Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo (...) S.A. w W. o zasadzenie od M. P. kwoty 1485,46 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz orzekł o kosztach procesu.

Wg powoda do wzbogacenia pozwanego kosztem majątku banku doszło w toku prowadzonej przeciwko M. P. egzekucji z rachunku bankowego, którego pozwany był współposiadaczem. Powód wykonując czynności związanych z zajęciem rachunku dokonał dwóch przelewów na rzecz komornika na kwoty 274,64 zł oraz 2.696,29 zł. Środki te w połowie należały jednak do nieobjętej egzekucją osoby trzeciej, będącej współposiadaczem rachunku. Powód przywrócił z własnych środków saldo rachunku bankowego do stanu zgodnego z prawem, po czym zwrócił się do komornika o zwrot niesłusznie przekazanej mu części należności. Komornik odmówił stwierdzając, że kwota ta została już przekazana na spłatę wierzyciela. W rezultacie pozwany uzyskał kosztem powoda przysporzenie majątkowe w postaci zmniejszenia wierzytelności.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Wskazywał, że powód miał możliwość zweryfikowania pochodzenia środków na przedmiotowym rachunku bankowym, a on sam nie może ponosić odpowiedzialności za błędy banku, który wiedział, że nie jest zobowiązany do świadczenia. Wg pozwanego w świetle art. 411 k.c. żądanie powoda jest bezpodstawne.

Sąd Rejonowy oparł rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych.

Pozwany był współposiadaczem rachunku bankowego prowadzonego w powodowym banku. W dniu 27 października 2014 roku do powoda zostało skierowane zawiadomienie od Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w W. J. B. o zajęciu rachunku bankowego i zakazie wypłat wydane na podstawie nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 24 sierpnia 2000 roku, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 12 października 2000 roku. Wykonując zajęcie powód dokonał przelewu z współposiadanego przez pozwanego rachunku w dniu 15 stycznia 2015 roku na kwotę 2.696,29 zł oraz w dniu 19 stycznia 2015 roku na kwotę 274,64 zł na konto wskazane przez komornika.

Pismem z dnia 23 stycznia 2015 roku powód wystąpił do komornika o wskazanie udziałów współposiadaczy rachunku bankowego oraz o dokonanie zwrotu odpowiedniej kwoty pobranej nienależnie, informując, że umowa rachunku bankowego nie określa udziałów współposiadaczy w wierzytelności z rachunku.

W odpowiedzi na pismo powoda Komornik Sądowy J. B. wskazał, że nie ma możliwości dokonania zwrotu przekazanych środków, gdyż te są na bieżąco księgowane i przekazywane wierzycielom zgodnie z art. 22 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

W dniu 5 lutego 2015 roku powód dokonał zwrotu połowy pobranej w toku czynności egzekucyjnych kwoty tj. 1485,46 zł (1348,14 zł + 137,32 zł) A. P. - osobie trzeciej będącej współposiadaczem przedmiotowego rachunku bankowego.

Pismem z dnia 21 maja 2015 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 1485,46 zł, podnosząc, że wskutek powyższych okoliczności, powód dokonał ze środków własnych częściowej spłaty zobowiązania pozwanego i tym samym dokonał nieuzasadnionego przysporzenia na jego rzecz.

Rozważając zasadność powództwa Sąd Rejonowy wskazał, że podstawą prawną roszczeń powoda jest art. 405 k.c., który przewiduje obowiązek zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej, przy czym obowiązek ten realizuje się przez wydanie korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, przez zwrot jej wartości. Brak podstawy prawnej oznacza taką sytuację, w której uzyskanie korzyści majątkowej nie znajduje usprawiedliwienia w przepisie ustawy, ważnej czynności prawnej, prawomocnym orzeczeniu sądowym czy akcie administracyjnym.

Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest właśnie przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego. Nie ma znaczenia jakie zdarzenie było źródłem bezpodstawnego wzbogacenia, może to być działanie wzbogaconego, zubożonego, osoby trzeciej, a także jakiekolwiek inne zdarzenie. Istotnym jest jedynie, by w wyniku tego zdarzenia nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego. Dla istnienia wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. nie ma znaczenia wina wzbogaconego lub jakakolwiek inna forma jego uchybienia lub zaniedbania, do bezpodstawnego wzbogacenia może dojść nawet wbrew woli wzbogaconego. Zdarzenie prowadzące do wzbogacenia (i jednocześnie zubożenia) może polegać na jednej czynności faktycznej lub prawnej, ale może się na nie również składać kilka wzajemnie ze sobą powiązanych czynności dokonanych przez zubożonego, wzbogaconego lub przez osoby trzecie.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy zdaniem Sądu Rejonowego z chwilą zrealizowania przez bank zajęcia i przekazania komornikowi całej kwoty znajdującej się na rachunku doszło po stronie banku do powstania zobowiązania wobec drugiego z posiadaczy rachunku do naprawienia szkody w reżimie odpowiedzialności kontraktowej, a więc do zubożenia (po stronie banku zwiększyły się pasywa), a najpóźniej do takiego zubożenia doszło w momencie zwrócenia przez bank środków drugiego posiadacza. Jak bowiem wynika z art. 891 ¹ §1 k.p.c. czynności egzekucyjne przeprowadzane na rachunku wspólnym dłużnika i osoby trzeciej prowadzone są stosownie do przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym. Udział ten powinien być wskazany w umowie, a w przypadku braku takiego wskazania lub nieprzedłożenia przez dłużnika umowy o prowadzenie rachunku bankowego, domniemywa się, że udziały są równe. Wobec braku innej umowy w przedmiotowej sprawie należało przyjąć, że udziały obu współposiadaczy rachunku były równe, a zatem egzekucja nie powinna dotyczyć połowy środków na tym rachunku.

Jednocześnie po stronie pozwanego mogło dojść do wzbogacenia, które polegało na tym, że w zakresie kwoty przekazanej komornikowi ponad udział pozwanego w środkach zgromadzonych na tym rachunku doszło do wygaśnięcia zobowiązanie pozwanego wobec jego wierzyciela. Gdyby te środki zostały przekazane wierzycielowi, doszłoby do zaspokojenia części jego wierzytelności, a w konsekwencji do zmniejszenia pasywów pozwanego, co oznacza jego wzbogacenie. Do tego wzbogacenia doszłoby bez podstawy prawnej.

Zdaniem Sądu Rejonowego powód nie udowodnił okoliczności zmniejszenia pasywów powoda w zakresie środków pobranych ponad udział pozwanego w rachunku bankowym. Powód udowodnił jedynie, że w wyniku omyłkowego dokonania przelewu pełnej kwoty wierzytelności jaka była zgormadzona na rachunku bankowym współposiadanym przez pozwanego, poniósł on stratę majątkową wynikającą z konieczności naprawienia uszczerbku w majątku A. P.. Powód nie wykazał w należyty sposób, ażeby kwota pobrana na rzecz komornika została w toku późniejszego postępowania egzekucyjnego przekazana na rzecz wierzyciela pozwanego w celu dokonania częściowej spłaty zobowiązania, ani w jakim zakresie zmniejszyło się zobowiązanie pozwanego wobec wierzyciela. Jedynym w niniejszej sprawie środkiem dowodowym zawierającym wzmiankę o przekazaniu ww. środków na rzecz spłaty zobowiązania pozwanego, jest pismo komornika z dnia 24 marca 2015 roku, lecz ma ono charakter dość ogólny, w szczególności nie można na jego podstawie ustalić konkretnej kwoty przekazanej wierzycielowi i konkretnego zakresu ewentualnego wygaśnięcia zobowiązania dłużnika – pozwanego.

Sąd Rejonowy odnotował przy tym, że pozwany w odpowiedzi na pozew wprost nie odniósł się do tej okoliczności. Zgodnie z treścią art. 230 k.p.c., gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może uznać te fakty za przyznane. Z kolei fakty przyznane w myśl art. 229 k.p.c. nie wymagają dowodu, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwość. W ocenie Sądu Rejonowego nie można uznać, że pozwany milcząco przyznał okoliczności faktyczne przytoczone w pozwie, skoro – wobec wybrania innego kierunku obrony – mógł nie widzieć potrzeby odnoszenia się do nich.

W konsekwencji Sąd oddalił powództwo jako nieudowodnione.

Odnosząc się do argumentacji prawnej pozwanego Sąd Rejonowy wskazał, że powołany przez pozwanego przepis art. 411 k.c. nie mógł znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Przepis ten dotyczy bowiem wyłącznie instytucji nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.). Nienależne świadczenie zaś jest szczególnym przypadkiem bezpodstawnego wzbogacenia, którego podstawą jest dokonanie świadczenia czyli zachowania zmierzającego do wykonania oznaczonego zobowiązania. W przedmiotowej sprawie pomiędzy powodem a pozwanym nie doszło w ogóle do żadnego świadczenia, wiec też trudno wywodzić roszczenie o jego zwrot i słusznie powód od tej podstawy prawnej się odżegnuje. Za niesłuszny Sąd uznał także zarzut pozwanego, iż powód na podstawie pochodzenia środków zgromadzonych na rachunku bankowym powinien odmówić dokonania wypłaty na rzecz komornika z uwagi na fakt, że środki te pochodziły wyłącznie z dyspozycji przekazywanych na nazwisko osoby trzeciej. Jak bowiem wynika z art. 891 ¹ §1 k.p.c. czynności egzekucyjne przeprowadzane na rachunku wspólnym dłużnika i osoby trzeciej prowadzone są stosownie do przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym. Udział ten powinien być wskazany w umowie, a w przypadku braku takiego wskazania lub nieprzedłożenia przez dłużnika umowy o prowadzenie rachunku bankowego, domniemywa się, że udziały są równe. Z treści powyższego przepisu jasno wynika, że pochodzenie środków zgromadzonych na koncie wspólnym nie ma żadnego znaczenia dla przeprowadzanej egzekucji, istotne jest bowiem jedynie wskazanie wysokości udziału dłużnika. Argumentacji pozwanego nie wspierają też przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128), która do kwestii wspólnego rachunku osób fizycznych odnosi się w art. 51a stanowiąc, że w przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku, co tym bardziej czyni kwestię tego na kogo adresowane są wpływy bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Chybiony był również zarzut pozwanego, iż nie może on ponosić odpowiedzialności finansowej za błędy banku. W przypadku bowiem udowodnienia przez powoda przedstawionego przez siebie twierdzenia o wzbogaceniu pozwanego (polegającym na umorzeniu części jego zobowiązania wobec wierzyciela na skutek przekazania mu wyegzekwowanej kwoty), koniecznym stałoby się uznanie, iż w skutek błędu powoda, pozwany osiągnął realną korzyść majątkową jaką jest zmniejszenie ciążących na nim zobowiązań bez podstawy prawnej. W tym wypadku zatem, pozwany nie ponosiłby odpowiedzialności majątkowej za błędy banku, a jedynie zobowiązany byłby do zwrotu bezpodstawnie uzyskanej przez siebie korzyści.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od przedmiotowego wyroku wywiódł powód zaskarżając wyrok w całości. Wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie prawa procesowego tj. art.233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodu w postaci pisma Komornika Sądowego z dnia 24 marca 2015 roku.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne, przyjmując, że powód nie udowodnił roszczenia w zakresie wysokości wzbogacenia powstałego po stronie pozwanego. Ocena ta została zasadnie zakwestionowana w apelacji. Sąd Rejonowy stwierdził, że powód nie przedstawił wystarczającego dowodu dla wykazania w jakim zakresie zmniejszyło się zobowiązanie powoda. W szczególności Sąd uznał, że na postawie pisma komornika sądowego J. B. z dnia 24 marca 2015 roku nie można ustalić konkretnej kwoty przekazanej wierzycielowi.

Ocena ta narusza reguły z art.233 § 1 k.p.c. Z treści pisma komornika wynika jasno, że przekazane przez bank środki 2679,94 zł i 274,64 zł zostały przekazane wierzycielowi egzekwującemu. Komornik będąc związanym treścią tytułu wykonawczego z mocy art.804 k.p.c. mógł przekazać wierzycielowi jedynie takie kwoty, które odpowiadały zobowiązaniu dłużnika tj. M. P.. Nie ma przy tym znaczenia czy wymienione kwoty stanowiły zaspokojenie należności stwierdzonej tytułem wykonawczym czy też kosztów egzekucji, gdyż w obu przypadkach obowiązek ich zapłaty obciążał dłużnika. Zgodnie bowiem z treścią art.770 k.p.c. dłużnik obowiązany jest zwrócić wierzycielowi koszty egzekucji. Także w myśl art.49 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. 2011 Nr 231 poz.1376 ze zm.) opłatę stosunkową od wyegzekwowanego świadczenia komornik pobiera od dłużnika, ściągając ją proporcjonalnie do wysokości wyegzekwowanego świadczenia. Nie ma zatem wątpliwości, że przekazanie przez bank komornikowi środków pieniężnych z rachunku bankowego, którego współposiadaczem był pozwany w wysokości 2679,94 zł i 274,64 zł zmniejszyły zobowiązanie pozwanego. Bezpodstawne przysporzenie w majątku pozwanego wyraża się połową tej kwoty tj. 1485,46 zł, gdyż zgodnie z dyspozycją art.891 ¹ k.p.c. egzekucja nie powinna dotyczyć połowy środków na rachunku. Taką kwotę bank zwrócił na rzecz drugiego współwłaściciela rachunku bankowego.

W konsekwencji na podstawie art.386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok uwzględniając powództwo w całości. W świetle art. 476 pozwany popadł w opóźnienie w spełnieniu świadczenia na rzecz powoda od dnia 4 czerwca 2015 roku (wezwanie do zapłaty w terminie 7 dni pozwany otrzymał 28 maja 2015 roku). Od tego dnia powodowi przysługiwały odsetki za opóźnienie na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., tym samym żądanie zasadzenia odsetek od daty wniesienia pozwu podlegało uwzględnieniu. W wyroku Sąd Okręgowy uwzględnił zmianę treści art. 481 § 2 k.c. od dnia 1 stycznia 2016 roku poprzez wprowadzenie pojęcia odsetek ustawowych za opóźnienie w miejsce poprzednio obowiązującego jednolitego pojęcia odsetek ustawowych.

O kosztach procesu przed sądem I instancji Sąd orzekł zgodnie z art.98 § 1 i 3 k.p.c. Na zasądzoną na rzecz powoda od pozwanego kwotę złożyły się opata od pozwu 75 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika 180 zł, którego wysokość odpowiada dyspozycji § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013 poz.461 ze zm).