Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 101/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa R. B.
przeciwko Wyższej Szkole […]
o dodatek za staż pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ł.
z dnia 4 grudnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej roszczenia
powódki R. B. ponad kwotę 4.766,30 zł wraz z ustawowymi
odsetkami i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 17 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy w Ł. zasądził od Wyższej
2
Szkoły […] na rzecz R. B. określone w wyroku kwoty tytułem dodatku za staż pracy,
jak również kwotę skapitalizowanych odsetek.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona Wyższej Szkole […] od 1
października 2007 r. do 30 czerwca 2013 r. na stanowisku kwestora. Pracodawca
nie wypłacał powódce w okresie zatrudnienia dodatku za staż pracy.
W dniach 11 i 6 marca 2014 r., strona pozwana wypłaciła powódce dodatek
stażowy za okres od 28 lutego 2011 r. do 30 września 2011 r. w kwocie 8.000 zł,
natomiast co do dalszego okresu zajęła stanowisko, że powódce nie przysługuje
taki dodatek z uwagi na to, że wcześniej go nie otrzymywała, a, w jej ocenie,
jedynie wcześniejsze otrzymywanie dodatku stażowego zostało przez
ustawodawcę potraktowane jako przesłanka zachowania prawa do świadczenia po
zmianie obowiązujących przepisów.
Sąd wskazał, że poprzednie brzmienie art. 154 ust. 3 ustawy z dnia 27 lipca
2005 r. - Prawo w szkolnictwie wyższym (jednolity tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 572
ze zm.; dalej Prawo o szkolnictwie wyższym), przed jego nowelizacją – od 1
października 2011 r. - na podstawie ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie
ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule
naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych
innych ustaw; Dz.U. Nr 84, poz. 455 ze zm.; dalej ustawa zmieniająca),
przyznawało prawo do dodatku stażowego pracownikom wszystkich uczelni, bez
rozróżnienia na uczelnie publiczne i niepubliczne. W związku z powyższym do dnia
wejścia w życie tej nowelizacji na pracodawcach ciążył obowiązek wypłacania
takiego dodatku bez względu na charakter danej placówki. Nowe brzmienie tego
artykułu nie przyznaje prawa do dodatku stażowego pracownikom uczelni
niepublicznych. Natomiast w oparciu o art. 26 ustawy zmieniającej prawo do
dodatku stażowego zachowali tylko ci pracownicy uczelni niepublicznych, którzy
otrzymywali dodatek stażowy przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej. W
ocenie Sądu, każdy z pracowników uczelni niepublicznej, który nabył przed zmianą
ustawy prawo do wypłaty dodatku, zachowuje to prawo nadal.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 4 grudnia 2014 r. oddalił apelację strony
pozwanej od powyższego wyroku.
Sąd Okręgowy uznał za trafne i w konsekwencji przyjął jako własne ustalenia
3
faktyczne Sądu Rejonowego, jak i jego wywody prawne. Zdaniem Sądu drugiej
instancji, bezsporne jest, że strona pozwana jest uczelnią niepubliczną oraz że nie
wypłacała powódkom dodatków stażowych przed 1 października 2011 r., pomimo
takiego obowiązku wynikającego z art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym.
W ocenie Sądu Okręgowego, pracownik uczelni niepublicznej, który nabył
prawo do dodatku lub nowej jego wysokości, zgodnie z przepisami sprzed 1
października 2011 r., zachowuje prawo do tego dodatku, ale w nierosnącej już
wysokości, tylko w takiej, jaka przysługiwała mu w dniu 30 września 2011 r.
Odnosząc się do zarzutu strony pozwanej podniesionego na rozprawie
apelacyjnej co do błędnego wyliczenia powódce dodatku stażowego, stwierdził,
że takiego zarzutu strona pozwana nie podnosiła na żadnym etapie postępowania
pierwszoinstancyjnego ani w apelacji i uznał go za spóźniony. Niezależnie od tego
podkreślił, że sama strona pozwana w marcu 2014 r. wypłaciła R. B. zaległe
dodatki stażowe w wysokości 20% wynagrodzenia. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę,
że zgodnie z treścią art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym, w brzmieniu
sprzed nowelizacji z 2011 r., dodatek ten przysługiwał w wysokości 1%
wynagrodzenia zasadniczego za każdy rok pracy. Ustawodawca nie wskazywał
zatem w powołanym przepisie, aby 1% dodatku przysługiwał za każdy rok pracy na
uczelni. „Tym samym brak jest podstaw do dokonywania interpretacji wskazanego
przepisu w oderwaniu od jego literalnej wykładni”.
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego polegające na błędnej wykładni oraz niewłaściwym
zastosowaniu: art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym; § 20 i 21
rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 22 grudnia 2006 r. w
sprawie warunków wynagrodzenia za pracę i przyznawania innych świadczeń
związanych z pracą dla pracowników zatrudnionych w uczelniach publicznych
(Dz.U. Nr 251, poz. 1852 ze zm.), wskutek błędnego przyjęcia, to jest wbrew treści
art. 151 ust. 1 pkt 5 Prawa o szkolnictwie wyższym, że z treści tego przepisu w
brzmieniu obowiązującym sprzed nowelizacji w 2011 r. wynika, że dodatek stażowy
przysługiwał w wysokości 1% za każdy rok pracy, gdyż ustawodawca nie wskazał,
aby dodatek przysługiwał za każdy rok pracy; art. 151 ust. 1 pkt 5 Prawa o
szkolnictwie wyższym, wskutek pominięcia tego przepisu i jego niezastosowanie.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie podkreślić należy, że podstawę zarzutu błędnego wyliczenia
dodatku stażowego powódce R. B. postawionego w postępowaniu apelacyjnym nie
mogły stanowić nowe fakty i dowody (art. 381 k.p.c.), skoro z dowodu z akt
osobowych (dopuszczonego przez Sąd pierwszej instancji) wynikał przebieg
zatrudnienia powódki. W istocie zatem zarzut ten dotyczył błędnej wykładni art. 154
ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym, a Sąd drugiej instancji, jako sąd
merytoryczny, obowiązany był poczynić własne ustalenia na ich podstawie, jeśli ich
brakowało w uzasadnieniu wyroku Sądu pierwszej instancji (o ile w ogóle były one
sporne między stronami) i samodzielnie ocenić je z punktu widzenia prawa
materialnego, co też - mimo poczynionego zastrzeżenia o spóźnionym zarzucie w
tej kwestii - jednak uczynił.
Problem w niniejszej sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia, jak należy
rozumieć pojęcie „za każdy rok pracy” użyte w art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie
wyższym. Od tego bowiem zależy wysokość dodatku stażowego przysługującego
powódce przed zmianą legislacyjną dokonaną od 1 października 2011 r.
(na podstawie art. 1 pkt 107 lit. b ustawy zmieniającej), kiedy do dodatku za staż
pracy uprawniony był także pracownik uczelni niepublicznej. Wprowadzone
powyższą ustawą zmieniającą novum polegało na pozbawieniu prawa do
omawianego dodatku pracowników uczelni niepublicznych, z zastrzeżeniem
zawartym w art. 26, że pracownicy otrzymujący przed dniem wejścia w życie
ustawy dodatek za staż pracy zachowali prawo do tego dodatku w wysokości
przysługującej przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej. W konsekwencji
powódka zachowała prawo do dodatku za staż pracy w dotychczasowej wysokości
(bez prawa do jego wzrostu).
Zgodnie z brzmieniem komentowanego przepisu, pracownikowi uczelni
przysługuje dodatek za staż pracy w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego
za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego
roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia
zasadniczego. Zwrot „za każdy rok pracy” jest na tyle niedookreślony i
5
niejednoznaczny, że o jego znaczeniu nie może przesądzać wyłącznie to, że nie
zaznaczono w przepisie, że chodzi o każdy rok pracy na uczelni (jak przyjął to Sąd
drugiej instancji). Innymi słowy, nie można wnioskować o istnieniu prawa
pozytywnego na podstawie tego, co nie zostało wysłowione w przepisie - bez
odniesienia się do systemowej konstrukcji omawianej regulacji prawnej.
Dodatek za staż pracy jest swego rodzaju ponadstandardowym
świadczeniem związanym z pracą w tym znaczeniu, że prawa do niego nie są
bezpośrednio określone i zabezpieczone w Kodeksie pracy, należy zaś do innych
świadczeń związanych z pracą w rozumieniu art. 771
k.p., których przyznawanie
należy zasadniczo do układów zbiorowych pracy. Źródłem uprawnienia do dodatku
za wysługę lat może być także regulamin wynagradzania (por. art. 772
§ 2 k.p.) albo
wprost umowa o pracę. W niniejszej sprawie źródłem prawa do dodatku za staż
pracy jest Prawo o szkolnictwie wyższym. W ustawie tej (przed omówioną zmianą)
zostało ustalone (przyznane) prawo i określono jego podstawowy wzorzec
minimum dla pracowników obu rodzajów uczelni (art. 154 ust. 3), a w stosunku do
uczelni publicznych wzorzec ten rozszerzono o dodatkowe uprawnienia (art. 151
ust. 1 pkt 5), przyznając ministrowi właściwemu do spraw szkolnictwa wyższego w
porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy uprawnienie do ustalenia
okresów pracy i innych okresów uprawniających do dodatku za staż pracy, o którym
mowa w art. 154 ust. 3, z uwzględnieniem określonej w tym przepisie zasady
(zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2008 r., II PK 33/08,
LEX nr 784920).
Z przedstawionej analizy wynika, że przepis art. 151 ust. 1 pkt 5 nie stanowi
powielenia treści art. 154 ust. 3, ale oznacza przyznanie czegoś więcej
pracownikom uczelni publicznych w porównaniu do pracowników uczelni
niepublicznych. W konkluzji, pracownik uczelni publicznej i niepublicznej miał prawo
do dodatku za staż pracy „za każdy rok pracy”, ale tylko pracownikowi uczelni
publicznej prawodawca nakazał zaliczać do stażu pracy uprawniającego do
dodatku: a) zakończone okresy zatrudnienia, b) inne okresy uwzględniane na
podstawie odrębnych przepisów jako okresy, od których zależą uprawnienia
pracownicze, c) okresy asystenckich studiów przygotowawczych, odbytych na
podstawie przepisów dotyczących zasad i warunków tworzenia w szkołach
6
wyższych asystenckich studiów przygotowawczych, d) okresy pobytu za granicą
wynikających ze skierowania udzielonego na podstawie przepisów o kierowaniu za
granicę pracowników w celach naukowych, dydaktycznych i szkoleniowych.
Wszystkie te wyżej wymienione okresy nie dotyczą pracowników uczelni
niepublicznej, co przekreśla możliwość zaliczenia im do stażu pracy „zakończonych
okresów zatrudnienia”, czyli okresów zatrudnienia poza uczelnią.
Zauważyć należy, że ustawodawca posługuje się identyczną techniką
legislacyjną, przyznając prawo do dodatku stażowego w innych aktach prawnych
(branżowych). Mianowicie ustala w pierwszej kolejności wzorzec minimum,
a następnie rozszerza go albo przewiduje możliwość jego rozszerzenia w aktach
wykonawczych (np. art. 33 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela,
jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191 ze zm.; art. 22 ustawy z dnia 16 września
1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, Dz.U. z 2013 r., poz. 269 ze zm.;
art. 90 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej, jednolity tekst: Dz.U. z
2014 r., poz. 1111 ze zm.; art. 38 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o
pracownikach samorządowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 1202 ze zm.).
Odwołując się do wykładni systemowej, nie można nie dostrzec,
że pragmatyki służbowe regulują uprawnienia poszczególnych grup zawodowych,
a w przypadku Prawa o szkolnictwie wyższym ta grupa to „pracownicy uczelni”.
Właśnie ten status „pracownika uczelni” decyduje o przyznaniu określonych
uprawnień. Są one związane zatem ogólnie z pracą na uczelni. Dlatego też
ustalony w art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym (w uprzednim brzmieniu)
wzorzec minimum należy tłumaczyć w ten sposób, że „każdy rok pracy” to „każdy
rok pracy” jako pracownika uczelni. Do takiego wniosku skłania również brzmienie
powyższego przepisu. Przepis ten formułuje ogólny warunek „bycia” pracownikiem
uczelni, a nie pracownikiem danej uczelni, nie odnosi się więc tylko do aktualnego
zatrudnienia, ale do każdego zatrudnienia na uczelni.
W rezultacie potwierdził się zarzut błędnej wykładni oraz niewłaściwego
zastosowania art. 154 ust. 3 Prawa o szkolnictwie wyższym.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
7
kc