Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 81/15
POSTANOWIENIE
Dnia 24 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. P.
przeciwko Miastu W.
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 24 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 15 października 2012 r. Sąd Okręgowy w W. zobowiązał
pozwanego - Miasto W. do złożenia oświadczenia woli o następującej treści:
„Miasto W. oddaje J. P. w użytkowanie wieczyste na okres 99 lat począwszy od
dnia zawarcia umowy, nieruchomość stanowiąca działkę oznaczoną numerem
ewidencyjnym 17 z obrębu 7-02-03, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę
wieczystą o numerze […] o powierzchni 892 m2
, położoną w W. przy ul. W. […],
z przeznaczeniem na cele mieszkaniowe oraz w celu prowadzenia działalności
usługowej, ustalając roczną opłatę z tytułu użytkowania wieczystego w wysokości
3% wartości nieruchomości, to jest w kwocie 128 700 złotych" oraz oddalił
powództwo w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu.
W piśmie procesowym z dnia 5 listopada 2012 r. profesjonalny pełnomocnik
procesowy powoda złożył oświadczenie o cofnięciu przez powoda pozwu
z jednoczesnym zrzeczeniem się roszczenia. W piśmie wskazano, że wyrok
uwzględnia wprawdzie powództwo o zobowiązanie pozwanego do złożenia
oświadczenia woli zgodnie z żądaniem powoda, jednakże wysokość opłat z tytułu
użytkowania wieczystego przy przyjętej przez Sąd, a kwestionowanej
przez powoda, wartości gruntu, znacznie przekracza możliwości majątkowe
powoda, osoby schorowanej i w starszym wieku. Powód wskazał, że zajmuje
mieszkanie nad myjnią samochodową wybudowaną przez niego na działce,
stanowiące jego jedyne centrum życiowe. Nie prowadzi działalności gospodarczej,
utrzymuje się z wynajmu myjni za 1600 złotych miesięcznie.
Postanowieniem z dnia 14 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w W. uchylił na
podstawie art. 332 § 2 k.p.c. wyrok z dnia 15 października 2012 r. i umorzył
postępowanie w sprawie. W zażaleniu na to postanowienie, datowanym 3 stycznia
2013 roku, powód wniósł o jego uchylenie, wskazując, że został wprowadzony w
błąd przez swojego pełnomocnika, w wyniku czego cofnął pozew i zrzekł się
roszczenia. Wyjaśnił, że występująca z upoważnienia radcy prawnej, aplikantka
radcowska poinformowała go o tym, że odsetek pozytywnie rozpoznanych apelacji
w podobnych sprawach wynosi 15-18 procent, a w razie oddalenia apelacji powód
zostanie obciążony jej znacznymi kosztami. Żalący wskazał dalej, że
3
poinformowano go, iż uprawomocnienie się wyroku Sądu Okręgowego spowoduje
konieczność uiszczenia pierwszej opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu w
wysokości 25 procent aktualnej wartości gruntu oraz opłat rocznych z tego tytułu po
128 700 złotych rocznie. Powód podniósł, że nie jest w stanie ponieść takich
wydatków z uwagi na wiek, zły stan zdrowia i zły stan majątkowy, stąd w kancelarii
pełnomocnika doradzono mu cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia i
wystąpienie do strony pozwanej z roszczeniem o zwrot nakładów poniesionych
przez powoda na sporny grunt. Po uzyskaniu tych informacji powód cofnął pozew
ze zrzeczeniem się roszczenia w piśmie złożonym przez aplikantkę, która nie miała
prawa go reprezentować, stąd wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia,
podważając jednocześnie wartość gruntu przyjętą przez Sąd Okręgowy jako
podstawę ustalenia wysokości opłaty rocznej.
Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił to
zażalenie podnosząc, że z treści zażalenia wynika, że wbrew późniejszym
twierdzeniom, powód złożył oświadczenie o cofnięciu pozwu ze zrzeczeniem się
roszczenia. Nie przedstawił natomiast okoliczności świadczących o tym,
że oświadczenie to było dotknięte wadą uzasadniającą uchylenie się od jego
skutków. Następcza zmiana przez powoda zdania co do złożonego uprzednio
oświadczenia o cofnięciu pozwu nie może być utożsamiana z cofnięciem pozwu
pod wpływem błędu.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego,
tj. art. 84 § 1 i 2 k.c. i art. 88 k.c., oraz przepisów postępowania, które miało istotny
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj. art. 203 § 4 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art
328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. Wniósł o uchylenie zaskarżonego
postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 332 § 1 k.p.c., sąd pierwszej instancji jest związany
wydanym wyrokiem od chwili jego ogłoszenia. Jednakże w razie cofnięcia pozwu
przed uprawomocnieniem się wyroku i przed jego zaskarżeniem z jednoczesnym
zrzeczeniem się dochodzonego roszczenia, a za zgodą pozwanego również bez
4
takiego zrzeczenia się, sąd pierwszej instancji uchyli swój wyrok i postępowanie
w sprawie umorzy, jeżeli uzna cofnięcie takie za dopuszczalne. Postanowienie
sądu w tym przedmiocie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Opisana
w tym przepisie sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, albowiem
powód złożył, przez swojego pełnomocnika procesowego, oświadczenie o cofnięciu
pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia, w następstwie czego Sąd Okręgowy uchylił
swój nieprawomocny wyrok i umorzył postępowanie. Przedmiotem sporu jest
aktualnie skuteczność uchylenia się przez powoda od skutków jego oświadczenia
o cofnięciu pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia w sytuacji powołania się przez
niego na złożenie tego oświadczenia pod wpływem błędu. Cofnięcie pozwu, będące
przejawem odwołalności czynności procesowych oraz realizacji zasady
dyspozycyjności (rozporządzalności), jest działaniem powoda polegającym na
rezygnacji z dochodzenia w danym postępowaniu cywilnym żądania udzielenia mu
ochrony prawnej w postaci skonkretyzowanej w pozwie. Cofnięcie pozwu ze
zrzeczeniem się roszczenia wywołuje nie tylko skutki procesowe, ale także
materialnoprawne. W piśmiennictwie i orzecznictwie wyrażany jest zgodny
pogląd co do dopuszczalności odwołania oświadczenia powoda o cofnięciu pozwu
i zrzeczeniu się roszczenia z powołaniem się na wadę oświadczenia woli
w postaci błędu do chwili uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu
postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2011 roku, I CSK
252/10, OSNC-ZD 2011, nr 3, poz. 60, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 stycznia 2004 roku, II CK 80/03, nie publ., z dnia 27 lutego 1985 roku, II CZ
11/85, nie publ.).
Lakoniczna treść uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego
o oddaleniu zażalenia powoda czyni zasadny sformułowany w skardze kasacyjnej
procesowy zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., które
miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Postanowienie Sądu Okręgowego
o uchyleniu wyroku z dnia 15 października 2012 r. i umorzeniu postępowania
zapadło w dniu 14 listopada 2012 r., natomiast postanowienie Sądu Apelacyjnego
o oddaleniu zażalenia powoda zostało wydane w dniu 30 grudnia 2013 r., a więc
po upływie kilkunastu miesięcy. W tym czasie powód składał liczne pisma
procesowe, określane przez niego mianem zażaleń i skarg, powołując się na to,
5
że został wprowadzony w błąd przez swojego pełnomocnika procesowego
i wskazując na okoliczności uzasadniające, jego zdaniem, uchylenie się przez
niego od skutków cofnięcia pozwu połączonego ze zrzeczeniem się roszczenia.
Zasadny jest w tej sytuacji kasacyjny zarzut skarżącego, że Sąd drugiej instancji
nie tylko nie wskazał, które z tych pism powoda jest przedmiotem rozstrzygnięcia,
ale także zaniechał poczynienia ustaleń dotyczących okoliczności towarzyszących
złożeniu przez powoda oświadczenia o cofnięciu pozwu ze zrzeczeniem się
roszczenia w kontekście tego, czy powód wykazał, iż działał pod wpływem błędu.
W uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia nie ma także ustaleń ani ocen
prawnych co do tego, czy Sąd badał cofnięcie pozwu połączone ze zrzeczeniem się
roszczenia oraz jego skutki pod kątem przesłanek wskazanych w art. 332 § 2
w związku z art. 203 § 4 k.p.c., w szczególności przy uwzględnieniu wyłaniających
się z pism powoda kwestii związanych z jego wiekiem, stanem zdrowia,
sytuacją życiową i majątkową, a także możliwościami percepcji kierowanych
do niego przez pełnomocnika procesowego informacji o charakterze prawnym.
Brak tych pogłębionych ustaleń i ocen prawnych uniemożliwia dokonanie przez
Sąd Najwyższy oceny zasadności zarzutów skargi dotyczących naruszenia
wskazanych w niej norm prawa materialnego i procesowego zawartych w art. 84
§ 1 i 2 oraz art. 88 k.c., a także art. 203 § 4 k.p.c. Uzasadnia to uchylenie w tej
sytuacji zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 39815
§ 1 k.p.c.).
eb