąd drugiej instancji orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym).
Bezzasadne są także zarzuty naruszenia prawa materialnego. Zostały one
ocenione przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2016 r., I UK 65/15
(niepublikowanym) i obecny skład tego Sądu w pełni podziela zawarte w nim
rozważania.
W wyroku tym stwierdzono, że „wedle ustawy systemowej, pozarolniczą
działalność gospodarczą definiuje art. 8 ust. 6 pkt. 1 i jest nią prowadzenie
działalności na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych
przepisów szczególnych. Nie odnosi się ona zatem do ustawy o podatku
dochodowym od osób fizycznych. Nie ma zatem podstaw do stosowania przepisów
10
tej ostatniej ustawy i rozróżniania pozarolniczej działalności gospodarczej (art. 10
ust. 1 pkt 3) od działalności prowadzonej osobiście (art. 10 ust. 1 pkt 2), do której
zalicza się między innymi przychody z uprawiania sportu (art. 13 pkt 2). Taki
rozłączny podział jest autonomiczną instytucją prawa podatkowego identyfikującą
źródła przychodów, nie modyfikuje natomiast definicji działalności gospodarczej z
art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Potwierdza to również treść
art. 5a pkt 6 ustawy podatku dochodowym od osób fizycznych, zgodnie z którym
pojęcie „pozarolnicza działalność gospodarcza” oznacza działalność zarobkową
prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób
zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych
przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-9. Przepis ten (w
zdaniu pierwszym) wymienia cechy charakterystyczne zbieżne z definicją zawartą
w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, natomiast jego zdanie
drugie ma znaczenie prawne wyłącznie na gruncie prawa podatkowego – dla
kwalifikacji źródeł przychodu. W tym kontekście trafny jest podgląd wyrażony w
uchwale 7 sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2015 r.,
II FPS 1/15 (ONSAiWSA 2015 nr 6, poz. 101), że obowiązek osobistego wykonania
usługi nie jest cechą niezbędną działalności gospodarczej, ale jej nie wyklucza
(przykładowo - działalność gospodarcza prowadzona jednoosobowo przez
rzemieślnika: krawca, jubilera, fryzjera – zob. art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca
1989 r. o rzemiośle ; jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 1182 ze zm.).
Uzupełnieniem definicji działalności gospodarczej z art. 2 ustawy o
swobodzie działalności gospodarczej jest jej art. 4, według którego przedsiębiorcą
w jej rozumieniu jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna
niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną,
wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Dla odkodowania
pojęcia „wykonywania działalności gospodarczej we własnym imieniu” pomocny jest
art. 5b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, który wskazuje cechy
charakterystyczne aktywności prowadzonej „we własnym imieniu”. Są to: 1)
odpowiedzialność przedsiębiorcy wobec osób trzecich za rezultat podejmowanych
w jej ramach czynności oraz ich wykonywanie, 2) samodzielne wyznaczanie
11
miejsca i czasu wykonywania tych czynności, 3) ponoszenie ryzyka gospodarczego
związanego z prowadzoną działalnością.
Biorąc to pod uwagę, działalność gospodarcza może przybrać również formę
stałego wykonywania rodzajowo jednej umowy (usługi) dla innego podmiotu na jego
rachunek, ale cechą takiej działalności powinno być nadal działanie we własnym
imieniu i na własne ryzyko (zob. uzasadnienie uchwały 7 sędziów sądu
Najwyższego z dnia 15 czerwca 2015 r., III UZP 2/15; LEX nr 1740331). Również
zastrzeżenie w umowie o świadczeniu usług „wyłączności” dla tego kontrahenta – w
ramach autonomii woli stron umowy (art. 3511
k.c.) – nie odbiera im atrybutu
świadczeń w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.
Zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 20 i art. 65 ust. 1 Konstytucji RP,
każdy obywatel ma swobodę w wyborze formy prowadzenia działalności
zarobkowej. Może zatem, stosownie do swojego wyboru, prowadzić ją w
przewidzianej przepisami prawa formie organizacyjnej – w ramach umowy
cywilnoprawnej bądź działalności gospodarczej. W przywołanej wyżej uchwale 7
sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 czerwca 2015 r., II FPS
1/15, przyjęto, że zarobkowe świadczenie usług sportowych może być prowadzone
w formie działalności gospodarczej. Pogląd ten co do zasady należy podzielić,
bowiem swoboda wyboru formy działania sportowca oznacza możliwość wyboru
odpowiedniej formy organizacyjnej, jednakże z tym zastrzeżeniem, że działalność
ta musi wykazywać cechy charakterystyczne pozwalające ją tak zakwalifikować.
Pamiętać należy, że o zakwalifikowaniu danej działalności pod jedną ze
wskazanych wyżej form organizacyjnoprawnych nie przesądza jedynie formalny
proces legalizujący tę działalność. W przypadku działalności gospodarczej
niewystarczające jest więc zarejestrowanie tej działalności zgodnie z wymaganiami
prawnymi i dopełnienie wszelkich innych formalności związanych z obowiązkiem
podatkowym i składkowym, statystycznym, bowiem dla takiej kwalifikacji konieczne
jest również jej faktyczne wykonywanie na warunkach wyżej opisanych. Stąd
zanegowanie prowadzenia działalności gospodarczej nie sprowadza się do
„narzucenia” formy organizacyjnej danemu podmiotowi, wynika natomiast ze
sposobu wykonywania przez niego aktywności zawodowej.
12
Przedmiotem oceny w niniejszej sprawie jest „kontrakt – umowa o
profesjonalne uprawianie piłki nożnej”. Znaczenie pojęcia „uprawianie sportu”
poszukiwać można w treści prawodawstwa dotyczącego sportu. W ustawie z dnia
18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, obowiązującej od dnia 6 kwietnia 1996 r. do
dnia 6 października 2010 r. sport zdefiniowano jako formę aktywności człowieka,
mającą na celu doskonalenie jego sił psychofizycznych, indywidualnie lub zbiorowo,
według reguł umownych (art. 3 pkt 3). W obowiązującej obecnie (od dnia 16
października 2010 r.) ustawie z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie przez sport
rozumie się wszelkie formy aktywności fizycznej, które przez uczestnictwo doraźne
lub zorganizowane wpływają na wypracowanie lub poprawienie kondycji fizycznej i
psychicznej, rozwój stosunków społecznych lub osiągnięcie wyników sportowych na
wszelkich poziomach (art. 2 ust. 1). Niewątpliwie przedmiotem działalności
zainteresowanego było uprawianie sportu w formie organizacyjnej, którą zakreślały
warunki kontraktu
Istotę usługi, jaką zobowiązał się wykonywać zainteresowany na podstawie
zawartej umowy, stanowił jego udział w określonych zawodach sportowych „w
barwach” Klubu K. (spółce akcyjnej) oraz w działalności mającej kształtować
pozytywny wizerunek Klubu (akcje reklamowe i promocyjne). Do tego bowiem
sprowadza się zobowiązanie do „godnego reprezentowania barw Klubu we
wszystkich rozgrywkach sportowych piłki nożnej (w szczególności mecze ligowe,
towarzyskie, pucharowe, pokazowe, sparingowe), w których będzie uczestniczył
Klub oraz w trakcie kontaktów z osobami trzecimi i mediami”.
Z przedstawionych wyżej względów nie może zaważyć na ocenie spornego
kontraktu ani to, że umowa mogła być realizowana wyłącznie przez konkretnego
zawodnika osobiście ze względu na jego umiejętności i zdolności, ani to, że
zainteresowany nie mógł oferować uprawiania sportu innym klubom sportowym.
Nie ma też wątpliwości, że usługi świadczone były za wynagrodzeniem, co
świadczy o zarobkowym charakterze działalności, oraz nie może być
kwestionowana ich ciągłość (okres trwania kontraktu – od 1 marca 2009 r. do 31
grudnia 2012 r.).
Usługa zawodnika – o profesjonalne uprawianie sportu – zamówiona przez
klub sportowy działający w ramach spółki kapitałowej (jak w niniejszej sprawie) jest
13
świadczona w ramach zorganizowanej przez spółkę działalności gospodarczej
(sportowej), która, oprócz rywalizacji sportowej i aspektów społeczno-
wychowawczych związanych z rozpowszechnianiem sportu, stanowi biznes
generujący dochody (widowiska sportowe stały się dobrze płatnym produktem,
zawodnicy – „towarem” i „twarzą” reklam produktów i usług, a obiekty sportowe i
transmisje z zawodów są wykorzystywane do promowania czy marek produktów).
Choć na taki właśnie efekt ukierunkowana jest usługa zawodnika, to nie ponosi on
związanego z nią ryzyka gospodarczego. Kontrakt o profesjonalne uprawianie piłki
nożnej wyłącza bowiem ryzyko nieuzyskania przychodu z działalności, skoro
gwarantuje z tego tytułu stałą kwotę (jego wynagrodzenie nie jest uzależnione od
ekonomicznego ryzyka). Działa on więc właściwie bez ryzyka co do popytu,
konkurencji czy ostatecznego rezultatu własnego przedsiębiorstwa, nie stwarzając
w tym zakresie również pola do odpowiedzialności wobec osób trzecich. Jego
działalność nie ma też przymiotu samodzielności, skoro (biorąc pod uwagę
postanowienia spornego kontraktu) zawodnik działa w ramach struktury
organizacyjnej spółki (klubu), w sposób podporządkowany na bieżąco w zakresie
miejsca, czasu i rodzaju wykonywanych czynności.
Immanentną cechą prowadzenia we własnym imieniu działalności
gospodarczej jest także ponoszenie kosztów tej działalności, co wiąże się z jej
prowadzeniem w sposób zorganizowany (a więc wymagający też nakładów
umożliwiających taką aktywność). O zorganizowaniu działalności gospodarczej nie
świadczy bowiem jedynie jej forma organizacyjno-prawna (zob. W.J. Katner, Prawo
o działalności gospodarczej. Komentarz. Orzecznictwo. Piśmiennictwo, s 21-22),
czyli dokonanie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej czy rejestru
przedsiębiorców KRS. Organizacji tej nie można bowiem sprowadzać wyłącznie do
płaszczyzny formalnej, gdyż ma ona swoje odzwierciedlenie również w
płaszczyźnie materialnej (zob. M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej,
Warszawa 2005 r., s. 48-55 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia
26 września 1996 r. II FSK 789/07; LEX nr 495147).
Zorganizowanie działalności gospodarczej w płaszczyźnie materialnej
odbywa się zatem przykładowo przez: zapewnienie kapitału, lokalu, środków
biurowych, maszyn, sprzętu, technologii, zatrudnienie pracowników,
14
przedsięwzięcie działań o charakterze marketingowym (informacja, reklama) oraz,
ogólnie rzecz ujmując, przez podejmowanie działań zmierzających do uzyskania i
utrzymania wymaganych kwalifikacji niezbędnych ze względu na rodzaj
wykonywanej działalności.
Jak wynika z treści i faktycznej realizacji zawartego kontraktu, prawidłowe
wykonanie umowy przez zainteresowanego wymagało odpowiedniej formy fizycznej
zawodnika zapewnianej przez: treningi prowadzone przez profesjonalnego trenera
(z udostępnieniem obiektów i sprzętu sportowego), uczestnictwo w zgrupowaniach
w ramach treningu (z zapewnieniem bazy hotelowo-restauracyjnej), opiekę
lekarską, zabiegi odnowy biologicznej, odżywki oraz wymagało odpowiedniego
stroju sportowego. Elementów tych nie można zakwalifikować jako wchodzących w
zakres usługi świadczonej przez zawodnika. Wręcz odwrotnie, wchodzą one w
zakres działalności wykonywanej przez Klub. W istocie to zamawiający, a nie
wykonawca usługi był organizatorem i ponosił koszty całej aktywności sportowej.
Nie sposób więc uznać, że to zawodnik w ramach kontraktu o profesjonalne
uprawianie piłki nożnej prowadził działalność w sposób zorganizowany.
Zlecone zainteresowanemu usługi można podzielić na usługę stricte
sportową (udział w zaplanowanej przez Klub aktywności sportowej) oraz usługę
polegającą na udziale w działaniach mających na celu kształtowanie pozytywnego
wizerunku Klubu (np. organizowanie zawodów sportowych dla młodzieży, kontakty
z mediami, akcje społeczne związane z upowszechnianiem dyscypliny sportu, akcje
charytatywne itp.) oraz akcjach promocyjnych prowadzonych przez Klub na rzecz
innych podmiotów. W odniesieniu do tej drugiej usługi należy zauważyć, że
zainteresowany nie wybrał dla niej formy organizacyjnej w postaci działalności
gospodarczej, zważywszy na to, że zgłoszenie do ewidencji działalności
gospodarczej nie przewidywało działalności reklamowo-promocyjnej. Zresztą gdyby
nawet i tę działalność obejmowało zgłoszenie, to również nie miałaby ona cech
charakterystycznych pozwalających na taką kwalifikację, skoro wszystkie
poczynania zainteresowanego w tym zakresie nie były ani samodzielne, ani
podejmowane we własnym imieniu i na własne ryzyko, ale stanowiły element
zorganizowanej działalności Klubu.”
15
Z powyższych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie
art. 39814
k.p.c.
kc