Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 października 2013 r. w Katowicach

sprawy z odwołania S. M. (S. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość kapitału początkowego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Bielsku-Białej

z dnia 3 października 2012 r. sygn. akt VI U 1293/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 118/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 lipca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B., po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonego w przedmiocie doliczenia do stażu pracy okresu praktyki robotniczej od 26 lipca 1973r. do 22 sierpnia 1973r., odmówił ponownego ustalenia kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999r. ubezpieczonemu S. M., a to na mocy art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony, domagając się zmiany decyzji
i ustalenie wartości kapitału początkowego przez doliczenie do stażu pracy praktyki robotniczej w okresie od 26 lipca 1973r. do 22 sierpnia 1973r., jako okresu nieskładkowego oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając odwołanie, ubezpieczony podniósł, że praktyka robotnicza,
o doliczenie której do stażu pracy wnosił, była praktyką obowiązkową, podczas której świadczył pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Zakładach (...). Wskazał, że nieodbycie praktyki skutkowałoby brakiem możliwości rozpoczęcia studiów wyższych. Jako podstawę prawną swojego stanowiska odwołujący powołał art. 7 pkt 9 ustawy emerytalnej, wskazując,
że praktykę tę należało zaliczyć do okresów nieskładkowych, mających wpływ
na prawo do świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie z przyczyn wskazanych w zaskarżonej decyzji, podnosząc, że w niniejszej sprawie sporny okres nie może zostać zaliczony także do okresów nieskładkowych, stosownie do treści
art. 7 pkt 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 3 października 2012r., sygn. akt VI U 1293/12, Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w ten sposób,
że zobowiązał organ rentowy do ponownego ustalenia kapitału początkowego ubezpieczonego na dzień 1 stycznia 1999r. z uwzględnieniem okresu praktyki robotniczej od 26 lipca 1973r. do 22 sierpnia 1973r., jako okresu nieskładkowego
oraz zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 60,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd I instancji wskazał, iż ubezpieczony S. M., ur. (...), ukończył studia na Wydziale Technologii
i Inżynierii Chemicznej Politechniki (...) w G., uzyskując tytuł magistra inżyniera chemika. Ubezpieczony studiował w systemie dziennym, od 1 października 1973r. do 28 kwietnia 1978r. Studia programowo trwały 4,5 roku.

Sąd Okręgowy zauważył, że w niniejszej sprawie poza sporem pozostawało,
iż ubezpieczony przed I rokiem studiów, w okresie od 26 lipca 1973r. do 22 sierpnia 1973r. odbył praktykę robotniczą w (...) Zakładach (...). Praktyka robotnicza (tzw. SPR) była obowiązkowa dla wszystkich studentów I roku, rozpoczynających studia na Wydziale Technologii i Inżynierii Chemicznej Politechniki (...) w G.. Wraz z ubezpieczonym studencką praktykę robotniczą odbywali także inni studenci I roku Wydziału, którego studentem
był ubezpieczony. Odbywający w/w praktykę studenci byli zakwaterowani
w akademikach, a także otrzymywali wynagrodzenie za pracę świadczoną w ramach praktyki. Odwołujący się otrzymał w sumie 950,00 zł.

Sąd I instancji uznał, że kwestia zasadnicza w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia czy okres odbywania praktyki robotniczej, która była praktyką obowiązkową przed rozpoczęciem I roku studiów dziennych, należało zaliczyć
do okresu nieskładkowego, o co wnosił odwołujący i ponownie obliczyć kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999r., z uwzględnieniem tego okresu nieskładkowego.

Dokonując prawnej oceny istotnej dla rozpoznania sprawy kwestii,
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko odwołującego, że okres obowiązkowej praktyki robotniczej, którą odbywał w okresie od 26 lipca 1973r. do 22 sierpnia 1973r., świadcząc pracę wskazaną wyżej, należało zaliczyć do okresu nieskładkowego,
po myśli art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dając wyraz przyjętemu w sprawie stanowisku, Sąd I instancji odwołał się do rozstrzygnięcia zawartego w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 sierpnia 2004r., wydanego w sprawie
o sygn. akt III AUa 1171/03, z którego - w ocenie Sąd Okręgowego - jednoznacznie wynikało, że za okres nauki w szkole wyższej winno uznawać się również okres tzw. praktyk robotniczych, tj. umów zawieranych powszechnie w latach 70-tych przez uczelnie z jednostkami gospodarki uspołecznionej. W ocenie Sądu I instancji,
nie ulega wątpliwości, że okres ten nie jest okresem składkowym albowiem student nie miał statusu pracownika, natomiast okres ten należało zakwalifikować jako okres nieskładkowy, z uwzględnieniem którego winien zostać przeliczony kapitał początkowy odwołującego. Praktyka robotnicza, którą odbył ubezpieczony, była obowiązkowa, a odbycie jej warunkowało rozpoczęcie nauki na I roku studiów dziennych. Niezaliczenie praktyki studenckiej uniemożliwiało rozpoczęcie nauki
w systemie dziennym.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją organ rentowy.

We wniesionej apelacji organ rentowy podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego, poprzez błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
a w szczególności art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r., emeryturach i rentach
z FUS, wynikające z błędnego przyjęcia, że praktyki robotnicze studentów przed rozpoczęciem studiów na I roku były okresem nauki w szkole wyższej.

Wskazując na powołany zarzut, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Uzasadniając wywiedzioną apelację, organ rentowy wskazał, iż z zaświadczenia Politechniki (...) wynikało, że nauka w szkole wyższej rozpoczęła się od dnia
1 października 1973r., a praktyka robotnicza odbywała się jeszcze przed rozpoczęciem studiów. W ocenie apelującego, nie można zgodzić się z uznaniem okresu praktyki robotniczej, który jest okresem wykonywania pracy, jako okresu nieskładkowego, wymienionego w art. 7 pkt 9 ustawy emerytalnej.

Zarazem organ rentowy zaznaczył, iż okres odbywania praktyki możnaby zaliczyć do okresu nieskładkowego jedynie wówczas, gdyby praktyka ta odbywała
się w trakcie studiów.

We wniesionej odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie, podkreślając, że zarówno praktyka odbywana w czasie studiów, jak i praktyka
ta odbywana przed ich rozpoczęciem była praktyką obowiązkową, a w przypadku
tej ostatniej - warunkującą możliwość podjęcia studiów w systemie dziennym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się być uzasadniona w stopniu oczywistym.

Tytułem wstępu, wobec szczególnych okoliczności niniejszej sprawy wskazać należy, iż przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r., o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie mogą, co do zasady, służyć jako instrument służący do korygowania wszelkich zaszłości historycznych, jakie kiedykolwiek miały miejsce na obszarze Państwa Polskiego, nawet takich, które mogą być ujemnie oceniane z punktu widzenia systemu aksjologicznego, jaki legł u fundamentów
III Rzeczypospolitej Polskiej, jako demokratycznego Państwa prawa, uwzględniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Zarazem przypomnieć należy, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest w realiach prawnych obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej uzależnione od spełnienia różnorakich, przewidzianych prawem warunków,
w tym od legitymowania się przez ubezpieczonego odpowiednim stażem ubezpieczeniowym wyrażającym się w posiadaniu wymaganych okresów składkowych (w tym fikcyjnych) - i nieskładkowych (por. D. E. Lach
[w:] B. Gudowska, K. Śebzak (red.), Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury pomostowe. Komentarz. Warszawa 2013, s. 41 nb 10).

Odnosząc te uwagi do realiów rozpoznawanej sprawy, Sąd II instancji pragnie w tym miejscu wskazać, iż dostrzegł, że dla uargumentowania zasadności dokonanego w zaskarżonym wyroku rozstrzygnięcia, Sąd I instancji powołał się na wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 25 sierpnia 2004r., wydany w sprawie o sygn. akt III AUa 1171/03, w której Sąd Apelacyjny, dokonując wykładni m. in. art. 7 pkt 9 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskazał, że okres odbywania przez ubezpieczonego, jako studenta, a więc w trakcie ramowego czasu trwania studiów, praktyki robotniczej na podstawie umowy zawartej przez uczelnię
(a nie studenta) - z jednostką gospodarki uspołecznionej, może być - na podstawie powołanego przepisu ustawy emerytalnej - zaliczony jako okres nieskładkowy
i z tego tytułu uwzględniony przy ustalaniu prawa do świadczenia i jego wysokości.

Powyższy pogląd, pomimo tego, iż zyskał - jak się zdaje - akceptację doktryny (pr. D. E. Lach [w:] op. cit. s. 115 nb 26), nie może mieć żadnego znaczenia z punktu widzenia niniejszej sprawy, a to z powodu występowania odmiennych okoliczności stanu faktycznego, czego nie dostrzegł Sąd Okręgowy.

Spór w przywołanym orzeczeniu dotyczył rozważenia, czy do okresu składkowego - a ściślej - okresu pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pod ziemią można zaliczyć okres praktyki studenta (...) wykonywanej w trakcie studiów, w okresie wakacji - na terenie kopalni węgla kamiennego. I w tym stanie faktycznym, pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny był wystarczająco czytelnie uzasadniony.

Natomiast, odnośnie kwestii spornej w sprawie niniejszej, należy przypomnieć, iż w roku 1973r., kiedy to ubezpieczony odbywał inkryminowaną praktykę robotniczą, kwestie związane z przysługiwaniem danym podmiotom statusu studenta regulowane były przez przepisy ówcześnie obowiązującej ustawy z dnia 5 listopada 1958r.,
(j.t. Dz. U. z 1973r., Nr 32, poz. 191), w tym zwłaszcza Działu III tej ustawy.
W szczególności art. 38 in principio ustawy z dnia 5 listopada 1958r. stanowił,
iż przyjęcie w poczet studentów szkoły następuje z chwilą immatrykulacji
i po złożeniu na ręce rektora lub dziekana ślubowania. Zarazem, po myśli art. 37 ust. 3 powołanego aktu normatywnego, dopuszczenie do studiów w charakterze studenta mogło być uzależnione od odbycia praktyki zawodowej lub określonego stażu pracy
i złożenia egzaminu wstępnego.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie pozostawało, iż ubezpieczony uzyskał status studenta z dniem 1 października 1973r., kiedy to podjął studia na I roku Wydziału Chemicznego Politechniki (...). Jednocześnie, przed rozpoczęciem studiów, w okresie od dnia 26 lipca 1973r. do dnia 22 sierpnia 1973r. ubezpieczony odbył praktykę robotniczą w (...) Zakładach (...).

Oceniając powyższy stan faktyczny i prawny przez pryzmat regulacji ustawy
z dnia 17 grudnia 1998r., o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), ze szczególnym uwzględnieniem przepisów rozdziału 2 Działu I tej ustawy (art. 5-11), uwypuklić trzeba,
iż okres praktyki robotniczej odbywanej przez ubezpieczonego przed podjęciem nauki na pierwszym roku studiów pod rządem przepisów ustawy z dnia 5 listopada 1958r., (j.t. Dz. U. z 1973 r., Nr 32, poz. 191), nie stanowił okresu uwzględnianego przy ustalaniu prawa do świadczeń i ich wysokości w rozumieniu przepisów ustawy
o emeryturach i rentach, a w szczególności nie był ani okresem składkowym
w rozumieniu art. 6 tej ustawy, ani też okresem nieskładkowym w rozumieniu
art. 7 powołanego aktu normatywnego. W odróżnieniu bowiem od sytuacji ubezpieczonych, którzy podjęli naukę w szkole wyższej, a co za tym idzie, uzyskali już status studenta w rozumieniu art. 38 ustawy z dnia 5 listopada 1958r., i w stosunku do których okresy wykonywania praktyk robotniczych stanowiły obowiązkowy
(choć nieoparty na wyraźnym przepisie ustawy o szkolnictwie wyższym z 1958r.) element realizacji programu studiów, osoby, które odbywały praktyki robotnicze
przed rozpoczęciem I roku studiów dopiero spełniały, po myśli art. 37 ust. 3
ustawy z 1958r., jeden z warunków, od których uzależnione było dopuszczenie
na studia w charakterze studenta. Co oczywiste, wobec okoliczności, iż ubezpieczeni odbywający praktyki robotnicze przed podjęciem studiów nie byli jeszcze studentami, nie znajduje do nich zastosowania art. 7 pkt 9 ustawy emerytalno-rentowej.

W świetle jednoznacznego brzmienia powołanego przepisu ustawy emerytalnej, jak również wobec okoliczności, iż problematyka okresów wykonywania praktyk robotniczych przez osoby ubiegające się o przyjęcie na I rok studiów wyższych
w rzeczywistości prawnej i politycznej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
lat siedemdziesiątych XX w., nie została zaliczona przez obowiązujące przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ani też przez przepisy jakiegokolwiek innego aktu normatywnego z zakresu ubezpieczeń społecznych do okresów uwzględnianych przy ustalaniu prawa do świadczeń (okresów składkowych bądź nieskładkowych),
a jednocześnie mając na względzie, że - pomimo wszystko - trudno uznać,
aby działalność w ramach tych praktyk była przejawem kombatanctwa lub wyrazem represji politycznych, czynnikiem prawnie irrelewantnym jest aksjologiczna ocena,
z punktu widzenia obecnie przyjętych w społeczeństwie norm, istniejących w realiach prawno-politycznych PRL regulacji oraz przyjętych praktyk ich stosowania, mających na celu wdrożenie jednostek zamierzających zdobyć wyższe wykształcenie
do panującego ówcześnie ustroju demokracji ludowej, opartego na sojuszu robotniczo-chłopskim.

Reasumując - praktyka robotnicza przed I rokiem studiów studentów uczelni wyższych, w tym Politechniki (...), nie stanowi samodzielnego okresu nieskładkowego w rozumieniu art. 7 ust. 9 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji po myśli
art. 386 § 1 k.p.c.

/-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA J. Ansion /-/ SSA E. Piotrowska

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR