Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 56/16
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 czerwca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Jerzy Grubba (sprawozdawca)
Protokolant Małgorzata Sobieszczańska
przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Jacka Radoniewicza,
w sprawie K. K.
wnioskodawcy w przedmiocie odszkodowania
za niesłuszne tymczasowe aresztowanie
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 czerwca 2016 r.,
kasacji, wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 4 grudnia 2015 r.,
zmieniającego wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 13 lipca 2015 r.,
uchyla wyrok w zaskarżonej części (pkt I) i w tym zakresie
sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu.
2
UZASADNIENIE
K. K. w dniu 29 kwietnia 2015r. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od Skarbu
Państwa odszkodowania w kwocie iloczynu 0,76% przeciętnego wynagrodzenia w
sektorze przedsiębiorstw według komunikatu Prezesa Głównego Urzędu
Statystycznego ogłoszonego za ostatni miesiąc przed datą ogłoszenia wyroku w
sprawie i za 26 miesięcy (tj. okresu, w jakim wnioskodawca pozostawał bez pracy),
a także o zasądzenie odpowiedniej kwoty tytułem zadośćuczynienia wraz z
odsetkami ustawowymi od dnia wydania orzeczenia do dnia zapłaty.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 13 lipca 2015r. zasądził od Skarbu
Państwa na rzecz wnioskodawcy kwotę 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania
oraz kwotę 79.082,64 zł. tytułem odszkodowania, wraz z ustawowymi odsetkami od
dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty. W pozostałej części wniosek
oddalił, kosztami postępowania obciążając Skarb Państwa.
Orzeczenie to zaskarżył prokurator podnosząc w apelacji zarzuty:
1. obrazy przepisów postępowania, a w szczególności art. 4 i 7 k.p.k., art.
366§1 k.p.k., polegającej na nienależytym rozważeniu całokształtu okoliczności
ujawnionych na rozprawie i niewyjaśnieniu wszystkich istotnych okoliczności
sprawy, w tym bezkrytycznym oparciu się na zeznaniach wnioskodawcy, bez próby
weryfikacji i oceny tegoż dowodu zgodnie z zasadami wiedzy i doświadczenia
życiowego oraz nieprawidłowe wyliczenie szkody w związku z zastosowaniem
wobec wnioskodawcy tymczasowego aresztowania;
2. błąd w ustaleniach faktycznych przyjęty za podstawę orzeczenia i mający
wpływ na jego treść, a polegający na niezasadnym przyjęciu kwoty 79.082,64 zł
tytułem odszkodowania za okres tymczasowego aresztowania od dnia 14 kwietnia
1983 r. do dnia 23 lipca 1983 r. i okres pozostania bez pracy - tj. łącznie za 26
miesięcy.
Podnosząc powyższe skarżący wniósł o uchylenie wyroku w części
dotyczącej odszkodowania i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego
rozpoznania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 4 grudnia 2015r. zmienił zaskarżony wyrok
w ten sposób, że wysokość zasądzonego od Skarbu Państwa odszkodowania
obniżył do kwoty 12. 166 zł i 56 gr. W pozostałej części wyrok utrzymał w mocy.
3
Orzeczenie to zaskarżył kasacją pełnomocnik wnioskodawcy, podnosząc w
niej zarzut:
- mającego istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, rażącego
naruszenia art. 8 ust.1 ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec
osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego w zw. z art. 361§1 k.c. i w zw. z art. 66§1 i 3 Kodeksu pracy w brzmieniu
z 1 stycznia 1983r. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie,
polegające na przyjęciu, iż w przypadku wnioskodawcy szkoda wynikająca dlań z
wydania i wykonania postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz o umorzeniu
postępowania na mocy amnestii nie obejmuje utraty przez wnioskodawcę
dochodów z pracy w okresie od zwolnienia go z aresztu do ponownego przyjęcia do
pracy u tego samego pracodawcy (Poczta Polska) mimo, iż zwolnienie
wnioskodawcy z pracy nastąpiło w związku z ponad trzymiesięcznym
wykonywaniem postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania – art.
66§1 Kodeksu pracy w brzmieniu z daty 1 stycznia 1983 roku, albowiem, jak
błędnie orzekł zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny, pozbawienie wnioskodawcy
możliwości osiągania dochodów z pracy w przedsiębiorstwie Poczta Polska w
wyniku zwolnienia z pracy wyłącznie na skutek aresztowania wnioskodawcy i
odmowy przyjęcia po zwolnieniu z aresztu warunkowanej wyłącznie treścią art.
66§3 Kodeksu pracy w brzmieniu z daty 1 stycznia 1983 roku, rzekomo nie
spełniało przesłanki normalnego (adekwatnego) i bezpośredniego związku z
powstałą tak szkodą, podczas, gdy prawidłowo przeprowadzona wykładnia i
zastosowanie powołanych przepisów prawa materialnego wiodą do wniosku
dokładnie przeciwnego, a to rażące uchybienie przepisom prawa materialnego
miało decydujący wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a tym samym na wynik
sprawy.
Podnosząc powyższe pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut podniesiony w kasacji ocenić należy jako zasadny.
Jak słusznie wskazał skarżący, art. 8 ust.1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o
uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
4
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34, poz. 149
ze zm.) jednoznacznie wskazuje, że osobie, co do której stwierdzono nieważność
orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu przysługuje od Skarbu Państwa
odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
wynikłe z wykonania tego orzeczenia.
W istocie na tym przypomnieniu można by zakończyć niniejsze rozważania –
przepis ten, jak wynika z przytoczonego powyżej fragmentu, nie ogranicza bowiem
odpowiedzialności Skarbu Państwa do okresu trwania pozbawienia wolności, czy
stosowania tymczasowego aresztowania lub internowania, lecz jednoznacznie
wskazuje również na następstwa wynikłe z tych zdarzeń, w takim zakresie, w jakim
miały one bezpośredni związek z wykonywaniem uznanego za nieważne
orzeczenia. Wskazywał na to wielokrotnie Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach, a
najczęstsza sytuacja, w której reguła ta ma zastosowanie, wiąże się z
przyznawaniem podwyższonego zadośćuczynienia za pogorszenie się stanu
zdrowia wnioskodawcy (już podczas pobytu „na wolności”) wynikłego z warunków,
w jakich przebywał w trakcie pozbawienia wolności.
Na gruncie niniejszej sprawy odróżnić trzeba dwie sytuacje: pierwszą, kiedy
niemożność podjęcia zatrudnienia wynika z represji władzy wobec wnioskodawcy i
drugą, kiedy utrata pracy jest bezpośrednim następstwem pozbawienia wolności. W
niniejszej sprawie zaistniała ta druga sytuacja (przynajmniej przez pewien okres),
bowiem umowa o pracę z wnioskodawcą wygasła w oparciu o art. 66 § 1 kodeksu
pracy, który nakazywał takie rozstrzygniecie, w sytuacji, gdy tymczasowe
aresztowanie trwało dłużej niż trzy miesiące (Dz. U. z 1974r., nr 24, poz.141).
Jednocześnie warto zwrócić uwagę na kolejne paragrafy tego przepisu, gdzie
wskazywano, że: zakład pracy, pomimo wygaśnięcia umowy o pracę z powodu
tymczasowego aresztowania, jest obowiązany ponownie zatrudnić pracownika,
jeżeli postępowanie karne zostało umorzone lub gdy zapadł wyrok uniewinniający,
a pracownik zgłosił swój powrót do pracy w ciągu 7 dni od uprawomocnienia się
orzeczenia (§2) oraz że: przepisów § 2 nie stosuje się w przypadku, gdy
postępowanie karne umorzono z powodu amnestii (§3).
Jak wynika z powyższego, „zwolnienie” wnioskodawcy z pracy nie było
wynikiem szykan stosowanych wobec niego, a więc dalszych represji niezależnych
5
od wcześniejszego tymczasowego aresztowania, lecz wpisywało się w ówcześnie
obowiązujący system prawny i było naturalną konsekwencją stosowania ówcześnie
obowiązujących przepisów prawa pracy.
Oczywiście, powyższa konstatacja, nie musi dotyczyć całego okresu
pozostawania wnioskodawcy bez zatrudnienia, gdyż z czasem, dla tego stanu
rzeczy, decydujące mogły okazać się inne przyczyny – choćby wskazywane wyżej
represje, które mogły spowodować niepodpisanie umowy o pracę na czas
nieokreślony (co sugeruje oskarżyciel w uzasadnieniu apelacji), lecz powyższe
zależy już od dokonanych w tym zakresie ustaleń faktycznych, których obecnie
brak.
Zupełnie odrębną kwestią jest zaś to, czy przyznanie przez Sąd Apelacyjny
odszkodowania za utracone zarobki w okresie faktycznego wykonywania
tymczasowego aresztowania, poprzedziło ustalenie, czy wnioskodawca w tym
czasie otrzymywał należne mu wynagrodzenie od pracodawcy. Powyższe
zagadnienie trzeba jednak będzie postrzegać poprzez pryzmat ograniczeń
wynikających z kierunku wywiedzionej kasacji.
W tej sytuacji, skoro zarzut podniesiony w kasacji ocenić należało jako w
pełni zasadny, orzeczenie należało uchylić w zaskarżonej części (a nie, jak wnosił
pełnomocnik, w całości, bo oznaczałoby to wszak uchylenie również tej części
orzeczenia, którą utrzymano w mocy rozstrzygnięcia Sądu I instancji) i w tym
zakresie przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd Odwoławczy powinien
powtórnie ocenić wnioskowania Sądu Okręgowego i przedstawione w tym zakresie
zarzuty apelującego.
Kierując się przedstawionymi względami Sąd Najwyższy orzekł, jak na
wstępie.
kc