Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 8/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
SSN Eugeniusz Wildowicz
Protokolant : Anna Kuras
przy udziale Zastępcy Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Izby
Radców Prawnych Krzysztofa Bojarczuka,
w sprawie radcy prawnego D. N.,
obwinionego z art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych w
zw. z art. 6 ust. 1 i 2 i art. 28 ust. 5 i 11 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie,
w dniu 5 kwietnia 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę obwinionego,
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego,
z dnia 15 czerwca 2015 r.,
utrzymującego w mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej
Izby Radców Prawnych w […],
z dnia 16 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazuje Wyższemu
Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym.
2
UZASADNIENIE
Radca prawny D.N. został obwiniony o to, że:
I. w okresie od 29 listopada 2011 r. do 26 marca 2013 r. w Kancelarii
Radcy Prawnego […] nie informował klienta V. o przebiegu sprawy
sądowej przeciwko O. A. i jej wyniku, w szczególności o otrzymaniu
kwoty 13.434,00 zł z Sądu Okręgowego w […] tytułem zwrotu 3/4
opłaty sądowej od pozwu i następnie nie przekazał tej kwoty klientowi,
tj. o czyn określony w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych (tj. Dz.U. 2010 r. Nr 10 poz. 65 z późn. zm.) w zw. z
art. 28 ust. 5 kodeksu Etyki Radcy Prawnego – (tj. Uchwała nr
8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28
grudnia 2010 r.),
II.w okresie od 5 października 2011 r. do 2 kwietnia 2013 r. w Kancelarii
Radcy Prawnego […] nie informował klienta V. V. o przebiegu sprawy i
jej wyniku, w szczególności o cofnięciu pozwu, umorzeniu
postępowania i otrzymaniu kwoty 32.940.00 zł z Sądu Okręgowego w
[…] tytułem zwrotu opłaty sadowej od pozwu i następnie nie przekazał
tej kwoty klientowi,
tj. o czyn określony w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych (tj. Dz.U. 2010 r. Nr 10 poz. 65 z późn. zm.) w zw. z
art. 28 ust.5 kodeksu Etyki Radcy Prawnego – (tj. Uchwała nr
8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28
grudnia 2010 r.).
Orzeczeniem z dnia 16 kwietnia 2014 r., Okręgowy Sąd Dyscyplinarny
Okręgowej Izby Radców Prawnych w […] orzekł w następujący sposób:
I. uznał obwinionego radcę prawnego D. N. za winnego tego, że w okresie
od 29 listopada 2011 r. do 26 marca 2013 r. w Kancelarii Radcy
3
Prawnego […] nie informował klienta V. o przebiegu sprawy sądowej
przeciwko O. A. i jej wyniku w szczególności o otrzymaniu kwoty
13.434,00 zł z Sądu Okręgowego tytułem zwrotu 3/4 opłaty sądowej od
pozwu i następnie nie przekazał tej kwoty klientowi, z tym że zmienił
kwalifikację prawną czynu opisanego w pkt I wniosku o wszczęcie
postępowania dyscyplinarnego na art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 10 poz. 65 ze zm.) w
zw. z art. 6 ust. 1 i 2 i art. 28 ust. 5 i 11 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego,
którego tekst jednolity stanowi Załącznik do uchwały Nr 8/VIII/2010
Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r. i
za to na podstawie art. 65 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o
radcach prawnych (Dz.U. z 2010 r. Nr 10 poz. 65 ze zm.) wymierzył mu
karę pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego;
II. uznał obwinionego radcę prawnego D. N. za winnego tego, że w okresie
od 5 października 2011 r. do 2 kwietnia 2013 r. w Kancelarii Radcy
Prawnego […] nie informował klienta V. V. o przebiegu sprawy
przeciwko I. sp. z o.o. i jej wyniku, w szczególności o cofnięciu pozwu,
umorzeniu postępowania i otrzymaniu kwoty 32.940,00 zł z Sądu
Okręgowego tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu i następnie nie
przekazał tej kwoty klientowi, z tym że zmienił kwalifikację prawną
czynów opisanych w pkt II wniosku o wszczęcie postępowania
dyscyplinarnego na art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10 poz. 65 ze zm.) w zw. z art. 6 ust. 1 i 2
i art. 28 ust. 5 i 11 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, którego tekst
jednolity stanowi Załącznik do uchwały Nr 8/VIII/2010 Prezydium
Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r. i za to na
podstawie art. 65 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach
4
prawnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 10 poz. 65 ze zm.) wymierzył mu karę
pozbawienia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego;
III. obciążył obwinionego radcę prawnego D. N. kosztami postępowania na
rzecz Okręgowej Izby Radców Prawnych w […] w kwocie 2.457,34 zł.
(słownie: dwa tysiące czterysta pięćdziesiąt siedem złotych, 34/100 zł).
Odwołanie od ww. orzeczenia Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w
[…] wniósł obwiniony radca prawny D. N., zarzucając:
1) rażące naruszenie art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 424 § 1
pkt 1 k.p.k. i art. 2 § 2 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o radcach
prawnych;
2) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia,
a więc naruszenie art. 438 pkt 3 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o
radcach prawnych;
3) rażące naruszenie art. 480 k.p.k. w związku z art. 7 k.p.k. i art. 6 k.p.k. w
związku z art. 741
ustawy o radcach prawnych i art. 6 Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
4) rażące naruszenie art. 42 ust. 3 Konstytucji RP i art. 5 § 1 k.p.k. oraz art.
11 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 14 ust. 2
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 6
ust. 2 i art. 6 ust. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności i art. 5 § 1 k.p.k. oraz art. 8 ust. 1 k.p.k. w
związku z art. 741
ustawy o radcach prawnych i art. 67 ustawy o radcach
prawnych;
5) rażące naruszenie art. 68 ust. 2 i art. 681
ust. 1 ustawy o radcach
prawnych oraz art. 70 ust. 1 w związku z art. 11 ust. 2 tej ustawy oraz
art. 68 ust. 4 tej ustawy;
5
6) naruszenie art. 332 § 1 pkt 2 k.p.k. i art. 337 § 1 k.p.k. w związku z art.
741
ustawy o radcach prawnych i art. 681
ust. 1 ustawy o radcach
prawnych.
W konkluzji obwiniony radca prawny D. N. wniósł o:
1) zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie obwinionego od zarzutów
stawianych obwinionemu w punkcie I zaskarżonego wyroku i uchylenie
zaskarżonego wyroku w punktach II i III i w tym zakresie przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania OSD w […],
ewentualnie:
2) uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania OSD w […].
Obwiniony radca prawny D. N. złożył także w odwołaniu wniosek o
przeprowadzenie następujących dowodów:
1. z przesłuchania świadka H. N. zamieszkałej w […] na okoliczność
relacji pomiędzy stronami w okresie od sierpnia 2009 roku do lutego
2013 roku, w tym na okoliczność telefonów poszkodowanego do
obwinionego, wyzwisk w tych telefonach pokrzywdzonego pod adresem
obwinionego, gróźb, informowania pokrzywdzonego przez obwinionego
o przebiegu spraw, zawarciu w sierpniu 2009 roku przez obwinionego z
pokrzywdzonym umowy przelewu wierzytelności na kwotę 200.000
złotych, z czego 70.000,00 złotych miała być zapłacona po uzyskaniu
nakazu zapłaty w sprawie o zapłatę kwoty 358.220,50 złotych, zaś
pozostałe 130.000,00 złotych po wyegzekwowaniu tej kwoty,
2. bilansu B. sp. z o.o. za rok 1998, z informacji dodatkowej do bilansu za
rok obrachunkowy 1998, z listy wspólników na zwyczajnym
zgromadzeniu wspólników spółki w dniu 24 maja 1999 roku
zatwierdzającym bilans za rok 1998, bilansu B. sp. z o.o. za rok 1999, z
listy wspólników na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników spółki w
6
dniu 11 czerwca 2000 roku zatwierdzającym bilans za rok 1999, bilansu
B. sp. z o.o. za rok 2000, z listy wspólników na zwyczajnym
zgromadzeniu wspólników spółki zatwierdzającym bilans za rok 2000,
bilansu B. sp. z o.o. za rok 2001 z rachunkiem wyników za rok 2001, z
listy wspólników na zwyczajnym zgromadzeniu wspólników spółki w
dniu 28 czerwca 2002 roku zatwierdzającym bilans za rok 2001 w celu
wykazania, że w dokumentacji finansowej spółki nie zarejestrowano
faktu pożyczki w wysokości 688.000,00 złotych, wpłaconej rzekomo
przez pokrzywdzonego Spółce do dnia 25.10.1998 roku, która winna
być ujawniona w bilansie jako pożyczka krótkoterminowa,
3. z umowy pożyczki, z której wynika obowiązek przekazania spółce
kwoty pożyczki w wysokości 200.000 USD w terminie do trzech
miesięcy od daty zawarcia umowy w celu wykazania, że pożyczka ta
winna być zaksięgowana w bilansie najpóźniej za rok 1999,
4. o przesłuchanie pokrzywdzonego po ujawnieniu wyżej powołanych
dowodów celem ustalenia prawdziwych ustaleń faktycznych.
Także w piśmie z dnia 15 grudnia 2014 r., skierowanym do Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego, obwiniony wniósł o przeprowadzenie w toku
postępowania odwoławczego dowodów z protokołów przesłuchań
poszkodowanego i obwinionego, w tym z protokołu konfrontacji
sporządzonych w toku postępowania wyjaśniającego, prowadzonego przez
Policję w […] pod nadzorem Prokuratury Rejonowej; z przesłuchania świadka
H. N.; z dokumentów zebranych w toku postępowania prowadzonego przez
Policję […] pod nadzorem Prokuratury Rejonowej […]. Obwiniony wskazał
przy tym, że te wnioski dowodowe składa przed wyznaczonym na dzień 16
grudnia 2014 r. terminem rozprawy odwoławczej, albowiem dopiero w
grudniu 2014 r. przeprowadzono w toku postępowania przygotowawczego
przesłuchania i konfrontacje oraz zebrano maile i pisma, co do których składa
7
wnioski dowodowe, a to pozwala na jego uwolnienie od stawianych jemu
zarzutów.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny orzeczeniem z dnia 15 czerwca 2015 r.,
utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego
oraz zasądził od obwinionego koszty postępowania odwoławczego przed
Wyższym Sądem Dyscyplinarnym w kwocie 1116 zł płatne na rzecz Krajowej
Izby Radców Prawnych w Warszawie.
Kasację od wyroku Wyższego Sądu Dyscyplinarnego wniósł obrońca
obwinionego radcy prawnego D. N., zarzucając:
1) rażące naruszenie art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. z art. 2 § 2 k.p.k., art. 5 § 2
k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 167 k.p.k., art. 410 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o radcach prawnych oraz rażące naruszenie art. 6 Europejskiej
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
2) rażące naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 167
k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 452 § 2 k.p.k. i art. 741
ustawy o radcach
prawnych oraz rażące naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
3) rażące naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 167
k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 452 § 2 k.p.k. i art. 741
ustawy o radcach
prawnych i art. 74 § 3 k.c., art. 509 k.c., art. 510 k.c. i art. 519 k.c. oraz
rażące naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności;
4) rażące naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 167
k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 452 § 2 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o
radcach prawnych oraz rażące naruszenie art. 4 ust. 3 ustawy o
rachunkowości, art. 77 pkt 2 ustawy o rachunkowości i art. 219 § 3
k.s.h., art. 228 k.s.h. oraz art. 13 § 1 k.k. w związku z art. 286 § 1 k.k. w
związku z art. 294 k.k. w zb. z art. 272 k.k. w zb. z art. 273 k.k., a także
8
art. 304 § 2 k.p.k. oraz rażące naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności;
5) rażące naruszenie art. 439 § 1 pkt 3 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o
radcach prawnych oraz art. 42 ust. 3 Konstytucji RP i art. 5 § 1 k.p.k.
oraz art. 11 ust. 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, art. 14 ust. 2
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, art. 6
ust. 2 i art. 6 ust. 3 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka
i Podstawowych Wolności i art. 5 § 1 k.p.k. oraz art. 8 ust. 1 k.p.k. w
związku z art. 741
ustawy o radcach prawnych i art. 67 i art. 70 ust. 2
ustawy o radcach prawnych;
6) rażące naruszenie § 1 pkt 1 umowy zlecenia z dnia 28.07.2011 roku oraz
art. 60 i 61 k.c., a także art. 4971
k.p.c. do art. 505 k.p.c., art. 782 k.p.c.,
art. 7951
k.p.c. do art. 7955
k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2 w związku z § 6, §
10 pkt 13, § 10 pkt 3 i § 10 pkt 7 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych;
7) rażące naruszenie art. 509 k.c., art. 510 k.c. i art. 519 k.c.;
8) rażące naruszenie art. 74 § 3 k.c. oraz art. 9 k.p.k., art. 167 k.p.k., art.
410 k.p.k., art. 52 § 2 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o radcach
prawnych;
9) rażące naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., art. 4 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410
k.p.k., art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k., art. 458 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o radcach prawnych;
10) rażące pogwałcenie prawa do rzetelnego procesu sądowego, a więc
naruszenie art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności przez pozbawienie prawa do obrony
obwinionego wynikającego z art. 6 k.p.k. w związku z art. 741
ustawy o
radcach prawnych, oraz rażące naruszenie art. 2 § 2 k.p.k., art. 5 § 2
9
k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k., art. 167 k.p.k. i art. 457 § 3 k.p.k. w
związku z art. 458 k.p.k. i art. 741
ustawy o radcach prawnych.
W konkluzji obrońca obwinionego radcy prawnego D. N. wniósł o
uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Wyższemu Sądowi Dyscyplinarnemu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja obrońcy obwinionego radcy prawnego D. N. okazała się
zasadna o tyle, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego orzeczenia Wyższego
Sądu Dyscyplinarnego i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W pierwszej kolejności odnieść należy się do najpoważniejszego zarzutu
– z pkt 1 kasacji obrońcy obwinionego, w którym skarżący wskazał na
zaistnienie w przedmiotowej sprawie – w fazie postępowania przed
Okręgowym Sądem Dyscyplinarnym Okręgowej Izby Radców Prawnych –
bezwzględnej przyczyny odwoławczej. Zarzut naruszenia art. 439 § 1 pkt 11
k.p.k. obrońca obwinionego zbędnie „obudował” zarzutami obrazy szeregu
przepisów procedury karnej, w tym i ogólnych zasad procesu, a także
naruszenia wyrażonego w art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności prawa do rzetelnego procesu sądowego. Zaistnienia
bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postępowaniu przed Okręgowym
Sądem Dyscyplinarnym Okręgowej Izby Radców Prawnych obrońca
upatrywał w uznaniu, że niestawiennictwo obwinionego radcy prawnego D. N.
na rozprawie przed Sądem I instancji było nieusprawiedliwione, kiedy ta
nieobecność – w jego ocenie – była usprawiedliwiona. Zarzut ten nie jest
zasadny, przy czym zawarte w uzasadnieniu skargi kasacyjnej obszerne, ale i
niestosowne wywody obrońcy, dotyczące chociażby ilości osób zrzeszonych w
korporacji radców prawnych, wynagrodzenia za udział w rozprawie
dyscyplinarnej, czy też „egoizmu” członków sądów dyscyplinarnych, należy
10
pozostawić bez komentarza. Obwiniony radca prawny D. N. został prawidłowo
wezwany na rozprawy przed Okręgowym Sądem Dyscyplinarnym Okręgowej
Izby Radców Prawnych w […], które odbyły się w dniach 2 kwietnia 2014 r.
(obwiniony odebrał wezwanie w dniu 27 lutego 2014 r., k. 79) oraz 16 kwietnia
2014 r. (obwiniony odebrał wezwanie w dniu 7 kwietnia 2014 r., k. 137). Na
żadną z tych rozpraw obwiniony się nie stawił, przy czym – jak wynika z
protokołu rozprawy – na niespełna godzinę przed rozpoczęciem rozprawy w
dniu 16 kwietnia 2014 r. nadesłał faksem informację o kolizji terminów w tym
dniu z inną sprawą. W tych warunkach Sąd I instancji prawidłowo uznał, że
usprawiedliwienie nie spełnia wymogu należytego usprawiedliwienia
wymaganego art. 117 § 2 k.p.k., po czym postanowił prowadzić rozprawę pod
nieobecność obwinionego (art. 377 § 3 k.p.k. w zw. z art. 741
ustawy o radcach
prawnych). Zgodnie bowiem z treścią art. 683
ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982
r. o radcach prawnych, czego skarżący zdaje się nie dostrzegać,
niestawiennictwo obwinionego lub jego obrońcy na rozprawę, posiedzenie lub
na wezwanie rzecznika dyscyplinarnego nie wstrzymuje rozpoznania sprawy
lub przeprowadzenia czynności, chyba że należycie usprawiedliwią oni swoją
nieobecność, jednocześnie wnosząc o odroczenie lub przerwanie rozprawy lub
posiedzenia lub o nieprzeprowadzanie czynności przed rzecznikiem, albo sąd
dyscyplinarny lub rzecznik dyscyplinarny z ważnych przyczyn uzna ich
obecność za konieczną. W realiach niniejszej sprawy obwiniony nie
usprawiedliwił należycie swojej nieobecności na rozprawie w dniu 16 kwietnia
2014 r., a tym samym – skoro sąd dyscyplinarny nie uznał jego obecności za
konieczną – to przeprowadzenie rozprawy w tym dniu było jak najbardziej
słuszne i o zaistnieniu przesłanki o jakiej mowa w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
(„sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność
była obowiązkowa”), mowy być nie może. Trudno także przychylić się do
stanowiska obrońcy, wyrażonego w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, jakoby sąd
11
dyscyplinarny mógł zweryfikować okoliczności podawane przez obwinionego
w piśmie nadesłanym tuż przed rozprawą w dniu 16 kwietnia 2014 r. Dla
odparcia tego argumentu wystarczające jest przypomnienie prezentowanego w
orzecznictwie stanowiska, że sąd nie ma obowiązku upewniania się przed
przystąpieniem do czynności procesowej, czy nie zaszły powody
usprawiedliwiające niestawiennictwo strony, lecz obowiązek
usprawiedliwienia niestawiennictwa obciąża wzywanego bez potrzeby
jakichkolwiek dodatkowych wezwań ze strony organu procesowego (zob. np.
postanowienia SA w Krakowie: z dnia 24 stycznia 2001 r., II AKz 28/01, KZS
2001, z. 1, poz. 28; z dnia 9 listopada 2006 r., II AKz 423/06, KZS 2006, z. 11,
poz. 34).
Wbrew temu, co podnosi obrońca obwinionego w kasacji, w sprawie nie
zaistniała ponadto bezwzględna przesłanka odwoławcza z art. 439 § 1 pkt 3
k.p.k. Sąd I instancji nie stwierdził bowiem, że obwiniony popełnił
przestępstwo przywłaszczenia; na fakt popełnienia przestępstwa przez
obwinionego radcę prawnego D. N. nie wskazuje opis przypisanych
obwinionego zachowań w orzeczeniu Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego
Okręgowej Izby Radców Prawnych w […] z dnia 16 kwietnia 2014 roku.
Zarzut ten był także podnoszony w odwołaniu od orzeczenia Sądu I instancji, a
argumentację na jego odparcie, zawartą w uzasadnieniu Sądu II instancji,
należy uznać za wystarczającą.
O uchyleniu zaskarżonego orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego
i przekazaniu sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w
postępowaniu odwoławczym zadecydowały jednak inne względy. Jak
wskazano już wyżej obwiniony D. N. złożył w odwołaniu od orzeczenia Sądu I
instancji wniosek o przeprowadzenie następujących dowodów[…] celem
ustalenia prawdziwych ustaleń faktycznych.
12
Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie wydał postanowienia o oddaleniu
wniosków dowodowych i nie przeprowadził żądanych dowodów. Dopiero w
pisemnych motywach swojego orzeczenia Sąd odwoławczy wskazał, że
„oddalił wszystkie wnioski dowodowe obwinionego zgłoszone w odwołaniu”
oraz że „nie odniósł się do wniosków dowodowych złożonych w piśmie z dnia
15 grudnia 2014 r., gdyż wnioski te zostały złożone już po upływie terminu do
złożenia odwołania”. Tego rodzaju postąpienie należy ocenić jako oczywiście
nieprawidłowe i w efekcie skutkujące koniecznością wydania przez Sąd
Najwyższy orzeczenia o charakterze kasatoryjnym.
Odnosząc się bowiem w pierwszej kolejności do kwestii nieodniesienia
się do wniosków dowodowych złożonych w piśmie obwinionego z dnia 15
grudnia 2014 r. wskazać należy, iż takie postąpienie Sądu odwoławczego jest o
tyle zaskakujące, że w następnym zdaniu uzasadnienia Sąd ten przyznaje, iż w
postępowaniu dyscyplinarnym nie ma przeszkód, aby strona zgłosiła wniosek
dowodowy dopiero w postępowaniu odwoławczym. To zaś czyni koniecznym
przypomnienie, że na przeszkodzie złożeniu wniosku dowodowego w
postępowaniu odwoławczym nie stoi żaden termin prekluzyjny. Wniosku
dowodowego nie można więc zignorować na tej tylko podstawie, że zgłoszono
go dopiero w postępowaniu przed drugą instancją. Wprawdzie sąd
odwoławczy nie przeprowadza postępowania dowodowego co do istoty
sprawy (art. 452 § 1 k.p.k. w brzmieniu do dnia 1 lipca 2015 r.), jednak może
przeprowadzić dowód na rozprawie, jeśli nie jest konieczne przeprowadzenie
na nowo przewodu w całości lub w znacznej części (art. 452 § 2 k.p.k. w
brzmieniu do dnia 1 lipca 2015 r.). Jeśli zatem strona zgłasza dowód w
apelacji, w innym piśmie procesowym złożonym w toku postępowania
międzyinstancyjnego lub nawet dopiero na rozprawie odwoławczej, to sąd
drugiej instancji powinien – jeśli nie dostrzega potrzeby jego uwzględnienia –
oddalić ten dowód według podobnych zasad, co sąd meriti, a więc tylko w
13
wypadkach wskazanych w art. 170 § 1 k.p.k. (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 października 2010 r., LEX nr 610173; postanowienia
Sądu Najwyższego: z dnia 21 stycznia 2009 r., V KK 231/08, LEX nr 486539; z
dnia 11 maja 2006 r., III KK 452/05, LEX nr 183004), albo też uchylić
zaskarżone orzeczenie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, jeśli
uznaje, że on sam nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do
istoty sprawy. W czasie orzekania bowiem przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny –
co już podniesiono wyżej – nie obowiązywały uregulowania przyjęte w treści
obecnie obowiązujących przepisów art. 427 § 3 k.p.k., art. 452 § 2 k.p.k. oraz
art. 437 § 2 k.p.k.
Co do „oddalenia” wniosków dowodowych zgłoszonych w odwołaniu
od orzeczenia Sądu I instancji, to wskazać należy, że uzasadnienie orzeczenia
nie jest właściwym miejscem na wskazywanie powodów oddalenia wniosków
dowodowych. Samo zresztą pisemne uzasadnienie orzeczenia jest sporządzane
– co oczywiste – po wydaniu orzeczenia, a przecież, co równie oczywiste,
ewentualne oddalenie wniosków dowodowych winno nastąpić przed
wydaniem samego orzeczenia. Skoro więc Sąd odwoławczy uznał, że należy
oddalić złożone w odwołaniu wnioski dowodowe, to winien wydać
postanowienie o oddaleniu wniosków dowodowych, co mogło nastąpić
zarówno przed rozprawą apelacyjną na posiedzeniu, a także na rozprawie
apelacyjnej (art. 368 k.p.k. w zw. z art. 458 k.p.k.). Postanowienie takie
powinno zawierać, zgodnie z art. 94 § 1 pkt 5 k.p.k., uzasadnienie wskazujące
podstawę oddalenia wniosków, a także argumenty przemawiające za takim
rozstrzygnięciem (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca
2003 r., III KK 65/02, LEX nr 78833).
Procedując natomiast w powyższy sposób Wyższy Sąd Dyscyplinarny
rażąco naruszył przepisy prawa procesowego, a w szczególności art. 170 § 3
k.p.k., który bezwzględnie obligował Sąd odwoławczy do wydania
14
postanowienia o oddaleniu wniosków dowodowych. O ile naruszenie tego
przepisu nie zostało wprost podniesione w kasacji, to mankament ten nie może
przesądzać o dyskwalifikacji tego zarzutu, skoro nie stanowi przekroczenia
granic zarzutu rozpoznanie tego samego uchybienia, które podnosi i kontestuje
autor kasacji, tyle tylko, że wskazując mniej adekwatny dla oceny tego
uchybienia przepis prawa (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5
października 2010 r., LEX nr 610173). Obrońca obwinionego radcy prawnego
D. N. podniósł natomiast zasadnie w kasacji, że polska procedura karna nie zna
zawitych terminów do składania wniosków dowodowych, wskazał także na
nieprawidłowe „oddalenie” wniosków dowodowych obwinionego.
Niewątpliwie wyżej opisane uchybienie Wyższego Sądu
Dyscyplinarnego miało charakter rażący i mogło mieć istotny wpływ na treść
zaskarżonego kasacją orzeczenia, gdyż powodowało ograniczenie prawa
obwinionego do obrony i mogło prowadzić do naruszenia zasady rzetelnego
procesu, uregulowanej w art. 6 ust. 3 lit. d Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności, skoro pozbawiało obwinionego
zarówno możliwości przeprowadzenia dowodów, jak i poznania przesłanek
stanowiska sądu odwoławczego w tej kwestii (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 11 lipca 2006 r., III KK 440/05, LEX nr 193014).
Wyżej stwierdzone uchybienia są wystarczające do wydania przez Sąd
Najwyższy orzeczenia kasatoryjnego (art. 436 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Jednocześnie odnoszenie się do pozostałych zarzutów i argumentów kasacji
obrońcy obwinionego należy uznać za przedwczesne, skoro stanowią one
konsekwencję nieodniesienia się do złożonych przez obwinionego wniosków
dowodowych.
W toku ponownego rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym
Wyższy Sąd Dyscyplinarny związany będzie przedstawionymi zapatrywaniami
prawnymi i wskazaniami co do dalszego procedowania. W pierwszym rzędzie
15
Sąd ten winien wydać postanowienie w przedmiocie złożonych przez
obwinionego wniosków dowodowych i w wypadku odmowy ich dopuszczenia
wyczerpująco uzasadnić swoje stanowisko w tej kwestii wraz ze wskazaniem
podstawy prawnej tej decyzji. W przypadku natomiast, gdyby Wyższy Sąd
Dyscyplinarny zdecydował o dopuszczeniu wnioskowanych dowodów, to
winien dowody te ocenić w ścisłym związku z dotychczas przeprowadzonymi
dowodami.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.
kc