Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 445/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 29 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
w sprawie z powództwa Banku […] Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko M. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 2 i 3 sentencji i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 3 marca 2014 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację powodowej Banku […] S.A. w W. od wyroku Sądu pierwszej instancji
oddalającego powództwo oparte na art. 319 k.p.c. przeciwko M. B., jako dłużniczce
rzeczowej, o zasądzenie kwoty 85 448,04 zł z tytułu kredytu i kwoty 36 881,33 zł
odsetek umownych.
W sprawie ustalone zostało między innymi, że w dniu 17 lipca 2007 r. strona
powodowa zawarła z W. B. umowę kredytu w wysokości 27 083,19 CHF, który
zobowiązała się wypłacić kredytobiorcy w złotych polskich i również w złotych
polskich kredytobiorca obowiązany był spłacać kredyt. Tytułem zabezpieczenia
kredytu została ustanowiona na rzecz strony powodowej, na nieruchomości
należącej do pozwanej, hipoteka umowna zwykła w kwocie 27 083,19 CHF oraz
hipoteka kaucyjna w kwocie 6 500 CHF. Kredytobiorca nie spłacił kredytu, wobec
czego strona powodowa pismem z dnia 21 stycznia 2013 r. wypowiedziała
pozwanej wierzytelność hipoteczną, a następnie wezwała ją do spłaty należności,
obecnie dochodzonej pozwem.
Sąd pierwszej instancji oddalając powództwo podzielił stanowisko pozwanej ,
że w świetle art. 358 k.c. niedopuszczalne jest żądanie od pozwanej zapłaty
należności w walucie polskiej, gdyż zobowiązanie zostało wyrażone w walucie
obcej, a zatem wybór waluty spłaty należy do niej jako do dłużniczki.
Sąd drugiej instancji natomiast stwierdził, że zgodnie z umową kredytu
strony tej umowy przyjęły jako zasadę realizację spłaty kredytu w walucie polskiej,
a nie w walucie obcej. Uznał jednak, że to uchybienie Sądu pierwszej instancji nie
ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż strona powodowa nie może
dochodzić od pozwanej należności w złotych polskich dlatego, że hipoteki zostały
ustanowione w niewłaściwej walucie.
Wskazał, że hipoteka, jako akcesoryjna w stosunku do wierzytelności, którą
zabezpiecza, powinna być wyrażona w walucie, w której wyrażono tę wierzytelność,
a walutą wierzytelności jest pieniądz, w którym wyrażony jest przedmiot
świadczenia.
3
Obie hipoteki zostały ustanowione przed nowelizacją u.k.w.h. dokonaną na
podstawie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach
wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 131, poz. 1075 -
dalej: „ustawa nowelizująca”), która weszła w życie w dniu 20 lutego 2011 r.
Zgodnie z art. 10 ustawy nowelizującej, do hipoteki kaucyjnej w kwocie 6 500
CHF mają zastosowanie przepisy u.k.w.h. w nowym brzmieniu, a więc także
art. 684
ust. 1 i 2 u.k.w.h. stanowiący, że na zmianę waluty zabezpieczonej
wierzytelności, zwiększającą zakres zaspokojenia z nieruchomości, potrzebna jest
zgoda właściciela nieruchomości. Takiej zgody pozwana nie wyraziła, a strona
powodowa nie wykazała, że zgoda pozwanej nie była potrzebna, gdyż nie
zwiększył się zakres zabezpieczenia. Strona powodowa nie może więc, zdaniem
Sądu Apelacyjnego, żądać od pozwanej zapłaty w złotych polskich, gdyż zmiana
waluty wierzytelności, jaka nastąpiła między Bankiem a jego dłużnikiem osobistym
nie powoduje zmiany waluty hipoteki, a więc nadal hipoteka pozostaje wyrażona
w walucie obcej (frankach szwajcarskich) i strona powodowa nie może żądać od
pozwanej, jako dłużniczki rzeczowej, spłaty w złotych polskich.
Natomiast do hipoteki umownej zwykłej w kwocie 27 083,19 CHF, zgodnie
z art. 10 ustawy nowelizującej, mają zastosowanie przepisy w dawnym brzmieniu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że w świetle art. 68 zd. 2 u.k.w.h. waluta hipoteki musi
odpowiadać walucie zabezpieczonej wierzytelności i niedopuszczalna jest zmiana
waluty wierzytelności, a pozostawienie bez zmian waluty hipoteki. Skoro zatem
zmieniła się (na polską) waluta wyrażająca wierzytelność, to powodowy Bank
powinien był zawrzeć z pozwaną, jako dłużnikiem rzeczowym, umowę o zmianie
waluty hipoteki z franków szwajcarskich na złote polskie, a ponieważ umowy takiej
nie zawarł, nie może od pozwanej żądać spłaty w złotówkach, bowiem nie zachodzi
powiązanie pomiędzy treścią zabezpieczonej wierzytelności, a treścią hipoteki
ustanowionej we frankach szwajcarskich.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach strona powodowa
w ramach pierwszej podstawy zarzuciła naruszenie art. 56 k.c., art. 65 § 2 k.c.,
art. 353 § 1 k.c., art. 354 § 1 k.c., art. 3581
§ 1 k.c., art. 68 ust. 3 u.k.w.h. oraz art.
69 ust. 2 pkt 2 i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. Nr 72,
4
poz. 665 ze zm. - dalej: „Pr. bank.”), przez niewłaściwe zastosowanie, a w ramach
drugiej podstawy naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie
podstawy prawnej stanowiska, iż zobowiązanie pomiędzy dłużnikiem osobistym
a stroną powodową nie wywołuje bezpośrednich relacji między stroną powodową
a dłużnikiem rzeczowym, odpowiadającym na podstawie tego samego
zobowiązania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nieskuteczny jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., którego uzasadnienie
odnosi się w istocie nie do uchybień procesowych Sądu Apelacyjnego
naruszających wymagania, jakim powinno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu
drugiej instancji, lecz do naruszenia art. 64 i art. 68 u.k.w.h. w dawnym brzmieniu
przez nie uwzględnienie skutków akcesoryjności zobowiązania dłużnika
rzeczowego i jego powiązania z zobowiązaniem dłużnika osobistego,
zabezpieczonym hipoteką.
Skuteczne natomiast okazały się, oparte na pierwszej podstawie kasacyjnej,
zarzuty naruszenia art. 353 § 1 k.c., art. 354 § 1 k.c., art. 68 u.k.w.h. oraz art. 69
ust. 2 pkt 2 i 4 Pr. bank.
Nie ulega wątpliwości, że Sąd drugiej instancji błędnie i sprzecznie
z własnymi ustaleniami faktycznymi przyjął, iż po ustanowieniu w 2007 r. hipotek
zabezpieczających kredyt udzielony przez stronę powodową dłużnikowi osobistemu,
doszło między stronami umowy kredytowej do zmiany tej umowy w zakresie waluty
kredytu i w wyniku tej zmiany waluta ustanowionych we frankach szwajcarskich
hipotek nie odpowiadała walucie, w której wyrażone było zobowiązanie dłużnika
osobistego, zmienione na złote polskie.
Bezsporne jest bowiem, że od początku strony umowy kredytowej wyraziły
wierzytelność, zabezpieczoną hipotecznie, we frankach szwajcarskich, a więc
w walucie obcej i w takiej walucie ustanowione zostały obie hipoteki, natomiast
wypłatę kredytu przez stronę powodową oraz jego spłatę przez dłużnika osobistego
strony umowy kredytowej ustaliły w złotych polskich, a więc w walucie polskiej.
Nie doszło zatem do żadnej zmiany umowy kredytowej w zakresie waluty, czy
sposobu wykonania zobowiązania. Tym samym, wbrew stanowisku Sądu
5
Apelacyjnego, nie mają w sprawie zastosowania do ustanowionej hipoteki kaucyjnej
przepisy znowelizowanego art. 684
ust. 1 i 2 u.k.w.h., jak również nie ma podstaw
do twierdzenia, że doszło do zerwania więzi między treścią zabezpieczonej
wierzytelności a treścią ustanowionej we frankach szwajcarskich hipoteki umownej
zwykłej.
Na gruncie przewidzianej w art. 3531
k.c. zasady swobody umów,
dopuszczalne jest ułożenie stosunku prawnego w taki sposób, że strony ustalą
w umowie inną walutę zobowiązania i inną walutę wykonania zobowiązania.
Strony mogą zatem ustalić jako walutę zobowiązania (wierzytelności) walutę obcą,
a jako walutę wykonania tego zobowiązania (spłaty wierzytelności) walutę polską.
Także z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 4 Pr. bank. wynika, że określona w umowie kredytu
bankowego waluta kredytu oraz określona w tej umowie waluta spłaty kredytu nie
muszą być tożsame. Tak właśnie ustaliły strony w umowie kredytu, którego spłatę
zabezpieczały hipoteki, będące przedmiotem sporu. Jeżeli, tak jak w przedmiotowej
umowie, kredyt był wyrażony w walucie obcej, to hipoteka zabezpieczająca jego
spłatę powinna być wyrażona również w tej samej walucie obcej, co wynika
z zasady akcesoryjności hipoteki wyrażonej w art. 65 u.k.w.h. oraz z regulacji
zawartej w art. 68 zd. 2 u.k.w.h., w dawnym brzmieniu. Nie zmienia tej zasady
przyjęcie w umowie kredytu, że jego wypłata i spłata nastąpi w walucie polskiej,
a zatem w tej walucie obowiązany jest spełnić swoje zobowiązanie dłużnik.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 2001 r. IV CSK 377/10
(niepubl.), takie ustalenie zasad spłaty kredytu dotyczy tylko sposobu spełnienia
świadczenia, które następuje w złotych polskich, nie powoduje natomiast zmiany
waluty wierzytelności, która wyrażona jest w walucie obcej. W takiej sytuacji
nieprawidłowe byłoby ustanowienie hipoteki w walucie polskiej, gdyż wierzytelność
z tytułu kredytu, zabezpieczona przez ustanowienie hipoteki, jest wyrażona
w walucie obcej, a zatem zgodnie z zasadą akcesoryjności hipoteki, również
hipoteka powinna być ustanowiona w walucie obcej, odpowiadającej walucie
kredytu, bez względu na ustalony w umowie rodzaj waluty, w której kredyt ma
być spłacany.
Jeżeli dłużnik, zgodnie z umową, ma spełnić świadczenie w walucie polskiej,
nie ma zastosowania art. 358 k.c. w obecnym brzmieniu, gdyż przewiduje on
6
dla dłużnika prawo wyboru waluty spełnienia świadczenia tylko wtedy, gdy
przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej,
a w sytuacji opisanej wyżej, zobowiązanie dłużnika do spłaty kredytu wyrażone jest
w walucie polskiej.
W konsekwencji należy stwierdzić, wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego,
że obie hipoteki zostały ustanowione prawidłowo, w walucie obcej, odpowiadającej
walucie zabezpieczonej wierzytelności kredytowej. Nie doszło też do zmiany waluty
zabezpieczonej wierzytelności, a zatem nie ma w sprawie zastosowania art. 684
ust. 1 i 2 u.k.w.h.
Pozostaje w tej sytuacji do rozważenia, w jakiej walucie obowiązany jest
spłacić swoje zobowiązanie wobec wierzyciela dłużnik hipoteczny, nie będący
dłużnikiem osobistym, jeżeli wierzytelność z tytułu kredytu, zabezpieczona hipoteką,
wyrażona została w walucie obcej, podobnie jak zabezpieczająca ją hipoteka,
natomiast walutą spłaty kredytu (wykonania zobowiązania) zabezpieczonego
hipoteką, jest zgodnie z umową kredytową, waluta polska.
Odpowiedź na to pytanie wynika z akcesoryjności hipoteki. Zgodnie z art. 65
u.k.w.h., zarówno w obecnym, jak i dawnym brzmieniu, hipoteka zabezpiecza
oznaczoną wierzytelność, a więc wierzytelność określoną przez konkretną umowę,
która ją wykreowała i ukształtowała. Hipoteka wynika zatem z konkretnej,
oznaczonej wierzytelności i jest z nią ściśle związana. Odpowiedzialność dłużnika
hipotecznego wobec wierzyciela hipotecznego jest wprawdzie odpowiedzialnością
tylko rzeczową i jedynie do wysokości wartości obciążonej nieruchomości,
jednak pozostałe zasady tej odpowiedzialności są ukształtowane przez umowę
kreującą wierzytelność zabezpieczoną hipoteką, gdyż odpowiedzialność
dłużnika hipotecznego jest odpowiedzialnością akcesoryjną w stosunku do
odpowiedzialności dłużnika osobistego i ukształtowaną według zasad
odpowiedzialności dłużnika osobistego.
Zgodnie z art. 95 Pr. bank. podstawą wpisu hipoteki na zabezpieczenie
kredytu bankowego (hipoteki bankowej) są dokumenty bankowe stwierdzające
udzielenie kredytu, jego wysokość, zasady oprocentowania i warunki spłaty oraz
pisemne oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu hipoteki.
Właściciel nieruchomości ustanawiając hipotekę na zabezpieczenie kredytu
7
bankowego przyjmuje zatem odpowiedzialność rzeczową za ściśle określony dług,
wynikający z oznaczonej umowy kredytowej, określającej między innymi zasady
spłaty zadłużenia, w tym walutę spłaty i odpowiada w tym zakresie tak samo jak
dłużnik osobisty. Jeżeli zatem podstawą wpisu hipoteki oznaczonej w walucie obcej
jest umowa kredytu wyrażonego także w tej walucie, natomiast spłatę kredytu
ustalono w walucie polskiej, to dłużnik hipoteczny, nie będący dłużnikiem osobistym,
obowiązany jest spłacić swoje zobowiązanie rzeczowe także w walucie polskiej.
Okoliczność, że hipotekę oznaczono w walucie obcej wynika w takiej sytuacji
z wymagania przewidzianego w art. 68 zd. 2 u.k.w.h., w dawnym brzmieniu i art. 68
ust. 3 u.k.w.h. w brzmieniu obecnym, natomiast nie oznacza, że odpowiedzialność
właściciela nieruchomości jest określona również w tej walucie, gdyż co innego
może wynikać ze stosunku prawnego będącego podstawą ustanowienia hipoteki
i kreującego walutę spłaty zobowiązania zarówno dłużnika osobistego jak
i rzeczowego. Każdorazowy nabywca nieruchomości obciążonej hipoteką bankową,
który odpowiada rzeczowo według zasad określonych w umowie kredytu
bankowego dla spłaty tego długu, powinien we własnym interesie zapoznać się
z dokumentami stanowiącymi podstawę wpisu hipoteki, dołączonymi do księgi
wieczystej i określającymi między innymi walutę spłaty zadłużenia kredytowego.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego o braku podstaw do żądania przez stronę
powodową spełnienia świadczenia pozwanej w walucie polskiej jest więc
nieuzasadnione i narusza między innymi wskazane w skardze kasacyjnej
i wymienione na wstępie przepisy art. 353 § 1, art. 354 § 1 k.c. oraz art. 68 u.k.w.h.,
jak również art. 69 ust. 2 i 4 Pr. bank.
Biorąc to pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylił
wyrok Sądu drugiej instancji w zaskarżonej części i przekazał sprawę temu Sądowi
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).