Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2016 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. H.

przeciwko Skarbowi Państwa-Wojewodzie (...) i (...) Zakładowi Opieki Zdrowotnej Wojewódzkiemu Szpitalowi (...) w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 28 października 2015 r., sygn. akt II C 563/14

1)  oddala apelację;

2)  zasądza od powódki na rzecz pozwanego (...) Zakładu Opieki Zdrowotnej Wojewódzkiego Szpitala (...) w B. 1 000 (tysiąc) złotych z tytułu kosztów postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje na rzecz adwokata I. K. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Katowicach) wynagrodzenie w kwocie 3 321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych, w tym podatek od towarów i usług w kwocie 621 (sześćset dwadzieścia jeden) złotych, z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I A Ca 118/16

UZASADNIENIE

Powódka M. H. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) i (...) Zakładowi Opieki Zdrowotnej Wojewódzkiemu Szpitalowi (...) w B. wniosła o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 150000zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć swojej córki, J. P., na skutek błędów medycznych w dniu (...)

W uzasadnieniu podała, że postępowanie karne przeciwko lekarzom pozwanego szpitala zakończyło się umorzeniem postępowania z braku precyzyjnego wskazania w akcie oskarżenia czasu popełnionych czynów, jednakże powódka zarzucała bezpodstawne odesłanie powódki wraz z córką pod koniec maja 2007 ze Szpitala Wojewódzkiego Nr (...) do Szpitala (...), akcję strajkową pracowników służby zdrowia, odmowę wykonania specjalistycznych badań lekarskich ze względu na trwający weekend, odmowę lekarza wezwanego pogotowia ratunkowego odwiezienia chorej do szpitala, brak informacji o ryzyku związanym z zabiegiem angiografii mózgowej, odmowę wydania dokumentacji medycznej w tym dokumentacji z sekcji zwłok córki powódki, nierzetelne prowadzenie dokumentacji medycznej i jej brak co do zdarzeń z dnia (...)

Powódka wskazywała, że śmierć córki spowodowała pogorszenie złego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego powódki, mającej zresztą stwierdzony znaczny stopień niepełnosprawności i wymagającej stałej opieki oraz pomocy w egzystencji. Powódka oczekiwała od zmarłej zapewnienia spokojnej starości, zaś śmierć córki spowodowała pogorszenie sytuacji życiowej.

W odpowiedzi pozwany (...) Zakład Opieki Zdrowotnej Wojewódzki Szpital (...) w B. wniósł o oddalenie powództwa i zwrot kosztów postępowania, podnosząc, że ewentualne błędy medyczne lekarzy pozwanego szpitala były badane w toku postępowania karnego, które zostało prawomocnie umorzone w sprawie o sygn. XXIII Kz 42/14 SO w Katowicach. Powoływał się, iż wydane w toku tego postępowania opinie instytutu naukowego kategorycznie wykluczyły błędy medyczne przy leczeniu córki powódki. Podnosił, że pozwany w żaden sposób nie przyczynił się do śmierci J. P., gdyż jak to zostało ustalone w postępowaniu karnym, śmierć córki powódki nie była wynikiem błędu medycznego, lecz jej wrodzonej choroby. Pozwany ponadto zakwestionował wysokość żądanego zadośćuczynienia podnosząc, że jest ono zbyt wygórowane.

Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania. Podniósł, że wspomniany szpital jest wpisany do rejestru publicznych zakładów opieki zdrowotnej i posiada status placówki samodzielnej, dla której funkcję organu założycielskiego pełni Województwo (...), a nadzór nad jego działalnością sprawuje Zarząd Województwa (...). Z tych względów pozwany Skarb Państwa –Wojewoda (...) nie powinien być stroną w niniejszej sprawie. Wskazywał jednakże, iż przyczyną śmierci J. P. była niewydolność krążeniowo – oddechowa będąca następstwem krwotoku śródmózgowego z pękniętego tętniaka lewej środkowej tętnicy mózgu, przy czym stwierdzone u niej tętniaki miały charakter wrodzony.

Pozwany Skarb Państwa podniósł zarzut przedawnienia roszczenia wobec wywiedzenia roszczenia ze zdarzeń, które miały miejsce przed dniem 27 czerwca 2007r. Tym samym, zdaniem pozwanego, roszczenie powódki wobec Skarbu Państwa przedawniło się z dniem 27 czerwca 2010r. Na rozprawie 25 lutego 2015r. pełnomocnik pozwanego Szpitala także podniósł zarzut przedawnienia roszczenia.

Zaskarżonym wyrokiem z 28 października 2015r. Sąd Okręgowy w Katowicach w punkcie 1 oddalił powództwo, w punkcie 2 nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd pierwszej instancji uznał, że sporne pozostaje między stronami, czy na skutek złożenia pozwu dnia 15 maja 2014r doszło do przedawnienia roszczenia powódki oraz, czy pozwany Skarb Państwa na skutek przekształceń mających miejsce w 1998r. winien być stroną pozwaną w sprawie, jak również czy podczas leczenia powódki w Szpitalu (...) w B. doszło do błędu medycznego. Sporna była również kwota dochodzonego roszczenia.

Sąd ten przede wszystkim odniósł się do zgłoszonego przez pozwanych zarzutu przedawnienia; wskazał, że zgodnie z treścią art..442 ¹ §1 kc roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Zważył, że początek biegu trzyletniego terminu przedawnienia stanowi moment dowiedzenia się o szkodzie, gdy poszkodowany zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia, wskazujących na fakt powstania szkody- gdy ma świadomość doznanej szkody.

Sąd Okręgowy przyjął, że w niniejszej sprawie powódka niewątpliwie dowiedziała się o szkodzie najpóźniej w momencie śmierci córki J. P., zatem w dniu 27 czerwca 2007r , natomiast powództwo w sprawie zostało wytoczone 15 maja 2014r., a więc po upływie 3 - letniego terminu przedawnienia. Przyjął, że twierdzenia powódki, iż dowiedziała się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia w momencie umorzenia postępowania karnego dnia 18 grudnia 2013r. nie sposób, zaakceptować. Z zawiadomienia z 10 czerwca 2009r., skierowanego przez powódkę do Prokuratury Rejonowej w B., wynika, że powódka obwinia za śmierć córki Szpital Nr (...) i Szpital Nr (...) w B., a więc najpóźniej w tej dacie wiedziała o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji podniesienie zarzutu przedawnienia w okolicznościach sprawy nie stanowiło nadużycia prawa, co miałoby uzasadniać zastosowanie art. 5 kc. Wskazywał przy tym na ustalenia wynikające z opinii biegłych (...) w Ł. przeprowadzonych we wspomnianym postępowaniu karnym, a z których wynika, że przyczyną śmierci J. P. stała się niewydolność krążeniowo - oddechowa będąca następstwem krwotoku śródmózgowego z pękniętego tętniaka lewej środkowej tętnicy mózgu.

Sąd zważył, że biegli oceniając całość dokumentacji medycznej podali, iż stwierdzony charakter choroby i jej przebieg nie pozwala dopatrywać się nieprawidłowości w zakresie postępowania medycznego wobec zmarłej, u której prawidłowo wdrożono obrazowe postępowanie diagnostyczne o rozszerzonym zakresie. Do pęknięcia tętniaka mogło dojść w każdym momencie życia zmarłej.

Sąd Okręgowy uznał nadto, że samo pokrzywdzenie powódki na skutek śmierci osoby najbliższej nie może być wystarczającą przyczyną dla uznania, że skorzystanie przez pozwanych z zarzutu przedawnienia jest moralnie wątpliwe i sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Uwzględnił Sąd zatem zgłoszony zarzut przedawnienia roszczenia, zgodnie z treścią art. 442 ¹ § 1 kc.

Niezależnie od powyższych ustaleń, Sąd pierwszej instancji uznał, że po stronie pozwanego Skarbu Państwa zachodzi brak legitymacji biernej, bowiem wpisanie szpitala do rejestru publicznych zakładów opieki zdrowotnej na skutek przekształceń mających miejsce w 1998r było równoznaczne z uzyskaniem przez niego statusu jednostki samodzielnej.

O kosztach postępowania orzeczono na mocy art.102 kpc, mając na uwadze złą sytuację materialną i zdrowotną powódki, której poczucie krzywdy po stracie córki jest bardzo znaczne i może powodować subiektywne odczucia.

Pełnomocnik powódki ustanowiony z urzędu nie wniósł o zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku w odniesieniu wyłącznie do pozwanego (...) Zakładu Opieki Zdrowotnej Wojewódzkiego Szpitala (...) w B. wniosła powódka, domagając się jego zmiany i uwzględnienia powództwa w całości wobec tegoż pozwanego, a także zwrotu kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik wniósł o przyznanie mu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, oświadczając, że nie zostały mu zwrócone w całości, ani w części.

Apelująca zarzucała naruszenie prawa materialnego w postaci art. 448 kc w zw. z art. 24 kc poprzez ich niezastosowanie oraz art. 5 kc – również przez jego niezastosowanie. Apelująca zarzucała, że Sąd Okręgowy w istocie nie odniósł się do regulacji art. 448 kc w zw. z art. 24 kc, które były podstawą roszczenia, zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010r., sygn. akt III CZP 76/2010 otwierającą jej zdaniem możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu śmierci osoby bliskiej następującej przed dniem 3 sierpnia 2008r. Wskazywała skarżąca, że o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody dowiedziała się najwcześniej z dniem doręczenia postanowienia Sądu z dnia 18 grudnia 2013r. o umorzeniu postępowania w sprawie o sygn. VIII K 587/13.

Motywowała ponadto, że szkoda na osobie polegająca na utracie więzi powódki z dzieckiem, co stanowi naruszenie tegoż dobra osobistego, ma charakter permanentny i trwa od śmierci córki.

Ostatecznie apelująca argumentowała, iż uwzględnienie zarzutu przedawnienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego; jej zdaniem przemawiają za tym okoliczności, które Sąd winien był zbadać: charakter uszczerbku leżącego u podstaw przedawnionego roszczenia oraz szczególna sytuacja powódki: zły stan jej zdrowia, zwłaszcza psychicznego, po śmierci córki, toczące się postępowanie karne. Wskazywała, że ewentualne przekroczenie przez nią terminu nie było zawinione, bowiem kontynuowanie postępowania karnego upewniało ją, że nie dojdzie do przedawnienia roszczenia.

Pozwany (...) Zakład Opieki Zdrowotnej Wojewódzki Szpital (...) w B. wniósł o oddalenie apelacji powódki i zwrot kosztów postępowania drugoinstancyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podnosił, że samo odwoływanie się do klauzul generalnych z art. 5 kc nie powinno prowadzić do naruszenia zasady praworządności, zwłaszcza, że powódka nie sprecyzowała zasady współżycia społecznego naruszanej przez uwzględnienie zarzutu przedawnienia w niniejszej sprawie. Zaznaczał, że powództwo nie zostało wytoczone w okresie tylko nieznacznie przekraczającym termin przedawnienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki nie mogła odnieść skutku.

W pierwszej kolejności godzi się wskazać, że stan faktyczny był w niniejszej sprawie niesporny, ustalenia Sądu pierwszej instancji nie były kwestionowane jako prawidłowe i stąd Sąd Odwoławczy przyjął je za własne, bez konieczności ponownego ich przytaczania.

Na aprobatę zasługiwały także rozważania Sądu Okręgowego, przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, które aczkolwiek były niezwykle zwięzłe zwłaszcza w części ustalającej, jednakże wystarczyły dla poddania zaskarżonego rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji kontroli instancyjnej.

Nieskuteczny był zatem zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego w zakresie art. 448 kc w zw. z art. 24 kc poprzez ich niezastosowanie. W istocie uznając zarzut przedawnienia za skuteczny, Sąd Okręgowy potwierdził istnienie określonego w pozwie roszczenia powódki w stosunku do pozwanej, a równocześnie niemożność jego skutecznego dochodzenia w niniejszej sprawie z powodu upływu czasu i stanowiska pozwanego (art. 117 § 2 kc). Nie została więc pominięta podstawa prawna żądania zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dobra osobistego w postaci więzi rodzinnych, a jedynie przyjęto, że zasadny zarzut przedawnienia tamuje możność jego uwzględnienia, bowiem pozwany skutecznie uchylił się od zaspokojenia powódki. Godzi się wskazać, że skoro roszczenie o zadośćuczynienie z art. 448 kc jest roszczeniem dochodzonym w ramach odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, to reguły dotyczące przedawnienia tego roszczenia wynikają z art. 442 ¹ kc (wcześniej 442 kc), jako przepisu szczególnego, a nie z art. 118 kc (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 11 czerwca 2015r., I ACa 69/15, LEX nr 1842991). Termin przedawnienia roszczenia wynikającego z czynu niedozwolonego, zgłoszonego przez powódkę w niniejszej sprawie, bezsprzecznie wynosił zatem 3 lata; popełnienia zbrodni czy występku powódka nie naprowadzała ani ostatecznie nie wykazała, w odniesieniu do pozwanego. Dłuższy, dziesięcioletni termin przedawnienia określony w art. 442 ¹ § 2 kc nie znalazł zatem w niniejszej sprawie zastosowana.

Początek biegu terminu przedawnienia powódka upatrywała w powzięciu wiadomości o umorzeniu postępowania karnego przeciwko lekarzom; tymczasem wskazać wypada, że powódka już od chwili otrzymania zawiadomienia o śmierci córki w dniu 27 czerwca 2007r., wiedziała o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Powódka posiadała więc świadomość doznanej szkody niemajątkowej oraz świadomość co do osoby sprawcy Powódka posiadała bowiem wiedzę tym, w jakiej placówce jej córka się znajdowała w chwili śmierci i dysponowała danymi podmiotu prowadzącego nieskutecznie leczenie jej córki, które zresztą wykorzystywała n.p. podczas formułowania zawiadomień o popełnieniu przestępstwa do Prokuratury, gdzie pozwany został wskazany jako podmiot odpowiedzialny za naruszenie jej dóbr osobistych. Przeciwne deklaracje powódki, w świetle ustalonych okoliczności sprawy nie zasługują na akceptację. Brak jest bowiem racjonalnego uzasadnienia dla wiązania biegu terminu przedawnienia roszczenia przeciwko pozwanemu w niniejszej sprawie, a ewentualnym przekonaniem skarżącej, iż w trakcie tego postępowania karnego nie biegnie termin przedawnienia jej roszczeń.

Początek biegu terminu przedawnienia winien być wnikliwie ustalany, albowiem on zwykle przesądza o skuteczności zgłoszonego zarzutu. Za początek biegu terminu przedawnienia roszczenia powódki wypada zatem bezsprzecznie przyjąć świetle okoliczności sprawy datę powzięcia przez powódkę wiadomości o śmierci córki przebywającej w pozwanej placówce. Trudno przy tym przyjąć, by w niniejszej sprawie doszło do ciągłości szkody powódki, rozumianej jako uzasadnienie braku upływu terminu przedawnienia, wobec dalszego odczuwania skutków naruszenia, jak chciała tego skarżąca. Nie stanowi ona żadnego z ustawowych warunków wstrzymania czy też zawieszenia biegu terminu przedawnienia.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że skorzystanie przez pozwaną z zarzutu przedawnienia dochodzonego przeciwko niej roszczenia powódki nie stanowiło naruszenia zasad współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 kc, zaś zważywszy na daty wynikające z ustaleń faktycznych, nie sposób przyjąć, iżby przekroczenie terminu przez powódkę było na tyle nieznaczne, by móc je pominąć. Wskazać wypada, że uwzględnił Sąd w ocenie zgodności skorzystania z zarzutu przedawnienia roszczenia wszelkie okoliczności podnoszone przez pozwaną, z zakresu podmiotowego i przedmiotowego sprawy oraz upływu terminów. Powołujący się na naruszenie zasad współżycia społecznego winien nadto, w świetle utrwalonego orzecznictwa, powołać zasady jego zdaniem naruszone, czego skarżąca nie uczyniła.

Powódka posiadała wszelkie możliwości, by swoje roszczenia zgłaszać w wymaganym przepisami prawa terminie względem określonych podmiotów, czego zaniechała, obierając inną drogę, z wszelkimi tego konsekwencjami; po stronie pozwanego natomiast istnieje uprawnienie do uchylenia się od ewentualnej odpowiedzialności, z powołaniem na upływ czasu, za czym przemawia pewność obrotu i jego sytuacji prawnej. Nie dopatrzył się Sąd Odwoławczy sprzeczności realizacji uprawnienia przez pozwanego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.

Z tych wszystkich przyczyn apelację powódki oddalono na zasadzie art. 385 kpc jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego wyrzeczono w oparciu o przepis art. 102 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc. Zasądzono mianowicie od przegrywającej w tym postępowaniu powódki na rzecz wygrywającego pozwanego jedynie część kosztów zastępstwa procesowego, a to kwotę 1000zł. Uznał Sąd Odwoławczy, iż sytuacja zarówno majątkowa, jak i życiowa powódki, która utraciła córkę, na której wsparcie liczyła na kolejnych etapach życia, stanowi szczególnie uzasadniony przypadek pozwalający na zastosowanie tego dobrodziejstwa. Suma 1000zł natomiast, pozostaje w granicach możliwości finansowych powódki, która utrzymuje się z renty w wysokości około 1000zł miesięcznie.

Pełnomocnikowi powódki ustanowionemu z urzędu przyznano ze środków Skarbu Państwa wynagrodzenie w kwocie 3321zł, w tym podatek od towarów i usług, obliczone stosownie do § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 19 oraz w zw. z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie praz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w zw. z art. 29 ust. 1 ustawy Prawo o adwokaturze.

SSO del. Lucyna Morys – Magiera SSA Piotr Wójtowicz SSA Lucyna Świderska – Pilis