Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Pawlik (spr.)

Sędzia SO Leszek Dąbek

Sędzia SO Roman Troll

Protokolant Justyna Chojecka

po rozpoznaniu w dniu 5 października 2016 r. w Gliwicach na rozprawie

sprawy z powództwa R. P.

przeciwko D. P.

o uchylenie lub obniżenie alimentów,

oraz z powództwa D. P.

przeciwko R. P.

o podwyższenie alimentów

na skutek apelacji pozwanej – powódki wzajemnej D. P.

od wyroku Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 22 marca 2016 r., sygn. akt III RC 111/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że zasądza od powoda – pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanej – powódki wzajemnej alimenty w kwotach po 800 zł (osiemset złotych) miesięcznie płatnych do dnia 15 – go każdego miesiąca, począwszy od dnia 16 lutego 2015r., z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, w miejsce alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 kwietnia 2014r., o sygn. akt XII RC 561/13;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od powoda – pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanej – powódki wzajemnej kwotę 636 zł (sześćset trzydzieści sześć złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym;

4.  nakazuje pobrać od powoda – pozwanego wzajemnego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Zabrzu kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem części nieuiszczonej opłaty od apelacji;

5.  odstępuje od obciążania pozwanej - powódki wzajemnej pozostałą częścią nieuiszczonej opłaty od apelacji.

SSO Roman Troll SSO Tomasz Pawlik SSO Leszek Dąbek

sygn. akt III Ca 821/16

UZASADNIENIE

Powód wniósł o uchylenie obowiązku alimentacyjnego wobec pozwanej począwszy od lutego 2015 r., względnie o obniżenie go z kwoty 1500 zł miesięcznie do kwoty 500 zł miesięcznie. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że wysokość dotychczasowych alimentów została ustalona wyrokiem rozwodowym Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt XII RC 561/13. Rozwód został orzeczony z winy powoda oraz z przyczyn leżących po stronie pozwanej, choć przez nią niezawinionych. Pozwana od stycznia 2015 r. podjęła pracę zarobkową w wymiarze ½ etatu i nic nie stoi na przeszkodzie, by wymiar ten został zwiększony do pełnego etatu. Ponadto, pełnoletnie dzieci stron, które w chwili orzekania o alimentach pozostawały na utrzymaniu pozwanej, podjęły pracę.

W odpowiedzi na pozew z pozwem wzajemnym z dnia 7 lipca 2015 r. pełnomocnik pozwanej -powódki wzajemnej wniósł o oddalenie powództwa w zakresie roszczenia głównego i ewentualnego. Złożył ponadto pozew wzajemny o podwyższenie alimentów od pozwanego z kwoty po 1500 zł miesięcznie do kwoty po 1800 zł miesięcznie. Uzasadniając swoje stanowisko przyznał iż pozwana - powódka wzajemna podjęła pracę w wymiarze ½ etatu, z której uzyskuje wynagrodzenie w wysokości 600 zł. Otrzymuje ponadto rentę w wysokości 650 zł. Zaprzeczył, jakoby była w stanie podjąć zatrudnienie w pełnym wymiarze godzin ze względu na pogarszający się stan zdrowia i orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Podał, że dzieci stron mieszkają razem z pozwaną , a córka aktualnie nie pracuje i orzeczono, iż utraciła ona status osoby bezrobotnej. Syn podjął natomiast zatrudnienie na podstawie umowy zlecenia i otrzymuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości około 800 zł.

Powód-pozwany wzajemny domagał się oddalenia powództwa wzajemnego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy obniżył obowiązek alimentacyjny powoda wobec pozwanej do kwoty 500 zł miesięcznie począwszy od 16 lutego 2015 r., a pozostałym zakresie powództwo główne oddalił. Jednocześnie oddalił powództwo wzajemne.

U podstaw zaskarżonego wyroku legły następujące ustalenia faktyczne.

Wysokość dotychczasowych alimentów w kwocie po 1500 zł miesięcznie została ustalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 kwietnia 2014 r. w sprawie o sygn. akt XII RC 561/13. Wyrokiem tym rozwiązano przez rozwód małżeństwo stron z winy powoda i z przyczyn niezawinionych leżących po stronie pozwanej. W chwili orzekania w poprzedniej sprawie o alimenty powód-pozwany wzajemny był emerytem i uzyskiwał świadczenie w wysokości około 3600 zł miesięcznie. Nadto dodatkowo pracował w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w R., gdzie zarabiał około 1300 zł netto miesięcznie. Wydatki powoda z tytułu opłat za mieszkanie wynosiły 500 zł miesięcznie. Na rzecz pozwanej-powódki wzajemnej przekazywał po 1500 zł miesięcznie, na rzecz dzieci kwoty w różnych wysokościach. Pozwana-powódka wzajemna nie pracowała zawodowo. Uprzednio była zatrudniona na podstawie umowy zlecenia od stycznia do marca 2014 r. Mieszkała z dziećmi. Leczyła się psychiatrycznie z powodu schizofrenii paranoidalnej, w związku z czym miała ograniczone możliwości zatrudnienia. Otrzymywała rentę w wysokości 550 zł miesięcznie. Jej stałe koszty utrzymania mieszkania wynosiły około 700-750 zł miesięcznie. Otrzymywała alimenty od powoda-pozwanego wzajemnego, a dodatkowo pomagała jej matka.

Od chwili orzekania w poprzedniej sprawie o alimenty minęły niemal 2 lata. Powód-pozwany wzajemny mieszka sam. Do jego wydatków należy czynsz i opłaty za wodę z zaliczką na ogrzewanie – 240 zł, gaz – 24 zł co dwa miesiące, prąd – 50 zł co dwa miesiące, telefon i Internet – 138 zł miesięcznie, telewizja – 50 zł miesięcznie, koszty paliwa – 150 zł miesięcznie. Posiada samochód osobowy stanowiący współwłasność, który liczy 15 lat i jest wart około 4000 zł. Za OC płaci około 350 zł rocznie. Ponosi też koszty napraw i przeglądów – ostatnio 105 zł. Otrzymuje emeryturę górniczą w dotychczasowej wysokości. Ze względu na problemy z kręgosłupem i częste pobyty na zwolnieniach lekarskich zrezygnował z dodatkowej pracy. Co trzy miesiące korzysta z odpłatnych wizyt u neurologa. Koszt wizyty to 100 zł. Zażywa leki przeciwzapalne i rozluźniające. W lutym skorzystał z 8 zabiegów rehabilitacyjnych, za które zapłacił 720 zł brutto, we wrześniu i październiku 2015 r. przeznaczył na ten cel 850 zł. Na swoje wyżywienie wydaje około 700-800 zł miesięcznie, na leki – około 100-150 zł miesięcznie, na odzież – 100-150 zł miesięcznie. Wspomaga finansowo dorosłe dzieci. Ostatnio pokrył koszty naprawy samochodu córki po doznanej kolizji przekazując jej 2000 zł oraz zapłacił 500 zł za wymianę opon. Od października przekazuje córce 200 zł miesięcznie na pokrycie zwrotu kosztów stażu z powiatowego urzędu pracy.. Nie posiada oszczędności i nie jest zadłużony.

Pozwana-powódka wzajemna mieszka z synem i córką w mieszkaniu o powierzchni 52 m ², które stanowi współwłasność jej i byłego męża. Czynsz wynosi 450 zł z wodą i CO, prąd – 240 zł co dwa miesiące, gaz – 87 zł co dwa miesiące, telefon – 62 zł, telewizja kablowa z Internetem – 80 zł miesięcznie. Na dojazdy do pracy wydaje 75 zł miesięcznie. Syn stron pracuje od października 2015 r. i zarabia od 1700 zł netto do 2440 zł netto miesięcznie. Rzadko przekazuje matce po 100-200 zł. Ma problem z alkoholem, na papierosy wydaje 450 zł miesięcznie, na telefon – 100 zł, na bilet miesięczny – 150 zł. Córka stron pracuje od sierpnia 2015 r. w ramach umowy przewidzianej na rok. Jej średnie miesięczne wynagrodzenie wynosi 1778,28 zł netto. Rzadko przekazuje pozwanej-powódce wzajemnej jakieś kwoty, zazwyczaj robi zakupy. Tłumaczy to tym, iż obawia się, że będzie musiała zwrócić pieniądze za staż z urzędu pracy. Córka stron ma samochód i podwozi matkę np. na zakupy, przy czym domaga się zwrotu kosztów benzyny w kwocie 50-100 zł miesięcznie. Pozwana-powódka wzajemna od stycznia 2015 r. pracuje w wymiarze 0,55 etatu w zakładzie aktywności zawodowej i zarabia z tego tytułu 650 zł netto. Otrzymuje też rentę w wysokości około 600 zł. Koszty swojego wyżywienia oceniła na kwotę 700 zł miesięcznie, na kosmetyki i środki czystości przeznacza 150 zł miesięcznie, na odzież – 100 zł miesięcznie. Okulary wymienia raz na 2-3 lata. Po orzeczeniu rozwodu stwierdzono u pozwanej-powódki wzajemnej schorzenie kręgosłupa, które objawia się bólami kręgosłupa. Pozwana-powódka wzajemna leczy się endokrynologicznie i psychiatrycznie. Wybiera się na mammografię i biopsję wykrytych torbieli piersi. Za leki płaci średnio 180-200 zł miesięcznie, bierze też leki na wysuszenie torbieli i płaci za wizyty u psychiatry (150 zł za każdą). Korzysta z nich z różną częstotliwością – raz na 2-3 miesiące lub nawet dwa razy w miesiącu. W kwietniu 2015 r. miała nawrót choroby i przez trzy tygodnie przebywała z tego powodu na zwolnieniu lekarskim. Spłaca w ratach po 200 zł laptop zakupiony w 2015 r. na potrzeby córki. Spłaca również zadłużenie na karcie debetowej w ratach po 100 zł miesięcznie. Umowa o pracę pozwanej-powódki wzajemnej została zawarta na okres do końca czerwca bieżącego roku. Zostanie przedłużona, jeśli pozwana-powódka wzajemna otrzyma kolejne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Pozwana-powódka wzajemna może liczyć na pomoc swojej matki, która kupiła jej chociażby glukometr i paski do mierzenia poziomu cukru we krwi za 60 zł. Przesyłała jej ponadto różne kwoty (od 150 do 300 zł miesięcznie) i pokryła część kosztów związanych z uczestnictwem wnuków w ślubach, na które zostali zaproszeni. Wraz z mężem sfinansowała zakup samochodu dla córki pozwanej-powódki wzajemnej, obecnie spłaca zadłużenie z tego tytułu.

Na bazie opisanego stanu faktycznego Sąd Rejonowy ocenił, że podstawę prawna powództwa stanowi art.138 w związku z art.60 § 1 k.r.i.o., zgodnie z którym małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Podkreślił przy tym, że powód-pozwany wzajemny nie został uznany za małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Jednocześnie uznał, że nastąpiła zmiana stosunków usprawiedliwiająca obniżenie dotychczas zasądzonym alimentów. W tym kontekście Sąd I instancji argumentował, że z jednej strony spadły dochody powoda, który utrzymuje się obecnie wyłącznie z emerytury a z drugiej strony zwiększyły się dochody pozwanej, która pracuje na ½ etatu. Obie strony dotyczyła natomiast zmiana związana z osiągnięciem samodzielności przez ich dorosłe dzieci, które już pracują. Nie podzielił Sąd Rejonowy twierdzenia pozwu, że pozwana może pracować w pełnym wymiarze. Podkreślił natomiast, zamieszkujący wraz z powódką syn i córka stron powinni partycypować w kosztach utrzymania mieszkania w odpowiedniej części oraz w pozostałych kosztach, np. wyżywienia. W związku z powyższym uznał, że obciążenie powoda-pozwanego wzajemnego alimentami na rzecz byłej żony w dotychczasowej kwocie 1500 zł miesięcznie nie jest uzasadnione. Mając na względzie stan zdrowia pozwanej i związaną z tym częściową niezdolności do pracy, ogólny koszt utrzymania uprawnionej, a także różnicę w dochodach stron ocenił, że kwota 500 zł pozwoli na zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb powódki-pozwanej wzajemnej ,zamykających się ogólnie w kwocie 1500-1700 zł miesięcznie, w części, w której nie jest w stanie dokonać tego własnymi siłami.

Od opisanego wyroku w części dotyczącej obniżenia alimentów apelację wniosła pozwana-powódka wzajemna, która domagała się jego zmiany i oddalenia powództwa głównego w całości, a także zasądzenia od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego. Alternatywnie skarżąca żądała uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W apelacji zarzucono Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie w sprawie art.60 § 2 k.r.i.o. i błędne zastosowanie art.60 § 1 k.r.i.o.. Ponadto wskazano na naruszenie art.138 k.r.i.o. poprzez ocenę, że zaistniały okoliczności uzasadniające zmianę orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. W uzasadnieniu apelacji podkreślono, że zakres obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego nie sięga co prawda tak daleko, aby miał zapewnić małżonkowi niewinnemu równą stopę życiową, niemniej zakres przyczyniania się małżonka wyłącznie winnego do utrzymania małżonka niewinnego mieści się między granicą, poniżej której istnieje niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga małżonków. Zdaniem skarżącej dotychczasowe alimenty odpowiadają takiej powszechnie przyjętej wykładni art.60 § 2 k.r.i.o.. Nie nastąpiła przy tym zmiana stosunków, gdyż powód jest w stanie przekazywać alimenty w dotychczasowej wysokości.

Powód- pozwany wzajemny wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego. Aprobował zastosowanie przez Sąd Rejonowy w sprawie art.60 § 1 k.r.i.o. oraz ocenę tego Sądu do zmiany stosunków mającej wpływ na wysokość obowiązku alimentacyjnego.

W postępowaniu odwoławczym, w oparciu o przeprowadzony dowód z dokumentacji lekarskiej, ustalono, że pozwana przebywa obecnie na długotrwałym zwolnieniu chorobowy w związku z leczeniem onkologicznym.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja okazała się w części zasadna.

Orzekając o alimentach na rzecz pozwanej, wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2014 r., w sprawie o sygn. akt XII RC 561/13, Sąd Okręgowy w Gliwicach orzekł także, że rozkład pożycia nastąpił z winy powoda i z przyczyn niezawinionych leżących po stronie pozwanej. W uzasadnieniu tego wyroku podano jako podstawę prawną zasądzenia alimentów art.60 § 1 k.r.i.o..

Zgodnie z art.365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko sąd, który je wydał, ale także inne sądy. Moc wiążąca dotyczy jednak tylko orzeczenia sądu, nie zaś jego uzasadnienia (wyroki SN z dnia 13 stycznia 2011 r., III CSK 94/10, LEX nr 738402; z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14, LEX nr 1628952; z dnia 25 czerwca 2014 r., IV CSK 610/13, LEX nr 1537274). Wynikająca z art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca wyroku dotyczy zatem związania sentencją, a nie uzasadnieniem wyroku innego sądu, czyli przesłankami faktycznymi i prawnymi przyjętymi za jego podstawę, gdyż zakresem prawomocności materialnej jest objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki.

Orzekając w niniejszej sprawie Sądy obu instancji nie były zatem związane podstawą prawną zasądzenia na rzecz pozwanej alimentów, wskazaną w uzasadnieniu wspomnianego wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach.

W orzeczeniu z dnia 7 stycznia 1969 r. sygn. akt II CR 528/68 (publikowanym w OSNCP 1969 poz.179) Sąd Najwyższy wyraził i przekonywująco uzasadnił niekwestionowany obecnie w doktrynie pogląd, że orzeczenie rozwodu z winy jednego tylko z małżonków jest jednoznaczne z uznaniem go za wyłącznie winnego rozkładu pożycia w rozumieniu art.60 k.r.i.o. i to także wtedy, gdy do rozkładu pożycia przyczyniły się inne okoliczności, nie zawinione przez żadnego z małżonków. W realiach sprawy rację ma zatem skarżąca, że do ustalania zakresu obowiązku alimentacyjnego powoda zastosowanie znajdował art.60 § 2 a nie art.60 § 1 k.r.i.o. Czyniło to pierwszy z zarzutów apelacji zasadnym i spowodowało konieczność zmiany zaskarżonego wyroku i wysokości zobowiązania alimentacyjnego powoda w ten sposób, aby zobowiązanie to odpowiadało regulacji z art.60 § 2 k.r.i.o.. Rację ma przy tym skarżąca, że w świetle powszechnie przyjętej wykładni tego przepisu, zakres obowiązku alimentacyjnego małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego nie sięga co prawda tak daleko, aby miał zapewnić małżonkowi niewinnemu równą stopę życiową, niemniej zakres przyczyniania się małżonka wyłącznie winnego do utrzymania małżonka niewinnego mieści się między granicą, poniżej której istnieje niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga małżonków.

Wobec powyższego orzeczono jak w pkt 1 na zasadzie art.386 § 1 k.p.c. .

Sąd odwoławczy ocenił przy tym, że nastąpiła zmiana stosunków uzasadniająca żądanie zmiany alimentów orzeczonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 29 kwietnia 2014 r.. Sąd Rejonowy ustalił w tym zakresie prawidłowo stan faktyczny, nie kwestionowany w apelacji, a Sąd odwoławczy przyjmuje jego ustalenia za własne z uzupełnieniem o okoliczności dotyczące choroby pozwanej ujawnione w postępowaniu apelacyjnym. Z ustaleń tych wynika, że zmniejszyły się znacznie możliwości zarobkowe powoda, który obecnie utrzymuje się wyłącznie z emerytury. Z drugiej strony pozwana podjęła w niepełnym wymiarze pracę. Jednocześnie ustał obowiązek alimentacyjny stron wobec dzieci, które podjęły pracę i powinny utrzymywać się samodzielnie. Syn i córka stron mieszkają przy tym z pozwaną i powinny partycypować w odpowiedniej części w kosztach utrzymania lokalu, opłatach za media itp.. Ujawniona w ostatnim czasie choroba pozwanej nie przekreśla definitywnie możliwości podejmowania przez nią pracy w niepełnym wymiarze. Obecnie przebywa ona na zwolnieniu chorobowym i nie została uznana za całkowicie niezdolną do pracy.

Obecna sytuacja stron uzasadnia zatem obniżenie obowiązku alimentacyjnego powoda do kwoty 800 zł. Kwota ta, wraz z innymi dochodami uzyskiwanymi przez pozwaną, pozwoli uprawnionej do alimentów na zaspokojenie jej usprawiedliwionych potrzeb znacznie powyżej granicy niedostatku.

Zasądzenie alimentów ponad kwotę 800 zł miesięcznie prowadziłoby do zrównania stopy życiowej stron. W zakresie w jakim pozwana żądała alimentów ponad tę kwotę apelacja okazała się zatem bezzasadna.

W tej części oddalono więc apelację na zasadzie art.385 k.p.c..

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art.100 k.p.c. mając na uwadze, że apelacja została uwzględniona w 30 %. Ogólnie koszty te składały się z wynagrodzeń pełnomocników stron przy czym wynagrodzenie pełnomocnika powoda wedle stawki ustalonej na zasadzie § 4 ust.1 pkt 9 w związku z § 10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie to 120 zł, a wynagrodzenie pełnomocnika pozwanej wedle stawki ustalonej na zasadzie § 2 pkt 5 w związku z § 4 ust.4 i § 10 ust.1 pkt 1 powołanego rozporządzenia to 2400 zł. Łącznie koszty te wyniosły 2520 zł, przy czym powód powinien ponieść 30 % tych kosztów tj. 756 zł. Powód poniósł dotychczas koszty wynagrodzenia swojego pełnomocnika w wysokości 120 zł, a zatem powinien zwrócić pozwanej 636 zł tytułem zwrotu części kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Powoda obciążono opłatą od apelacji, od uiszczenia której pozwana była zwolniona, w części w jakiej apelacja została uwzględniona na zasadzie art.113 ust.1 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych.

Odstąpiono od obciążania pozwanej pozostałą częścią opłaty od apelacji na zasadzie art.113 ust.4 wskazanej wyżej ustawy, mając na uwadze szczególne okoliczności sprawy, zwłaszcza stan zdrowia uprawnionej do alimentów, której apelacja została co do zasady uwzględniona.

SSO Roman Troll SSO Tomasz Pawlik (spr.) SSO Leszek Dąbek