Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 266/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa A. J.
przeciwko P. o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 grudnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 r. oddalił apelację
pozwanego P. od wyroku Sądu Rejonowego zasądzającego od pozwanego na
rzecz powoda A. J. kwotę 66744,47 zł z odsetkami tytułem wynagrodzenia za
korzystanie z bliżej określonych działek gruntu, w latach 2001 do 2004, których
powód jest współwłaścicielem.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego - oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 224 § 2 k.c.
w zw. z art. 225 i 6 k.c., i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest, na skutek zarzutów
kasacyjnych, legitymacja bierna pozwanego. Twierdzenie o braku tej legitymacji
skarżący wywodzi z okoliczności, że działki gruntu, za korzystanie z których
zasądzono wynagrodzenie, oddał działkowcom.
Rozstrzygnięcie powyższego zagadnienia wymaga przypomnienia,
że w sprawie o wydanie nieruchomości, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 marca
2005 r., II CK 526/04 (OSNC 2006, nr 2, poz. 37), podkreślił (w tezie redakcyjnej),
że „Polski Związek Działkowców, któremu oddano w nieodpłatne użytkowanie
grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub gminy, może – zgodnie z art. 121
ust. 1 ustawy z dnia 6 maja 1981 r. o pracowniczych ogrodach działkowych (jedn.
tekst: Dz. U. z 1996 r. Nr 85, poz. 390 ze zm.) - przenieść na osobę fizyczną
będącą członkiem Związku uprawnienie do wykonywania użytkowania.”.
W uzasadnieniu wyjaśnił zaś, że zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 maja 1981 r.
o pracowniczych ogrodach działkowych (dalej: „u.p.o.d.”), grunty stanowiące
własność Skarbu Państwa lub gminy, przeznaczone w miejscowych planach
zagospodarowania przestrzennego pod pracownicze ogrody działkowe, przekazuje
się nieodpłatnie w użytkowanie Polskiemu Związkowi Działkowców, natomiast art. 8
ust. 2 u.p.o.d. przewiduje, że grunty te mogą być oddawane nieodpłatnie Polskiemu
Związkowi Działkowców w użytkowanie wieczyste na zasadach określonych
w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst:
3
Dz. U. z 2000 r. Nr 46, poz. 543 ze zm.). Polski Związek Działkowców jest więc
użytkownikiem, a w pewnych wypadkach użytkownikiem wieczystym gruntów
przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod
pracownicze ogrody działkowe. Na podstawie art. 121
ust. 1 u.p.o.d. Polski Związek
Działkowców ustanawia na rzecz osób fizycznych prawo użytkowania,
a w określonych w ust. 2 przypadkach może być zawarta z użytkownikiem umowa
w formie aktu notarialnego. Istnieją zatem dwa stosunki zależności - pomiędzy
właścicielem gruntu, Skarbem Państwa lub gminą, a Polskim Związkiem
Działkowców oraz pomiędzy Polskim Związkiem Działkowców a poszczególnymi
działkowcami. Charakter uprawnień służących Polskiemu Związkowi Działkowców
w stosunku do gruntów, którymi włada, nie budzi wątpliwości, Związkowi służy
bowiem albo użytkowanie wieczyste albo ograniczone prawo rzeczowe w postaci
użytkowania. Rodzaj prawa przysługującego w konkretnym przypadku Polskiemu
Związkowi Działkowców rzutuje w pewien sposób na pozycję prawną działkowca.
Nie zmienia to jednak cywilnoprawnego charakteru uprawnień do konkretnej działki.
Następnie Sąd Najwyższy w omawianym wyroku rozważył więź prawną łączącą
członka Związku z Polskim Związkiem Działkowców w kontekście jego uprawnienia
do korzystania z pracowniczego ogrodu działkowego. Podkreślił, że zależnie od
charakteru praw służących Polskiemu Związkowi Działkowców do gruntu wyróżnić
można dwie sytuacje. W pierwszej Polski Związek Działkowców jako użytkownik
wieczysty ustanawia na rzecz działkowca użytkowanie, zgodnie z art. 121
ust. 2
u.p.o.d., a działkowcowi służy wówczas ograniczone prawo rzeczowe w postaci
prawa użytkowania wydzielonej fizycznie i przyznanej mu działki. W drugiej zaś
sytuacji, w której Polskiemu Związkowi Działkowców przysługuje jedynie prawo
podmiotowe użytkowania na gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa lub
gminy, służące Polskiemu Związkowi Działkowców prawo użytkowania jest
wprawdzie ograniczonym prawem rzeczowym, ma ono jednak charakter
niezbywalny. Oznacza to, że użytkownik (Polski Związek Działkowców) nie może
go przekazać innej osobie, nie budzi jednak wątpliwości i jest powszechnie przyjęte,
tak w doktrynie, jak i w orzecznictwie, że niezbywalność prawa podmiotowego,
jakim jest użytkowanie, nie stoi na przeszkodzie przeniesieniu na osobę trzecią
uprawnienia do wykonywania użytkowania. Należy zatem uznać, że przez przydział
4
działki dochodzi do przekazania na rzecz działkowca uprawnienia do wykonywania
użytkowania przydzielonej mu działki, inaczej mówiąc, do jej eksploatacji.
Przedstawiona wyżej wykładnia zachowuje aktualność po wejściu w życie
ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (Dz. U. Nr 169,
poz. 1419). Zgodnie z art. 9 tej ustawy rodzinne ogrody działkowe są zakładane na
gruntach stanowiących własność Skarbu Państwa, jednostek samorządu
terytorialnego oraz Polskiego Związku Działkowców. Według art. 10 grunty
stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego,
przeznaczone w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego pod
rodzinne ogrody działkowe, przekazuje się nieodpłatnie w użytkowanie Polskiemu
Związkowi Działkowców, przy czym mogą one być oddawane nieodpłatnie
Polskiemu Związkowi Działkowców w użytkowanie wieczyste. Polski Związek
Działkowców ustanawia w drodze uchwały na rzecz swojego członka bezpłatne
i bezterminowe prawo używania działki i pobierania z niej pożytków (użytkowanie
działki - art. 14 ust. 1), a jeżeli grunty wchodzące w skład rodzinnego ogrodu
działkowego znajdują się w użytkowaniu wieczystym Polskiego Związku
Działkowców lub stanowią jego własność - na wniosek członka Polski Związek
Działkowców ustanawia na jej rzecz prawo użytkowania działki - w rozumieniu
Kodeksu cywilnego - w drodze umowy cywilnoprawnej zawartej w formie aktu
notarialnego. Związek Działkowców zachował prawa i obowiązki nabyte przed
dniem wejścia ustawy w życie (art. 39 ust. 2), a pracownicze ogrody działkowe
istniejące w dniu wejścia ustawy w życie stały się rodzinnymi ogrodami działkowymi
w jej rozumieniu (art. 41 ust. 1 ustawy).
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2005 r., II CK 526/04, został, jak
już wspomniano, wydany w sprawie o wydanie nieruchomości. Zgodnie z art. 222
§ 1 k.c. osobą legitymowana biernie w procesie windykacyjnym jest ten, kto
faktycznie włada rzeczą. Jest to określenie szerokie, które odnosi się nie tylko do
posiadacza samoistnego i zależnego, ale również do osoby, która faktycznie włada
rzeczą nie będąc posiadaczem (zwłaszcza do dzierżyciela i władcy prekaryjnego).
Natomiast osobą legitymowaną biernie w procesie o zapłatę wynagrodzenia za
korzystanie z rzeczy jest jej posiadacz (samoistny albo zależny - zob. art. 224 § 2
5
i art. 225 w zw. z art. 230 k.c.). Nie zmienia to wszakże oceny, że w obu tych
rodzajach spraw legitymacja bierna Polskiego Związku Działkowców oraz członków
tego Związku musi być określona identycznie. Polski Związek Działkowców nie jest
zatem legitymowany biernie w procesie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie
z gruntów (art. 224 § 2 i art. 225 k.c.), które były mu oddane w nieodpłatne
użytkowanie, w takim zakresie, w jakim przeniósł na swoich członków uprawnienie
do wykonywania użytkowania. Pogląd ten, w okolicznościach sprawy, nie utracił
aktualności na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 13 grudnia 2013 r.
o rodzinnych ogródkach działkowych (Dz. U. 2014 poz. 40).
Konieczne jest zatem wyjaśnienie czy co do całości działek, za korzystanie
z których domaga się powód wynagrodzenia legitymowany jest biernie pozwany,
czy też legitymacja ta przysługuje działkowcom, którym te działki zostały
przekazane. Dopiero po jednoznacznym wyjaśnieniu tych kwestii będzie można
ocenić czy powództwo zasługuje na uwzględnienie.
Z tych przyczyny orzeczono, jak w wyroku.