Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 105/16
POSTANOWIENIE
Dnia 13 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Andrzej Stępka
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu bez udziału stron
w dniu 13 kwietnia 2016 r.,
w sprawie E. P. i T. P.
skazanych z art. 270 § 1 k.k., art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.,
kwestii dopuszczalności kasacji obrońców skazanych
od wyroku Sądu Okręgowego w T. z dnia 3 listopada 2011 r., utrzymującego w
mocy wyrok Sądu Rejonowego w T. z dnia 4 marca 2011 r., - w zakresie
orzeczenia o winie;
oraz od wyroków Sądu Okręgowego w T. z dnia 24 kwietnia 2015 r., oraz z dnia 25
czerwca 2015 r., utrzymujących w mocy wyrok Sądu Rejonowego w T. z dnia 10
października 2014 r., kolejno wobec oskarżonych E.P. i T. P.;
na podstawie art. 531 § 1 k.p.k. w zw. z art. 530 § 2 k.p.k.
p o s t a n o w i ł:
I. pozostawić bez rozpoznania kasacje obrońców skazanych;
II. kosztami sądowymi za postępowanie kasacyjne obciążyć
skazanych.
UZASADNIENIE
W przedmiotowej sprawie, wyrokiem Sądu Rejonowego w T. z dnia 4 marca
2011 r., oskarżeni E. P. i T. P. zostali uznani winnymi tego, że w okresie od 21 do
22 lipca 2009 r. w T., działając wspólnie i w porozumieniu, w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej, podrobili w celu użycia za autentyczny, dokument -
„zaświadczenie o zarobkach” - wystawiony rzekomo przez Kurię Diecezjalną […]
dla księdza T. P., w ten sposób, że E. P. wypisała treść przedmiotowego
2
zaświadczenia oraz podpisała się nazwiskiem „K. K.”, natomiast T. P. dokonał
sfałszowania pieczęci Kurii Diecezjalnej, a następnie przedmiotowy falsyfikat T. P.
przedłożył w dniu 22 lipca 2009 r. w siedzibie Banku Spółdzielczego w B., Oddział,
celem uzyskania kredytu konsumpcyjnego gotówkowego w kwocie 93.925 zł – a
więc uznano ich za winnych popełnienia występku z art. 270 § 1 k.k. i art. 297 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Za to przestępstwo wymierzono im kary po 4 miesiące pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na dwuletni okres próby. Wobec
oskarżonych orzeczono także kary grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po
15 zł każda w stosunku do T. P. oraz 100 stawek dziennych w wysokości po 30 zł
każda w stosunku do E.P.
Na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora, obrońcę oskarżonej P.
oraz osobistej oskarżonego P., Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 3 listopada
2011 r., uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej orzeczenia o karze
wymierzonej każdemu z oskarżonych i w tym zakresie sprawę przekazał do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. W pozostałym zakresie –
dotyczącym winy obojga oskarżonych – zaskarżony wyrok został utrzymany w
mocy, a apelacje oskarżonego i obrońcy oskarżonej uznano za oczywiście
bezzasadne.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie dotyczącym kary, Sąd
Rejonowy w T. wyrokiem z dnia 10 października 2014 r., wymierzył oskarżonym T.
P. i E. P. kary po 4 miesiące pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
ich wykonania na dwuletni okres próby. Nadto orzekł wobec oskarżonych kary
grzywny w wysokości po 100 stawek dziennych, przy czym w stosunku do T. P.
przyjął, że wysokość jednej stawki wynosi 15 zł, a w przypadku E.P. 30 zł.
Apelacje od tego orzeczenia wywiedli osobiście oskarżeni, ich obrońcy oraz
prokurator. W postępowaniu odwoławczym sprawę oskarżonego P. wyłączono do
odrębnego postępowania (k. 1480v, tom VIII), toteż w stosunku do obydwojga
oskarżonych zapadły niezależnie dwa wyroki Sądu II instancji. Wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 10 października 2014 r. został utrzymany w mocy wyrokami
Sądu Okręgowego - z dnia 24 kwietnia 2015 r., w stosunku do E.P. oraz z dnia 25
3
czerwca 2015 r., w stosunku do T. P., przy czym wszystkie wniesione apelacje
zostały uznane za oczywiście bezzasadne.
Kasacje od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada 2011 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego z dnia 4 marca 2011 r., w zakresie
orzeczenia o winie oraz od wyroków Sądu Okręgowego z dnia 24 kwietnia 2015 r.,
oraz z dnia 25 czerwca 2015 r., utrzymujących w mocy wyrok Sądu Rejonowego z
dnia 10 października 2014 r., wnieśli obrońcy skazanych.
Obrońca skazanej E. P. zarzuciła na podstawie art. 519 k.p.k. i art. 523 § 1
k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi Sądu odwoławczego:
1/ naruszenie art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 40 § 1 pkt. 3 k.p.k.
stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą, a polegające na tym, że w
wydaniu przez Sąd Okręgowy wyroków z dnia 3 listopada 2011 r. oraz z dnia 24
kwietnia 2015 r. brał udział Sędzia Sądu Okręgowego podlegający wyłączeniu z
mocy ustawy (a to na podstawie art. 40 § 1 pkt 3 k.p.k.);
2/ rażące naruszenie art. 438 pkt 2 k.p.k., mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie:
- art. 7 k.p.k. i art. 6 k.p.k. poprzez bezpodstawne odmówienie poszukiwania
i badania okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonej E.P., wskutek
odmowy wyrażenia zgody przez Sąd ad quem na zapoznanie się przez biegłego
sądowego z listy sądowej Sądu Okręgowego w T. z dziedziny grafometrii i pisma
ręcznego P. K. z aktami sprawy w zakresie zbadania dokumentu w postaci
„zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach” i uniemożliwienie w ten sposób
skutecznej obrony oskarżonej;
- art. 201 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie zarzutu stawianego Sądowi I
instancji w zakresie bezpodstawnego oddalenia wniosku dowodowego o powołanie
innego biegłego z zakresu grafometrii i pisma ręcznego;
3/ naruszenie art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. poprzez pozbawienie oskarżonej
prawa do obrony, a mianowicie do udziału w rozprawie odwoławczej przed Sądem
Okręgowym w T. w dniu 24 kwietnia 2015 r., na której zapadło orzeczenie o
utrzymaniu w mocy odnośnie do oskarżonej E. P. wyroku Sądu Rejonowego w T. z
dnia 10 października 2014 r.;
4
4/ rażącą niewspółmierność kary wyrażającą się w jej nadmiernej surowości,
poprzez wymierzenie oskarżonej kary 4 miesięcy pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby lat 2 oraz wobec
wymierzenia grzywny w sytuacji, gdy całokształt okoliczności zezwalał na
skorzystanie z instytucji warunkowego umorzenia postępowania.
W konkluzji autorka kasacji wniosła o uchylenie pkt II wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 3 listopada 2011 r. 11 (w części utrzymującej w mocy wyrok
Sądu I instancji) oraz uchylenie w całości wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24
kwietnia 2015 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w postępowaniu odwoławczym, ewentualnie, w razie uznania
oczywistej niesłuszności skazania, zmianę wyroku poprzez uniewinnienie skazanej.
Obrońca skazanego T. P. oparł podstawy kasacji o przepisy art. 519 k.p.k. i
523 k.p.k. i zarzucił wyrokowi Sądu odwoławczego:
1/ rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie art. 438 pkt
2 k.p.k., a mianowicie:
- art. 7 k.p.k. i art. 6 k.p.k. polegające na bezpodstawnej odmowie
poszukiwania i badania okoliczności przemawiających na korzyść T. P., poprzez
odmowę udzielenia zgody na zapoznanie się z aktami sprawy o sygn. IX Ka …/11
w części dotyczącej zaświadczenia o zatrudnieniu i zarobkach, przez co
uniemożliwiono skazanemu skuteczną obronę oraz uchybiono zasadzie swobodnej,
wszechstronnej, oceny dowodów;
- art 201 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie zarzutu stawianego sądowi I
instancji, to jest, bezpodstawnego nieuwzględnienia wniosku dowodowego o
powołanie drugiego biegłego z zakresu grafometrii i pisma ręcznego.
2/ naruszenie art. 439 § 1 k.p.k. w zw z art. 40 § 1 pkt 3 k.p.k., wobec
wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej polegającej na tym, że w
wydaniu wyroku brał udział Sędzia Sądu Okręgowego podlegający wyłączeniu z
mocy prawa.
3/ kasacja zarzucała również na podstawie art. 438 pkt 4 k.p.k. rażącą
niewspółmierność kary, polegającą na skazaniu T. P. na karę 4 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby
5
2 lat i wymierzeniu grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, przy ustaleniu, że
wysokość jednej stawki wynosi kwotę 15 zł.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 3
listopada 2011 r. w zakresie punktu II, uchylenie w całości wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 25 czerwca 2015 r. 5 i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w postępowaniu odwoławczym, ewentualnie, w
przypadku uznania T. P. za niesłusznie skazanego, zmianę wyroku poprzez jego
uniewinnienie.
W pisemnej odpowiedzi na kasacje prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł
o oddalenie kasacji obrońcy E. P. jako oczywiście bezzasadnej, natomiast w
odniesieniu do kasacji wywiedzionej przez obrońcę skazanego T. P. wniósł o jej
oddalenie jako oczywiście bezzasadnej w odniesieniu do wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 3 listopada 2011 r., oraz o pozostawienie bez rozpoznania
kasacji w zakresie dotyczącym wyroku Sądu Okręgowego z dnia 25 czerwca 2015
r., z uwagi na jej niedopuszczalność z mocy ustawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacje wniesione przez obrońców skazanych są niedopuszczalne z mocy
ustawy i podlegają pozostawieniu bez rozpoznania w trybie art. 531 § 1 k.p.k.
Tytułem wstępu wskazać należy, że norma art. 523 § 1 i 2 k.p.k. zawiera
swego rodzaju katalog spraw, w których kasacja może być wniesiona przez strony.
Jak stanowi art. 523 § 1 k.p.k., kasacja może być wniesiona tylko z powodu
uchybień wymienionych w art. 439 lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli
mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, przy czym kasacja nie może być
wniesiona wyłącznie z powodu niewspółmierności kary. Strona nie może również
wnieść kasacji na podstawie zarzutu naruszenia art. 440 k.p.k. Z kolei w § 2 tego
przepisu ustawodawca wskazał, że kasację na korzyść oskarżonego można wnieść
jedynie w razie skazania za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Mając zatem na uwadze treść rozstrzygnięć w zakresie wymierzonych
skazanym kar, całkowicie niedopuszczalne z mocy ustawy są zarzuty z pkt II, III i V
kasacji obrońcy skazanej E. P. oraz zarzuty z pkt 1, 2, i 4 kasacji obrońcy
skazanego T. P., skoro obydwoje zostali prawomocnie skazani na karę
6
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. W takich
przypadkach kasacja strony jest dopuszczalna jedynie wówczas, gdy zostanie
wniesiona z powodu uchybień wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k. (art. 523 § 2 w zw.
z § 4 pkt 1 k.p.k.). Fakt ten oznacza jednak, że wówczas w kasacji można podnosić
wyłącznie uchybienia, o jakich mowa w art. 439 § 1 k.p.k., lecz żadne inne
naruszenia nie mogą być przedmiotem skargi nadzwyczajnej. W tej sytuacji,
podniesione w obydwu kasacjach zarzuty dotyczące naruszenia przepisów art. 7
k.p.k., art. 6 k.p.k. oraz art. 201 k.p.k., czy też niewspółmierności kary, są
niedopuszczalne z mocy ustawy i w tym zakresie należało pozostawić obydwie
kasacje bez rozpoznania, a to zgodnie z art. 531 § 1 zd. 1 k.p.k. w zw. z art. 530 §
2 i art 430 § 1 k.p.k. w zw. z art. 429 § 1 k.p.k.
Ponieważ jednak w kasacjach podniesiono dodatkowo wystąpienie
bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 k.p.k. w zw. z art. 40 § 1 pkt 3
k.p.k., również w tym przypadku należało rozważyć kwestię dopuszczalności
kasacji, a to wobec specyficznej sytuacji procesowej, jaka wystąpiła w
przedmiotowej sprawie. Wypada przypomnieć, że zarzuty te zostały sformułowany
w kasacjach w odniesieniu do wyroku Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada 2011 r.,
oraz wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24 kwietnia 2015 r., gdyż w ich wydaniu
brał udział sędzia Sądu Okręgowego R.S. Pierwszym ze wskazanych orzeczeń
utrzymano w mocy wyrok Sądu I instancji w zakresie winy oskarżonych, natomiast
uchylono rozstrzygnięcie co do kary i w tej części przekazano sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
W tym kontekście, pojawiło się zatem pytanie, czy kasacja w zakresie
odnoszącym się do wyroku Sądu Okręgowego z dnia 3 listopada 2011 r., jest
niedopuszczalna z uwagi na upływ terminu do jej wniesienia, czy też o jej
niedopuszczalności stanowi pozorne sformułowanie zarzutu naruszenia
bezwzględnej przyczyny odwoławczej. W orzecznictwie Sądu Najwyższego istnieją
dwa rozbieżne stanowiska w kwestii uznania dopuszczalności kasacji od
orzeczenia o winie skazanego, w sytuacji, gdy toczy się ponowne postępowanie na
skutek uchylenia orzeczenia o karze. Z jednej strony wskazuje się, że kasacja od
wyroku sądu odwoławczego, utrzymującego lub zmieniającego wyrok sądu I
instancji zapadły po ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie dotyczącym
7
wymiaru kary, także będzie musiała ograniczyć się do kreowania zarzutów
rażącego naruszenia prawa, do jakiego doszło na etapie postępowania sądowego,
toczącego się dopiero po uchyleniu rozstrzygnięcia o karze. Skarżący nie będzie
natomiast mógł wskazywać uchybień, jakich dopuścił się sąd odwoławczy,
utrzymujący w mocy rozstrzygnięcie w przedmiocie przypisania oskarżonemu
sprawstwa i winy, nawet jeżeli do takich uchybień by doszło (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2007 r., III KK 46/06, OSNKW 2008, z. 4, poz.
24). Pogląd przeciwny uznaje z kolei, że prawomocne rozstrzygnięcie o uznaniu
winy oskarżonego co do przestępstwa zarzuconego mu w akcie oskarżenia, przy
braku orzeczenia o karze (art. 442 § 1 zd. 2 k.p.k.), nie kończy postępowania w
zakresie rozstrzygnięcia co do odpowiedzialności karnej oskarżonego, a zatem w
postępowaniu prowadzonym w zakresie orzeczenia o karze nie stanowi przeszkody
procesowej ne bis in idem; przeszkodę taką tworzy tylko łącznie z prawomocnym
orzeczeniem co do kary (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 marca
2011 r., II KK 244/10, OSNKW 2011, z. 5, poz. 46). Co więcej, uznaje się, że w
wypadku uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji w zakresie orzeczenia o karze,
przy utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku co do winy, rozstrzygnięcie sądu
odwoławczego w zakresie winy oskarżonego może być poddane kontroli kasacyjnej
dopiero po uprawomocnieniu się wyroku sądu odwoławczego rozstrzygającego co
do kary wymierzonej oskarżonemu, albowiem dopiero wówczas spełniony jest
warunek wydania wyroku kończącego postępowanie (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r., sygn. akt V KZ 79/11, OSNKW 2012, z. 3,
poz. 31).
Sąd Najwyższy procedując w niniejszej sprawie przychyla się do drugiego z
poglądów uznając, że co do zasady, strona ma prawo do wniesienia kasacji od
wyroku sądu odwoławczego w zakresie winy, przy braku orzeczenia o karze, co do
której rozstrzygnięto przy ponownym postępowaniu. W związku z powyższym,
rozważając dopuszczalność skarg kasacyjnych we wskazanym zakresie, Sąd
Najwyższy uznał za konieczną ich analizę pod kątem wskazanego naruszenia art.
439 k.p.k. - i w tym też aspekcie badał dopuszczalność wniesienia kasacji.
Autorzy obu skarg dopatrują się naruszenia przepisu art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.
w zw. z art. 40 § 1 pkt 3 k.p.k., w tej okoliczności, że w instancji odwoławczej
8
orzekał sędzia podlegający wyłączeniu z mocy prawa, a to na skutek udziału w
składzie Sądu Okręgowego w T. procedującego w dniu 3 listopada 2011 r.,
sędziego Sądu Okręgowego R. S. – w ocenie autorów kasacji, brata księdza R. S.
– dostojnika Diecezji […]. Skarżący nie wskazują przy tym jakichkolwiek dowodów,
które potwierdzałyby wysuniętą przez nich tezę o rzekomym pokrewieństwie
sędziego orzekającego z duchownym R. S. Tymczasem w aktach sprawy znajduje
się oświadczenie z dnia 29 grudnia 2015 r. sporządzone przez sędziego R. S., w
którym wskazał, że ksiądz R. S. nie jest jego bratem, a także, iż żaden z jego braci
nie jest duchownym, jak również, że nie jest krewnym innego urzędnika kurii […]. W
tej sytuacji, skoro autorzy skarg powołując się tylko na zbieżność nazwisk sędziego
wchodzącego w skład Sądu odwoławczego oraz duchownego Diecezji […], w
żadnej mierze nie wykazali, by zachodziła przesłanka z art. 40 § 1 pkt 3 k.p.k., nie
można skutecznie wywodzić wystąpienia uchybienia z art. 439 § 1 pkt 1 k.p.k.
Jako pozorny jawi się także drugi zarzut z kręgu bezwzględnych przyczyn
odwoławczych – art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k., podniesiony przez obrońcę skazanej E.
P. Obrońca odnosi ów zarzut do sposobu procedowania Sądu Okręgowego w dniu
24 kwietnia 2015 r. wskazując, że oskarżona została pozbawiona prawa do obrony,
a mianowicie udziału w rozprawie odwoławczej. W uzasadnieniu kasacji skarżący w
sposób szczegółowy odniósł się do kwestii związanej z przedłożonym przez
oskarżoną w dniu rozprawy apelacyjnej pismem o wznowienie przewodu sądowego
i wyznaczenie nowego terminu rozprawy wraz z wyjaśnieniem przyczyn
nieobecności na rozprawie w dniu 24 kwietnia 2015 r. Skarżący zarzucił, że
pomimo przedłożenia pisma sędziemu, nie zostały podjęte w tym zakresie żadne
czynności. Dokonał również szerokich rozważań, co do możliwości ogłoszenia
przez Sąd odwoławczy wyroku o godzinie wskazanej w protokole rozprawy,
zgłaszając w tej materii wątpliwości i wyrażając przekonanie, że nastąpiło to
znacznie później.
Odpowiadając na tak postawiony zarzut należy stwierdzić, że istotnie z akt
sprawy wynika, iż w dniu rozprawy wpłynęło pismo oskarżonej, jednak nie nastąpiło
to - jak wskazuje się w kasacji, - „w międzyczasie”, to jest pomiędzy rozprawą, a
ogłoszeniem wyroku, ale już po godzinie, kiedy wyznaczono termin ogłoszenia
wyroku. Z pieczęci biura podawczego Sądu Okręgowego wynika jednoznacznie, że
9
pismo zostało zarejestrowane o godz. 13.25 (k. 1484, t. VIII). Nie dziwi zatem fakt,
że znajduje się na nim jedynie adnotacja o zapoznaniu się z jego treścią przez
sędziego oraz jego podpis. Brak jest podstaw, aby podważać prawidłowość
sporządzonego protokołu, z którego wynika, że na ogłoszenie wyroku sprawę
wywołano o godz. 13.00 i zakończono o godz. 13.30. Trzeba też podnieść, że
pomimo powoływania się na problemy zdrowotne, oskarżona nie przedłożyła
wówczas żadnego zaświadczenia lekarskiego. A zatem przywołane przez
skarżącego argumenty nie wskazują w żadnym stopniu, aby doszło do uchybienia,
o jakim mowa w art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, że w sytuacjach, gdy ma
miejsce bezpodstawne dopatrywanie się w określonej sytuacji procesowej
uchybienia z kręgu tzw. bezwzględnych przyczyn odwoławczych, które bez
wątpienia nie stanowi uchybienia, o jakim mowa w art. 439 § 1 k.p.k., to kasacja
taka również jest niedopuszczalna z mocy ustawy (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z dnia 11 grudnia 2013 r., IV KK 402/13, OSNKW 2014, z. 5, poz. 39;
z dnia 10 grudnia 2014 r., IV KK 215/14, OSNKW 2015, z. 5, poz. 43).
Reasumując należy stwierdzić, że w przedmiotowej sprawie obydwie kasacje
nie powinny być w ogóle przyjęte, a skoro do takiego przyjęcia doszło, należało
pozostawić je bez rozpoznania.
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w części dyspozytywnej
postanowienia.
kc