Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2012 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko P. Z. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 2 lutego 2012 r., sygn. akt I C 323/10

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.700 złotych tytułem zwrotu

kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

SSA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga SSA Waldemar Kryślak SSO /del./ Maciej Rozpędowski

Sygn. akt I ACa 759/12

UZASADNIENIE

W zaskarżonym wyroku z dnia 2 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy w Koninie uznał za bezskuteczną w stosunku do powoda P. K. umowę darowizny zawartą w formie aktu notarialnego dnia 9 października 2009 roku pomiędzy darczyńcą J. Z. a obdarowanym P. Z. (2) udziału w czwartej części nieruchomości zabudowanej, oznaczonej numerem geodezyjnym (...), o powierzchni 0,1398 ha, położonej w P. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto prowadzi księgę wieczystą za numerem (...), a to w celu zaspokojenia wierzytelności powoda wobec J. Z. i S. Z. w wysokości 200 000 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 21 grudnia 2002 r. i kosztami procesu w kwocie 13.617 zł, wynikającej z prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Koninie z dnia 16 lutego 2010 r., wydanego w sprawie o sygn. I C 1176/08, oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 15.447 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd ten ustalił w motywach rozstrzygnięcia, że w dniu 28 marca 2000 r. rodzice pozwanego S. i J. małżonkowie Z. zawarli z matką powoda T. K. przedwstępną umowę sprzedaży wyodrębnionego lokalu handlowego za cenę 400 000 zł., na poczet której kupująca przy zawarciu umowy przedwstępnej zaliczkowała zbywcom sumę 200 000 zł. Do zawarcia umowy przyrzeczonej nie doszło, a negocjacje prowadzone w obecności pozwanego na temat zwrotu zaliczki nie przyniosły rezultatu.

W dniu 25 lipca 2005 r. T. K. przelała na powoda przysługującą jej wierzytelność w wysokości 200 000 zł. wobec małżonków Z.. Także po przelewie wierzytelności ojciec powoda próbował nakłonić S. Z. do dobrowolnego zwrotu zaliczki. Przy rozmowach tych byli obecni zarówno powód jak i pozwany.

W dniu 8 września 2009 r. mający wierzytelność (...) Bank S.A. w W. złożył u komornika sądowego wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikom S. i J. Z. na podstawie nakazów zapłaty wydanych w postępowaniu nakazowym przez Sąd Okręgowy w Poznaniu i Sąd Rejonowy w Koninie, żądając wyegzekwowania od dłużników należności głównych w kwotach 1.123.685,81 zł. i 45.627,81 zł. z odsetkami. Wówczas to w dniu 9 października 2009 r. została zawarta umowa darowizny, zgodnie z którą J. Z. podarowała powodowi wart 600 000 zł. udział w czwartej części nieruchomości zabudowanej kamienicą, położonej w P., o powierzchni 0,1398 ha,, dla której Wydział Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Poznaniu prowadzi księgę wieczystą (...).

Będący przedmiotem darowizny udział w nieruchomości należał do majątku osobistego J. Z. i w momencie zawarcia umowy darowizny był jedynym składnikiem jej majątku, do którego mogła zostać skierowana egzekucja.

Sąd Okręgowy w Koninie prawomocnym wyrokiem z dnia 16 lutego 2010 r., wydanym w sprawie o sygn. I C 1176/08, zasądził solidarnie od S. i J. małżonków Z. na rzecz powoda kwotę 200 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 grudnia 2002 r. i kosztami procesu.

Aktualnie wobec J. Z. toczą się egzekucje z wniosku wierzyciela (...) Bank S.A. w W.. W prowadzonych przeciwko J. Z. i S. Z. postępowaniach egzekucyjnych, egzekucja skierowana została do nieruchomości dłużnika S. Z. objętej księgą wieczystą (...), w której odbyła się druga licytacja oraz do udziału tego dłużnika wynoszącego 4/12 części w nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), w której żaden z wierzycieli nie złożył wniosku o opis i oszacowanie. Egzekucja skierowana została również do nieruchomości dłużnika objętej księgą wieczystą (...), jednakże postępowanie egzekucyjne z tej nieruchomości zostało umorzone postanowieniem komornika z dnia 14 kwietnia 2011 r. na podstawie art. 985 § 1 k.p.c. Natomiast egzekucja z innych składników majątku wspólnego i osobistego małżonków Z. jest bezskuteczna.

Powód po otrzymaniu od komornika sądowego informacji, o bezskuteczności prowadzonych przeciwko dłużnikom egzekucji, nie złożył wniosku o egzekucję wierzytelności zasądzonych w prawomocnym wyroku Sądu Okręgowego w Koninie z dnia 16 lutego 2010 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że do zawarcia umowy darowizny pomiędzy J. Z. a pozwanym doszło z pokrzywdzeniem powoda, będącego wierzycielem zbywczyni, bowiem J. Z. przez tą czynność stała się jeszcze bardziej niewypłacalna. Wskutek czynności darowizny dokonanej przez dłużniczkę z pokrzywdzeniem wierzyciela pozwany uzyskał korzyść majątkową bezpłatnie i już z tego względu zgodnie z przepisem art. 528 k.c. żądanie uznania tej czynności za bezskuteczną było uzasadnione. Przeciwko pozwanemu przemawiały też domniemania prawne z art. 527 § 3 k.c., że w sytuacji stosunku bliskości z dłużniczką wiedział o jej działaniu ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela oraz z art. 529 k.c., że dokonując darowizny dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

W apelacji od powyższego wyroku pozwany domagał się jego zmiany ewentualnie uchylenia w kierunku oddalenia powództwa i zarzucił:

- sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego co do faktów o wiedzy pozwanego o zadłużeniu jego matki u powoda oraz wpisu hipoteki przez bank w księdze wieczystej spornej nieruchomości uzasadniającej przyjęcie, że nabycie przez skarżącego nieruchomości miało charakter odpłatny;

- obrazę przepisów postępowania w zakresie art. 233 § 1, art. 328 § 2, art.230 w związku z art. 229 i art. 242 k.p.c.;

- błędną wykładnię przepisu art. 527 § 1 i 3 k.c.;

- niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 529 k.c.;

- obrazę przepisu art. 6 k.c.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Podnosząc zarzut sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego co do wiedzy pozwanego o działaniu dłużniczki z pokrzywdzeniem wierzycieli, skarżący zdaje się nie dostrzegać, że pozwanego, będącego synem dłużniczki, łączył z nią stosunek bliskości, a zaskarżona powództwem czynność prawna stanowiła darowiznę zawartą w dokumencie umowy notarialnej. Twierdził wprawdzie, że zawarte w dokumencie oświadczenia o darowiźnie są niezgodne z prawdą i że ukrywały w rzeczywistości umowę sprzedaży, ciężar dowodu jednak takiej okoliczności faktycznej zgodnie z przepisem art. 6 k.c. spoczywał na pozwanym, który wywodził z niej korzystne dla siebie skutki prawne i odmienny w tym zakresie zarzut apelacji co do ciężaru dowodu był oczywiście nietrafiony. W sytuacji zaś bezpłatnego uzyskania korzyści majątkowej, okoliczność istotna dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną według art. 527 § 1 k.c., czy pozwany wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym, że dokonując czynności prawnej dłużniczka działała z pokrzywdzeniem wierzycieli, pozbawiona była znaczenia w świetle regulacji art. 528 k.c. i nie miała istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Z kolei po raz pierwszy podniesiony w apelacji zarzut, by darowizna udziału w nieruchomości obciążonego hipoteką stanowić miała czynność prawną odpłatną, jest na tyle niezrozumiały, na ile autor apelacji nie wykazuje, by dłużniczka, która dokonała darowizny, otrzymała w zamian korzyść majątkową stanowiącą jej ekwiwalent.

Chybiony był też zarzut dotyczący naruszenia przepisu art. 242 k.p.c. przez zaniechanie przesłuchania świadka K. Z. z uwagi na nieusunięcie przeszkody umożliwiającej przeprowadzenie tego dowodu. Przewidzianą w tym przepisie prekluzję Sąd I instancji prawidłowo zastosował, ale przede wszystkim zauważyć należy, że okoliczność spotkań odbywających się między rodzinami stron i treści prowadzonych w ich trakcie rozmów o zwrocie spornego długu, nie miała dla rozstrzygnięcia sprawy istotnego znaczenia wobec niewykazania, że pozwany nabył sporny udział w nieruchomości odpłatnie.

Sąd I instancji nie naruszył także przepisów art. 229 i 230 k.p.c., bowiem nie opierał ustaleń faktycznych na okolicznościach przyznanych czy uznanych za przyznane w rozumieniu tych przepisów. Odnosząc się do spornych stanowisk obu stron, przeprowadził natomiast wnikliwą ocenę wiarygodności zaofiarowanych przez nie dowodów. Także uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawierało wszystkie istotne elementy przewidziane w przepisie art. 328 § 2 k.p.c., pozwalające na prześledzenie podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia i o naruszeniu tego przepisu nie mogło być mowy.

Wbrew wreszcie zeznaniom samej dłużniczki J. Z. przesłuchanej w charakterze świadka, co do faktu, iż przedmiot darowizny był jedynym składnikiem jej aktywów majątkowych, skarżący zarzuca przeceniając rolę sądu w zbieraniu dowodów, że ani „sąd ani strona powodowa nie wykazała” niewypłacalności dłużniczki wskutek dokonania darowizny.

Z tych względów, skoro ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji były wystarczające do prawnej oceny roszczenia powoda, także Sąd Apelacyjny przyjął je za podstawę swojego orzeczenia.

Chybione też były zarzuty naruszenia prawa materialnego. Zarzutami błędnej wykładni przepisu art. 527 §§ 1 i 3 k.p.c. skarżący bowiem zwalczał ustalenia faktyczne co do jego wiedzy o działaniu dłużniczki ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, nieistotne zresztą z punktu widzenia ułatwień w realizacji skargi paulińskiej przewidzianych w art. 528 k.c., tak więc nie mogły być one skuteczne. Na czym natomiast polegać miało wadliwe zastosowanie przepisu art. 529 k.c. w zakresie przewidzianego tam domniemania działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli, skarżący czytelnie nie wyraził, stąd i ten zarzut na uwzględnienie nie zasługiwał.

Z tych względów pozbawioną uzasadnionych podstaw apelację pozwanego należało na podstawie art. 385 k.p.c. oddalić, rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego opierając na podstawie art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163 poz. 1349).

SSA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga SSA Waldemar Kryślak SSO/del./Maciej Rozpędowski