Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 285/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Władysław Pawlak
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E.R.
przeciwko Gospodarstwu […] Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W. poprzednio Gospodarstwu […] Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z
siedzibą w Ś. i Fundacji […] z siedzibą w W. poprzednio Fundacji […] w W.
o zobowiązanie i zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 25 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I (pierwszym), II (drugim)
i V (piątym) i w tej części sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powódka E. R. w pozwie skierowanym przeciwko Fundacji […] i
Gospodarstwu […] domagała się zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty
200 000 złotych zadośćuczynienia i kwoty 103 000 złotych odszkodowania
w związku z wieloletnim zalewaniem jej nieruchomości wodą ze stawów rybackich
stanowiących własność Fundacji i dzierżawionych przez drugiego pozwanego.
Żądała także zobowiązania pozwanych solidarnie do zamontowania za rowem
opaskowym szczelnych ścianek Larsena w terminie 2 miesięcy od
uprawomocnienia się orzeczenia po uprzednim opracowaniu projektu prac
hydrotechnicznych.
Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2014 roku Sąd Okręgowy w B. zobowiązał
pozwanych solidarnie do wykonania oraz zamontowania na koszt pozwanych
zabezpieczenia w postaci ścianek Larsena za rowem opaskowym, zgodnie z opinią
biegłego sądowego B. H. sporządzoną w sprawie w terminie 2 miesięcy od daty
uprawomocnienia się wyroku, oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o
kosztach postępowania. Sąd ustalił, że powódka jest właścicielką nieruchomości
położonej w miejscowości W. , objętej księgą wieczystą nr […]. W 1976 roku na
sąsiedniej nieruchomości wybudowano stawy hodowlane, użytkowane przez
Państwowe Gospodarstwo Rybne w B. Na mocy ugody zawartej w dniu 18 czerwca
1991 r. przed Komisją Majątkową nieruchomość wraz ze stawami przeszła na
własność K., który następnie przekazał nieruchomość powstałej w dniu 26
września 1991 r. Fundacji […]. Od dnia 1 lutego 2005 roku dzierżawcą
nieruchomości jest Gospodarstwo […], które prowadzi w stawach okresową
działalność hodowlaną.
W piwnicy budynku mieszkalnego powódki w okresie od późnej wiosny do
wczesnej jesieni pojawiała się systematycznie do kwietnia 2011 roku woda na
wysokość 20-30 cm od poziomu podłoża. W latach 90-tych ubiegłego wieku oraz
w latach 2004 i 2006 na skutek działań podjętych przez ówczesnego właściciela
nieruchomości- matkę powódki, prowadzone było postępowanie administracyjne
w celu rozwiązania problemu zalewania piwnicy w domu powódki oraz niezdatności
do spożycia wody z przydomowej studni, które nie zakończyło sporu między
3
stronami. Na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu hydrogeologii B. H.
Sąd Okręgowy ustalił, że stawy rybne zostały wybudowane w bardzo
niekorzystnych warunkach geologicznych, głównie w piaszczystych utworach
przepuszczalnych, a ponadto jeden ze stawów zlokalizowany jest za blisko
nieruchomości powódki - w odległości 27,5 m od budynku mieszkalnego. Z uwagi
na eksploatację stawów rybnych pobliski teren nasączony jest wodą. Wykonany
rów opaskowy przestał spełniać rolę zabezpieczającą przed podtopieniem
nieruchomości powódki i od 1982 r. następowało podtapianie piwnicy domu
powódki. Wokół stawu biegnie jeden rów opaskowy, który we wrześniu każdego
roku jest wykaszany oraz co dwa lata odmulany przez pozwaną spółkę. Przyczyną
okresowego pojawiania się i utrzymywania się wody w piwnicy domu, zawilgoconej
i zagrzybionej, jest infiltracja pozioma wody na teren nieruchomości powódki
wynikająca z niekorzystnej budowy geologicznej w miejscu budowy stawów i zbyt
bliskiej ich lokalizacji względem nieruchomości powódki. Zabezpieczenie
nieruchomości powódki przed zalewaniem może polegać na wykonaniu i
zamontowaniu za rowem opaskowym szczelnych ścianek Larsena oraz drenażu
opaskowego wokół fundamentów budynku mieszkalnego i taki sposób
zaspokojenia interesu powódki wybrał Sąd pierwszej instancji nakładając na obu
pozwanych solidarnie-na podstawie art. 439 k.c.- obowiązek wskazany w sentencji
wyroku. Sąd Okręgowy oddalił dalej idące powództwo nie znajdując podstaw
faktycznych i prawnych do zasądzenia na rzecz powódki dochodzonych kwot.
Apelację od powyższego orzeczenia złożyły obie strony. Powódka domagała
się zmiany wyroku przez zasądzenie na jej rzecz kwoty 303 000 złotych
tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania. Pozwani wnieśli o zmianę wyroku
przez oddalenie powództwa w uwzględnionej części. Zaskarżonym wyrokiem
Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w pkt 1 o tyle tylko,
że zobowiązał pozwanych do wykonania ścianek Larsena w terminie 6 miesięcy
od uprawomocnienia się wyroku, w pozostałej części apelacji pozwanych oraz
apelację powódki oddalił i orzekł o kosztach postępowania. Sąd Apelacyjny
zaaprobował ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Okręgowego, podzielając
jedynie zastrzeżenia pozwanych co do zbyt krótkiego okresu wyznaczonego na
wykonanie ścianek Larsena, stąd przedłużył ten okres do sześciu miesięcy.
4
W skardze kasacyjnej pozwani zarzucili naruszenie przepisów prawa
materialnego - art. 439 k.c. oraz przepisów postępowania - art. 380 w zw. z art.
381 k.p.c., art. 385 k.p.c. oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Wnieśli o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie o wydanie
orzeczenia reformatoryjnego oddalającego powództwo.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zakaz oparcia skargi kasacyjnej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów
lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.) oraz związanie Sądu Najwyższego
ustaleniami sądu drugiej instancji będącymi podstawą faktyczną zaskarżonego
orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.) nie wyłącza kontroli zgodności z prawem
procesowym przebiegu postępowania przed sądem drugiej instancji, w przeciwnym
razie bowiem wyłączona byłaby druga podstawa skargi kasacyjnej, zawierająca
tylko ograniczenie w postaci wpływu naruszenia przepisów postępowania
na treść rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2008 r.,
I CSK 500/07, nie publ.). Postępowanie apelacyjne ma charakter kontrolny, ale
jest także kontynuacją postępowania przed sądem pierwszej instancji i zmierza
do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy. Przyjęta koncepcja apelacji
pełnej (cum beneficio novorum) zakłada więc możliwość, a niekiedy konieczność
prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania dowodowego.
Nakłada na sąd drugiej instancji powinność dokonania samodzielnej oceny
dowodów zgromadzonych przez sąd pierwszej instancji oraz przeprowadzonych
przed sądem odwoławczym, a także ustalenia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.
Sąd drugiej instancji stosuje zarówno przepisy szczególne odnoszące się do
postępowania przed tym sądem (art. 381, 382 k.p.c.), jak i odpowiednio - z mocy
odesłania zawartego w art. 391 § 1 k.p.c. - przepisy regulujące przebieg
postępowania dowodowego przed sądem pierwszej instancji (227, 235-315 k.p.c.).
W skardze kasacyjnej skarżący może wykazywać, że materiał dowodowy,
stanowiący podstawę ustaleń, został zgromadzony z poważnymi uchybieniami
przepisom prawa procesowego, część materiału została bezpodstawnie pominięta
bez wyjaśnienia przyczyn lub że oznaczone dowody nie zostały prawidłowo
5
przeprowadzone lub nie zostały dopuszczone, co nastąpiło z naruszeniem reguł
postępowania cywilnego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 marca 2006 r.,
III CSK 17/06, nie publ. i z dnia 4 lutego 2015 r., IV CSK 183/14, nie publ.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2014 r., II CSK 659/13,
nie publ.).
Prawidłowe rozstrzygnięcie sprawy wymagało poczynienia przez Sąd
wyczerpujących ustaleń faktycznych zmierzających przede wszystkim do udzielenia
odpowiedzi na pytanie, czy woda zalewająca piwnicę w domu powódki pochodzi
ze stawów rybnych eksploatowanych przez pozwaną spółkę i w związku z tym,
czy pozwani jako właściciel i dzierżawca stawów są zobowiązani do
zabezpieczenia nieruchomości przed wynikającą stąd szkodą w sposób ostatecznie
przez powódkę sformułowany, a więc polegający na montażu ścianek Larsena
za rowem opaskowym. Ustalenia te wymagały niewątpliwie wiedzy fachowej
i przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego sądowego właściwej specjalności.
Pozwani wnieśli przeciwko opinii biegłego B. H., która stała się podstawą
rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego, obszerne zarzuty, kwestionując
jej wiarygodność, kompletność oraz przydatność i konsekwentnie wnosili
o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego z zakresu geologii i hydrogeologii.
Oddalenie przez Sąd pierwszej instancji tego wniosku zostało zakwestionowane
w apelacji pozwanych, którzy także w apelacji domagali się uzupełnienia
postępowania dowodowego, ponawiając wnioski dowodowe zgłoszone
w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, w tym wniosek o dopuszczenie
dowodu z opinii innego biegłego. Należy podzielić zarzuty pozwanych, że opinia
biegłego B. H. z czerwca 2012 roku (k. 232-318 akt sprawy), na którą powołał się
Sąd Okręgowy w wyroku z dnia 18 kwietnia 2014 roku, nie dała wystarczających
podstaw do nałożenia na pozwanych obowiązku wskazanego w sentencji tego
wyroku. Biegły wskazał bowiem tylko jednym zdaniem na stronie 30 opinii, że
„Zabezpieczenie to może polegać między innymi na wykonaniu i zamontowaniu za
rowem opaskowym szczelnych ścianek Larsena oraz drenażu opaskowego wokół
fundamentów budynku mieszkalnego”. Sąd nie poczynił jednak żadnych dalszych
ustaleń co do tego, czym są ścianki Larsena, na czym polega ich funkcja oraz w
jaki sposób mają być one zamontowane (jak mają przebiegać) na gruncie; nie jest
6
wystarczające wskazanie w sentencji wyroku Sądu Okręgowego, zaaprobowanego
przez Sąd Apelacyjny, że mają być one zamontowane „za rowem opaskowym”.
Sąd nie poczynił także ustaleń co do tego, jaki wpływ montaż tych ścianek może
mieć na stosunki wodne na nieruchomości powódki oraz na nieruchomościach
sąsiednich; w szczególności, czy nakazany przez Sąd Okręgowy montaż ścianek
Larsena może negatywnie wpłynąć na stosunki wodne i być źródłem ewentualnych
szkód na nieruchomości powódki lub sąsiednich zamiast szkodom tym zapobiegać.
Sąd Apelacyjny nie odniósł się w uzasadnieniu wyroku do tych kwestii mimo ich
istotnego znaczenia nie tylko dla poprawności rozstrzygnięcia, ale i interesów stron
oraz osób trzecich, ograniczając się jedynie do stwierdzenia, że nie było podstaw
do dopuszczenia dowodu z opinii innego biegłego.
W tej sytuacji za trafny należy uznać zarzut pozwanych, że Sąd Apelacyjny
dopuścił się naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. w stopniu
mającym wpływ na wynik sprawy. Sąd nie tylko nie omówił szerzej
wskazanych wyżej kwestii, ale także nie ustosunkował się w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku do zawartych w apelacji zarzutów pozwanych dotyczących
naruszenia przepisów postępowania przez oddalenie przez Sąd pierwszej instancji
wniosków pozwanych o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków T. A. i S. Ł.
Sąd Apelacyjny nie wskazał także w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z jakich
przyczyn nie uwzględnił ponowionych w apelacji wniosków dowodowych o
dopuszczenie dowodu z zeznań tych świadków, co uniemożliwia Sądowi
Najwyższemu ocenę zarzutu naruszenia art. 381 k.p.c.
Wobec trafności omówionych zarzutów procesowych decydujących
o uwzględnieniu skargi kasacyjnej pozwanych oraz wobec niedostatecznych
ustaleń faktycznych, Sąd Najwyższy zaniechał odniesienia się do zarzutu
naruszenia prawa materialnego- art.439 k.c., którego ocena jest możliwa i celowa
jedynie w sytuacji prawidłowo ustalonego, z poszanowaniem przepisów
regulujących dopuszczanie dowodów i ich przeprowadzanie przez sąd meriti, stanu
faktycznego.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono jak
w sentencji.
7
kc
jw