Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 czerwca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Gabriela Sobczyk (spr.)

Sędziowie: SO Anna Hajda

SR (del.) Łukasz Malinowski

Protokolant Aleksandra Walczak

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2016 r. na rozprawie sprawy

z wniosku W. W. (1)

z udziałem J. W., A. K., S. G., B. M., H. C.

o dział spadku i podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Żorach

z dnia 10 grudnia 2014 r., sygn. akt I Ns 332/11

postanawia:

I.zmienić zaskarżone postanowienie:

1/ w punkcie 1 poprzez dodanie podpunktu d o treści: wierzytelność z tytułu nakładów poczynionych na budynek na nieruchomości położonej w P. nr (...), Gmina N., działce ewidencyjnej (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) w kwocie 5076 zł (pięć tysięcy siedemdziesiąt sześć złotych) ;

2/ poprzez dodanie po punkcie 1. tego postanowienia punku 1.1 o treści:

1.1  ustalić, że w skład spadku po W. W. (1), synu W. i K. wchodzą:

a)  udział w ½ części we współwłasności lokalu mieszkalnego położonego w Ż., przy ulicy (...) o powierzchni użytkowej 39,50 m2, dla którego Sąd Rejonowy w Żorach prowadzi księgę wieczystą (...) opisanym bliżej w punkcie 1a) postanowienia- o wartości 49 100zł (czterdzieści dziewięć tysięcy sto złotych);

b)  udział w 1/2 części we współwłasności samochodu osobowego marki O. (...), rok produkcji 1993, o numerze rejestracyjnym (...) o wartości 1000 zł,

c)  ½ część wierzytelności pochodzącej ze sprzedaży prawa użytkowania działki numer (...) na terenie Rodzinnego O. Działkowego (...) w Ż. w kwocie 6000zł (sześć tysięcy złotych)’

d)  ½ część wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych na budynek na nieruchomości położonej w P. nr (...), Gmina N., działce ewidencyjnej (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) w kwocie 2538 zł (dwa tysiące pięćset trzydzieści osiem złotych);

3/ w punkcie 2 w ten sposób, że dokonać działu spadku po W. W. (1) i podziału majątku wspólnego W. W. (1) i W. W. (1) w ten sposób, że przedmioty wymienione w punktach 1a, 1b i 1c postanowienia przyznać na wyłączność W. W. (1), zaś wierzytelność wymienioną w punkcie 1d przyznać na wyłączność uczestniczce H. C.;

4/ w punkcie 3 w ten sposób, że zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz :

a)  uczestnika postępowania J. W. kwotę 5253,60zł (pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt groszy)

b)  uczestniczki postępowania A. K. kwotę 5253,60zł (pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt groszy)

c)  uczestniczki postępowania S. G. kwotę 5253,60zł (pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt groszy)

d)  uczestniczki postępowania B. M. 5253,60zł (pięć tysięcy dwieście pięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt groszy)

tytułem spłaty należnego udziału w spadku po W. W. (1), przy czym należności te będą płatne w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia

5/ w punkcie 4 w ten sposób, że zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki postępowania H. C. kwotę 177,60 zł (sto siedemdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt groszy) tytułem dopłaty należnego udziału w spadku po W. W. (1), płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia;

II. oddalić apelację w pozostałej części;

III. nakazać pobrać od wnioskodawczyni na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 370,64zł(trzysta siedemdziesiąt złotych sześćdziesiąt cztery grosze) )tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym;

IV. nakazać pobrać od uczestników postępowania J. W., A. K., S. G., B. M., H. C. na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Gliwicach kwoty po 74,12 (siedemdziesiąt cztery złote dwanaście groszy)tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu odwoławczym;

V. oddalić wnioski o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

SSR( del.) Łukasz Malinowski SSO Gabriela Sobczyk SSO Anna Hajda

Wnioskodawczyni W. W. (1), domagała się ustalenia, że w skład masy spadkowej po zmarłym w dniu 17 grudnia 2009 roku w Ż. W. W. (1) wchodzi udział w 1/2 części: w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, położonego w Ż. przy ulicy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Żorach prowadzi księgę wieczystą numer (...) o wartości 35.000,00 zł, w prawie własności samochodu osobowego marki O. (...) rok produkcji 1993 o wartości 1.000,00 zł, w nakładach poczynionych na nieruchomość gruntową stanowiącą własność uczestniczki postępowania H. C., położoną w miejscowości P. (...)w postaci domu mieszkalnego o wartości 100.000,00 zł. Domagała się dokonania działu spadku i zniesienia współwłasności w ten sposób, że prawo do lokalu mieszkalnego oraz udział we własności samochodu osobowego marki O. (...) przyznaje się wnioskodawczyni, zaś pozostałe składniki majątku spadkowego przyznaje się uczestnikom postępowania bez spłat i dopłat.

W uzasadnieniu wskazała, że spadkodawca W. W. (1), pozostawił majątek w postaci udziału w 1/2 części w prawie do lokalu mieszkalnego, położonego w Ż. przy ulicy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Żorach prowadzi księgę wieczystą numer (...), udział w prawie własności samochodu osobowego. Ponadto za życia spadkodawca wybudował na nieruchomości stanowiącej własność jego siostry, a uczestniczki postępowania H. C., położonej w miejscowości P. (...)budynek mieszkalny o powierzchni około 100 m ². Budynek ten został wzniesiony z majątku wspólnego spadkodawcy oraz jego małżonki W. W. (1). Na powyższy cel spadkodawca wraz z małżonką zaciągnęli kredyt gotówkowy.
W późniejszych pismach procesowych wnioskodawczyni domagała się uwzględnienia i rozliczenia nakładów dokonanych z jej majątku osobistego na majątek spadkowy, tj. rozliczenia czynszu za mieszkanie, podatku od nieruchomości (w tym za wieczyste użytkowanie), opłat związanych z wynajmem garażu, opłat z tytułu ubezpieczenia OC samochodu, kosztów związanych z pogrzebem.

W odpowiedzi na wniosek uczestnicy postępowania nie wyrazili zgody na proponowany dział spadku i zniesienie współwłasności.

Twierdzili przy tym, że w skład masy spadkowej po W. W. (1) oprócz prawa do lokalu mieszkalnego, położonego w Ż. przy ulicy (...), o powierzchni użytkowej 39,50 m2 oraz własności samochodu osobowego wchodzi uprawnienie do użytkowania ogródka działkowego, położonego w Ż., przy ulicy (...) wraz z wartością domku letniskowego i krzewów ozdobnych. Zakwestionowali wskazaną przez wnioskodawczynię wartość mieszkania położonego w Ż. i zaprzeczyli, jakoby w skład spadku po zmarłym bracie W. W. (1) wchodziły nakłady poczynione na nieruchomość położoną w miejscowości P.. Podnieśli, że wolą spadkodawcy było, żeby spadek został podzielony pomiędzy jego żonę i rodzeństwo. Ponadto uczestniczki postępowania B. M. i S. G. domagały się zasądzenia od wnioskodawczyni na rzecz każdego z uczestników po 10.000,00 zł tytułem spłaty ich udziałów. W kolejnych pismach procesowych uczestnicy postępowania podnieśli, że wnioskodawczyni nie płaci uczestnikom postępowania za korzystanie z mieszkania ponad swój udział. Dodatkowo uczestnicy postępowania H. C. i J. W. - reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika - wnieśli o uwzględnienie należnego im od wnioskodawczyni czynszu z tytułu bezumownego korzystania z lokalu mieszkalnego ponad udział, i w związku z tym zasądzenie na rzecz każdego z nich kwoty 2.488,50 zł.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 10 grudnia 2014 roku Sąd Rejonowy w Żorach dokonał działu spadku po W. W. (1) i podziału majątku wspólnego W. W. (1) i wnioskodawczyni W. W. (1) w ten sposób, że ustalił, że w skład majątku wspólnego W. W. (1), syna W. i K., zmarłego dnia 17 grudnia 2009 roku w Ż., ostatnio zamieszkałego w Ż., po którym stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło postanowieniem Sądu Rejonowego w Żorach z dnia 27 stycznia 2011 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 96/10 oraz wnioskodawczyni W. W. (1) wchodzą:

a)  prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ż., przy ulicy (...) o powierzchni użytkowej 39,50 m ², dla którego Sąd Rejonowy w Żorach prowadzi księgę wieczystą KW (...) wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i prawie użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej KW (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Żorach, wynoszącym (...) części, o wartości 98.200,00 złotych;

b)  prawo własności samochodu osobowego marki O. (...) rok produkcji 1993, o numerze rejestracyjnym (...), o wartości 2.000,00 złotych;

c)  wierzytelność pochodząca ze sprzedaży prawa użytkowania działki numer (...), na ternie Rodzinnego Ogrodu Działkowego (...) w Ż. w kwocie 12.000,00 złotych.

Następnie dokonał podziału majątku wspólnego W. W. (1) oraz wnioskodawczyni W. W. (1) połączonego z działem spadku po W. W. (1), w wyniku czego prawo własności lokalu mieszkalnego opisanego w punkcie 1 a) postanowienia, prawo własności samochodu osobowego marki O. (...) opisanego w punkcie 1 b) postanowienia oraz wierzytelność pochodzącą ze sprzedaży prawa użytkowania działki opisaną w punkcie 1 c) postanowienia przyznał wnioskodawczyni W. W. (1), a nadto zasądził od wnioskodawczyni W. W. (1) na rzecz uczestników postępowania J. W., A. K., S. G., B. M. i H. C. kwoty spłat po 4.999,80 (cztery tysiące dziewięćset dziewięćdziesiąt dziewięć 80/100) złotych na rzecz każdego z nich,

przy czym wskazał, że będą one płatne po upływie 3 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia.

Jednocześnie Sąd Rejonowy oddalił żądanie wnioskodawczyni zaliczenia na schedę spadkową po W. W. (1) nakładów poczynionych na nieruchomość gruntową, położoną w miejscowości P., stanowiącą własność uczestniczki postępowania H. C. i jej męża J. C. (1), oddalił żądanie wnioskodawczyni zasądzenia na jej rzecz od uczestników postępowania zwrotu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny wnioskodawczyni i zmarłego W. W. (1); oddalił roszczenia uczestników postępowania zasądzenia na ich rzecz od wnioskodawczyni wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości ponad udział. Ponadto rozstrzygnął o kosztach zasądzając od wnioskodawczyni W. W. (1) na rzecz uczestniczki postępowania B. M. kwotę 56,75 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych oraz zasądzając od uczestników postępowania J. W., A. K., S. G. i H. C. na rzecz uczestniczki postępowania B. M. od każdego z wymienionych kwotę 188,65 złotych, łącznie kwotę 754,60 złote tytułem zwrotu kosztów sądowych;

W zaskarżonym postanowieniu Sąd Rejonowy ponadto przyznał biegłej sądowej A. B. wynagrodzenie w kwocie 886,49 złotych brutto za sporządzenie opinii w rozpoznawanej sprawie, nakazał pobrać od wnioskodawczyni W. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Żorach kwotę 386,49 złotych tytułem części nieuiszczonych kosztów sądowych, orzekł, że pozostałe koszty postępowania wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania ponoszą we własnym zakresie.

Sąd Rejonowy ustalił, że W. W. (1), mąż wnioskodawczyni, zmarł w dniu 17 grudnia 2009 roku, nie posiadał dzieci i nie pozostawił testamentu, dlatego do spadku powołana została wnioskodawczyni W. W. (1) oraz rodzeństwo spadkodawcy, czyli uczestnicy postępowania. Stwierdzenie nabycia spadku nastąpiło postanowieniem Sądu Rejonowego w Żorach z dnia 27 stycznia 2011 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt I Ns 96/10. W skład majątku spadkowego, a zarazem majątku wspólnego wnioskodawczyni i zmarłego W. W. (1), wchodzi prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w Ż., przy ulicy (...), dla którego Sąd Rejonowy w Żorach prowadzi księgę wieczystą numer (...) wraz z udziałem w częściach wspólnych budynku i prawie użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej numer (...) o wartości 98.200,00 zł, prawo własności samochodu osobowego marki O. (...), rok produkcji 1993 o wartości 2.000,00 zł oraz wierzytelność uzyskana ze sprzedaży prawa do użytkowania działki numer (...), na terenie Rodzinnego Ogrodu Działkowego (...) w Ż. w wysokości 12.000,00 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca W. W. (1) niewątpliwie pomagał przy budowie budynku, który został wzniesiony na nieruchomości stanowiącej własność uczestniczki postępowania H. C. i jej męża J. C. (1) położonej w miejscowości P., z tym, że jest to budynek gospodarczy, a nie mieszkalny. W ocenie Sądu Rejonowego ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, ażeby W. W. (1) partycypował w kosztach budowy tego budynku, samodzielnie kupował materiały budowlane, bądź zaciągnął kredyt na tę budowę. Był zainteresowany budową, ponieważ w okresie letnim na piętrze tego budynku zamieszkiwał. Wcześniej, zanim budynek gospodarczy został wybudowany, W. W. (1) przebywając w P., korzystał z uprzejmości siostry H. C., u której się zatrzymywał, za nic jej nie płacąc, jedynie czasami za obiady. W okresie zimowym nadal u niej mieszkał, ponieważ budynek gospodarczy nie był przystosowany do całorocznego zamieszkania. Sąd Rejonowy nie dał wiary zeznaniom wnioskodawczyni i uczestniczki postępowania B. M., a ponadto zeznaniom świadków K. W. i R. T. w części, w jakiej ich zeznania były sprzeczne z wyżej ustalonym stanem faktycznym. Zeznania wyżej wymienionych, co do ich obiektywności i prawdziwości budziły uzasadnione wątpliwości, ponieważ były oparte wyłącznie na relacjach przekazanych im przez zmarłego W. W. (1), który opowiadał, że buduje dom w P., co jednak w ocenie Sądu Rejonowego nie oznaczało, że budował go z własnych środków. Podobnie, dołączone do akt sprawy rachunki i faktury na zakup rur, żelaza, stali oraz okien budzą uzasadnione wątpliwości, co do wykorzystania tak dużej ilości tych materiałów przy budowie spornego obiektu, który ma zaledwie 26 m ² powierzchni użytkowej. Jednocześnie Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że były to materiały odpadowe, więc nieprzedstawiające większej wartości. Natomiast bezspornym w sprawie było, iż W. W. (1), nadzorując budowę lub wykonując prace fizyczne podczas wznoszenia budynku gospodarczego, miał świadomość, że budynek jest własnością siostry i szwagra.

W tej sytuacji Sąd Rejonowy stwierdził, że kierując się zasadami logiki i doświadczenia życiowego, że W. W. (1) i uczestniczka postępowania H. C., za zgodą męża J. C. (1), zawarli nieformalną umowę, która dotyczyła zwolnienia spadkodawcy od ponoszenia kosztów jego utrzymania podczas pobytu w P. w zamian za pomoc fizyczną przy wznoszeniu systemem gospodarczym przedmiotowego budynku, która faktycznie odpowiadała stosowanej w tego rodzaju przypadkach umowie bezpłatnego i dożywotniego użytkowania części udostępnionej nieruchomości mieszkalnej. Sąd Rejonowy podkreślił ponadto, że spadkodawca nigdy nie domagał się od H. C. przeniesienia na jego rzecz prawa własności działki zajętej pod budowę, ani nie żądał, aby jego nieodpłatne przysporzenia, które za jego życia przeszły do majątku H. C. i jej męża, traktować jako darowiznę na rzecz wspomnianej siostry. Gdyby było inaczej, W. W. (1) dałby temu wyraz w swojej ostatniej woli, czego jednak nie uczynił, mimo, że był do tego nakłaniany przez uczestniczkę postępowania A. K.. Sąd Rejonowy stwierdził, że w tych okolicznościach uznać należy, że jego wolą było, żeby majątek przypadł wszystkim spadkobiercom według prawa. Sąd Rejonowy zaznaczył, że w jego ocenie w rodzinie W. świadomość obowiązujących przepisów prawa spadkowego jest bardzo duża, o czym Sąd mógł się przekonać na podstawie samodzielnie redagowanych pism i zeznań uczestników postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił, że W. W. (1) ma 75 lat, jest rencistką, zajmuje samodzielnie mieszkanie położone w Ż. przy ulicy (...), za które płaci czynsz, a nadto uiszcza podatek od użytkowania wieczystego części nieruchomości związanej z odrębną własnością tego lokalu. Przy czym obecnie wnioskodawczyni opłaca tylko swój udział, gdyż pozostałą należność z tytułu podatku od nieruchomości uiszczają uczestnicy postępowania stosownie do swoich udziałów. Wartość lokalu mieszkalnego została oszacowana przez biegłą sądową i nie była przez uczestników kwestionowana. Z samochodu osobowego, będącego przedmiotem postępowania, wnioskodawczyni, ani nikt inny nie korzysta, jednak opłaca ona składkę z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia. Ponadto, przez jakiś czas po śmierci męża, W. W. (1) wynajmowała garaż, mimo, że samochód nie był w nim parkowany. Wartość samochodu przejęto według ceny rynkowej. Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawczyni prawo do użytkowania działki położonej w Rodzinnym Ogrodzie Działkowym (...) w Ż. sprzedała K. B. za kwotę 12.000,00 zł, co zostało ustalone na podstawie zeznań tego świadka.

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że wnioskodawczyni poniosła wydatki związane z ceremonią pogrzebową, na co złożyły się: koszty pogrzebu w wysokości 4.630,00 zł, ofiara za wystawienie nagrobka na cmentarzu w kwocie 400,00 zł, koszt usługi za wykonanie nagrobka - 7.300,00 zł, razem 12.330,00 zł, przy czym zasiłek pogrzebowy wyniósł 6.227,72 zł i wnioskodawczyni otrzymała z zakładu pogrzebowego zwrot kwoty 1.598,00 zł, więc ze swoich środków pokryła kwotę 6.102,00 zł.

Sąd Rejonowy ustalił też, że J. W. ma 75 lat jest emerytem, A. K. ma 72 lata, S. G. ma 63 lata, jest kasjerem, H. C. ma 62 lata, jest emerytką, zaś B. M. ma 58 lat, jest obuwnikiem. Uczestnicy postępowania płacą podatek od nieruchomości i ponoszą opłaty związane z użytkowaniem wieczystym gruntu stosownie do swoich udziałów w rzeczy wspólnej.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek uczestniczki postępowania B. M. o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego celem oszacowania wartości nakładów poczynionych na działce wykorzystywanej jako ogródek działkowy (k. 355). Jako podstawę tej decyzji procesowej wskazał na art. 217 § 2 k.p.c. Podniósł, że w toku postępowania ustalono, za jaką kwotę prawo do użytkowania działki zostało sprzedane. Tym samym, w ocenie Sądu Rejonowego, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność wyceny nakładów sprowadzałoby się jedynie do odpowiedzi na pytanie, czy prawdopodobnym jest, aby cena rynkowa prawa do użytkowania ogródka działkowego wynosiła 12.000,00 zł.

Sąd Rejonowy oddalił również wniosek pełnomocnika wnioskodawczyni o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego celem oszacowania wartości nakładów poczynionych na nieruchomość położoną w miejscowości P.. Wskazał, że z poczynionych przez Sąd ustaleń wynika, że spadkodawca W. W. (1) nie dokonywał nakładów z majątku wspólnego na majątek należący do uczestniczki postępowania H. C. i J. C. (1), a nadto H. C. nie została zobowiązana do zaliczenia na poczet należnej jej schedy osobistego nakładu pracy spadkodawcy na jej majątek.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że wnioskodawczyni i zmarły W. W. (1) nie zawierali umów majątkowych małżeńskich i nie znosili w trakcie trwania małżeństwa wspólności majątkowej małżeńskiej, w związku z tym do czasu śmierci spadkodawcy obowiązywała ich wspólność majątkowa małżeńska (art. 31 k.r.o.). Z chwilą śmierci W. W. (1) ustała ich wspólność majątkowa. Zatem Sąd uznał za dopuszczalne żądanie zniesienia współwłasności, które potraktował jako równoznaczne z żądaniem podziału majątku wspólnego.

Sąd Rejonowy wskazał, że udziały wnioskodawczyni i zmarłego w majątku wspólnym były równe, bowiem po myśli art. 43 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.

Sąd Rejonowy wskazał, że składniki majątku wspólnego stosownie do treści art. 567 § 3 k.p.c. w związku z art. 684 k.p.c. podlegają ustaleniu i rozliczeniu z urzędu. Skoro do majątku wspólnego nie zaliczono nakładów poczynionych na nieruchomość będącą własnością H. C. i jej męża J. C. (1) do podziału pomiędzy wnioskodawczynię i uczestników postępowania pozostały składniki majątkowe o łącznej wartości 112.200,00 zł. Wobec tego równy udział wnioskodawczyni i uczestników postępowania (w tym również wnioskodawczyni) w tych składnikach odpowiadał kwocie 56.100,00 zł.

Łączna wartość składników majątkowych spadku wynosiła zatem 56.100,00 zł. Od tej kwoty Sąd Rejonowy odliczył kwotę 6.102,00 zł na pokrycie kosztów pogrzebu spadkodawcy. Wnioskodawczyni domagała się z tego tytułu kwoty 6.252,00 zł, jednakże z dołączonych dokumentów wynika wskazana wyżej kwota, dlatego tylko w tym zakresie Sąd żądanie uwzględnił (art. 6 k.c. i art. 217 § 1 k.p.c.).

Sąd Rejonowy wskazał, że nie uwzględnił wzajemnych roszczeń z tytułu korzystania z rzeczy oraz dokonanych nakładów, przyjmując dorozumiane umowne określenie sposobu korzystania z rzeczy wspólnej - podział rzeczy do używania (quo ad usum).

Wskazał, ze zgodnie z art. 206 k.c. każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. W niniejszej sprawie z jednej strony nie było możliwe dopuszczenie do współposiadania mieszkania czy samochodu, bo trudno sobie wyobrazić taką sytuację, aby po śmierci jednego z małżonków jego rodzeństwo wprowadziło się do wspólnego mieszkania, bądź sześć osób korzystało z jednego samochodu. Z drugiej strony wskazał, że uczestnicy postępowania nie domagali się dopuszczenia do współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej.

Wskazał, że według ugruntowanego poglądu orzecznictwa i doktryny, jeżeli na podstawie umowy określono sposób korzystania z nieruchomości przez przydzielenie każdemu ze współużytkowników wieczystych do używania ściśle określonej działki gruntu, użytkownik, który dokonał nakładu na przydzielonej mu działce, ma prawo do wyłącznego pobierania korzyści, jakie nakład ten przynosi (por. uchw. SN z 13.2.1981 r., III CZP 72/80, OSN 1981, Nr 11, poz. 207). Jednocześnie współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów, odpowiadających udziałowi pozostałych współwłaścicieli w całości nieruchomości, jeżeli w drodze podziału quo ad usum nie korzystają oni z tej części nieruchomości, na którą zostały te nakłady dokonane (por. uchw. SN z 8.1.1980 r., III CZP 80/79, OSN 1980, Nr 9, poz. 157).

Sąd Rejonowy oddalił także żądanie wnioskodawczyni zaliczenia na schedę spadkową po W. W. (1) nakładów poczynionych na nieruchomość gruntową położoną w miejscowości P.. W odniesieniu do takiego żądania stosuje się bowiem wymagania określone przepisem art. 1039 k.c. Podstawowy krąg osób zobowiązanych do zaliczenia otrzymanych darowizn określa art. 1039 § 1 k.c. Z przepisu tego wynika, że nie są do tego zobowiązani wszyscy spadkobiercy ustawowi, lecz jedynie zstępni oraz małżonek. Podstawowy krąg zobowiązanych może zostać zmodyfikowany przez spadkodawcę. Może więc zostać ograniczony, gdy spadkodawca zwolni określoną darowiznę od obowiązku jej zaliczenia. Ustawa tego wyraźnie nie przewiduje, ale spadkodawca może także zwolnić od obowiązku zaliczenia wszystkie darowizny dokonane na rzecz określonej osoby. Może także rozszerzyć krąg zobowiązanych na spadkobiercę ustawowego innego niż zstępny czy małżonek (art. 1039 § 2 k.c.). Wola spadkodawcy zwolnienia określonej darowizny z obowiązku zaliczenia, bądź rozszerzenia kręgu zobowiązanych, nie musi być wyrażona expressis verbis. Może także wynikać z okoliczności. Ocena, czy okoliczności wskazują na istnienie takiej woli spadkodawcy, musi być dokonana przez sąd orzekający przy uwzględnieniu konkretnego stanu faktycznego. Biorąc pod uwagę wyżej wskazane okoliczności Sąd Rejonowy uznał, że wolą spadkodawcy było nieobciążanie siostry H. C. lub jej zstępnych obowiązkiem zaliczenia otrzymanego nieodpłatnego przysporzenia na poczet należnej jej schedy.

W tym stanie rzeczy wartość majątku spadkowego wynosiła 49.998,00 zł. Pięć dziesiątych tej kwoty to 24.999,00 złotych, zaś jedna dziesiąta to 4.999,80 zł, więc taką kwotę zasądzono od wnioskodawczyni na rzecz każdego z uczestników postępowania. Sąd zasądzając tę kwotę tytułem spłaty jednocześnie odroczył jej płatność na trzy miesiące od daty uprawomocnienia się orzeczenia.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał art. 566 k.p.c., art. 567 k.p.c. i art. 688 k.p.c., art. 43 § 1 k.r.o., art. 45 k.r.o. i art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 k.c. w związku z art. 212 k.c. oraz art. 922 § 3 k.c. i art. 1039 k.c.

Sąd Rejonowy wskazał, że o kosztach sądowych orzekł na zasadzie art. 520 k.p.c. Koszty sądowe wyniosły łącznie 2.386,49 zł (opłaty od wniosków 1.500,00 zł + wynagrodzenie biegłej sądowej A. B. 886,49 zł). Wnioskodawczyni uiściła opłatę od wniosku o dział spadku i zniesienie współwłasności w wysokości 1.000,00 zł i nie żądała zwrotu kosztów z tego tytułu. Pozostałe koszty rozliczono stosownie do udziału w sprawie. Uczestniczka postępowania B. M. uiściła opłatę od wniosku o dział spadku w kwocie 500,00 zł, ponadto poniosła zaliczkę na wynagrodzenie biegłego w wysokości 500,00 zł, dlatego każdy uczestnik postępowania winien jej zwrócić kwotę 188,65 zł, zaś wnioskodawczyni kwotę 56,75 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych. Ponadto Sąd Rejonowy orzekł, że wnioskodawczyni winna zapłacić na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Żorach kwotę 386,49 zł tytułem pozostałej części nieuiszczonych w sprawie kosztów sądowych. Co do kosztów zastępstwa przez profesjonalnych pełnomocników Sąd Rejonowy wskazał, że powinni je ponieść wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania każdy we własnym zakresie.

Apelację od tego postanowienia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w części nieuwzględniającej żądania wnioskodawczyni w przedmiocie rozliczenia nakładów poczynionych z majątku odrębnego na majątek spadkowy w postaci opłat czynszowych, opłat związanych z podatkiem do nieruchomości oraz opłat związanych z ubezpieczeniem pojazdu oraz w części nieuwzględniającej twierdzeń i żądania wniosku w zakresie poczynionych przez spadkodawcę nakładów z majątku osobistego na majątek uczestniczki postępowania H. C. w postaci finansowania budowy budynku gospodarczo-mieszkalnego położonego w P. (...).

Zarzuciła temu postanowieniu sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez uznanie, że wnioskodawczyni nie może domagać się rozliczenia poniesionych przez nią nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny z uwagi na umowne dorozumiane określenie sposoby korzystania z rzeczy wspólnej - podział rzeczy do użytkowania – podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że w tym zakresie pomiędzy stronami nie doszło do jakichkolwiek bezpośrednich ustaleń a tym bardziej ustaleń dorozumianych. Zarzuciła też naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na treść orzeczenia, a to art. 686 kpc poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie roszczenia wnioskodawczyni w przedmiocie dokonania rozliczenia poniesionych przez nią nakładów na majątek spadkowy, sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez uznanie, że spadkodawca W. W. (1) nie dokonał nakładów z majątku osobistego na nieruchomość gruntową stanowiącą własność uczestniczki postępowania H. C. położoną w miejscowości P. 127 w postaci finansowania budowy budynku gospodarczo - mieszkalnego wbrew zebranemu w sprawie materiałowi dowodowemu, który w jednoznaczny sposób potwierdza, że w skład masy spadkowej po W. W. (1) wchodzą nakłady poczynione przez spadkodawcę na w.w. nieruchomość. Zarzuciła ponadto wnioskodawczyni naruszenie prawa procesowego, a to art. 227 kpc poprzez oddalenie jej wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania nieruchomości celem ustalenia wartości nakładów poczynionych przez spadkodawcę na nieruchomość położoną w P. 127 w sytuacji, gdy dowód ten miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności dla określenia wysokości poniesionych przez spadkodawcę nakładów.

Stawiając te zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustalenie, że w skład majątku spadkowego po W. W. (1) wchodzą nakłady poczynione z jego majątku odrębnego na majątek uczestniczki postępowania H. C. w postaci budynku gospodarczo - mieszkalnego położone w P. 127 o wartości 100 000 zł, uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego ds. szacowania nieruchomości celem ustalenia wartości nakładów poczynionych przez spadkodawcę na w/w nieruchomość oraz rozliczenie nakładów poczynionych przez wnioskodawczynię na majątek spadkowy. Wniosła nadto o zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania za postępowanie przed Sądem I i II instancji. Jako wniosek ewentualny zgłosiła wniosek o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. W uzasadnieniu apelacji skarżąca wskazała, że zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje na to, że spadkodawca finansował budowę budynku gospodarczo - mieszkalnego położonego na nieruchomości H. C.. Daty widniejące na dokumentach (fakturach, rachunkach) są tożsame jak okres budowy budynku. Wskazała, że tym czasie spadkodawca nie budował żadnej innej budowli. Wartość tych nakładów wnioskodawczyni szacuje na 100 000 zł. Odnośnie nakładów z majątku osobistego wnioskodawczyni na majątek wspólny skarżąca wskazała, że ich wysokość została potwierdzona złożonymi do akt decyzjami oraz dowodami wpłat. Łączna ich wartość to kwota 30 158,48 zł. W ocenie skarżącej opłaty poniesione przez wnioskodawczynię a związane z własnością rzeczy wspólnej winny obciążać wszystkich współwłaścicieli – spadkobierców.

Uczestnicy postępowania H. C. i J. W. wnieśli o oddalenie apelacji i zasadzenie od wnioskodawczyni na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego. Uczestniczka A. K. wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja w części zasługiwała na uwzględnienie.

Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego doprowadziła Sąd Okręgowy do wniosku o konieczności uzupełnienia tego materiału o opinię biegłego, który wyszacował wartość nakładów poczynionych przez spadkodawcę na nieruchomości H. C.. Rozważając stanowiska zainteresowanych oraz treść zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na złożony przez uczestniczkę H. C. projekt budynku gospodarczego oraz porównał go z rysunkami odręcznymi spadkodawcy, złożonymi przez wnioskodawczynię. Nadto wziął pod uwagę zeznania wnioskodawczyni oraz uczestniczki postępowania B. M.(k.534v).

Zeznała ona, że od siostry H. usłyszała pytanie, czy nie ciekawi ją, co wybudował brat W.. Ponadto od W. słyszała, że zamówił on okna do budynku u miejscowego stolarza. Z kolei wnioskodawczyni zeznała, że pomagała mężowi w wykańczaniu wnętrza poddasza budynku drzewem.

Uczestniczka H. C. konsekwentnie wskazywała, że budynek gospodarczy miał służyć do przechowywania maszyn rolniczych oraz suszenia zboża.

Porównanie wskazanych dokumentów oraz zeznań pozwala na następujące wnioski. Niewątpliwie głównymi inicjatorami i inwestorami odnośnie budowy budynku gospodarczego byli H. C. i jej mąż. Przedstawiony przez nią projekt nie przewidywał zagospodarowania poddasza na cele mieszkalne. Taki sposób jego przeznaczenia wynika natomiast z osobistych rysunków spadkodawcy. Pierwotny projekt nie przewidywał okien, które faktycznie zostały na poddaszu zabudowane. Nadto przechowywanie płodów rolnych na poddaszu (strychu) tego budynku nie wymagało wykończenia poddasza boazerią drewnianą, czy zabudowania okien, zatem jego wykończeniu w sposób, w jaki zostało to poddasze rzeczywiście wykonane.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że spadkodawca pomieszkiwał w pomieszczeniach na poddaszu tego budynku, mimo niewyposażenia ich w łazienkę, ogrzewanie, bieżącą wodę czy stałe podłączenie energii elektrycznej.

Wskazane okoliczności przemawiają za daniem wiary wnioskodawczyni oraz B. M., że to ze środków spadkodawcy czynione były prace w tym budynku. Zgromadzony materiał nie pozwala jednak na uznanie, że spadkodawca w całości pokrywał koszty wybudowania tego budynku. Przeciwko takiemu wnioskowi przemawia przedstawiony przez uczestniczkę H. C. projekt budowlany, jak i planowane zagospodarowanie parteru tego budynku. Zresztą B. M. także wskazywała na częściowe pokrycie kosztów budowy tego budynku przez siostrę H. i jej męża. Odnosząc się natomiast do złożonych przez wnioskodawczynię rachunków i pozostałych dokumentów dotyczących zakupu różnych materiałów budowlanych, nie mogą one być wiarygodnym i wystarczającym dowodem na wykorzystanie tych materiałów na budowę budynku gospodarczego na nieruchomości H. C.. Dokumenty te pochodzą z bardzo długiego okresu czasu (począwszy od lat 60-tych), jak i dotyczą różnorodnych materiałów. Nie można też zapominać, że spadkodawca z żoną zajmowali lokal mieszkalny, wymagający przeprowadzania bieżących remontów, ponadto posiadali ogródek działkowy zabudowany altanką i szklarnią, gdzie także czynili inwestycje w dłuższym okresie czasu.

Tym samym podniesiony w apelacji argument, że złożone rachunki stanowią zasadniczy dowód w niniejszej sprawie uznać należy za chybiony.

Odnosząc się zaś do zgromadzonego materiału sprawy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że pozwala on na przyjęcie, że na własny koszt spadkodawca wykończył poddasze budynku gospodarczego w P. oraz zakupił i zamontował w nim okna. Wskazane nakłady stanowią składnik majątku wspólnego spadkodawcy i wnioskodawczyni, bowiem nie wynika z postępowania, aby spadkodawca posiadał inny niż małżeński majątek, który mógłby przeznaczyć na ten cel. Zatem do spadku po nim należy połowa ustalonej kwoty nakładów.

Nie można przy tym uznać, że składnikiem tych nakładów nie jest robocizna. Spadkodawca mimo doznanej choroby był w stanie samodzielnie jeździć do siostry wielokrotnie w ciągu roku, z wiarygodnych zeznań wnioskodawczyni wynika, że wraz z nią wykonywał prace wykończeniowe na poddaszu. Jeżeli zaś przy tych pracach korzystał z czyjejś pomocy, to uznać ją należy za czynności wykonywane dla niego, a zatem chociażby formę darowizny dla spadkodawcy. Nie ulega bowiem w ocenie Sądu Okręgowego wątpliwości, że spadkodawca za życia na wyłączność korzystał z pomieszczeń mieszkalnych wygospodarowanych na poddaszu tego budynku. Zatem także koszt robocizny zaliczyć należy do nakładu spadkodawcy.

Sąd Okręgowy w oparciu o opinię biegłego ustalił, że wartość tych nakładów wynosi 5076zł. Wyższa ich wartość, a co za tym idzie szerszy zakres tych nakładów nie znajduje wystarczającego oparcia w zgromadzonym materiale sprawy. Zatem dalsze uwzględnienie apelacji w tym zakresie nie było możliwe.

Ze wskazanym uzupełnieniem Sąd Okręgowy przyjął ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego za własne, choć nie podzielił w pełni oceny prawnej związanej z tym ustaleniami.

Odnosząc się do nakładów poczynionych na nieruchomości H. i J. C. (2), wskazać należy, że skoro spadkodawca korzystał z pomieszczeń na nieruchomości siostry i szwagra nie uiszczając za to żadnych opłat, należy traktować go jako korzystającego z użyczenia( biorącego do użyczenia, zgodnie z terminologią kodeksową). Zatem prawo do żądania zwrotu nakładów wynika w takiej sytuacji prawnej z regulacji szczególnej dotyczącej takiej umowy, a to art. 713 kc, zgodnie z którym jeżeli biorący rzecz do użyczenia poczynił nakłady na rzecz, to stosuje się przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Zgodnie zaś z art. 753§2 kc, w zw. z art. 752 kc, prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien działać z korzyścią dla tej osoby i zgodnie z jej prawdopodobną wolą i obowiązany jest do zachowania należytej staranności. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami może żądać m.in. zwrotu uzasadnionych nakładów. Przenosząc powyższe uregulowanie na grunt niniejszej sprawy, uznać należy, że spadkodawca dokonując nakładów i zajmując pomieszczenia na poddaszu budynku gospodarczego działał za zgodą właścicieli nieruchomości, zatem po zakończeniu użyczenia (które skończyło się wraz z jego śmiercią) jego spadkobiercy oraz małżonka jako osoba, z której majątku wspólnego z spadkodawcą poniesione zostały nakłady mogą żądać ich zwrotu. Tym samym nakłady te wchodzą w skład majątku wspólnego oraz majątku spadkowego ( do spadku ich ½ część). Brak było przy tym podstaw do zastosowania w sprawie art. 1039§1kc, skoro w sprawie wchodził w grę inny krąg spadkobierców niż wymieniony w tym przepisie. W ocenie Sądu Okręgowego także art. 1039§2 kc nie mógł mieć w sprawie zastosowania, bowiem spadkodawca nie pozostawił żadnych rozrządzeń na wypadek śmierci.

Nie zasługiwała na uwzględnienie apelacja w części dotyczącej nakładów poczynionych przez wnioskodawczynię z jej majątku osobistego na majątek spadkowy.

Wnioskodawczyni zgłosiła żądanie uwzględnienia jej nakładów na „opłaty czynszowe” za lokal mieszkalny, opłaty podatku i opłaty rocznej za tę nieruchomość lokalową, opłaty z tytułu wynajmu garażu i ubezpieczenia OC samochodu.

Zasadnie Sąd Rejonowy nie uwzględnił tego wniosku wnioskodawczyni. Odnośnie opłat za najem garażu, w żaden sposób nie wpłynęły one na zwiększenie wartości majątku spadkowego ani na jego zachowanie, skoro samochód nie był w nim nawet przetrzymywany. Jeżeli chodzi o opłaty ubezpieczenia OC samochodu, to zgodnie z decyzją ustawodawcy są to opłaty należne od posiadacza pojazdu. Pozostałych uczestników postępowania poza wnioskodawczynią nie można uznać za posiadaczy tego pojazdu, skoro nigdy nim nie władali. Zatem obie te grupy wydatków wnioskodawczyni nie można uznać za nakłady. Co do opłat rocznych i podatku od nieruchomości, uczestnicy w toku postępowania podnosili, że ponoszą część tych kosztów odpowiadającą ich udziałom we współwłasności lokalu mieszkalnego, wnioskodawczyni zaś nie wykazała okoliczności przeciwnej, przedkładając jedynie dowody zapłaty przez siebie tych należności. Nie wykazała, że należności te opłacała w wyższej wysokości niż część wynikająca z jej udziału.

Natomiast co do należności za lokal określanych jako: „należności czynszowe”, konieczne jest uściślenie, że właściciel lokalu (jako odrębnej nieruchomości) nie jest zobowiązany do uiszczania czynszu. Jego obowiązkiem zaś jest uiszczanie opłat za zarząd oraz opłat na fundusz remontowy. W skład comiesięcznych opłat wchodzą też należności za media (woda, gaz, wywóz nieczystości, ogrzewanie), windę, światło w klatce schodowej itp. Jakkolwiek zainteresowani nie zawarli umowy quo ad usum dotyczącej mieszkania, to jednak nie można pominąć okoliczności, że opłaty takie jak woda, gaz, wywóz nieczystości, ogrzewanie, winda, światło w klatce schodowej służyły jedynie wnioskodawczyni jako zajmującej ten lokal i ona z nich korzystała. Nie mogą one zatem stanowić nakładu podlegającego rozliczeniu. Składniki takie jak koszty zarządu czy fundusz remontowy służą zachowaniu wspólnego prawa, jednak wnioskodawczyni składając wniosek o nakłady nie wyodrębniła ich ani w swym żądaniu, ani w złożonych dokumentach, potwierdzających jedynie zbiorcze uiszczanie przez nią opłat za zajmowany lokal. Zgodnie z zasadami dowodzenia – skoro wnioskodawczyni zgłosiła żądanie rozliczenia nakładu, obowiązana było go udowodnić. W ocenie Sadu Okręgowego brak przedstawienia dokumentów z wyodrębnionymi składnikami z tytułu kosztów zarządu czy funduszu remontowego uniemożliwia ustalenie wysokości tej części żądania, a co za tym idzie – uwzględnienie go. Zatem zgodnie z art. 6 kc, uznać należało, że wnioskodawczyni w tej części swego żądania nie udowodniła, podobnie jak żądania co do zwrotu części podatku czy opłat rocznych, o czym mowa było wcześniej.

W tych okolicznościach apelacja jedynie w części zasługiwała na uwzględnienie.

Zmiany postanowienia dokonano na podstawie art. 386§1 kpc w zw. z art. 13§2 kpc. Ustalone jako składnik majątku wspólnego nakłady określone w punkcie 1d) postanowienia Sąd Okręgowy postanowił przyznać uczestniczce H. C., zważywszy że zostały one dokonane na jej nieruchomości.

Wskazane nakłady zwiększają majątek podlegający podziałowi. Wartość spadku stanowi 58.638 zł, od której należało odjąć uwzględniony przez Sąd Rejonowy dług spadkowy (koszty pogrzebu i nagrobka – 6102 zł). Zatem po odjęciu daje to kwotę 52536zł. Udział w 1/10 części to kwota 5253,60 zł i takie wartości winien dostać każdy z uczestników.

Skoro H. C. przyznano wskazane nakłady, na jej rzecz zasądzono dopłatę w kwocie 177, 60 zł. Na rzecz pozostałych uczestników zasądzono spłaty po 5253,60 zł. Termin ich płatności pozostawiono jak w zaskarżonym postanowieniu, uznając że wniesienie apelacji nie może pogarszać sytuacji wnioskodawczyni.

Jednocześnie zmieniono redakcję postanowienia, zawierając w odrębnym punkcie opis składu spadku po W. W. (3), stanowiący w tym konkretnym przypadku ½ we wszystkich składnikach wchodzących do majątku wspólnego podlegającego podziałowi.

Dalej idącą apelację z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu oddalono jako niezasadną – na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13§2 kpc.

Jednocześnie stosując zasadę z art. 520§1kpc, Sąd Okręgowy oddalił wnioski wnioskodawczyni i uczestników postępowania o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego. W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie brak podstaw do uznania istnienia podstaw do odstąpienia od zasady, zgodnie z którą każdy z zainteresowanych ponosi koszty swego udziału w sprawie.

Jednocześnie wobec tymczasowego pokrycia przez Skarb Państwa kosztów opinii biegłego w postępowaniu odwoławczym Sąd Okręgowy w orzeczeniu kończącym po myśli art. 113 ust.1w zw. z art. 83 ust.2 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( t. jedn. Dz. U. z 2014 poz. 1025 ze zm.) obciążył nimi zainteresowanych stosownie do ich udziałów w spadku.

Z tych powodów orzeczono jak w sentencji.

SSR(del.) Łukasz Malinowski SSO Gabriela Sobczyk SSO Anna Hajda