Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 sierpnia 2016 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu, Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Grzegorz Karaś

Protokolant: Piotr Józwik

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2016 r. we Wrocławiu na rozprawie

sprawy z powództwa: J. H.

przeciwko: D. T. (1) i M. H.

o ustalenie

I.  wyrok zaoczny z dnia 7 stycznia 2013 r. utrzymuje w mocy;

II.  zasądza od pozwanej D. T. (1) na rzecz powódki J. H. dodatkową kwotę 1.017 zł zwrotu kosztów;

III.  przyznaje K. D. – kuratorowi ustanowionemu dla pozwanego M. H. kwotę 7.200 zł za sprawowanie funkcji kuratora, zarządzając wypłacenie tej kwoty tymczasowo ze środków od Skarbu Państwa;

IV.  nakazuje pozwanej D. T. (1) aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego we Wrocławiu dodatkową kwotę 7.718,69 zł tytułem wydatków tymczasowo pokrytych ze środków Skarbu Państwa w toku procesu.

UZASADNIENIE

Powódka J. H. pozwem skierowanym przeciwko pozwanej D. T. (1) domagała się ustalenia, że przedwstępna umowa sprzedaży z dnia 12 lipca 2011 r. mocą której M. H. przyrzekł pozwanej D. T. (1) zbycie nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Krzyków prowadzi księgę wieczystą (...) jest nieważna, albowiem oświadczenie woli M. H. złożone przy zawieraniu tej umowy było nieważne z mocy prawa gdyż w tym czasie znajdował się on w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji iwyrażenie woli z powodu zaburzeń psychicznych w przebiegu choroby Alzheimera oraz zasądzenia kosztów procesu wedle norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazała, że M. H. jest właścicielem mieszkania położonego przy ul. (...) we W.. W dniu 12 lipca 2011 r. M. H. w Kancelarii Notarialnej przy ul. (...) we W. zawarł z D. T. (2) przedwstępną umowę sprzedaży w/w nieruchomości za kwotę 245.000 zł. W umowie strony zobowiązały się do zawarcia umowy przyrzeczonej do dnia 10 stycznia 2017 r. Z treści aktu notarialnego wynikało, że D. T. (2) zapłaciła M. H. tytułem zaliczki 200.724,32 zł czyli prawie 82% ceny przedmiotu sprzedaży co miało nastąpić przed podpisaniem aktu. Na rachunku bankowym M. H. brak było przelewu na jego rzecz takiej kwoty. M. H. ma obecnie 80 lat i cierpi na zespół otępienny o umiarkowanym stopniu zaawansowania w przebiegu choroby Alzheimera, przy czym choroba ta ma przebieg wieloletni ze stałą progresją zaburzeń poznawczych. Jego myślenie konkretne wykazuje upośledzoną zdolność przewidywania, a intelekt jest wtórnie zredukowany. Ponadto cierpi w związku ze swoją chorobą na zaburzenia pamięci, w tym również ma m. in. trudności z prostymi działaniami matematycznymi, w tym dodawaniem powyżej dziesięciu, co jest szczególnie istotne w tej sprawie, gdyż wyklucza to możliwość dodawania do liczby 200.000, co samo już w sobie wyklucza również możliwość przeliczania przez niego pieniędzy w tak dużej kwocie. Z uwagi na stan zdrowia M. H. nie jest zdolny do swobodnego i świadomego wyrażania woli i podejmowania decyzji. Na skutek zaburzeń pamięci M. H. kontakt z nim w istotnych sprawach dotyczących jego osoby jest bardzo utrudniony. D. T. (1), która jest dla M. H. osobą obcą, wykorzystując stan jego zdrowia skutkujący niezdolnością do właściwego pojmowania przedsiębranego działania - najpierw zameldowała w mieszkaniu M. H. swego małoletniego syna, a następnie doprowadziła do zawarcia umowy przedwstępnej. M. H. przeczy aby otrzymał od D. T. (2) zaliczkę wskazaną w akcie notarialnym. W ocenie powódki M. H. zawierając umowę przedwstępną z uwagi na swój stan umysłu nie rozumiał znaczenia całej transakcji, a także zapisów zawartych w akcie notarialnym oraz konsekwencji z nich wynikających.

Powódka jako wnuczka M. H. ma świadomość tego że w przypadku gdyby dziadek znalazł się w sytuacji niedostatku w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mógłby on sam lub jego przedstawiciel ustawowy dochodzić od niej świadczeń alimentacyjnych. Natomiast D. T. (1) jest dla M. H. osobą obcą i nie ma żadnych prawnych obowiązków opieki nad nim oraz zabezpieczenia jego egzystencji, a jej działania polegające na manipulowaniu starym schorowanym człowiekiem doprowadziły już do wyzbycia się przez niego majątku znacznej wartości, który mógłby stanowić jego finansowe zabezpieczenie w przyszłości. W tej sytuacji żądanie pozwu uznać należy za zasadne.

Wyrokiem zaocznym z dnia 7 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu ustalił, że przedwstępna umowa sprzedaży z dnia 12 lipca 2011 r. mocą której M. H. przyrzekł pozwanej D. T. (1) zbycie nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia–Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...) jest nieważna, zasądził od pozwanej D. T. (1) na rzecz powódki J. H. kwotę 9.200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nakazał pozwanej D. T. (1) aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa (kasy Sądu Okręgowego we Wrocławiu) kwotę 10.250 zł tytułem brakującej części opłaty sądowej od obowiązku uiszczenia której zwolniona była powódka.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwana zarzuciła brak legitymacji czynnej powódki do występowania z żądaniem ustalenia nieważności czynności prawnej. Wskazała, że powódka nie była stroną przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości położonej we W. przy ul. (...), jej stronami była pozwana oraz M. H.. Powódka nie jest także przedstawicielem ustawowym ani opiekunem prawnym M. H.. M. H. nie został ubezwłasnowolniony całkowicie bądź częściowo. W związku z powyższym powódce nie tylko nie przysługuje legitymacja czynna ale także powódka nie wykazała iż została umocowana do występowania w niniejszej sprawie jako przedstawiciel ustawowy bądź pełnomocnik. Dalej podniosła, że powódka nie wykazała nawet iż pomiędzy nią a M. H. istnieje stosunek pokrewieństwa. Z ostrożności procesowej wskazała, że także w przypadku przyjęcia iż pomiędzy powódką a M. H. istnieje stosunek pokrewieństwa, iż nie jest on w świetle istniejących przepisów prawa wystarczającą przesłanką uprawniającą powódkę do działania w imieniu i na rzecz M. H.. Ustosunkowując się merytorycznie do żądania zarzuciła, iż w sprawie brak podstaw do uwzględnienia powództwa o stwierdzenie nieważności przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości położonej we W. przy ul. (...) bowiem M. H. w momencie zawierania przedwstępnej umowy sprzedaży lokalu był pełni władz umysłowych oraz był zdolny do swobodnego i świadomego wyrażenia woli. W momencie zawierania umowy M. H. był w pełni władz umysłowych i rozumiał skutki podejmowanych czynności. Umowa została zawarta przed notariuszem który w razie powzięcia jakichkolwiek wątpliwości co do stanu psychicznego M. H. ma ustawowy obowiązek odmówienia sporządzenia aktu. W ocenie pozwanej przedłożone przez powódkę zaświadczenie lekarskie w żaden sposób nie dowodzi, iż M. H. w dniu zawarcia umowy nie był świadomy znaczenia swoich czynów bowiem zostało ono wydane kilka miesięcy po zawarciu umowy. W ocenie pozwanej powódka nie wykazała istnienia przesłanek z art. 82 k.c. uzasadniających stwierdzenie przez sąd nieważności umowy. Ponadto pozwana podała, że M. H. 11 dni przed zawarciem przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości nabył prawo użytkowania wieczystego i prawo własności nieruchomości objętej przedwstępną umową sprzedaży od Gminy W.. Umowa ta została zawarta w formie aktu notarialnego. Gdyby M. H. nie był w pełni władz umysłowych to taki stan miałby miejsce także w dniu 1 lipca 201l r. w momencie nabywania nieruchomości od gminy. Zatem gdyby M. H. był w stanie uniemożliwiającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli to notariusz ma ustawowy obowiązek odmówienia sporządzenia aktu notarialnego. M. H. dokonał w badanym okresie także innych czynności, które świadczą o pełni jego władz umysłowych. Pozwana podniosła, że wpłaciła w poczet ceny zaliczkę w łącznej wysokości 200.724,32 zł w gotówce. Przedstawianie w tej sytuacji wyciągów z rachunków bankowych ma na celu wyłącznie wprowadzenie Sądu w błąd. M. H. w momencie zawierania umowy doskonale orientował się w cenach mieszkań, wynegocjował dla siebie korzystną cenę którą prawie w całości otrzymał jeszcze przed wydaniem nieruchomości, uzgodnił z pozwaną odległy termin zawarcia umowy i prawo zamieszkania w nieruchomości do czasu zawarcia umowy finalnej, w końcu odebrał od pozwanej gotówkę. Wszystkie te czynności świadczą o pełni władz umysłowych M. H.. Okoliczność otrzymania przez M. H. zaliczki w łącznej wysokości 200.724,32 zł została poświadczona zarówno dokumentem urzędowym w postaci aktu notarialnego, jak i oświadczeniem M. H. z podpisem urzędowo poświadczonym z dnia 12 lipca 2011 r. Nadto w ocenie pozwanej M. H. w związku z zawarciem umowy w żaden sposób nie został pokrzywdzony. W tej sytuacji żądanie pozwu winno zostać oddalone.

Postanowieniem tut. Sądu z dnia 13 kwietnia 2015 r. wezwano do udziału w sprawie w charakterze pozwanego M. H..

Na rozprawie w dniu 19 listopada 2015 r. kurator ustanowiony dla pozwanego M. H. potwierdził wszystkie czynności przeprowadzone dotychczas w postępowaniu i wniósł o oddalenie powództwa.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 sierpnia 2010 r. M. H. udzielił pozwanej D. T. (1), w formie aktu notarialnego, pełnomocnictwa do reprezentowania go przed urzędami w tym urzędem Miasta/Gminy, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej – do występowania we wszystkich sprawach w szczególności do składania wniosków o przyznanie pomocy socjalnej, do udziału w zebraniach wspólnoty i głosowania nad uchwałami, sprawowania opieki i decydowania w sprawach zdrowia, reprezentowania we wszystkich sprawach prywatnych, urzędowych, przed wszelkimi urzędami i sądami, do składania i podpisywania wszelkich oświadczeń, pism, podań, wniosków i innych dokumentów związanych z wykonywaniem pełnomocnictwa, a nadto udzielił pełnomocnictwa do nabycia na odrębną własność od Gminy W. lokalu mieszkalnego położonego we W. przy ul. (...), zapłaty ceny, ustanowienia hipoteki kaucyjnej, złożenia wniosku o wykup lokalu, podpisania umowy ustanowienia samodzielnego lokalu i sprzedaż oraz aneksowania tej umowy, sprawowania zarządu majątkiem mocodawcy, wynajmowania, dzierżawy i użytkowania nieruchomości, reprezentacji przed sądem wieczystoksięgowym w sprawach dotyczących nieruchomości.

Dowód:

1.  pełnomocnictwa z dnia 16 sierpnia 2010 r. k. 194-196, 197-199,

2.  zeznania św. I. M. e-protokół z dnia 24 października 2013 r. od 00:07:26 do 00:18:26 k. 243,

3.  przesłuchanie pozwanej D. T. (1) e-protokół z dnia 8 sierpnia 2016 r. od 00:20:48 do 00:46:55 k. 603.

W dniu 1 lipca 2011 r. M. H. zawarł z Gminą W. umowę sprzedaży w której Gmina W. zbyła na rzecz M. H. lokal mieszkalny położony we W. przy ul. (...) wraz z prawem użytkowania wieczystego gruntu.

Dowód:

1.  kopia umowy sprzedaży z dnia 1 lipca 2011 r. k. 188-193,

2.  zeznania św. J. J. e-protokół z dnia 24 października 2013 r. od 01:06:20 do 01:10:58 k. 243,

3.  zeznania św. E. K. e-protokół z dnia 3 kwietnia 2014 r. od 00:09:14 do 00:17:45 k. 381,

4.  zeznania św. M. S. e-protokół z dnia 9 stycznia 2014 r. od 00:02:18 do 00:05:07 k. 365.

W dniu 12 lipca 2011 r. M. H. i D. T. (1) zawarli przedwstępną umowę sprzedaży lokalu mieszkalnego położnego we W. przy ul. (...) we W., cenę sprzedaży strony ustaliły na kwotę 245.000 zł. Strony zobowiązały się zawrzeć umowę przyrzeczoną w terminie do dnia 10 stycznia 2017 r.

Dowód:

1.  kopia przedwstępnej umowy sprzedaży z dnia 12 lipca 2011 r. k. 10-13,

2.  zeznania św. I. M. e-protokół z dnia 24 października 2013 r. od 00:07:26 do 00:18:26 k. 243,

3.  zeznania św. I. T. e-protokół z dnia 24 października 2013 r. od 00:18:26 do 01:06:20 k. 243,

4.  zeznania św. T. P. e-protokół z dnia 9 stycznia 2014 r. od 00:05:07 do 00:35:34 k. 365,

5.  zeznania św. P. P. e-protokół z dnia 9 stycznia 2014 r. od 00:35:34 do 00:52:35 k. 365,

6.  zeznania św. J. L. e-protokół z dnia 9 stycznia 2014 r. od 00:52:35 do 01:06:39 k. 365,

7.  przesłuchanie powódki J. H. e-protokół z dnia 8 sierpnia 2016 r. od 00:10:07 do 00:20:48 k. 603,

8.  przesłuchanie pozwanej D. T. (1) e-protokół z dnia 8 sierpnia 2016 r. od 00:20:48 do 00:46:55 k. 603

W dacie zawierania przedwstępnej umowy sprzedaży M. H. nie był zdolny do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli, nie był w stanie zrozumieć i ocenić konsekwencji związanych z podjętą decyzją. Obecny i ówczesny stan świadomości M. H. wynikał z trwającego od co najmniej kilku lat zespołu otępiennego, u M. H. stwierdzono wieloogoniskowe zmiany w mózgu, schorzenie zasadnicze nasilało się latami. Poza schorzeniem w zakresie zespołu otępiennego u M. H. stwierdzono miażdżycę w obrębie głównych naczyń tętniczych – zmiany te świadczą o głębokim zaawansowaniu procesu chorobowego. W trakcie badań przeprowadzonych przez biegłą O. P. M. H. wykazywał utrwalone j schematyczne zachowania charakterystyczne dla swojego funkcjonowania nie rozumiejąc ich. U powoda występują zaburzenia pamięci (każdej), zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia świadomości, obniżenie sprawności intelektualnej, zaburzenia uczuciowości wyższej, bezradność, zaburzenia koncentracji, procesów wolicjonalnych, zniesiony krytycyzm.

Dowód:

1.  zaświadczenie lekarskie z dnia 10 listopada 2011 r. k. 16,

2.  dokumentacja medyczna k. 281-283, 427-429,

3.  opinia sądowo-psychiatryczna z dnia 3 czerwca 2014 r. sporządzona przez O. P. wraz z pisemną opinią uzupełniającą k. 395-401, 436-437,

4.  ustna opinia uzupełniająca wydana przez O. P. e-protokół z dnia 12 lutego 2015 r. od 00:01:48 do 00:32:02 k. 480 oraz e-protokół z dnia 21 kwietnia 2016 r. od 00:01:21 do 00:21:00 k. 563,

5.  opinia sądowo-psychiatryczna z dnia 3 marca 2016 r. sporządzona przez A. G. k. 556-558,

6.  zeznania św. T. G. e-protokół z dnia 21 kwietnia 2016 r. od 00:21:00 do 00:27:53 k. 563

Postanowieniem z dnia 26 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu ubezwłasnowolnił całkowicie M. H. z powodu zespołu otępiennego.

Dowód: akta sprawy tut. Sądu o sygn. I Ns 490/11 w szczególności postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 26 lutego 2013 r. k. 223.

Sąd zważył, co na stepuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości w konsekwencji czego
Sąd, w świetle treści art. 347 k.p.c. Sąd utrzymał w mocy wyrok zaoczny z dnia 7 stycznia 2013 r. którym ustalono, że przedwstępna umowa sprzedaży z dnia 12 lipca 2011 r. w której M. H. zobowiązał się sprzedać pozwanej D. T. (1) nieruchomość położoną we W. przy ul. (...) jest nieważna.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił przede wszystkim w oparciu o dowody z dokumentów, to jest dokumentację medyczną dotyczącą stanu psychofizycznego M. H., opinię sądowo-psychiatryczną sporządzoną przez O. P. oraz ustne opinie uzupełniające wydane przez biegłą na rozprawie w dniu 12 lutego 2015 r. i w dniu 21 kwietnia 2016 r., opinię sądowo-psychiatryczną sporządzoną przez biegłą A. G., kopię pełnomocnictw z dnia 16 sierpnia 2010 r. udzielonych D. T. (1), kopię umowy sprzedaży lokalu przy ul. (...) z dnia 1 lipca 2011 r. zawartą pomiędzy pozwanym a Gminą W., kopię przedwstępnej umowy sprzedaży lokalu przy ul. (...) we W. zawartą pomiędzy pozwanym a pozwaną, Sąd jedynie częściowo oparł się na dowodach z zeznań świadków i przesłuchania stron a to w zakresie w jakim twierdzenia te były przydatne dla ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Bezspornym w sprawie było, że w dniu 12 lipca 2011 r. pozwani M. H. i D. T. (1) zawarli przedwstępną umowę sprzedaży lokalu położonego we W. przy ul. (...), termin zawarcia umowy przyrzeczonej strony określiły na do dnia 10 stycznia 2017 r. Kwestia sporna, w związku z zarzutami powódki, sprowadzała się do ustalenia czy w dacie zawarcia opisanej umowy M. H. znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a tym samym czy ta czynność prawna była ważna.

Zasadność żądania powódka wywodziła z treści art. 82 k.c. regulującego jedną z wad oświadczenia woli. Zgodnie z w/w przepisem nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z taką hipotezą art. 82 łączy dyspozycję w postaci sankcji bezwzględnej nieważności złożonego oświadczenia woli. Pod pojęciem braku świadomości należy rozumieć stan charakteryzujący się brakiem rozeznania sytuacji i przedsiębranych przez siebie kroków, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób. Brak swobody oznacza z kolei stan, w którym osoba rozpoznaje co prawda sens własnego i obcego działania ale pod wpływem negatywnego oddziaływania pewnych czynników psychicznych wyłączona jest możliwość swobodnego decydowania. A zatem powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Za najczęstszą przyczynę stanu wyłączającego normalne funkcjonowanie procesu decyzyjnego uznawane są choroby oraz różnego rodzaju zaburzenia psychiczne i nerwowe. Określenie stanu świadomości jest elementem ustaleń stanu faktycznego i jego oceny na podstawie przeprowadzonej przez sąd analizy wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów i okoliczności towarzyszących złożeniu danego oświadczenia woli. Ustalenie czy wadliwość oświadczenia woli miała miejsce wymaga (z reguły) wiadomości fachowych – powyższe uzasadniało dopuszczenie w niniejszej sprawie dowodu z opinii biegłego psychiatry na okoliczność stanu świadomości M. H. w dniu zawarcia przedwstępnej umowy sprzedaży. Na skutek powziętych przez Sąd wątpliwości – w oparciu o wnioski opinii biegłej sądowej O. P. - Sąd dopuścił dowód z opinii innego biegłego psychiatry. Wnioski kolejnej opinii były tożsame w swej treści z wnioskami biegłej O. P.. Poza dowodami z opinii biegłych Sąd posiłkował się również, ustalając stan umysłowy pozwanego, dokumentacją medyczną M. H., jak również zeznaniami przesłuchanych w sprawie świadków i twierdzeniami stron. Z opinii biegłych jednoznacznie wynikało, że u powoda zdiagnozowano zespół otępienny, schorzenie nasilało się latami, o procesie otępiennym świadczą takie okoliczności jak zaburzenia pamięci (każdej), zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia świadomości, obniżenie sprawności intelektualnej, zaburzenia uczuciowości wyższej, bezradność, zaburzenia koncentracji, procesów wolicjonalnych, zniesiony krytycyzm. Biegła A. G. podkreśliła – co dodatkowo przemawiało za ustaleniem braku świadomości i swobody decyzyjnej pozwanego - że M. H. ma problemy z liczeniem w zakresie do 10, w tej sytuacji niemożliwym wręcz pozostawało aby pozwany był w stanie orientować się w skomplikowanych działaniach czy to matematycznych, czy prawnych i był w stanie racjonalnie oceniać skutki swojego postępowania. Obaj biegli sporządzający opinie na potrzeby niniejszego postępowania konsekwentnie i kategorycznie wypowiedzieli się, że dacie 12 lipca 2011 r. pozwany M. H. ze względu na stan zdrowia nie był zdolny do świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli. Sąd ocenił przedmiotowe opinie jako logiczne, wnioski opinii były spójne, korespondowały ze sobą, biegłe przed wydaniem opinii zapoznały się z aktami sprawy, w tym dokumentacją medyczną dotyczącą pozwanego, co więcej biegła O. P. przebadała pozwanego, biegła A. G. oparła się wprawdzie wyłącznie na analizie akt sprawy, wzięła jednak pod uwagę wynik badania przeprowadzonego przez O. P.. Pozwana D. T. (1) w stosunku do opinii A. G. zgłosiła zarzuty wskazując że opinia zawierała liczne niejasności oraz uchybienia, a przede wszystkim że biegła sporządziła i wydała opinię bez zbadania pozwanego – Sąd uznał jednak ten zarzut za niezasadny, a to zwłaszcza w świetle faktu, że biegła O. P. przebadała pozwanego, a wszystkie wnioski i sam przebieg badania opisała szeroko w opinii dotyczącej stanu zdrowia psychicznego pozwanego. W tej sytuacji dokonywanie kolejnego badania pozwanego, w ocenie Sądu, byłoby zbędne. Z kolei zarzutu niejasności pozwana w żaden sposób nie uzasadniła. Z tych przyczyn Sąd zarzutów pozwanej nie uwzględnił i nie dopuścił dowodu z uzupełniającej opinii biegłej. Dodać jedynie należy, w opozycji do zeznań części świadków - zwłaszcza przesłuchanych w sprawie notariuszy (sporządzających kolejne akty notarialne) oraz osób które miały w dacie przed sporządzeniem spornego aktu notarialnego i po jego sporządzeniu kontakt z pozwanym M. H. - jak podkreśliła biegła A. G. osoby postronne przy krótkotrwałym jedynie kontakcie z osobą z tego rodzaju schorzeniami (jak pozwany) mogą odnosić wrażenie, że rozmawiają z osobą zorientowaną ponieważ kontakt ma charakter powierzchowny i przebiega w typowym dla chorego człowieka środowisku. W konsekwencji możliwym była ocena niektórych świadków (na co wskazywali w trakcie przesłuchania) że pozwany sprawiał wrażenie osoby w pełni sprawnej umysłowo. Biorąc pod uwagę całość zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym przede wszystkim jednak spójne i logiczne wnioski opinii biegłych, Sąd ustalił iż w dacie sporządzania przedwstępnej umowy sprzedaży M. H. działał w stanie wyłączającym świadome i swobodne podejmowanie decyzji.

Dodać należy, że stan świadomości i stan umysłu pozwanego oceniany był również w postępowaniu o ubezwłasnowolnienie, w toku postępowania Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarza psychiatry i psychologa – obydwie opinie w sposób jednoznaczny wskazywały, że pozwany spełnia medyczne przesłanki do ubezwłasnowolnienia całkowitego. Postępowanie to wprawdzie toczyło się już po zawarciu umowy przedwstępnej niemniej jednak wnioski opinii biegłych przeprowadzone w niniejszym postępowaniu są tożsame, zwłaszcza w zakresie długotrwałości schorzenia i jego przebiegu, uwzględniając przy tym treść dokumentu prywatnego w postaci zaświadczenia lekarskiego z dnia 10 listopada 2011 r. oraz wypisy szpitalne pozwanego istniały wszelkie podstawy do ustalenia stanu świadomości pozwanego w dniu 12 lipca 2011 r.

Oceniając w tym miejscu zeznania przesłuchanych w sprawie świadków wskazać należy, że zeznania te w przeważającej części były zbędne dla ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, świadkowie bowiem przede wszystkim opisywali swoje spostrzeżenia dotyczące stanu umysłu i stanu zdrowia M. H., przesłuchani w sprawie notariusze podkreślali że przy podpisywaniu kolejnych aktów notarialnych pozwany sprawiał wrażenie osoby zorientowanej i w pełni sprawnej umysłowo, świadkowie opisywali również sposób życia i dotychczasowe postepowanie M. H., pracownicy medyczni opisywali z kolei stan zdrowia pozwanego jednak z okresu już po zawarciu przedwstępnej umowy. Zeznania te zasadniczo Sąd ocenia jako wiarygodne jednakowoż ze względu na konieczność poczynienia ustaleń w oparciu o wiedzę fachową biegłych psychiatrów Sąd jedynie marginalnie opierał ustalenia faktyczne na dowodach osobowych.

Na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2016 r. Sąd oddalił wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z opinii instytutu naukowego z zakresu psychiatrii albowiem dotychczas zgormadzony materiał dowodowy (w tym przede wszystkim pisemne opinie biegłych O. P. i A. G. oraz ustna opinia bieglej O. P.) były wystarczające dla ustalenia istotnych okoliczności sprawy, w tym stanu świadomości porwanego, a dopuszczanie kolejnego dowodu generowałoby koszty postępowania oraz prowadziło do przewlekłości postepowania. Sąd oddalił również wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka W. W. na okoliczność uchybień i nieścisłości zawartych w opinii biegłego albowiem rolą Sądu jest ocena opinii biegłego pod kątem uchybień i nieścisłości oraz przydatności dla rozstrzygnięcia sprawy, Sąd oddalił również wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. B. (starszego sierżanta z Komendy Miejskiej Policji W.) albowiem dla ustalenia okoliczności na jakie miał zostać przesłuchany świadek konieczne było dysponowanie wiadomościami specjalnymi.

Przechodząc dalej wskazać należy, że żądanie ustalenia nieważności oświadczenia woli zawartego w umowie przedwstępnej z dnia 12 lipca 2011 r. znajduje podstawę w przepisie art. 189 k.p.c. zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Przesłankami powództwa z art. 189 k.p.c. jest interes prawny powoda w dokonaniu żądanego ustalenia oraz istnienie stosunku prawnego lub prawa którego powództwo dotyczy. W niniejszej sprawie pozwana D. T. (1) kwestionowała istnienie interesu prawnego po stronie powódki wskazując, że powódka nie była stroną przedwstępnej umowy sprzedaży oraz że powódka nie jest ani przedstawicielem ustawowym, ani opiekunem prawnym M. H., co zdaniem pozwanej uzasadniać miało brak legitymacji czynnej po stronie J. H.. Interes prawny o którym mowa w art. 189 k.p.c. stanowi szczególny rodzaj klauzuli generalnej, pojęcie to powinno być intepretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego prawa do sądu w celu zapewnienia ochrony prawnej w postaci ustalenia stosunku prawnego lub prawa w sensie pozytywnym bądź negatywnym. Powód występuje z tego rodzaju żądaniem gdy istnieje niepewność co do stosunku prawnego lub prawa, niepewność ta winna występować w sensie obiektywnym to jest zachodzić według rozumnej oceny sytuacji. W orzecznictwie Sadu Najwyższego przyjęto że interes prawny w wytoczeniu powództwa w ustaleniu (nieistnieniu) stosunku prawnego może mieć również osoba trzecia niebędąca stroną tego stosunku prawnego, a więc taka której rozstrzygnięcie nie wpłynie na określenie zakresu przysługującego jej prawa obligacyjnego lub rzeczowego. O istnieniu interesu prawnego po jej stronie będzie więc rozstrzygać okoliczność że na jej sytuację prawną może mieć wpływ istnienie lub brak stosunku prawnego związanego między stronami w następstwie zawarcia umowy. W takich okolicznościach, z uwzględnieniem wykładni celowościowej i uwzględnieniem szeroko pojmowanego prawa do sądu, należy przyjąć że interes prawny po stronie powoda będzie oznaczał potrzebę wprowadzenia jasności i pewności prawnej w sferze jego sytuacji prawnej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 1988 r., III CZP 26/88, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 58/01). Kierując się tymi względami Sąd uznał, że powódka posiada interes prawny w dochodzeniu ustalenia nieważności przedwstępnej umowy sprzedaży lokalu z dnia 12 lipca 2011 r., wskazać bowiem należy że J. H. jest wnuczką pozwanego, biorąc pod uwagę że pozwany jest osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną (co oznacza że nie posiada uprawnień do rozporządzania swoim majątkiem, pozwana w żaden sposób też nie wykazała aby pozwany dotychczas sporządził testament w którym uregulowałaby, w sposób odmienny niż ustawowy, sposób dziedziczenia) oraz, że po jego śmierci powódka niewątpliwie wejdzie do kręgu spadkobierców (ojciec powódki nie żyje) powódka posiada interes prawny w ustaleniu nieważności przedwstępnej umowy sprzedaży - na skutek bowiem orzeczenia korzystnego dla powódki przedmiotowy składnik wróci do majątku pozwanego i wpłynie niewątpliwie na zakres dziedziczenia J. H.. W tej sytuacji zarzut braku legitymacji czynnej uznać należało za chybiony.

Mając na względzie powyższe ustalenia zwłaszcza w zakresie istnienia po stronie powódki interesu prawnego w ustaleniu nieważności przedwstępnej umowy sprzedaży oraz stanu świadomości pozwanego w dniu 12 lipca 2011 r. Sąd po ponownym rozpoznaniu sprawy utrzymał wyrok zaoczny z dnia 7 stycznia 2013 r. ustalający nieważność umowy sprzedaży lokalu przy ul. (...) we W. w mocy.

W oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowego obrony (koszty procesu) oraz mając na względzie wynik sprawy (koszty zastępstwa procesowego powódki oraz opłata sądowa od pozwu zostały rozliczone w wyroku zaocznym) Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki dodatkowo kwotę 1.017 zł na którą składają się kwota 1.000 zł uiszczona przez powódkę tytułem zaliczki na koszt wynagrodzenia biegłych oraz kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pelnocmnictwa.

W pkt III Sąd przyznał K. D. - kuratorowi ustanowionemu dla całkowicie ubezwłasnowolnionego pozwanego M. H. kwotę 7.200 zł za sprawowanie funkcji kuratora – powyższe rozstrzygnięcie, biorąc pod uwagę nakład pracy kuratora, znajduje uzasadnienie w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (§ 1 pkt 1-3) w związku z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (§ 6 pkt 7).

Mając na względzie treść art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zgodnie z którym kosztami sądowymi których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika jeżeli istnieją do tego podstawy przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu oraz biorąc pod uwagę wynik procesu Sąd nakazał pozwanej D. T. (1) aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu dodatkowo kwotę 7.718,69 zł na którą składają się koszty wynagrodzenia kuratora w kwocie 7.200 zł oraz brakująca część wynagrodzenia biegłych w kwocie 518,69 zł.